CC BY
2AXBOROT TEXNOLOGIYALARI DAVRIDA ERKINLIK TUSHUNCHASI *Aziz Shadmonov, 2Abduxoshimova Komila
1Samarqand Davlat Chet tillar instituti tayanch doktaranti, 2Samarqand shaxar 17- maktab tarix
fani o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10816889
Annotatsiya. Maqolada bugungi shiddat bilan rivojlanib borayotgan axborot texnologiyalari davrida erkinlikning jamiyatimiz hayotida tutgan o'rni, shuningdek yoshlarning internet tarmoqlaridan foydalanish jarayonidagi ijobiy va salbiy tomonlarni ochib berishga qaratilgandir.
Kalit so'zlar: Erkinlik, axborot texnologiyalari,internet, virtual olam, axborot maydoni, so'z erkinligi.
Аннотация. Целью статьи является раскрытие роли свободы в жизни нашего общества в современную бурно развивающуюся эпоху информационных технологий, а также положительные и отрицательные стороны использования сетей Интернет молодыми людьми.
Ключевые слова: Свобода, информационные технологии, Интернет, виртуальный мир, информационное пространство, свобода слова.
Abstract. The purpose of the article is to reveal the role offreedom in the life of our society in the modern rapidly developing era of information technology, as well as the positive and negative aspects of the use of the Internet by young people.
Keywords: Freedom, information technology, Internet, virtual world, information space, freedom of speech.
Kompyuter texnologiyalarining jadal rivojlanishi tufayli odamlar dunyoning istalgan nuqtasida turli xil ma'lumotlarga ega bo'lishlari, ma'lumot almashishlari va realvaqt rejimida muloqot qilishlari mumkin. Axborot oqimlarida erkin yo'naltirish uchun har qanday profilning zamonaviy mutaxassisi kompyuterlar, telekommunikatsiyalar va boshqa aloqa vositalaridan foydalangan holda ma'lumotlarni olish, qayta ishlash va undan foydalanish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Ammo buning uchun juda ko'p miqdordagi mavjud ma'lumotlar bo'ylab harakatlanish qoidalarini bilish va ma'lum bir axborot madaniyatiga ega bo'lish kerak.
Bugungi kunda axborot texnologiyalar asri insoniyatga erkinlik olib kelmoqda va shu bilan bir qatorda inson ta'siri va aloqa ufqlarini kengaytirib bormoqda. Xususan, Internet tufayli insonning tashqi dunyo bilan o'zaro munosabatlar doirasi o'sib bormoqda, inson virtual dunyoda nisbatan erkinlikka va butun dunyo ma'lumotlarining keng doirasiga kirish huquqiga ega. Ammo, boshqa tomondan, virtual dunyo va raqamli asr erkinligining belgilari xayoliy va insoniyat taqdiri uchun jiddiy xavf tug'dirmoqda. Ishonch bilan aytishimiz mumkinki, bu xavf global miqyosda sodir bo'lmoqda.
Internet makonda inson harakatlarini huquqiy tartibga solish masalasi juda dolzarb masaladir. Internet dunyosida bo'lgan odam turli hil nomlar ostida harakat qilishi, soxta sahifalar yaratishi, yaratish uchun noto'g'ri ma'lumotlardan foydalanishi mumkin. Shuning uchun bunday jinoyatchini ushlash unchalik oson emas. Boshqa tomondan, soxta narsadan aniq narsani farqlash har doim ham mumkin emas.
Bugungi kunda hatto ko'plab faylasuflar va mashuhur olimlar ham zamonaviy dunyoda nimalar sodir bo'layotganini va raqamlashtirish jarayoni bizni qayerga olib borishini to'liq tushuna
olmaydilar. Texnologiyalar tez rivojlanib bormoqda, insoniyat ularga moslasha olmaydi. Haqiqat virtuallik bilan almashtiriladi, odam ikki tomonlama makonda yashaydi, haqiqat bilan aloqani yo'qotadi, haqiqiy dunyoni o'yin sifatida qabul qiladi - virtual, bu erda hamma narsa mumkin, bu erda siz turli hil turmush darajasi va bir nechta hayotga egasiz. Zamonaviy aloqa texnologiyalari shartli haqiqatni yaratadi, odamni son-sanoqsiz ma'lumotlar oqimiga singdiradi.
Haqiqiy shaxsdan farq qiladigan virtual shaxsni yaratish zarurati ko'pincha o'spirinlar uchun xosdir. Ular uchun o'zini o'zi aniqlash, o'ynash, muloqot qilish masalasi eng dolzarb jarayondir. Internet ushbu ehtiyojlarni qondirish uchun keng imkoniyatlarni taqdim etadi, bu sizga kerakli tasvirlarni ishlab chiqarishga imkon beradi. Virtual muhitda siz umuman xohlagan narsangiz bo'lishingiz, xohlagan narsangiz kabi ko'rinishingiz mumkin, bir so'z bilan aytganda, sizda moddiy dunyoga xos cheklovlar yo'q.
Virtual erkinlik ichki va tashqi omillar bilan belgilanadigan turli harakat shakllarida amalga oshiriladi. O'z-o'zini bilish va shaxsning erkinlik haqidagi g'oyalari ichki, Internet muhitida shakllangan xatti-harakatlar va muloqot normalari esa tashqi deb tasniflanishi kerak. Axborot makonidagi atrof-muhit sharoitlari, avval aytib o'tilganidek, resurs yoki onlayn hamjamiyatning xususiyatlariga bog'liq bo'lib, yuqori o'sish sur'atlari, manfaatlarning ahamiyati va guruh a'zolariga bo'lgan ishonch bilan tavsiflanadi. Bu jarayonning qarama-qarshi tomoni ham bor, chunki jamiyatning ichki me'yorlari yopiq va tor bo'lishi mumkin. Shaxsning erkinlik haqidagi g'oyalarini ifodalash uchun maxsus muhit, shuningdek, Internet resurslariga xos bo'lgan shaxsni taqdim etish shakllari, birinchi navbatda anonimlik bilan yaratilgan. Tarmoq turi erkinligi haqiqiy erkinlik uchun olingan va ma'lum bir shaxsning shaxsini ifodalovchi "virtual qobiq"ga ega.
Axborot texnologiyalari davrida bilim parchalanadi, u tomonidan o'rnatilgan erkinlik ideali ma'lum bir xayoliy xususiyatga ega bo'ladi, chunki u shaxsiy tajriba bilan qo'llab-quvvatlanmaydi. Internetdagi muloqot bir qator oqibatlarga olib keladi, bu esa ushbu hodisa bo'yicha amaliy tadqiqotlarning ko'payishiga olib keldi. Psixologiya sohasida o'z-o'zini rivojlantirish va ijodiy qobiliyatlarning namoyon bo'lishi sohasi sifatida virtual muhitning ta'sirini faol o'rganish "virtual identifikatsiya" atamasining paydo bo'lishiga olib keldi. "Gadjetlar" va tarmoq aloqalarining yangi shakllari rivojlanishi bilan deyarli har bir inson o'zining shaxsiy ongiga virtual hamjamiyat ta'sirida bo'lish imkoniyatiga ega. Kompyuter muhitida nafaqat erkinlik chegaralari haqidagi g'oyalar shakllanadi, muloqotning yangi shakllari paydo bo'ladi, balki ular real hayotda erkinlikni aktuallashtirishning ijobiy va salbiy oqibatlarini ham keltirib chiqaradi.
Axborot xizmatlari va texnologiyalari kundalik hayot va ijtimoiy ishlab chiqarishning bir qismiga aylanar ekan, virtual sohadagi erkinlik muammosi tobora dolzarb bo'lib bormoqda. Shu munosabat bilan virtual haqiqatda erkinlikni anglashning o'ziga xos xususiyatlari va uning shaxsning xulq-atvori va ijtimoiy rollariga, ijtimoiy subyektlarning muloqot qilish uslubi va harakatlariga ta'siri haqida bahsli va murakkab masalalarni hal qilish tavsiya etiladi. Bunday munosabatlarning shakllanishi internet va onlayn hamjamiyatlarning ta'siri ostida bo'lgan shaxsning ijtimoiylashuvi jarayonida sodir bo'ladi. Foydalanish imkoniyati tufayli Internet makonida shaxsning turli xil faoliyat shakllari va ijodiy o'zini o'zi anglashi, shuningdek, ijtimoiy tarmoqlardagi akkauntlar orqali nafaqat yangi aloqa kanallari va o'z muhitini yaratish istagi tobora ommalashib bormoqda. Shu bilan birga, huquqiy va axloqiy me'yorlar tarmoq kommunikatsiyalari taraqqiyoti imkoniyatlarining paydo bo'lishi va kengayishi bilan o'z rivojlanish sur'atlariga mos kelmaydi.
So'nggi yillarda O'zbekiston Respublikasi axborot sohasida Prezident Sh.M.Mirziyoyevning siyosiy irodasi tufayli aholining axborotdan, jumladan, internet
tarmog'idan foydalanish darajasini oshirish orqali aholining axborotdan foydalanishini ta'minlash sohasida bir qator islohotlar amalga oshirildi. Davlat organlari faoliyatining ochiqligi va shaffofligi, so'z erkinligi va ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish kafolatlarini oshirish borasida bir qator ishlar amalga oshirildi. Mamlakatimizda so'z erkinligini to'liq ta'minlash, ommaviy axborot vositalarini hokimiyatning haqiqiy to'rtinchi tarmog'i sifatida mustahkamlash yo'lida o'z yo'lini davom ettirmoqda.
REFERENCES
1. Мирзиёев Ш.М. Янги У збеки стон стратегияси. - Тошкент: "O'zbekiston" нашриёти, 2021.
2. Bahodir Zokir. Erkinlik g'oyasi takomili yoxud demokratiya tarixiga bir nazar . Tafakkur jurnali .2008.№2.
3. Жон Актон. История свободы в античности. Полис,1993 №3
4. Осипов В.Н. Закат свободы в цифровой зоне// Русская народная линия [Электронная версия]. - 2019. - № 12. - Режим доступа: https://ruskline.ru/news_rl/2019/12/30/zakat_svobody_v_cifrovoi_zone
5. Талапина Э.В. Эволюция прав человека в цифровую эпоху//Труды института труда и права Российской академии наук. - 2019. - №3.
6. Abdurahim Erkayev.Tafakkur erkinligi.T. " Ma'naviyat" 2007
7. Астафьева О.Н. Виртуальные сообщества: «сетевая» идентичность и развитие личности в сетевых пространствах // Вестник Харьковского национального университета. Теория культуры и философия науки. 2007. № 776.
