CC BY
10ЭОЖ 351
КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МЕМЛЕКЕТТ1К КЫЗМЕТКЕ К1РУ КЕЗ1НДЕГ1 КЕЙБ1Р ¥СЫНЫСТАР
БаFдат Кабылкадыр^лы Н¥рFазинов
Казащстан Республикасы Зацнама жэне щущыщтыщ ащпарат институты конституциялыщ, эюмшшк зацнама жэне мемлекеттт басщару бел1мтщ басшысы, з.г.к.,
Нурсултан щаласы, Казащстан Республикасы, e-mail: [email protected]
Айдана Н¥рFалик;ызы Оспанова1
Казащстан Республикасы Зацнама жэне щущыщтыщ ащпарат институты конституциялыщ, эюмшшж зацнама жэне мемлекеттж басщару бвлiмiнiц ага гылыми щызметкерi, Нурсултан щаласы, Казащстан Республикасы, e-mail: [email protected]
Аннотация. Fылыми жумыста Казащстан Республикасы Yлгiсiнде демократиялыщ реформалардыц басты жолсерш ретiндегi мемлекеттж щызметiндегi кадр саясатыныц езекттт негiзделген. Батыс Еуропа елдертде мемлекеттж щызмет Yшiн кадрларды iрiк-теуге ЖYргiзiлген талдау аталган елдердщ мемлекеттж щызметтде кадрларды iрiктеу жэне орналастыру саласындагы жалпы элемдiк Yрдiстiц ерекшелiктерi аныщталган. Ав-торлар мемлекеттж щызметке кадрларды iрiктеу саласында ¥лыбритания, Германия, Франция, Испания сиящты дамыган шет елдердщ зацнамасы мен щущыщ щолдану практи-касын зерттеген. Квптеген дамыган демократиялыщ елдердщ кадрларды конкурстыщ iрiк-g теу принцитн щолданатыны щарастырылган. Сонымен щатар, мундай елдерде бiр уащыт-™ та мемлекеттж щызметке Yмiткерлердi iрiктеумен айналысатын арнайы мемлекеттж а органдар жумыс wтейтш жэне де олардыц щущыщтыщ мэртебеЫ мемлекеттж органдар ™ ЖYйесiнде салыстырмалы тYрде тэуелаз сипатща ие екендг кврсетшген. Сонымен ща-g тар, мундай шаралар кадрларды iрiктеу жвнiндегi арнаулы мемлекеттж орган щызметт-s дегi объективтшк пен бейтараптылыщтыц елеулi кепш болып табылатыны аныщталган. 5 Казащстан тэуелЫздж алганнан берi элеуметтж багдарланган даму моделт щалыпта-Е стыру багытын устанганы атап втшген. Авторлар мемлекеттж щызметтщ келеЫ мацы-е зды элементтерт кврсетедi: мемлекеттж щызмет мемлекеттж басщарумен байланысты ¿Е жэне мемлекеттж билжтщ сипатымен айщындалады, мемлекеттж щызмет мемлекеттж 2 лауазымдарда негiзiнен мемлекеттж органдарда ЖYзеге асырылады деп щарастырады. § Ммемлекеттщ сапасы, оныц щогамга щызмет ету дэрежеЫ квбтесе мемлекеттж щы-с зметке, оны щущыщтыщ реттеу эдiстерiне, нысандарына байланысты екетн атап квр-^ сетедi. Мемлекеттж щызмет - щущыщтыщ мемлекеттi щалыптастыру щуралы, оныц ^ щурылысыныц Казащстан Yшiн мацыздлыгын айтылган. Кущыщтыщ мемлекеттщ азамат-^ тыщ щогаммен жэне жеке азаматпен взара сщимылын щамтамасыз ететт мемлекеттж ^ щызмет екет кврсетшген.
TyrnHdi свздер: мемлекеттж щызмет, мемлекеттж щызметшi, кадрларды iрiктеу, кон-
о курстыщ комиссия, емтихан, бшктшж талаптары, кэЫбилж, щузыреттшж <
СП
S
ь
X S ы S X
ь
ш
m _
1 Хат-хабарларга арналган автор
НЕКОТОРЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ ПРИ ПОСТУПЛЕНИИ НА ГОСУДАРСТВЕННУЮ СЛУЖБУ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
Нургазинов Багдат Кабылкадырович
Руководитель отдела конституционного, административного законодательства и государственного управления Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, к.ю.н., г. Нур-Султан, Республика Казахстан, e-mail: [email protected]
Оспанова Айдана Нургалиевна
Старший научный сотрудник отдела конституционного, административного законодательства и государственного управления Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, г. Нур-Султан, Республика Казахстан, e-mail: [email protected]
Аннотация. В научной работе на примере Республики Казахстан обосновывается актуальность кадровой политики в деятельности государства как главного проводника демократических реформ. Проведённый анализ отбора кадров для государственной службы в западноевропейских странах выявил особенности общемировой тенденции в области отбора и расстановки кадров на государственной службе. Авторами исследовано законодательство и правоприменительная практика таких развитых зарубежных стран как: Великобритания, Германия, Франция, Испания в сфере отбора кадров на государственную службу.
Установлено, что многие развитые демократические страны применяют принцип конкурсного отбора кадров. Наряду с этим выяснено, что одновременно в таких странах действуют специальные государственные органы, занимающиеся отбором кандидатов на государственную службу. Кроме того, правовой статус этих органов носит относительно ш независимый характер в системе государственных органов. Наряду с этим установлено, Н что такие меры служат весомым гарантом объективности и беспристрастности в дея- к тельности специального государственного органа по отбору кадров. Н
Отмечается, что с обретением независимости Казахстаном взят курс на формирова- И ние социально ориентированной модели развития. Авторы выделяют следующие наиболее р существенные элементы в государственной службе как: государственная служба связа- > на с государственным управлением и определяется характером государственной власти, К государственная служба осуществляется на государственных должностях преимуще- О ственно в государственных органах. АА
Авторами отмечается, что качество государства, степень его служения обществу во Л многом зависят от государственной службы, методов, форм ее правового регулирования. р Государственная служба есть средство формирования правового государства, построение которого весьма актуально для Казахстана. Указывается, что именно государствен- П ная служба обеспечивает взаимодействие правового государства с гражданским обще- В ством и отдельным гражданином. В
Ключевые слова: государственная служба, государственный служащий, отбор кадров, §< конкурсная комиссия, экзамен, квалификационные требования, профессионализм, компе
е
тентность. о
-О
А
Р
KOHCTHmiHMbiK; x6HE 6KIMWI™K K¥KbiK
SOME PROPOSALS FOR ENTERING PUBLIC SERVICE IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Nurgazinov Bagdat Kabylkadyrovich
Head of the Department of Constitutional, Administrative Legislation and State Administration of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Ph.D., Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan, e-mail: [email protected]
Ospanova Aidana Nurgalievna
Senior Researcher of the Department of Constitutional, Administrative Legislation and Public Administration of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan, e-mail: [email protected]
CL
< z
CL
O
e
X
o
m O
in <
<
in
b -Q
LÜ £
CI
o x
o ^
< en
Abstract. Scientific work on the example of the Republic of Kazakhstan substantiates the relevance of personnel policy in the activity of the state as the main conductor of democratic reforms. An analysis of the selection of personnel for the public service in Western European countries revealed the characteristics of the global trend in the selection and placement of personnel in the public service of these countries. The authors studied the legislation and law enforcement practice of such developed foreign countries as: the UK, Germany, France, Spain in the field of selection ofpersonnel for the civil service. It has been found that many developed democracies apply the principle of competitive selection. At the same time, it has been found that such countries have special public bodies for the selection of candidates for the public service.
Moreover, the legal status of these bodies is relatively independent within the State. It has also been established that such measures serve as a strong guarantee of objectivity and impartiality in the work of a special State body for the selection ofpersonnel.
It is noted that since gaining independence, Kazakhstan has taken a course towards the formation of a socially oriented development model. The authors identify the following most significant elements in the public service as: the public service is associated with public administration and is determined by the nature of state power, the public service is carried out in public positions mainly in public bodies.
The authors note that the quality of the state, the degree of its service to society largely depend on the public service, methods, forms of its legal regulation. The civil service is a means of forming a rule of law state, the construction of which is very important for Kazakhstan. It is indicated that it is the public service that ensures the interaction of the rule of law state with civil society and the individual citizen.
Keywords: civil service, civil servant, selection of personnel, competitive commission, examination, qualification requirements, professionalism, competence.
Kipicne
^a3a;cTaH Pecny6nHKacbiHbirç caa-CH-K^KbiKTbi; gaMybiHbirç ;a3ipri «aFgaM-biHga HeFypnbiM œeKTi MmgeTTepgirç 6ipi MeMneKeTTiK 6ac;apy TeTirirnrç TmMgrni-riH apTTbipy Maceneci 6onbm ;ana 6epegi. OcHFaH 6aM.aHHCTH MeMneKenÎK ;bi3MeT-Ti «arçFbipTy Macenenepi engirç gaMybi YmiH aca Marçbi3flbi 6o.bin Ta6binaflbi. ^a3a;cTaH MeM.eKeniK Tayenci3giK anFaHHaH KeMiH gaMygbirç aneyMeniK 6aFgapnaHFaH MogeniH Ka.bmTacTbipyFa 6aFbiT angu.
DOI: 10.52026/2788-5291 2022 69 2 22
MeMneKenÎK Kbi3MeTrirç TuiMginiriH apTTbipy geMOKpaTHflnbiK MeMneKenirç 6iprnmi Ke3eKTeri MiHgeTi 6onbin Ta6binagbi, ce6e6i MeMneKenÎK 6ac;apyMeH 6aMnaHbicTbi KOFaM-gbi; KaTMHacTapgM kykmktmk pernaMeHTTeygi «arçFbipTy ;a«eTTiri MeMneKenÎK HHCTHTyT-Tapgbi HMFaHTyFa, a3aMaTTbiK KOFaMgbi ga-MbiTyFa «aHe MeMneKeTKe KOFaMgbi; ceHiMgi apTTMpyFa 6aFbnranFaH MeMneKenirç ;a3ipri 3aMaHFM «aFgaMbiMeH «aHe kykhktm; caaca-TMMeH mapTTanagbi.
OcMFaH 6aMnaHMCTM, aTanFaH canagaFbi
зацнаманы жетшдфу мэселелерше ерекше назар аудару, олардыц себептерiн аныктау жэне бар проблемалык аспектiлердi шешу эдiстерiн эзiрлеу ете eзектi болып табылады.
Мемлекет басшысыныц «Жаца жагдай-дагы ^азакстан: ю-кимыл кезещ» атты 2020 жылгы 1 кыр^йектеп ^азакстан халкы-на Жолдауыныц «Мемлекетпк баскарудыц жаца моделЬ> атты I тарауында мемлекетпк баскаруга, кадр саясатына, шешiмдер ка-былдау жYЙесiне жэне олардыц орындалуы-на жауапкершшкп езгерту жeнiнде накты мiндет койды2.
Мемлекетпк баскару жYЙесiн жетiлдiру мэселелерi ^азакстан Республикасы Прези-дентiнiц 2021 жылгы 26 акпандагы № 522 Жарлыгымен бекiтiлген 1^азакстан Республи-касында мемлекеттi баскаруды дамытудыц 2030 жылга дейiнгi «Ец алдымен адамдар» - «адамга багдарланган» моделiн калыпта-стыру Тужырымдамасында да кeрiнiс та-пкан3.
Аталган тужырымдамага сэйкес, бYгiнгi тацда бYкiл элем турбуленттiлiк, eсiп келе жаткан кубылмалылык, элеуметтiк, эконо-микалык жэне саяси дамудыц белгiсiздiгi дэуiрiне аяк басты. Тужырымдама макса-тын юке асыру шецберiнде мемлекетпк кы-зметтi тиiмдi дамыту Yшiн бiркатар норма-тивпк кукыктык актiлерге езгерютер мен толыктырулар енгiзу аркылы проблемалар-дыц кец кешенi койылган, онда мемлекетпк кызмет жYЙесiнiц жумыс ютеушщ негiзгi кагидаттары мен тэсiлдерi, оныц азаматтык когаммен езара iс-кимыл жасау нысандары саласындагы eзектi мэселелер, кадр саяса-ты, лауазымдар мен кадрлардыц бiлiктiлiк курылымы, нормативтiк к¥кыктык реттеу мэселелерi, мемлекеттiк кызмет жYЙесi, кызмет eткеру, мемлекеттiк органдар мен кызметшшердщ кызметiн уйымдастыру, ец-бекакы жэне элеуметпк кепiлдiктер, билiк органдары аппаратыныц кызметiн баскарудыц нэтижелiлiгiн арттыру мэселелерi ад-терiлген.
Елдердiц аукымды сын-катерлердi ецсе-ру барысында мемлекетке деген когамдык сенiм, оныц eзгерiстерге дайындыгы мэсе-лесi ерекше мацызга ие болуда. Негурлым тиiмдi мемлекетпк баскаруга, азаматтардыц баскарушылык шешiмдер кабылдауга каты-суына сурау салу теракты калыптасуда.
Мемлекет пен халыктыц eзара ю-ки-мылыныц экiмшiлiк-бакылау нысанына не-гiзделген мемлекеттiк баскарудыц колданы-стагы моделi халыктыц Yмiтiне толык жауап бермейдi деп айтуга болады. Осыныц нэти-жесiнде негiзгi кундылыктар азаматтар мен олардыц эл-аукаты болып табылатын мем-лекеттiк баскарудыц сервистiк жэне «адамга багдарланган» моделш калыптастыру ка-жеттiлiгi туындады.
Материалдар мен эдктер
Осылайша, ^азакстанда калыптаскан тэж1рибе мемлекетпк баскару реформасы жоспарланган жэне жYргiзiлiп жаткан элеу-меттiк реформалардыц уактылыгы мен оган кол жеткiзуге байланысты негiзгi пробле-малардыц бiрi болып табылатынын ^рсе-тедi, оныц тYпкi максаты ел азаматтарыныц эл-аукатын арттыру болып табылады. Эко-номикалык реформалардыц барысы, когам-ды демократияландыру жолымен iлгерiлеу, тутастай алганда елдi турактандыру жэне дамыту кeбiнесе мемлекеттiк баскару ЖYЙ-есi мен мемлекеттiк кызметшшердщ кэсь билiгiне, олардыц эрекетке кабшеттшш мен бастамашылыгына, елдiц тацдаган багытын устануына байланысты екенi айкын болады.
Мемлекетпк баскарудыц улттык ЖYЙ-есшщ басты адами ресурсы кэсiби мемлекетпк кызметшшер. Мемлекеттiк кызмет-тщ табигаты накты карастырылып отырган елдщ саяси жYЙесiне байланысты eзгерiп отыратындыгына карамастан мемлекетпк кызметтегi жэне адами капитал репндеп мемлекетпк кызметшiлерге катысты негiзгi идеялар мен тэсiлдер эмбебап болып келедi.
Талкылау жэне нэтижелер
Мемлекеттiк кызметшiлер мемлекетпк аппараттыц непзш калайды. Белгш бiр кун-дылыктар жYЙесiне негiзделген тиiстi бшк-тшк децгейiне, накты дагдыларга ие болып, белгшенген нормалар мен ережелердi сактай отырып, мемлекеттiк кызметшiлер eз жумы-сын жогары кэсiби децгейде аткару кабшеть не ие. Мемлекеттiк кызметшшщ eзiнiц кыз-меттiк мiндеттерiн жогары кэаби децгейде аткаруга деген умтылысы мен кабiлетi мем-лекеттiк органныц тиiмдi жумысыныц непз-гi факторларыныц бiрi болмак. Мемлекетпк баскарудыц тшмдшш кез келген мемлекет-
Н
X
ы А
о х о Д А
сг
В
СП А
>
го О го О
X
е о
"О
2 А
С
"О
2 Жаца жагдайдагы Цазацстан: к-цимыл кезещ атты Мемлекет Басшысыныц 2020 жылгы 1 цыркYйектегi Цазацстан халцына Жолдауы //https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K2000002020 (25.04.2022ж.)
3 Цазацстан Республикасы Президенттщ 2021 жылгы 26 ацпандагы № 522 Жарлыгымен беюттген Цазацстан Респу-бликасында мемлекеттi басцаруды дамытудыц 2030 жылга дейiнгi «Ец алдымен адамдар» - «адамга багдарланган» моделт цалыптастыру Тужырымдамасы //https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U2100000522 (25.04.2022ж.)
IX
< IX
о в х
о
со О
СП <
< СП
ь
-О
ш £
ч О X
0 <
т
1
тщ дамуы мен азаматтардьщ eмiр CYPУ са-пасын арттырудыц негiзгi факторы ретiнде карастырылады. Эз кезегiнде мемлекеттщ максаты мемлекетпк кызметшшердщ ецбек сапасын жаксарту Yшiн кажеттi жагдайлар мен оларга тшсп талаптар жасау.
Мемлекет басшысы 2022 жылгы 11 кацтарда Парламент Мэжшсшщ отыры-сында мемлекеттiк кызметке iрiктеуден ету Yшiн рэсiмдер мен бшктшк талаптарын оцайлату кажеттiгiне назар аударды4. ^а-сым-Жомарт Токаевтыц пшршше, мемле-кеттiк кызмет кез келген казакстандыкка ашык болуы тиiс. Бул ретте меритократия принципi мемлекеттiк аппарат жYЙесiнде кадрларды iрiктеудiц жэне жогарылатудыц негiзгi куралына айналуы тиiс.
Мемлекет Басшысыныц тапсырмаларын iске асыру максатында «^азакстан Республикасыныц мемлекеттiк кызмеп туралы» ^азакстан Республикасыныц зацына тузету-лердi кeздейтiн eзгерiстер мен толыктыру-лар эзiрленген, онда лауазымдардыц жекеле-ген санаттары Yшiн конкурстан тыс iрiктеудi колдануды кецейту, сондай-ак жэне кызмет-шiнi одан эрi жогарылату немесе жумыстан шыгару туралы шешiм кабылдауга экелетiн кызметшiлердiц жумысын багалау процесiн кайта карау.
Эз кезегiнде конкурстан тыс iрiктеудi кецейтудi Мемлекеттiк баскару академиясы-ныц, мемлекет есебiнен бiлiм алган жогары оку орындарыныц тYлектерiн тагайындау аркылы жYзеге асыру кeзделедi. Будан баска, лауазымдардыц ерекшелiгiне байланысты уэкшетп орган айкындайтын конкурс eткi-зу тэртiбiмен регламенттей отырып, конкурс кезецдершщ реттiлiгiн алып тастау жоспар-лануда.
^азакстан Республикасыныц Конститу-циясында азаматтардыц мемлекет ютерш баскаруга катысу кукыгы жэне де мемлекетпк кызметке юруге тец кукык бекiтiлген. Бул уйымдастырушылык жэне кукыктык сипаттагы шаралардыц тутас жYЙесiмен камтамасыз етiледi.
Конституцияныц 13-бабыныц 1-тар-магына5 сэйкес эрюмнщ кукык субъектiсi ретiнде танылуына кукыгы бар жэне eзiнiц кукыктары мен бостандыктарын зацга кай-шы келмейтш барлык тэсiлдермен коргауга хакылы. Эз кезегшде, адамныц жэне азамат-
тыц eз кукыктары мен бостандыктарын жY-зеге асыруы баска адамдардыц кукыктары мен бостандыктарын бузбауга, конституци-ялык курылыс пен когамдык имандылыкка нуксан келтiрмеуге тиiс.
Конституцияныц 33-бабына сэйкес республика азаматтарыныц мемлекеттiк кызметке юруге тец кукыгы бар. Мемлекетпк кызметшi лауазымына кандидатка койы-латын талаптар лауазымдык мiндеттердiц сипатына гана байланысты болады жэне зацмен белгшенедь
Зацнама мемлекетпк кызметке юретш кез келген азамат орындауга мшдетп бiрка-тар талаптарды, сондай-ак мемлекетпк кызметке юруге руксат етшмейтш шектеулердi белгiлейдi.
«Мемлекетпк кызмет туралы» ^а-закстан Республикасы Зацыныц
13-бабына сэйкес мемлекеттiк кызметке юретш адамдар, егер зацнамада тшсп лауа-зымдарга катысты eзгеше белгшенбесе, ^а-закстан Республикасыныц азаматтыгына ие болуга, жасы он сегiз жастан кем болмауга, кажеттi бiлiмi, кэсшпк даярлык децгейi болуга жэне белгшенген бiлiктiлiк талаптары-на сэйкес келуге тшс.
Азамат мемлекеттiк кызметке юру кезш-де салык кызмеп органдарына eзiнiц алган кiрiстерi жэне eзiне меншiк кукыгымен ти-есш, салык салу объектiлерi болып табы-латын мYлкi туралы мэлiметтердi усынуга мiндеттi.
^азакстанда мемлекеттiк кызметке ор-наласу базалык лауазымдардан басталады. Эрбiр кандидат eзiнiц жеке касиеттерiн, кэаби жэне баскарушылык дагдыларын багалау Yшiн тестiленедi, ал мемлекеттiк кызметке алгаш рет кабылданушылар Yшiн iрiктеу рэсiмi объективтi тYPде орталыктан-дырылган. Мансап сатысымен кeтерiлу ка-тац турде конкурс аркылы, кезец-кезецiмен, дэйектi турде тeменгi лауазымнан жогары лауазымга дешн. Осылайша, меритократия кагидаты коргалады жэне мемлекетпк кызметке iрiктеудiц рулык, кландык жэне сая-си-командалык тетiктерi жойылады.
БYгiнгi тацда мемлекеттiк кызмет ЖYЙ-есi екi Yлкен санатка бeлiнедi, бул саяси мемлекеттiк кызметшшер мен экiмшiлiк мемлекеттiк кызметшiлер. Саяси мемлекетпк кызметшшерге Президент, Министрлер
^ 4 «Цасiреттi цацтар» сабагы: цогам т^тастыгы - тэуелаздж кепл 2022 жылгы 11 цацтардагы Мемлекет басшысы зс К..К. Тоцаевтыц Цазацстан Республикасы Парламентi Мэжыштц отырысында сейлеген свзi //https://adilet.zan.kz/kaz/ С docs/K2200002022 (25.04.2022ж.)
т 5 Цазацстан Республикасыныц Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда республикалыц референдумда цабылданды// https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000_ (25.04.2022ж.)
кабинетшщ мYшелерi, мемлекетпк ведом-стволардыц басшылары жэне тагы баска-лары жатады. Саяси кызметшшер корпусы саяси шешiмдердi эзiрлеуге тiкелей катысы бар жогары лауазымды адамдардан турады. Мемлекеттiк экiмшiлiк кызметшшерге жер-гiлiктi жерлерде мемлекеттiк саясатты iске асыруга тiкелей жауапты адамдар жатады.
Мысалы, экiмшiлiк мемлекеттiк кыз-метшiлер бейiндiк ведомствога жэне лау-азымдык устанымына карай А, В, С, D, Е санаттарына белшед^ мемлекеттiк кызмет саласындагы уэкiлеттi орган Казакстан Республикасыныц Мемлекеттiк кызмет iстерi агентттнщ деректерi бойынша 2021 жыл-дыц басында Казакстандагы мемлекетпк кызметшшердщ накты саны 88 мьщ 400 адамды курады. 0щрлш елшемде мемлекет-тiк кызметшшердщ штат бiрлiктерi бойынша кешбасшы Шыгыс Казакстан облысы-ныц экiмдiгi болып табылады - 4 104 адам. Екiншi орында Алматы облысы, онда 4 084 мемлекетпк кызметшi ецбек етед^ Yшiн-шi орында ТYркiстан облысы, 3 мыц 991 мемлекеттiк кызметшi тартылган. Ец азы Нур-Султан жэне Шымкент калаларыныц экiмдiктерi, олардыц штат бiрлiгi сэйкесш-ше 934 жэне 717 адамды курайды6.
Эдетте, саяси жэне эюмшшк мемле-кеттiк лауазымдарга койылатын Yлгiлiк бiлiктiлiк талаптары мемлекетпк кызмет-тегi тэжiрибенi бiлдiредi. Бул талап жастар арасынан жаца тулгалардыц мемлекеттiк кызметке кiруiне жиi кедерп болып табылады. Мемлекеттiк кызметке басымдылыкпен iрiктеу мYмкiндiктерi казiргi уакытта «Бо-лашак» стипендиясы бойынша магистрату-раныц тYлектерi, сондай-ак Президентпк жастар кадрлык резервшщ мYшелерi Yшiн колжепмдь
Мэселен, Казакстан Республикасы Пре-зидентшщ «Президентпк жастар кадр резервшщ кейбiр мэселелерi туралы» 2019 жылгы 27 тамыздагы № 141 Жарлыгыныц7 3-тармагына сэйкес резервке iрiктеуге отыз бес жастан аспаган, жогары бiлiмi жэне кемiнде бес жыл жумыс етiлi бар Казакстан Республикасыныц азаматтары катысады, ал резервке iрiктеу мынадай кезецдерден тура-ды: кандидаттардыц кужаттарын кабылдау;
мэтiндiк жэне сандык акпаратпен жумыс iстеу кабiлетiн багалау; ахуалдык мшдет-тердi шешу; кузыреттердi багалау; резервке iрiктеу женiндегi сараптама комиссиясында кандидаттармен эцпмелесу. Бул ретте резервке iрiктеу кезецдерi акпараттык жYЙе-лердi пайдалана отырып жYргiзiлуi мYмкiн.
БYгiнгi кYнi Казакстан Республикасында жастар Yшiн мемлекеттiк кызметке iрiктеу-ден ету Yшiн негiзгi элеуметтiк лифтшердщ бiрi «Болашак» багдарламасы жэне Пре-зиденттiк Жастар кадрлык резервi жобасы болганы кездейсок емес. Мемлекет бас-шысыныц мемлекеттiк кызметке кiру Yшiн артык кедергiлердi жою женiндегi тапсы-рмасы мемлекеттiк аппарат жYЙесiне жаца адамдардыц, оныц iшiнде жастардыц одан эрi келуiне ыкпал ететiн болады. Жумыс тэжiрибесiнiц болуы женiндегi талапты коса алганда, бiлiктiлiк талаптарын оцайла-ту дарынды жастар арасында бэсекелеспк iрiктеудi жYргiзу Yшiн колайлы непз жа-сайды жэне олардыц ез елше пайда келтiру Yшiн мемлекетпк кызметке юруше мYмкiн-дiк береди
Халыкаралык кукык нормаларында мемлекетпк лауазымга орналасуга Yмiткер аза-маттарга койылатын бiлiктiлiк талаптарына, сондай-ак мемлекетпк кызметшi лауазымы-на орналасуга конкурс етюзуге жэне конкурс еткiзу туралы хабарландыру орналастыруга катысты ережелер кезделедь
Мэселен, 1966 жылгы Азамат-тык жэне саяси кукыктар туралы ха-лыкаралык пактiнiц 25-бабына сэйкес (Казакстан Республикасыныц 2005 жылгы 28 карашадагы № 91 Зацымен ратификацияланган)8, эрбiр азамат 2-бапта керсетiлген кандай да бiр кем-сiтушiлiксiз жэне непзаз шектеулерсiз ез елiнде жалпы тецдш жагдайында мемлекет-тiк кызметке кабылдану кукыгы мен мYм-кiндiгiне ие болады.
Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц 2003 жылгы Сыбайлас жемкорлыкка кар-сы конвенциясыныц (Казакстан Республикасыныц 2008 жылгы 4 мамырдагы № 31-ГУ Зацымен ратификацияланган) (бу-дан эрi - Конвенция)9 7-бабына сэйкес сыбайлас жемкорлыкка аса осал деп сана-
Н
X
ы А
о х о Д А
сг
В
СП А
А
СП
О
СП
О
X
е о
"О
2 А
П.
6 Сколько чиновников в Казахстане? Среди штатной численности акиматов лидирует Восточно-Казахстанская область // inbusiness.kz/ru/last/skolko-chinovnikov-v-kazahstane (25.04.2022ж.)
7 Президенттж жастар кадррезервтщ кейбiр мэселелерi туралы Цазащстан Республикасы Президенттщ 2019 жылгы 27 тамыздагы № 141 Жарлыгы //https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1900000141 (25.04.2022ж.)
8 Азаматтыщ жэне саяси щущыщтар туралы халыщаралыщ пактш ратификациялау туралы Цазащстан Республикасыныц 2005 жылгы 28 щарашадагы № 91 Зацы. //https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z050000091_ (25.04.2022ж.)
9 Бiрiккен ¥лттар ¥й^гмыныц Сыбайлас жемщорлыщща щарсы конвенциясын ратификациялау туралы Цазащстан Республикасыныц 2008 жылгы 4 мамырдагы № 31 Зацы //https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z080000031_ (25.04.2022ж.)
т>
латын мемлекетпк лауазымдарды аткару Yшiн кадрларды iрiктеудiц жэне окытудыц, кажет болган жагдайда мундай кызметкер-лердi осындай лауазымдарда ротациялаудыц тиiстi рэсiмдерiн карастырады.
Эрбiр катысушы мемлекет кандидаттар мен мемлекетпк кызметке сайлау крите-рийлерiн белгшеу максатында Конвенция-ныц максаттарына сэйкес жэне оныц iшкi зацнамасыныц непзп кагидаттарына сэйкес тиiстi зацнамалык жэне эюмшшк шаралар-ды кабылдау мYмкiндiгiн карастырады.
Соцгы жылдары мемлекеттiк кызмет жYЙесiнде жYргiзiлген реформалар, ец ал-дымен, кадрларды iрiктеу жэне жогарылату кезiнде меритократия кагидатын кYшейтуге багытталган. Бул басымдыкты тацдау Мемлекет басшысыныц мемлекеттiк аппараттыц тиiмдiлiгiн арттыру жэне мемлекетпк кыз-метшiлердiц кызмепн когамга кызмет етуге багдарлау жeнiндегi нускауларына непздел-ген. ^ойылган мiндеттердi тиiмдi iске асы-рудыц непзшде адами капитал, мемлекетпк аппараттыц кэс1би кузыретi жатыр.
Халыкаралык тэж1рибеде меритократия мемлекетпк кызметшшщ ецбегi лайыкты багаланып, мансаптык жэне элеуметтiк eсу-ге мYмкiндiк беретiн сiцiрген ецбегiн тану репнде карастырылады. Бул принцип Син-^ гапурдыц мемлекетпк кызмет1нде кещнен 8 колданылады, оныц тэжiрибесi ^азакстанда мукият зерттелген. Меритократия кагида-™ тын негiзге ала отырып, кызметте жогары-1 лату барысында адамныц кабiлеттерiне баса назар аударылады.
ЕО елдерiндегi кадр саясатына келетiн ^ болсак, мемлекетпк кызметшшердщ кэсiби о жэне шыгармашылык элеуетiн дамыту ЕО | елдершщ мемлекеттiк кадр саясатыныц ба-сымдыктарыныц бiрi болып табылады.
Кадр саясаты деп мемлекеттiк кыз-< метшiлердiц талаптарын калыптасты-с ру, оларды iрiктеу, кэсiптiк даярлау <1 жeнiндегi мемлекеттiц жалпы багытын,
т
¡5 сондай-ак тутастай алганда мемлекетт1к кы-^ зметтi дамыту перспективаларын тYсiнген ^ жeн. Мемлекеттегi экономикалык жэне эле-о уметтiк реформалардыц табысты жYргiзiлуi о мемлекеттiк кызмет курылымдарыныц кат дрлык элеуепне т1келей байланысты. ^ ЕО-га мYше елдердiц мемлекеттiк кызмет ЁЕ жYЙелерiнде карастырылган кызметкерлердi Ь жалдау рэс1м1 екi принципт1 бiрiктiредi:
1) кез келген бшкп азаматтыц мемле-
^ кеттiк (азаматтык) кызметке тец кол жет-
Ь к1зу кукыгы. Эрб!р азамат мемлекетт1к
т кызметтi регламенттейпн зацда кeзделген
талаптарга, сондай-ак осы бос орынга 1з-денушiлерге койылатын талаптарга сэйкес келген жагдайда, жария лауазымга орнала-суга кукылы;
2) мемлекетпк баскару курылымдары-ныц мемлекетпк кызметке Yздiк кандидат-тарды жалдауга мYДделiлiгiн айкындайтын Yздiк кандидаттар кагидаты [1].
Мемлекеттiк баскаруы Француз концеп-циясыныц ыкпалымен калыптаскан елдер Yшiн тец колжет1мдiлiк принцип1 шешуш! болып табылады (оларга Испания, Италия, Франция к1ред1). Сонымен катар, Голландия жэне Скандинавия елдерi сиякты елдер ец Yздiк кандидаттар кагидатын калайды.
Белгiлi 61р дэрежеде екi жYЙенiц белгiлерi бiркатар елдердiц мемлекеттiк кызметп уй-ымдастыруында байкалады.
Осылайша, ЕО-га мYше елдер мемлекетпк баскару Yшiн кадрды iрiктеу жэне жалдау жYЙесiн эзiрледi, ол екi кагиданы да еске-редi. Мысалы, Германияга мемлекеттiк кызметшшщ мамандануына назар аударылыады атап eту кажет, Франция мен ¥лыбритания-да мемлекеттiк кызметшiнiц эк1мш1л1к, сон-дай-ак техникалык арнайы функцияларды орындау шеберлiгiне кeбiрек кeцiл бeлiнедi.
ЕО кадрларды iрiктеумен, емтихандар, сухбаттармен, сондай-ак кажеттi маман-дарды iрiктеудi жYзеге асыратын агентпк-тердiц делдалдык уйымдарыныц кeмегiмен сипатталады. Yкiметтiк дэрежедеп кызмет-шiлердi жумыска кабылдауга катысты ерек-ше дэстYрлер мен формалар калыптаскан. Сонымен, ¥лыбританияда барлык мемлекетпк кызметшшер санаттар мен топтарга бeлiнедi. Агылшындык кадрларды iрiктеу жYЙесi адамныц кажеттi 61л1м децгейiн ием-дену гана емес, туындаган мэселеш шешуге шыгармашылык тургыдан карау кабшепне де негiзделген. Жогары дэрежелi кызмет-керлердi кабылдауды 1855 жылы курылган Мемлекеттiк кызмет комиссиясы жYзе-ге асырады. Бос лауазымдарга орналасуга емтихандар мен сухбаттар Оксфорд жэне Кембридж университеттершщ багдарлама-лары бойынша eткiзiледi. ¥лыбританияныц мемлекетт1к кызметшiлерiнiц жогары интеллекта, нэтижеге кол жетк1зе б1лу жэне адамдармен карым-катынас жасай б1лу1 сек1лд1 касиеттерге ие болуы тшс [2].
Франция зацнамасына сэйкес, егер ол француз азаматтыгы болмаса, моральдык талаптарга сай келмесе, эскери кызмет туралы зацнаманы бузган жагдайда ^м1ткер эскери кызмет eткеруi немесе одан босатылуы ке-рек), eтiнiш беруш1 мемлекетт1к кызметке
кабылдана алмайды.
Мемлекетпк кызметке кабылдау кезiнде жумыс шарттары ескерiлмейдi, ейткенi олар ережелерi тшсп санаттагы барлык мемле-кеттiк кызметшшерге колданылатын нор-мативтiк актiлермен айкындалады. Мемле-кеттiк кызметшiлерге ецбек зацнамасыныц нормалары колданылмайды.
Германияда мемлекеттiк кызметшiлерге койылатын непзп талаптар - бул кэсiптiк бшм беру жэне алдын ала арнайы дайын-дык (тYрлерi мен мерзiмдерi лауазымдык жагдайына карай сараланады). Yздiксiз бiлiм алу мемлекеттiк кызмет жYЙесiнде iлгерiлеу жэне ротацияны колдану Yшiн ка-жеттi шарт. Окыту багдарламаларыныц кец аукымы лауазымды тулганыц ресми кезецде Yздiксiз кэсiби дамуы Yшiн туракты кепш-дiктердi куру мYмкiндiгiн тудырады. Бiлiм беру багдарламалары модульдш принцип негiзiнде курылады жэне бул оларды когам-ныц кажеттiлiктерiн канагаттандыра оты-рып, тез бейiмделуге мYмкiндiк бередi [3].
Францияда мемлекеттiк кызметшiлердi окыту бастапкы кэсiби дайындыктан жэне мемлекетпк кызметшiлердiц бiлiктiлiгiн арттырудан турады («уздшаз кэсiби оку»). Осылайша, эртYрлi министрлiктердiц мем-лекеттiк кызметшiлер корпусына тiкелей конкурстар уйымдастырылады. Бул француз Yлгiсiн агылшын жэне немю Yлгiлерiнен ерекшелендiредi. Эз кезепнде Францияда Германиядагы сиякты мемлекеттiк кызмет-шiлердi окыту жYЙесi орталыктандырылган жэне кеп децгейлi курылымдарга ие. Алай-да, егер немiс оку багдарламалары, атап етшгендей, экономикалык жэне кукыктык пэндердiц жогары тепе-тецдiгiмен ерекшеле-непн болса, онда француздык кезкарас эко-номиканы терец зерттеуге багытталган [4].
Испанияда кызметкерлердi iрiктеу экiмшiлiк кукык, мемлекеттiк экономика, мемлекеттiк баскару, бюджет жэне каржы менеджментi бойынша ашык конкурстык емтихандар аркылы жYзеге асырылады. Бул багыттагы жацашылдыктардыц катарында тулектердщ бiрнеше ай бойы мiндеттi ен-дiрiстiк тэжiрибеден етуi де бар. Бул олар-дыц мемлекеттiк баскару саласында туракты жумыс табуына мYмкiндiк тугызады [4].
¥лыбританияда мемлекеттiк кызметке кабылдау Yшiн кандидаттарды iрiктеудi Мемлекеттiк кызмет женiндегi комиссия, сондай-ак тiкелей министрлiктер мен ме-кемелер жYргiзедi. Мемлекеттiк кызметке кандидаттарды багалау жэне iрiктеу агент-тiгi iрiктеуде косалкы рел аткарады. Ка-
былдау процестерi лауазымныц децгейiне, тобына жэне сипатына байланысты ерек-шеленедi. Орта жэне кiшi буын кызмет-керлерше конкурс еткiзу комиссиялардыц жалпы бакылауында болганымен, оны пке-лей министрл^ер мен мекемелердiц ездерi жYргiзедi. Министрлштер мен ведомство-лар кызметкердi iрiктеу кезiнде мемлекет-тiк кызметке кандидаттарды багалау жэне iрiктеу женiндегi агентпктщ кызметтерiн пайдалануга кукылы. Мемлекеттiк кызмет мамандары - зацгерлер, экономистер, ин-женерлер, эюмшшер комиссия аныктайтын арнайы конкурс нэтижесшде iрiктеледi. Комиссия жалпы алганда орындаушыдан бастап, орта жэне басшы лауазымдарга дейiнгi кадрларды iрiктеумен айналысады. Кызметке Yмiткерлердiц конкурсын Мемлекетпк кызмет iстерi женiндегi комиссия-ныц терт белiмшесi жYзеге асырады. Эрбiр белiм белгiлi бiр топтар бойынша iрiктеуге маманданган: экiмшiлiк лауазымдар бойынша белiм, гылыми лауазымдар бойынша белiм, технологиялык лауазымдар бойынша белiм, жалпы белiм (акпараттык жэне баска да мамандандырылган лауазымдарга зац-гер-кандидаттарды iрiктеу). Мемлекеттiк лауазымдарга кандидаттарды iрiктеу процесi бiрнеше кезецнен турады. Олардыц бiрiн-шiсi - бершген такырып бойынша жазбаша Е баяндама. Конкурстан сэттi еткен жагдайда р тестiлеу мен сухбаттар етюзшедь Казiргi К уакытта тестiлеу жэне сухбат нысандары и Yмiткерлердiц кабшеттерш багалауда ерек- р ше мацызга ие. Осыдан кейiн белiм екiлдерi У жинакталган багалау негiзiнде тупкшкп А iрiктеу бойынша корытынды эцпмелесу ет- А кiзедi, оныц непзшде кандидатты кызмет- о ке кабылдау мэселеа шешiледi. Сондай-ак кандидаттар оку курстарын аяктаган оку Е орындарыныц - мектептер мен универси- Ь теттердiц усынымдары ескерiледi [5].
Дамыган елдердiц тэжiрибесiн негiзге ала И отырып, кептеген дамыган мемлекеттерде р мемлекеттiк кызметке Yмiткерлердi iрiкте- В удi тэуелсiз органдар бакылайды деген ко- О рытынды жасауга болады. Бул органдардыц И кукыктык мэртебеа «Мемлекеттiк кызмет ф туралы» зацмен бекiтiлген. Кадрларды iрiк- р теу мен орналастыруды одан эрi жетiлдiру Ц талап етiледi. Бул ретте мемлекеттiк кызмет- и п уйымдастырудагы барлык оц тэсiлдердi к барынша пайдалану, жумыс тэжiрибесi =§ мол кэсiби кадрларды сактауга жэне жетш- (( дiруге аса назар аудару усынылады. Окыту ,§ процесшде тек теориялык бiлiм алып кана Е^ коймай, iрi уйымдарды баскару дагдыларын 2
CL
< z
CL
О в х
о
СП
О
СП <
< СП
ь
-О
с;
ш £
Ч О X
о <
СП
X
ь
MeHrepyi кажеттшшн ескерген жен.
Казацстандагы эк1мш1л1к реформаныц нег1з1 ХХ гасырдыц екгншг жартысынан бастап Батыста кец тараган басца-рушылыц тэсш неггзтде мемлекеттгк басцаруды жацгырту идеясы болуы тшс.
Корытынды
Казакстан Республикасыньщ мемлекетпк кызмет жYЙесiнде соцгы жылдары жYрriзiл-ген реформалар непзшен кадрларды ipiK-теу жэне жогарылату кезiнде меритократия кагидатын кYшейтyге багытталган болатын. Бул басымдыкты тацдау Мемлекет басшысыныц мемлекетпк аппараттыц тиiмдiлiгiн арттыру жэне мемлекетпк кызметшшердщ кызметiн когамга кызмет етуге багдарлау женiндегi нускауларына негiзделген. Кой-ылган мiндеттердi тиiмдi iске асырудыц не-гiзiнде адами капитал, мемлекетпк аппараттыц кэаби кузыреп жатыр.
Мемлекет басшысыныц тапсырмасын iске асыру шецбершде эзiрленген «Казакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык ак-тiлерiне Мемлекет басшысыныц жекелеген тапсырмаларын iске асыру мэселелерi бой-ынша езгерiстер мен толыктырулар енгiзy туралы» Казакстан Республикасы Зацыныц жобасы (Зац жобасы) Казакстан Республикасыныц «Мемлекетпк кызмеп туралы» 2015 жылгы 23 карашадагы № 41б-К,а-закстан Республикасыныц Зацына (Мемле-кеттiк кызмет туралы зац) эзiрлеyшi-орган конкурстан тыс экiмшiлiк мемлекеттiк лауа-зымды аткаруга кукыгы бар адамдардыц пз-бесiн кецейтетiн жаца тармакпен толыкты-руды усынады, 15-бап мынадай мазмундагы 7-тармакпен толыктырылган: «7. «Б» кор-пусыныц мемлекеттгк экгмшглгк лауа-зымдарыныц уэкглеттг органымен келгсгм бойынша конкурс вткгзглмей-ац: орталыц мемлекеттгк органныц дербес ц^рылым-дыц бвлгмшесгнгц басшысы; орталыц мем-лекеттт органныц аумацтыц бвлгмше-сгнгц жэне оныц облыстагы, республикалыц мацызы бар цаладагы, астанадагы депар-таменттщ басшысы; жергтктг бюд-жеттен царжыландырылатын облыстыц атцарушы органныц, республикалыц мацызы бар цаланыц, астананыц атцарушы ор-ганыныц басшысы; орталыц мемлекеттгк органныц бвлгм басшысыныц орынбасары; Жогаргы Соттыц цызметт уйымдасты-рушылыц жэне материалдыц-техникалыц цамтамасыз ету жвн1ндег1 уэкшетт1 орган басшысыныц орынбасары;Казацстан Республикасы Жогаргы Сот КецеЫ Аппараты
басшысыныц орынбасары.».
Мемлекетпк кызмет туралы зацга сэй-кес жумыс ютеп жYрген судьялар, депу-таттар, саяси кызметшшер жэне баска да адамдар сек1лд1 конкурстан тыс мемлекетпк эк1мшшк лауазымга ие болуга кукылы адамдардыц пз1м1 онсызда айтарлыктай кец деп есептейм1з.
Осы усыныс мемлекетпк кызметке к1ру кезшдеп тецд1к кагидатына кайшы келед1 (4-бап Мемлекетт1к кызметт1ц нег1зг1 каги-даттары, 6-тармак) жэне баска кандидаттар-дыц тец кукыктарын буза отырып, олардыц кукыктык мYмкiндiктерiн тарылтады деп санаймыз.
Сондай-ак, Зац жобасында «Мемлекетт1к кызмет туралы» Зацныц 27-бабына eзгерi-стер енпзу усынылады, оган сэйкес «Б» кор-пусыныц мемлекетт1к эк1мш1л1к лауазымына орналасуга конкурс eткiзу «Б» корпусыныц лауазымдарына зацнамада белг1ленген ке-зецдерд1 жоюды усынады. Зац жобасына сэйкес баптыц жаца редакциясы усынылып отыр. «Конкурсты eткiзу тэрт1б1н уэк1летт1 орган айкындайды».
Бул усыныста сыбайлас жемкорлык тэуекелдер1 бар деп айтуга болады, се-беб1 белг1с1з жэне эртурл1 тYсiндiруге жэне баскарушылык калауга мYмкiндiк беред1. Мысалы, «кезецдер мен олардыц ретт1л1г1н» кeздейтiн колданыстагы норма кандидат-ты 1р1ктеу кез1нде меритократия кагидатын сактау максатына ие. Мэселен, ^азакстан Республикасында мемлекетт1к кызмет eтке-рудщ кукыктык нег1з1н ^азакстан Республи-касыныц Конституциясы, сыбайлас жемкор-лыкка карсы 1с-кимыл туралы, Мемлекетт1к кызмет туралы зацдар, Мемлекет Басшысыныц багдарламалык кужаттары жэне баска да кукыктык акт1лер курайды, осыган байланысты ^азакстан Республикасыныц Конституциясында бек1т1лген Нормативпк кукыктык акт1лерд1ц санамаланган саты-сын м1ндетт1 тYPде сактау кажет. Сондай-ак, мемлекетпк кызмет туралы зацныц колданыстагы нормалары кещнен тYсiндiруге жатпайтын конкурстык 1р1ктеуд1 жYргiзудiц дэйект1 кезецдерш белг1лейт1н1н атап eту кажет. 1с жYзiнде мундай жагдай конкурстык комиссияны бастамашылдыктан айырады жэне элемд1к практикада кец1нен колданы-латын 1р1ктеуд1ц eзге эд1стер1н колдану мYм-к1нд1г1н айтарлыктай шектейд1. Осыныц не-г1з1нде оларды лауазымдардыц ерекшелшне байланысты зацга тэуелд1 децгейде реттеу усынылады.
1995 жылгы 30 тамыздагы республика-
лык референдумда кабылданган Казакстан Республикасы Конституциясыныц 61-бабы 3-тармагыныц 1) тармакшасына сэйкес Парламент аса мацызды когамдык катына-старды реттейтiн жеке жэне зацды тулга-лардыц кукык субъектiлiгiне, азаматтардыц кукыктары мен бостандыктарына, жеке жэне зацды тулгалардыц мiндеттерi мен жа-
уапкершшгше катысты негiзгi принциптер мен нормаларды белгiлейтiн зацдар шыга-руга хакылы.
Жогарыда баяндалганныц непзшде бул мэселелер зацнамалык децгейде реттелуге тиiс деп пайымдаймыз, себебi олар Парламент пен оныц Палаталарыныц кузыретiне жататын мэселелердi тшелей козгайды.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Алтухова Н.Ф. Компетентностный подход в управлении кадрами государственной службы на основе онтологии /Н.Ф. Алтухова, Е.В. Васильева, М.В. Мирзоян //Бизнес-информатика. - 2018. - № 1(43). - 17-27 б.
2. Хусаинов У.Ш. Некоторые вопросы отбора кадров на государственную службу // Право. Журнал Высшей школы экономики. - 2016. - № 3. - 139-147 б.
3. Саламатин Е.Ю. Международный опыт правового регулирования государственной гражданской службы: актуальные вопросы для российских реформ //Международное публичное и частное право. - 2006. - № 5. - 57-69 б.
4. Халиков М.И., Галиуллин Т.Т. Зарубежный опыт государственной службы. - Уфа, 2007. 46-47 б.
5. Турчинов А.И. Управление процессом формирования и использования резерва государственных служащих // Социологические исследования в системе государственной службы 1992-2002. - М.: Орел, 2002. - 196 б.
REFERENCES
1. Altuhova N.F. Kompetentnostnyj podhod v upravlenii kadrami gosudarstvennoj sluzhby na osnove ontologii / N.F. Altuhova, E.V. Vasil'eva, M.V. Mirzoyan // Biznes-informatika. - 2018. - № 1(43). - 17-27 b. С
2. Husainov U.Sh. Nekotorye voprosy otbora kadrov na gosudarstvennuyu sluzhbu // Pravo. ^ Zhurnal Vysshej shkoly ekonomiki. 2016. № 3. 139-147 b.
3. Salamatin E.Yu. Mezhdunarodnyj opyt pravovogo regulirovaniya gosudarstvennoj Н grazhdanskoj sluzhby: aktual'nye voprosy dlya rossijskih reform // Mezhdunarodnoe publichnoe И i chastnoepravo. 2006. № 5. 57 b.
4. Halikov M.I., Galiullin T.T. Zarubezhnyj opyt gosudarstvennoj sluzhby. Ufa, 2007. 46-47 b.
5. Turchinov A.I. Upravlenieprocessomformirovaniyaiispol'zovaniyarezervagosudarstvennyh sluzhashchih // Sociologicheskie issledovaniya v sisteme gosudarstvennoj sluzhby 1992-2002.
А
M.: Orel, 2002. 196 b. а
СГ
q
en А
A ro O ro O
X
e o
"O
2 А
JZ
"O
