Научная статья на тему 'ҚАЗАҚСТАНДА СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ТИІМДІЛІГІНІҢ (ТИІМСІЗДІГІНІҢ) ПРОБЛЕМАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ (САЛАЛЫқ ЗАңНАМАНЫ ТАЛДАУ)'

ҚАЗАҚСТАНДА СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ТИІМДІЛІГІНІҢ (ТИІМСІЗДІГІНІҢ) ПРОБЛЕМАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ (САЛАЛЫқ ЗАңНАМАНЫ ТАЛДАУ) Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
61
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПРОТИВОДЕЙСТВИЕ КОРРУПЦИИ / ЭФФЕКТИВНОСТЬ / АНТИКОРРУПЦИОННОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО / МЕЖДУНАРОДНЫЙ ОПЫТ / СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА / ANTICORRUPTION / EFFCIENCY / ANTICORRUPTION LEGISLATION / INTERNATIONAL EXPERIENCE / IMPROVEMENT OF LEGISLATION / СЫБАЙЛАС ЖЕМқОРЛЫққА қАРСЫ іС-қИМЫЛ / ТИіМДіЛіК / СЫБАЙЛАС ЖЕМқОРЛЫққА қАРСЫ ЗАңНАМА / ХАЛЫқАРАЛЫқ ТәЖіРИБЕ / ЗАңНАМАНЫ ЖЕТіЛДіРУ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Қанатов Алмас Қанатұлы, Бектенов Асқар Ерсейітұлы, Қарақожаев Олжас Сүйіндікұлы

Осы мақалада 2015 жылғы 18 қарашада қабылданған «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңына талдау егжей-тегжейлі іске асырылды және оның жекелеген ережелері қазіргі уақытта тиімсіз заңдық сипатқа ие екенін атап өткен жөн.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы салалық заңнаманы қараудың бүгінгі таңдағы тәжірибесін талдау тергеу-прокурорлық және сот практикасындағы жекелеген құқықтық қабықшалардың тиімділігі соңғысын (нысанын) жетілдіру үшін елеулі резервке ие екендігін куәландырады, сондықтан қолданыстағы (осы салада) заңнамаға тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізуді талап етеді.Жоғарыда баяндалғанды ескере отырып, осы шағын зерттеуде талдау объектісі «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңы болып табылады. Өз кезегінде, зерттелетін Заңның 5 жылдық қызмет ету мерзімі жүргізіліп жатқан жұмыс туралы жеткілікті дәлелденген практикалық және ғылыми тұжырымдар жасауға және осы талдау арқылы Қазақстанда норма шығаруды күшейтуге мүмкіндік береді.Қолданыстағы халықаралық және ұлттық заңнаманы, заң және арнайы әдебиетті, құқық қорғау саласындағы құқық қолдану практикасын қабылдаудың нәтижелілігі үшін «талдау» толассыз әдіспен: 1. Зерттеліп отырған саладағы Қазақстан аумағында қалыптасқан сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы талдаумен; 2. Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 18 қарашадағы № 410-V «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заңының жекелеген кемшіліктерін айқындаумен; 3. Ұлттық заңнаманы жетілдіру бойынша нақты ұсыныстармен сүйемелденетін болады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по праву , автор научной работы — Қанатов Алмас Қанатұлы, Бектенов Асқар Ерсейітұлы, Қарақожаев Олжас Сүйіндікұлы

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMATIC ASPECTS OF EFFICIENCY (INEFFICIENCY) OF ANTI-CORRUPTION MEASURES IN KAZAKHSTAN (ANALYSIS OF INDUSTRY LEGISLATION)

This article provides a detailed analysis of the Law of the Republic of Kazakhstan «On combating corruption», which was adopted on November 18, 2015 and, it should be noted, certain provisions of which are currently ineffective in legal nature.An analysis of the current experience in reviewing industry-specifc anti-corruption legislation shows that the effectiveness of certain legal frameworks in investigative, prosecutorial and judicial practice has a signifcant reserve for improving the latter (form), and therefore require appropriate changes and additions to the current (in this area) legislation. Given the above, the object of analysis in this mini-study is the Law of the Republic of Kazakhstan «on combating corruption». In turn, the 5-year period of existence of the Law under study allows us to draw suffciently reasoned practical and scientifc conclusions about the work being carried out and strengthen rule-making in Kazakhstan through this analysis.For effective perception of a large layer of current international and national legislation, legal and specialized literature, law enforcement practice in the law enforcement feld, «Analytics» will be accompanied by a cross-cutting method: 1...This article provides a detailed analysis of the Law of the Republic of Kazakhstan «On combating corruption», which was adopted on November 18, 2015 and, it should be noted, certain provisions of which are currently ineffective in legal nature.An analysis of the current experience in reviewing industry-specifc anti-corruption legislation shows that the effectiveness of certain legal frameworks in investigative, prosecutorial and judicial practice has a signifcant reserve for improving the latter (form), and therefore require appropriate changes and additions to the current (in this area) legislation. Given the above, the object of analysis in this mini-study is the Law of the Republic of Kazakhstan «on combating corruption». In turn, the 5-year period of existence of the Law under study allows us to draw suffciently reasoned practical and scientifc conclusions about the work being carried out and strengthen rule-making in Kazakhstan through this analysis.For effective perception of a large layer of current international and national legislation, legal and specialized literature, law enforcement practice in the law enforcement feld, «Analytics» will be accompanied by a cross-cutting method: 1. Analysis of the existing anti-corruption legislation in the area under study in Kazakhstan; 2. Identifcation of certain shortcomings of the current Law of the Republic of Kazakhstan dated November 18, 2015 No. 410-V «on combating corruption»; 3. Specifc proposals for improving national legislation

Текст научной работы на тему «ҚАЗАҚСТАНДА СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ТИІМДІЛІГІНІҢ (ТИІМСІЗДІГІНІҢ) ПРОБЛЕМАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ (САЛАЛЫқ ЗАңНАМАНЫ ТАЛДАУ)»

УДК 342.5: 3.085

ЦАЗАЦСТАНДА СЫБАЙЛАС ЖЕМЦОРЛЫЦЦА ЦАРСЫ 1С-ЦИМЫЛ ТШМД1Л1ГШЩ (ТИ1МС1ЗД1Г1Н1Ц) ПРОБЛЕМАЛЫЦ АСПЕКТ1ЛЕР1 (салалык; зацнаманы талдау)

Алмас Цанатулы фанатов

Зац гылымдарыныц кандидаты, цауымдастырылган профессор,

Казацстан Республикасы, Нур-Султан ц.; e-mail: [email protected]

Аскар Ерсештулы Бектенов

Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институтыныц

Куцыцтыц мониторинг орталыгыныц ага гылыми цызметкерг,

Казацстан Республикасы, Нур-Султан ц.; e-mail: [email protected]

Олжас Сушнджулы Цара^ожаев

Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институтыныц

Куцыцтыц мониторинг орталыгыныц жетекш1 гылыми цызметкер1, цуцыц магистрi,

Казацстан Республикасы, Нур-Султан ц.; e-mail: [email protected]

Tyüíh свздер: сыбайлас жемцорлыцца царсы w-цимыл; тимдтк; сыбайлас жемцорлыцца царсы зацнама; халыцаралыц тэжiрибе; зацнаманы жетiлдiру.

Аннотация. Осы мацалада 2015 жылгы 18 царашада цабылданган «Сыбайлас жемцорлыцца царсы w-цимыл туралы» Казацстан Республикасыныц Зацына талдау егжей-тегжейлi ¡ске асырылды жэне оныц жекелеген ережелерi цазiргi уацытта тшмсгз зацдыц сипатца ие екешн атап еткен жен.

Сыбайлас жемцорлыцца царсы салалыцзацнаманы цараудыц бYгiнгi тацдагы тэжiрибесiн талдау тергеу-прокурорлыц жэне сот практикасындагы жекелеген цуцыцтыц цабыцшалар-дыц тимдшгг соцгысын (нысанын) жетiлдiру Yшiн елеул1 резервке ие екендтн куэландыра-ды, сондыцтан цолданыстагы (осы салада) зацнамага тигстг езгерютер мен толыцтырулар енгiзудi талап етед1.

Жогарыда баяндалганды ескере отырып, осы шагын зерттеуде талдау объектс «Сыбайлас жемцорлыцца царсы ¡с-цимыл туралы» Казацстан Республикасыныц Зацы болып та-былады. Оз кезегтде, зерттелетт Зацныц 5 жылдыц цызмет ету мерзiмi ЖYргiзiлiп жатцан жумыс туралы жеткiлiктi дэлелденген практикалыц жэне гылыми тужырымдар жасауга жэне осы талдау арцылы Казацстанда норма шыгаруды ^шейтуге мYмкiндiк бередi.

Колданыстагы халыцаралыц жэне улттыц зацнаманы, зац жэне арнайы эдебиетт¡, цуцыц цоргау саласындагы цуцыц цолдану практикасын цабылдаудыц нэтижелшт Yшiн «талдау» толассыз эдюпен: 1. Зерттелт отырган саладагы Казацстан аумагында цалыптасцан сыбайлас жемцорлыцца царсы зацнаманы талдаумен; 2. Казацстан Республикасыныц 2015 жылгы 18 царашадагы № 410-V«Сыбайлас жемцорлыцца царсы w-цимыл туралы» Зацыныц жекелеген кемшшктерт айцындаумен; 3. ¥лттыц зацнаманы жетiлдiру бойынша нацты усыныстармен CYйемелденетiн болады.

ПРОБЛЕМНЫЕ АСПЕКТЫ ЭФФЕКТИВНОСТИ (НЕЭФФЕКТИВНОСТИ) ПРОТИВОДЕЙСТВИЯ КОРРУПЦИИ В КАЗАХСТАНЕ (АНАЛИЗ ОТРАСЛЕВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА)

Канатов Алмас Канатович

Кандидат юридических наук, ассоциированный профессор, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Бектенов Аскар Ерсейтович

Старший научный сотрудник Центра правового мониторинга Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Карахожаев Олжас Суюндикович

Ведущий научный сотрудник Центра правового мониторинга

Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан,

магистр права, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Ключевые слова: противодействие коррупции; эффективность; антикоррупционное законодательство; международный опыт; совершенствование законодательства.

Аннотация. В данной статье предметно реализован анализ Закона Республики Казахстан «О противодействии коррупции», который был принят 18 ноября 2015 года и, надо отметить, отдельные положения которого, в настоящее время, имеют неэффективную юридическую природу.

Анализ имеющегося на сегодня опыта рассмотрения отраслевого антикоррупционного законодательства свидетельствует о том, что эффективность отдельных правовых оболочек в следственно-прокурорской и судебной практике имеет существенный резерв для совершенствования последней (формы), а потому требуют внесения соответствующих изменений и дополнений в действующее (в этой области) законодательство.

Учитывая вышеизложенное, объектом анализа в данном мини-исследовании выступает Закон Республики Казахстан «О противодействии коррупции». В свою очередь, 5-ти летний срок существования исследуемого Закона позволяет сделать достаточно аргументированные практические и научные выводы о проводимой работе и усилить нормотворчество в Казахстане посредством данного анализа.

Для результативности восприятия большого пласта действующего международного и национального законодательства, юридической и специальной литературы, правоприменительной практики в правоохранительной области, «аналитика» сквозным методом будет сопровождаться: 1. Анализом сложившегося на территории Казахстана антикоррупционного законодательства в исследуемой сфере; 2. Выявлением отдельных недостатков действующего Закона Республики Казахстан от 18 ноября 2015 года № 410-V «О противодействии коррупции»; 3. Конкретными предложениями по совершенствованию национального законодательства.

PROBLEMATIC ASPECTS OF EFFICIENCY (INEFFICIENCY)

OF ANTI-CORRUPTION MEASURES IN KAZAKHSTAN (ANALYSIS OF INDUSTRY LEGISLATION)

Kanatov Almas Kanatovich

Candidate of Juridical Sciences, associate Professor,

Nur-Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Bektenov Askar Erseitovich

Senior research associate of the Center of legal monitoring

Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan,

Nur-Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Karakhozhayev Olzhas Suyundikovich

Leading researcher associate of the Center of legal monitoring

Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan,

master of law, Nur-Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Keywords: anti-corruption; efficiency; anti-corruption legislation; international experience; improvement of legislation.

Abstract. This article provides a detailed analysis of the Law of the Republic of Kazakhstan «On combating corruption», which was adopted on November 18, 2015 and, it should be noted, certain provisions of which are currently ineffective in legal nature.

An analysis of the current experience in reviewing industry-specific anti-corruption legislation shows that the effectiveness of certain legal frameworks in investigative, prosecutorial and judicial practice has a significant reserve for improving the latter (form), and therefore require appropriate changes and additions to the current (in this area) legislation.

Given the above, the object of analysis in this mini-study is the Law of the Republic of Kazakhstan «on combating corruption». In turn, the 5-year period of existence of the Law under study allows us to draw sufficiently reasoned practical and scientific conclusions about the work being carried out and strengthen rule-making in Kazakhstan through this analysis.

For effective perception of a large layer of current international and national legislation, legal and specialized literature, law enforcement practice in the law enforcement field, «Analytics» will be accompanied by a cross-cutting method: 1. Analysis of the existing anti-corruption legislation in the area under study in Kazakhstan; 2. Identification of certain shortcomings of the current Law of the Republic of Kazakhstan dated November 18, 2015 No. 410-V «on combating corruption»; 3. Specific proposals for improving national legislation.

Сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимылды элемнщ барлыгы дерлiк елдерi жYргiзедi. Осы мэселеде табыска кол жетюзгендер элемнщ экономикалык дамыган елдерiнiц (Сингапур, Жаца Зеландия, Финляндия, Дания, Швеция, ^ытайдыц эюмшшк ауданы, Гонконг жэне т.б.) тiзiмiнде кеш бастап т^р.

19.08.2020 жылгы сыбайлас жемкорлыкка карсы кYрес мэселелерi женiнде кеце-сте Мемлекет Басшысы ^асым-Жомарт Токаев «когамда сыбайлас жемкорлыкка «мYлдем тезбеушшкл» калыптастыру Yшiн Yнемi максатты идеологиялык ж^мыстар жYргiзiлуi тию» деп атап етть Оныц айтуынша, сыбайлас жемкорлыкка карсы кызметке барлык багыт-тар бойынша жаца серпiн беру кажет1.

^азакстан Республикасыныц Президентi - Елбасы Н.Э. Назарбаевтыц 2012 жылгы 14 желтоксандагы «^азакстан-2050» Страте-гиясы: калыптаскан мемлекеттiц жаца саяси багыты атты ^азакстан халкына Жолдауында басымдыктардыц бiрi мемлекеттiлiктi одан эрi ныгайту жэне казакстандык демократия-ны дамыту болып белгiленген. Атап айтканда, Стратегияда «мемлекет пен когам сыбайлас жемкорлыкка карсы б1рт^тас майдан болуы тию. Сыбайлас жемкорлык-жай гана к¥кык б^зушылык емес. Ол мемлекеттiц тшмдшп-не деген сешмге н^ксан келтiредi жэне ^лт-тык кауiпсiздiкке тiкелей катер болып та-былады. Бiз сыбайлас жемкорлыкка карсы куреста, оныц шшде сыбайлас жемкорлыкка карсы зацнаманы жетiлдiру аркылы, тYпкiлiк-тi максатымызга - сыбайлас жемкорлыкты кубылыс ретiнде жоюга кол жеткiзу Yшiн кYрт кYшейтуiмiз керек» - деп атап етшген.

^азакстан Республикасы Президентiнiц 2014 жылгы 26 желтоксандагы №986 Жар-лыгымен бекiтiлген ^азакстан Республикасыныц 2015-2025 жылдарга арналган сыбайлас жемкорлыкка карсы стратегиясында шешудi талап ететiн проблемалар, сыбайлас жемкор-лык керiнiстерiне ыкпал ететiн негiзгi фактор-лар айкындалган.

^азакстан Yшiн 2025 жылга карай к¥кык бузушылыктарга тезiмдiлiктен - «мYлдем тез-беушшкке», эсiресе сыбайлас жемкорлык эре-кеттерге, азаматтардыц к¥кыктык мэдениет мен к¥кыктык санасын арттыруга кешу каги-датты езгерiстер болады.

Бул белiкте талданатын Зац мемлекеттiц стратегиялык максаттарына жэне ^азакстан Республикасыныц аралас салалык зацнамала-рыныц негiзгi ережелерше сэйкес келедi деп айтуга болады.

Сонымен катар, колданыстагы зацнаманы колданудыц эртYрлi тэжiрибесiн калыптасты-руга ыкпал ететш ескiрген зац нормаларын аныктау тургысынан зацды талдау.

Зацныц есюрген нормаларыныц болуына катысты

1. Мэселен, Зацныц 1-бабыныц 10) тар-макшасында «сыбайлас жемкорлыкка карсы ic-кимыл женшдеп уэкiлеттi орган», ез екшет-тiктерi шегiнде ^азакстан Республикасында сыбайлас жемкорлыкка карсы саясатты iске асыру жэне сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл саласын Yйлестiру женiндегi функ-цияларды жYзеге асыратын мемлекеттiк кыз-мет iстерi жэне сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл саласындагы орталык аткарушы орган, оныц ведомствосы, аумактык белiмшелерi угымына аныктама берiлген.

Зацныц 19-бабыныц 1-тармагына сэйкес Сыбайлас жемкорлыкка карсы кызмет - сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл женш-дегi уэкiлеттi органныц сыбайлас жемкорлык кылмыстардыц алдын алуга, аныктауга, жолын кесуге, ашуга жэне тергеп-тексеруге багыт-талган кызметтi жYзеге асыратын жедел-тергеу белiмшелерi.

Зацныц 21-бабы сыбайлас жемкорлыкка карсы iс-кимыл женшдеп уэюлетл органныц (1-тармак) жэне сыбайлас жемкорлыкка карсы кызметтщ (2-тармак) екшеттктерш айкындайды.

Сонымен катар, «Мемлекеттiк баскару жYЙесiн жетiлдiру женiндегi шаралар туралы» ^азакстан Республикасы Президентiнiц 2019 жылгы 13 маусымдагы № 12 Жарлыгымен Сыбайлас жемкорлыкка карсы кызмет (^азакстан Республикасы Мемлекеттiк кызмет iстерi агенттiгiнiц Сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл улттык бюросы) ^азакстан Республикасы Мемлекеттк кызмет iстерi жэне сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл агенттiгiнiц ве-домствосынан ^азакстан Республикасыныц Президентiне тшелей багынатын жэне есеп бе-ретш дербес к¥кык коргау органы (^азакстан Республикасы Сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл агенттiгi) болып кайта к¥рылды2.

^азакстан Республикасы Президентiнiц 2019 жылгы 22 шшдедеп № 74 Жарлыгымен ^азакстан Республикасыныц Сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл агенттiгi (Сыбайлас жемкорлыкка карсы кызмет) ережеамен Сыбайлас жемкорлыкка карсы кызметке сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл женшде-гi уэкiлеттi органныц функциялары, сондай-ак ^азакстан халкыныц эл-аукаты Yшiн сыбайлас жемкорлыкты жою женшдеп миссия бектлген.

1 К-Ж. Тоцаев: Мемлекет басшысы сыбайлас жемцорлыцца царсы курес мэселелерг жошнде кецес отюздь 19 тамыз 2020. // (Электрондыцресурс) https://www.akorda.kz/kz/events/akorda_news/meetings_and_sittings/memleket-basshysy-sybailas-zhemkorlykka-karsy-kures-maseleleri-zhoninde-kenes-otkizdi (втШш берген кYнi 18.11.2020)

2 «Мемлекеттт басцару ЖYйесiн жетглдгру жошндегг шаралар туралы» Казацстан Республикасы Пре-зидентшц 2019 жылгы 13 маусымдагы № 12 Жарлыгы // (Электрондыц ресурс) http://adilet.zan.kz/kaz/docs/ U190000012U (отМш берген кунi 15.11.2020).

Осылайша, сыбайлас жемцорлыщца царсы ю-цимыл жвнiндегi уэкшетл орган жэне сыбайлас жемцорлыщца царсы цызмет ^азацстан Республикасыныц Мемлекеттiк цызмет iстерi жэне сыбайлас жемцорлыщца царсы ю-цимыл агенттiгi цайта ^йымдастырылганнан кейiн бiрьщFай т^лга ретiнде эрекет етедi

Осыган байланысты Казахстан Республи-касы Сыбайлас жемцорлыщ^а царсы ю-цимыл агентлгшщ (Сыбайлас жемцорлыщца цар-сы цызметтщ) сыбайлас жемцорлыщца царсы ю-цимыл жвнiндегi уэкшетл орган мэртебесш алуын ескере отырып, Зацныц 1-бабыныц 10) тармацшасына, 19-бабыныц 1-тармагына жэне 21-бабына тиiстi взгерютер мен толыцтырулар енгiзу ^сынылады.

2. ^азацстан Республикасы Конституци-ясыныц 83 - бабына сэйкес мемлекет атынан ^азацстан Республикасыныц аумагында зац-дылыщтыц сацталуына жогары цадагалауды ЖY-зеге асыратын негiзгi цоргау органы-про-куратураныц рвлi зацда жеке айцындалмаган.

«Прокуратура туралы» Зацныц 20-бабына жэне 37-бабыныц 3) тармацшасына сэйкес прокуратура органдарына осы органдардыц вза-ра ю-цимылын, взара аппарат алмасуды жэне ортац мiндеттердi iске асыру кезiнде олардыц iс-эрекеттерiнiц келiсiлуiн цамтамасыз ету мацсатында цоргау жэне взге де мем-

лекеттiк органдардыц зацдылыщты, ^^ы^тые; тэртiптi жэне цылмысца царсы кYрестi цамта-масыз ету жвншдеп цызметш Yйлестiрудi ЖY-зеге асыру бойынша вкiлеттiктер берiлген.

Бас Прокурор ^азацстан Республикасы Бас прокуратурасы жанындагы Зацдылыщты, тэртiптi жэне цылмысца царсы кYрестi цамтамасыз ету жвншдеп Yйлестiру кецесiнiц тврагасы болып табылады.

Сондай-ац, Мемлекет басшысыныц сыбайлас жемцорлыщца царсы кYрес мэселелерi жвнiндегi кецесте ^азацстан Республикасыныц Бас прокуратурасына (Сыбайлас жемцор-лыща царсы цызметпен цатар) «Сыбайлас жемцорлыщца царсы лайыщты бастамалары жоц пассивт басшылар» туралы баяндауды тапсырганына назар аударган жвн»3.

Осыган байланысты зацдылыщты, тэртiптi жэне цылмысца царсы ^ре-стi цамтамасыз ету саласындагы Yйлестiрушi рвлдi ескере отырып, салалыц Зацда ^азацстан Республикасы прокуратурасыныц сыбайлас

жемцорлыщца царсы ю-цимыл саласындагы нацты функциялары мен вкшеттктерш жеке айцындау ^сынылады.

3. БYгiнгi тацда елiмiзде сыбайлас жемцор-лыц байланысты цылмыстардыц всiп отырганы байцалады. Жалпы цылмыстардыц жасалуы, себептерi жэне т.б. мэн-жайларды зерттеу Yшiн белгш бiр эдiс-тэсiлдердi цолдану керек. Б^л ретте цогамныц (азаматтыц) вмiрдiц тYрлi сала-сында жемцорлыц цылмыстыц квп болатын т^-сын аныцтау, оны тудыратын жагдайлар мен се-бептердi барынша айцындау - мацызды мэселе.

Бiз б^л жерде профессор С.М. Рахметов-тыц «Азаматтыц институттар - б^л билiк ор-гандары багаламайтын сыбайлас жемцорлыщца царсы цуатты ресурс. Нац осы азаматтыц цогам институттары мемлекеттiк сыбайлас жемцор-лыцца царсы саясаттыц нацты тиiмдiлiгi туралы дэйект ацпараттыц келiп тYсуiн, билк пен цогам арасындагы керi байланыс тетiгiн цолда-уды, билiктi оныц беделiн тYсiретiн шенеунк-терден тазартуды цамтамасыз етуге жэне сыбайлас жемцорлыц кврiнiстерiне твзбеушiлiктi цалыптастыруга жэрдемдесуге цабшетл» де-ген пiкiрiн толыгымен цолдаймыз [2, 54-б.].

Мемлекеттiк ^^ы^тые; статистика дерек-терiне сэйкес 2019 жылы 1935 (2018 жылы - 2643) мемлекеттк цызмет пен мемлекет-тiк басцару мYДделерiне царсы сыбайлас жемцорлыц жэне взге де цылмыстыц ц^ые; б^зушылыц тiркелдi, оныц шшде: лауазым-дыц вкiлеттiктерiн терiс пайдалану - 283 (521); билiктi немесе лауазымдыц вкiлеттiктерiн асы-ра пайдалану - 239 (282); пара алу - 649 (925); пара беру - 440 (381); парацорлыда делдал болу - 44 (98); кэсшкерлк цызметке зацсыз цатысу - 18 (10); зацды кэсiпкерлiк цызметке кедерп келтiру - 3 (0).

2020 жылдыц 7 айында 1371 (2019 жыл-дыц 7 айында - 1682) Мемлекеттк цызмет пен мемлекеттк басцару мYДделерiне царсы сыбайлас жемцорлыц жэне взге де цылмы-стыц ц^ые; б^зушылыц тiркелдi, оныц шш-де: лауазымдыц вкiлеттiктi асыра пайдалану - 131 (270); билкл немесе лауазымдыц вкiлеттiктi асыра пайдалану - 221 (304); пара алу - 495 (499); пара беру - 350 (306); па-рацорлыеда делдал болу - 32 (45); кэсшкерлк цызметке зацсыз цатысу - 9 (13); зацды кэсшкерлк цызметке кедерп жасау - 0 (1)4.

Сыбайлас жемцорлыц вмiрдiц барлыц эле-

3 К^-Ж. Тоцаев: Мемлекет басшысы сыбайлас жемцорлыща царсы к}рес мэселелерг жошнде кецес втюзди 19тамыз2020.//(Электpoндыцpеcypc)https://www.akorda.kz/kz/events/akorda_news/meetings_and_sittings/memleket-basshysy-sybailas-zhemkorlykka-karsy-kures-maseleleri-zhoninde-kenes-otkizdi (втШш берген кYнi 18.11.2020).

4 Казацстан Республикасы Бас прокуратурасыныц Кщыцтыц статистика жэне арнайы есепке алу жвнтдег1 комитетМц ацпараттыц сервисI, «т1ркелген цылмыстыц цщыц бузушылыцтар туралы» №1-М есеп нысаны», // (Электрондыц ресурс) https://qamqor.gov.kz/portal/page/portal/POPageGroup/Services/

Pravstat? _piref36 25815 7_36 223082 223 082.__ora_navigState =eventSubmit_doSearch %3D%25D0%259F%

25D0%25BE%25D0%25B8%25D1%2581%25D0%25BA%26p_YEAR%3D2019%26p_MONTH%3D07%26p_

AREA%3D190000%26p_REG%3D1900_%26p_DEP%3D000%26page%3Dmode_report%26currPage%3D1&_pir

ef36 258157 36 223082 223082. ora navigValues= (втшш беpген 18.11.2020).

уметтк мацызды салаларына (бшм беру (ба-ланы балабакшага орналастырудан бастап), денсаулык сактау, элеуметтк коргау, Экономика, Мемлекеттiк мYлiк, ецбек, ^урылыс, ^укык коргау кызмет^ сот терелЫ жэне т.б.) эсер еткен когам, эдетте, катац жэне кешен-дi шараларды (Конституциялык, халыкара-лык-кукьщтык, кылмыстык-кукыктык, акпа-раттык жэне т. б.) колдануды талап етедi. Сыбайлас жемкорлыктыц алдын алуга багыт-талган тиiмдi шаралардыц бiрi азаматтар-дыц санасын сыбайлас жемкорлыкка карсы мшез-кулык мэдениетiн калыптастыру Yшiн ынталандыру болуы мYмкiн.

Осыган байланысты, мемлекеттiк кы-зметшшердщ Эдеп кодексiн енпзудщ ал-дыцгы оц тэжiрибесiне CYЙене отырып, сыбайлас жемкорлыкка карсы Эдеп кодексш енгiзу усынылады. Осы Кодексл енпзудщ артыкшылыгы сыбайлас жемкорлыкка карсы стандарттарга караганда, оны сактау бар-лык адамдар Yшiн мшдетл болып табылады. Ол iс жYзiнде сыбайлас жемкорлык кукык бузушылыктар жасауга ыкпал еткен ю-эре-кеттерге (эрекетЫздкке) барлык шектеулер мен тыйымдарды езше алуы тиiс (оныц шш-де Пара беру немесе уэде беру жэне (немесе) пара беру/уэде беру бойынша ю-эрекеттер сыбайлас жемкорлыкка карсы этиканы бузу болып табылатынын кездеуi тиiс).

Буган коса Г.А. Сатаров «мемлекеттк кы-зметкер кукыкпен белгiленген жэне мэдениет пен эдеп нормаларыныц когаммен макулдана-тын максаттары аркылы шешiм кабылдануы тию. Сыбайлас жемкорлык осы максаттар лауазымды тулганыц пайдакYнемдiк эрекетi ретiнде жYзеге асуында басталады» [2, 27-б.] дейдь Сонымен бiрге, сыбайлас жемкорлык кызмет мYДделерiнiц эдеп нормасын бузу болып табылады деп тужырымдайды.

Айта кетейк, Зацныц 10-бабыныц 2-тар-магына сэйкес сыбайлас жемкорлыкка карсы стандарттарды журтшылыктыц катысуымен мемлекеттк органдар, уйымдар мен квази-мемлекеттк сектор субъектiлерi эзiрлейдi жэне олар зацнаманы эзiрлеу кезiнде жэне кукык колдану практикасында ескерiледi.

Сыбайлас жемкорлыкка карсы Эдеп кодексы бузганы Yшiн сыбайлас жемкорлык субъектiсi жасалган кукык бузушылыктыц ауырлыгына карай ^азакстан Республикасыныц зацдарында кезделген азамат-тык-кукыктык, тэртiптiк, экiмшiлiк, кылмы-стык жауаптылыкта болады. Сонымен катар,

зацда меншк нысанына карамастан, сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл женiндегi барлык субъектшер мен уйымдардыц кодекстi белсендi тYрде насихаттау женiндегi норманы кездеу, сондай-ак осы Кодекстiц мэтiнiн мемлекеттк органдардыц, квазимемлекеттiк сек-тордыц жэне езге де уйымдардыц фойесшде керу Yшiн ыцгайлы жерлерде мацдайша жазу-ды кездейтiн норманы енпзу орынды болмак.

Аталган усыныс Сыбайлас жемкорлыкка карсы стратегиямен (парасаттылык жэне сыбайлас жемкорлыкты когамдык кабылдамау ахуалын жасау белiгiнде) жэне ^азакстан Республикасы Президентiнiц Сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл мэселелерi женшдеп тапсырмаларымен толык сэйкес келетiнiн жеке атап ету кажет5.

Атап айтканда, Мемлекет Басшысы ^а-сым-Жомарт Токаев 2019 жылгы 20 мамы-рдагы сыбайлас жемкорлыкка карсы кYрес мэселелерi женiндегi кецесте: «Шараларды постфактумнан кешн емес, кешендi жэне ЖYЙ-елi алдын алу тетiктерiн эзiрлеу кажет» деп мэлiмдедi, сондай-ак эдiлет жэне бшм беру министрлктерше «кукыктык жалпы окыту, эсiресе сыбайлас жемкорлыкка карсы зацна-ма нормалары бойынша жумысты кYшейтудi тапсырды. Ерте жастан бастап азаматтарга сыбайлас жемкорлыкка карсы мэдениеттщ негiздерiн YЙрету» туралы айтып етл6.

Барлык азаматтардыц езiн-езi тануына ыкпал ету аркылы сыбайлас жемкорлыкка карсы мшез-кулыкты ынталандыру, бiздiц ой-ымызша, парасаттылыкка тэрбиелеуге жэне кеп пайда экелуге (сыбайлас жемкорлык кукык бузушылык жасаганнан кейiн ю-эре-кеттен кешнп шаралар кабылдаудан герi), оныц шшде жасалган сыбайлас жемкорлык кукык бузушылыктардыц салдарларынан кеп миллиардтык материалдык залал, сон-дай-ак мемлекет пен когам мYДделерiне езге де залал тYрiнде коргауга кемектеседi. Сон-дай-ак, сыбайлас жемкорлыкка карсы этика мен мшез-кулык мэдениетш дамытпайынша, олармен байланысты кагидаттарды эркiмнiц санасында орныкты бекiтпей, сыбайлас жемкорлыкты жою женiндегi максатка кол жетюзшмейтшдтн атап еткен жен.

4. Мемлекеттк кызмет жYЙесiндегi сыбайлас жемкорлыктыц алдын алу мен жо-лын кесудiц тагы бiр проблемасы «телефон кукыгы» деп аталады, онда жогары децгейдегi шенеунiктер теменгi децгейдеп шенеунктер-ге тYрлi етiнiштер жасайды. Эзiнiц лауазым-

5 «Казацстан Республикасыныц 2015-2025 жылдарга арналган сыбайлас жемцорлыцца царсы стратегиясы туралы» Казацстан Республикасы ПрезидентШц 2014 жылгы 26 желтоцсандагы № 986Жарлыгы // (Электрондыц ресурс) http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1400000986 (вттш берген кYнi 15.11.2020).

6 К-Ж. Тоцаев: Казацстан Президентi Касым-Жомарт Тоцаевтыц тврагалыгымен сыбайлас жемцорлыцца царсы ie-цимыл мэселелерi жвнтде кецес втт1 20 мамыр 2019. // (Электрондыц ресурс) https://www.akorda.kz/ kz/events/akorda_news/meetings_and_sittings/kazakstan-prezidenti-kasym-zhomart-tokaevtyn-toragalygymen-sybailas-zhemkorlykka-karsy-is-kimyl-maseleleri-zhoninde-kenes-otti (втШш берген ^т 18.11.2020).

дыц вкшетткт асыра пайдаланудыц негiзгi тiкелей объектiсi ¥гымын «мазм^ны лауазым-ды адамныц вз вкшетткш занда белгiленген шекте орындауын кврсететш цогамдыщ цаты-настар» арцылы сипаттауга болады [3, 29-б.]. Ягни, билкт не вкiлеттiктi асыра пайдаланудыц эрекеттерь

«Караван» газетiне берген с^хбатында от-ставкадагы судья, 3-шi сыныпты мемлекеттiк эдiлет кецесшiсi М^хамеджан Пакирдинов царалып отырган мэселе бойынша «телефон ^цыгы» аныцтамасы зацнамада жоц, ал ха-лыцтыц осылай атайтыны-цызмет бабын терiс пайдалану немесе билiктi асыра пайдалану» деп тYсiндiрдi. Б^л ретте, мемлекеттк цызмет-шiнiц мшез-^лцы «втМш бiлдiрген адамныц жеке басына ткелей байланысты. Егер б^л жогары басшы болса, онда втiнiш н^сцау немесе тапсырмага айналады. Б^л жагдайда Yн-деу жасырынады, олар: «зацга царацыз жэне эдiлеттi шешiм цабылдацыз» дейдi..». «Бiр свзбен айтцанда, б^л мемлекеттiк цызметте болды жэне бар»7.

Бiр цараганда зиянсыз втiнiш, шын мэнш-де, зацды б^зу, белгшенген рэсiмдердi б^зу жэне лоббистiк адамныц мYДдесi Yшiн шешiм цабылдау «тапсырмасы» болып табылады.

Б^дан басца, м^ндай мшез-^лыщ жогары т^рган вкшдер мен билiк органдарына, ^азацстан Республикасы Конституциясыныц 14-бабында кепiлдiк берiлген зац Yстемдiгiне, баршаныц зац мен сот алдында тецдiгi прин-ципiне деген сешмге н^цсан келтiредi. Со-нымен цатар, жогары т^рган лауазымды адам взшщ мшез-^лцымен бейтараптыцтыц, эдш-дктщ, риясыздыцтыц, жеке т^лганыц ар-на-мысы мен абыройына ц¥рметпен цараудыц Yлгiсi болуга тиiс.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

^азацстан Президентi ^асым-Жомарт Тоцаев ж^ртшылыц вкiлдерiмен кездесу-лердщ бiрiнде (2019 жылгы 27 сэуiрдегi): «Одшеттшк - б^л цызмет жагдайы мен эле-уметтiк мэртебесiне царамастан, барлыц аза-маттардыц зац алдындагы тецдiгi. Б^л зацныц Yстемдiгi8.

Баяндалганды, сондай-ац осындай тапсы-рмалар проблеманы лоббистiк т^лгалардыц пайдасына шешу туралы тiкелей кврсетпей жабыц сипатта болатынын ескере отырып, Зацныц 12-бабыныц 1-тармагын мынадай мазм^ндагы 5) тармацшамен толыщтыру ¥сы-нылады: «Жогары т^рган лауазымды адамныц, взге де мемлекеттк органдар мен ¥й-ымдар басшыларыныц втiнiштерiн, ауызша

тапсырмаларын немесе н^сцауларын белгшен-ген рэсiмдердi жэне ^азацстан Республикасы зацнамасыныц взге де нормаларын б^за отырып орындау, сол сияцты келiп тYCкен втiнiш, ауызша тапсырма немесе н^сцау туралы тке-лей басшысын уацтылы хабардар етпеу».

М^ндай норманы Зацныц 12-бабына ен-гiзу («Сыбайлас жемцорлыщ^а царсы шекте-улер») цысымга ¥шыраган адам Yшiн оныц жогары т^рган лауазымды адамныц зацсыз втiнiштерiн, н^сцаулары мен тапсырмаларын орындаудан нег^рлым батыл бас тартуына, демек, «телефон терiс практи-

касыныц жолын кесуге ыщпал етедь Зацныц 12-бабыныц 4-тармагына сэйкес сыбайлас жемцорлыщ^а царсы шектеулердi сацтамау, цылмыстыц жазаланатын iс-эрекет жэне экiмшiлiк ^цыц б^зушылыц белгiлерi бол-маган жагдайларда, мемлекеттiк цызметт немесе взге де тшсл цызметт тоцтату Yшiн не-гiз болып табылады.

5. Зацныц 16-бабыныц 2-тармагын-да кэсшкерлк субъектiлерi Yшiн сыбайлас жемцорлыщтыц алдын алу жвнiндегi стандарт-тарды кэсшкерлк субъектшершщ бiрлестiк-терi (цауымдастыщтары, одацтары) эзiрлеуi жэне цабылдауы мYмкiн екендЫ квзделген.

Б^л норма тиiмсiз, себебi мiндеттi емес сипатца ие, сондай-ац субъект ретiнде «Ата-мекен» ^азацстан Республикасыныц ¥лттыщ кэсiпкерлер палатасын квздемейдь

Сонымен цатар, 2013 жылгы 4 шшдедеп «^азацстан Республикасыныц ¥лттыщ Кэсш-керлер палатасы туралы» Зацныц 1 - бабыныц 2) тармацшасына жэне 4-бабыныц 2-тармагы-на сэйкес ^азацстан Республикасыныц ¥лт-тыц Кэсiпкерлер Палатасы (б^дан эр^лттыщ палата) - кэсшкерлк бастаманы iске асыру жэне бизнес-цогамдастыц пен К^азацстан Республикасыныц мемлекеттк билiк органдары арасындагы взара тиiмдi эрiптестiктi дамыту Yшiн цолайлы ^цы^ты^, экономикалыщ жэне элеуметтiк жагдайларды цамтамасыз ету, сон-дай - ац дара кэсiпкерлер жэне (немесе) зацды т¥лгалар бiрлестiктерiнiц цызметш цауымда-стыщ (одац) (б¥дан эрi-к;ауымдастык; (одац) нысанында ынталандыру жэне цолдау мацса-тында ц¥рылган, кэсiпкерлiк субъектiлерiнiц одагын бiлдiретiн коммерциялыц емес ¥йым.

¥лттыщ палата оган ^азацстан Республикасыныц зацнамасына сэйкес тiркелген (есептiк тiркеуден вткен) кэсшкерлк субъектшершщ мшдетл мYшелiгi цагидаты бойынша адрылады.

7 Интернет портал газеты «Караван». Статья «Ни одного чиновника в Казахстане не привлекли к ответственности за телефонное право - Пакирдинов». Автор: Олег Губайдулин // (Электpoндыцpеcypc) https:// www. caravan.kz/gazeta/ni-odnogo-chinovnika-v-kazakhstane-ne-privlekli-k-otvetstvennosti-za-telefonnoe-pravo-pakirdinov-389962/ (втiнiшбеpгенкYнi 18.11.2020)

8 Tengrinews.kz. Токаев: Токаев: справедливость - это равенство всех граждан перед законом // (Электpoн-дыцpеcypc) https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/tokaev-spravedlivost-ravenstvo-grajdan-zakonom-368099/ (втШш-бепген^ 18.11.2020)

2016 жылгы 16 маусымдагы съезде ¥лт-тык палата отандык бизнестiц алдыцгы ка-тарлы халыкаралык тэжiрибеге непзделген сыбайлас жемкорлыктыц алдын алу жэне оган карсы iс-кимылдыц косымша тетжтерш тиiмдi iске асыруга жэне енпзуге багытталган ерiктi мiндеттемелерiн камтамасыз етуге багытталган «Сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл женiндегi Казакстан кэсiпкерлерiнiц хартиясын» кабылдады9.

Осыган байланысты, барлык Сыбайлас жемкорлыкка карсы этиканы енгiзу бойынша усыныстарды ескере отырып, Зацныц 16-ба-быныц 2-тармагын алып тастау усынылады.

Корытынды. Казакстан Республика-

сында мемлекеттiк тэуелсiздiк жылдарында кукыктык реформаныц бiрнеше кезещ жYзе-ге асырылды, олардыц непзп жетiстiктерiнiц бiрi негiзiнен кукыктык мемлекеттщ талапта-рына жауап беретiн сыбайлас жемкорлыкка карсы зацнама болды. Осы саладагы халыкаралык стандарттарды имплементациялаудыц проблемалык мэселелерi шешiлдi.

Сонымен катар, мемлекеттеп сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимылдыц тиiмдiлiгi (тиiмсiздiгi) жYргiзiлген шагын зерттеу ба-рысында аныкталды, оныц корытындысы бойынша осы саладагы зацнаманы одан эрi жетiлдiруге багытталган накты усыныстар тужырымдалды.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Рахметов С.М., Канатов А.К. Участие гражданского общества в противодействии коррупции // Вестник Института законодательства Республики Казахстан № 5 (41), 2015г. -С. 49-55.

2. Сатаров Г.А. Россия и коррупция: кто кого? доклад рабочей группы регионального общественного фонда «Информатика для демократии». —М., 1998. — С. 25-29.

3. Тургумбаев Е.З. Уголовная ответственность за превышение власти или должностных полномочий. — Алматы: Экономикс, 2004. — 198 с.

REFERENCES

1. Rahmetov S.M., Kanatov A.K. Uchastie grazhdanskogo obshestva v protivodejstvii korrupcii // Vestnik Instituta zakonodatelstva Respubliki Kazahstan №5 (41), 2015g. - S. 49-55.

2. Satarov G.A. Rossiya i korrupciya: kto kogo? doklad rabochej gruppy regionalnogo obshestvennogo fonda «Informatika dlya demokratii». -M., 1998. - S. 25-29.

3. Turgumbaev E.Z. Ugolovnaya otvetstvennost za prevyshenie vlasti ili dolzhnostnyh polnomochij. - Almaty: Ekonomiks, 2004. - 198s.

9 Хартия предпринимателей Казахстана по противодействию коррупции// (Электрондыцресурс) https:// atameken.kz/uploads/content/files/%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F%20%D0%BF%D1%80% П0%ЯЕ%П1%82%П0%Я8%П0%Я2%П0%ЯЕ%П0%Я4%П0%Я5%П0%Я9%П1%81%П1%82%П0%Я2%П0%Я8%

ген кунi 18.11.2020).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.