CC BY
137Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
"AVESTO"DA TA'LIM TARBIYAGA OID FIKRLAR
Zarina Jo'rayeva Ruxshona Baxtiyarova
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti Universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti Fransuz tili fakulteti 201-guruh
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada, "Avesto" jahon madaniyatining qadimgi noyob yodgorligi zardushtlik e'tiqodiga amal qiluvchilarning muqaddas kitobi ekanligi va uning tarkibi, hamda ma'naviyat va ma'rifat masalalari va ularning binning bugungi kun uchun ahamiyati haqida yoritib berilgan
Tayanch so'zlar: "Avesto" asari, tarix, manba, yozma manbalar, davrlashtirish, pedagogika tarixi
"Avesto"-zardushtiylik dinining muqaddas kitobidir.Avesto jahon madaniyatining,jumladan,Markaziy Osiyo va Eron xalqlari tarixining qadimgi noyob yodgorligidir.Zardushtiylik dinining nomi shu dinning asoschisi Zardusht (turli tillarda Zaratushtra,Zoroastr) nomlari bilan nomlangan.Uning tug'ulgan joyi noma'lum.Avesto (parfiyoncha: apastak-matn,ko'pincha "Zend-Avesto" ya'ni tafsir qilingan matn) deb ataladi.Avesto eramizdan oldingi Vll asrning oxiri va Vl asrning boshlarida yaratilgan. Ko'pchilik tadqiqotchilar fikriga ko'ra, Avesto O'rta Osiyoda ,xususan Xorazmda miloddan avvalgi 1ming yillikning 1-chi yarmida vujudga kelgan.Avesto uzoq vaqt mobaynida shakllangan. Unda keltirilgan ma'lumotlarning eng qadimgi qismlari miloddan avvalgi 2-ming yillik oxiri 1-ming yillik boshiga oid bo'lib,og'zaki tarzda avloddan-avlodga o'tib kelgan. Keyingi asrlarda turli diniy urf-odatlar bayoni , axloqiy, xuquqiy, qonun-qoidalar va hakozo qo'shlib borgan.Avestoni Zardusht diniy asar sifatida bir tizimga solgan.Zardusht diniga amal qiluvchilarning muqaddas kitobi sifatida Yagona Tangriga sig'inish shu ta'limotda boshlangan. Zardushtiylik yoyilayotgan davrda ibodatxona ham, maxsus iloxiy kitoblar ham bo'lmagan.Diniy marosimlar ochiq havoda, gulxan yonida bo'lib o'tgan. Keyinchalik kohinlar Zardusht va'zlarini yoza boshlaganlar.Zardusht dini kohinlari bunday diniy narsalarni yod bilganlar va ibodat paytida o'qiganlar.Zardusht vafotidan bir necha asr o'tgach barcha diniy marosimlar va duolar kitob xoliga keltirildi.Bu kitob Zardushtiylar muqaddas kitobi "Avesto" edi. "Avesto" so'zi (qat'iy qonunlar) degan ma'noni bildiradi.
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
Zardusht diniga ko'ra atrofdagi dunyo 2 qismdan iborat:yaxshilik va yomonlik. Bular o'rtasida azaldan kurash bo'lib kelmoqda. Masalan, nur bilan qorong'ulik, hayot bilan o'lim,ezgulik bilan yomonlik, qonun bilan qonunsizlik o'rtasida. Yima Axura Mazda amri bilan hayvonlar va odamlarni sovuqdan saqlab qolish uchun qo'rg'on(var) qurib,unga har bir jonzotdan bir juftni joylashtirgan.Insoniyat tarixining eng oltin davri tugagach,Hayr bilan Sharr (yaxshili va yomonlik) o'rtasidagi kurash davri bo'lgan ikkinchi davr boshlangan. Uchinchi davrda Axura mazda g'alaba qilib,ezgulik saltanati barqaror bo'ladi,o'lganlar tiriladi. Avestoning axloqiy-falsafiy mohiyati "ezgu fikr", "ezgu so'z" va "ezgu amal" Muqaddas uchlik (axloqiy triada) o'z ifodasini topadi.Axura Mazda odamlarni bir-birlarini bilan murosa qilib yashashni odat qilishlari g'arazgo'ylik, hasadgo'ylik,kalondimog'lik,shuxratparastlik,qonunsiz ishlardan o'zlarini tiyib yurish uchun intilishga chaqiradi.Bergan so'zining ustidan chiqish,unga sodiq qolish, savdo-sotiqda shartnomalarga amal qilish,qarzni vaqtida to'lash,aldamchilik va xiyonatdan xoli bo'lish imonlilik alomatlari ekanligini aytiladi.Imonli odam o'g'irlik va talonchilikdan, begonalarning mol-u dunyosiga ko'z olaytirishdan,o'z- o'ziga xiyonat qilish ya'ni o'z imoniga xilof ishlardan o'zini saqlay biladigan komil insondir.
Zardushtiylar hayotining asosiy mazmuni xayrli ish,shirinso'z, oliyjanob o'y fikrda iborat bo'lgan.Insonning asosi burchi adolatli turmush tarzi bo'lmog'i kerak.Yaxshilikni yomonlik ustidan g'alaba qilishni ko'zlab yashash kerak. Zardusht dini bo'yicha har bir inson hayot yo'lini o'zi belgilaydi. Kimga yon bosmoqlik,kimni himoya qilishni o'zi belgilaydi.
Xulosa qilib aytganda, «Avesto» asarida insonning barkamol bo'lib etishishida uning so'zi, fikri hamda ishi ezgu bo'lishi va ezgulikning tantanasi uchun xizmat qilishiga katta e'tibor beriladi. Ushbu axloqiy uchlik g'oyasi eng qadimgi davrlardan boshlab kishilik jamiyati taraqqiyotining keyingi bosqichlarida yaratilgan barcha ma'rifiy asarlar mazmunining shakllanishiga asos bo'lgan. Zero, unda insonning inson sifatida ma'naviy va moddiy jihatdan kamol topishi uchun zarur bo'lgan muayyan talablar o'z ifodasini topib, hayot kodeksi sifatida nafaqat Sharq, balki G'arb xalqlarining ham muhim ma'naviy merosi bo'lib qoldi. Asarda ifoda etilayotgan masalalarning ijtimoiy hayotning barcha jabhalarini qamrab olganligi Zardusht g'oyalarining nazariy va amaliy ahamiyatini oshirib, uning qimmati bugungi kunda ham yuqori bolishiga olib kelgan.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. B.X.Xodjayev "Umumiy pedagogikanazariyasi va amaliyoti"
2. "Avesto"dan (tarj. M. Isoqov) Ozbek tili va adabiyoti jurnali.
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
3. 3.Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yoq.
4. H. Homidov. «Avesto» fayzlari. - T.: 2001.
5. С.А. Гайдаров. (2020). Узбекистан тарихини укитишда "Зафарнома"дан фойдаланишни имкониятлари. Science and Education. 1(7). 192-198
6. Сулаймон Амиркулович Хайдаров. (2020). Тарих дарсларида интеграциялашган технологиялардан фойдаланиш. Science and Education. 1(8). 666-671
7. Хдйдаров С. (2020). Узбекистон тарихи дарсларида педагогик технологияларни уйгунлашган холда куллашнинг методик талаблари. Academic Research in Educational Sciences. 1 (3). 1313-1321.
8. Хайдаров Сулаймон Амиркулович. (2020). Тарих фанини укитишга оид экологик муаммолар масаласи «Scientific Progress» Scientific journal 1(1). 12-17.
9. С.А. Хайдаров. (2020). Тарих дарсларида тасвирий санъат асарларидан фойдаланиш. Science and Education. 1(9). 458-461.
10. Хайдаров Сулаймон Амиркулович. (2021). Узбекистон тарихи фанини укитишда тасвирий санъат асарларидан фойдаланишнинг узига хослиги «Scientific Progress» Scientific journal 1(3). 9-14.
11. Khaydarov S.A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. Conference Proceedings. Page 41-43.
12. Хайдаров. С. (2021). Ёшларда ватанпарварлик хиссини тарбиялашда "Бобурнома" асарига ишланган миниатюраларнинг ахамияти. Халкаро илмий-амалий конференцияси туплами. 33-37 б.
13. Хайдаров. С. (2021). Захириддин Мухаммад Бобур хорижлик таткикотчилар нигохида: подшохлик муйкалами. Халкаро илмий-амалий конференцияси туплами. 43-46 б.
14. Сулаймон Хайдаров. (2020). Узбекистон тарихи фани дарслари самарадорлигини оширишда тасвирий санъат воситаларининг роли. Science and Education, 1(6), 174-179.
15. С.А. Хайдаров. (2020). Педагог-укитувчиларда ахборот-коммуникация куникмасини шакллантириш асослари. "Science and Education." Scientific journal. 1(7). 610-617 б.
16. Хайдаров.С. (2021). Ракамли таълим мухитида тарих дарсларида талабалар билимини назорат килиш воситалари ва методлари. Халкаро илмий-амалий конференцияси туплами. 160-163 б.
17. Khaydarov S.A. (2019). Use of products of the fine arts in teaching history of Uzbekistan. International Journal of Research. 6(03).40-44
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
18. Khaydarov S.A. (2020). Pedagogic and didactic possibilities of using miniature works in historical lessons. International Journal of Psychosocial Rehabilitation. 24(8). 1475-1792
19. Khaydarov, S. A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. In Conference Proceedings (pp. 41-43).
20. Davrenov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA XVI-XVIII ASRLARDA YAPONIYA DAVLATI TARIXINI AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
21. Narmatov, D., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA ISPANIYA XV-XVII ASRLARDAGI TARIXI. Scientific progress, 1(6).
22. Elguzarov, B. B. O. G. L., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA MITANNI DAVLATCHILIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6), 616-619.
23. Erkinov, A. S. O., & Haydarov, S. (2021). YUNON-BAQTRYA PODSHOLIGINING IJTIMOYI TUZIMI, XO'JALIGI VA MADANIYATI. Scientific progress, 1(6), 620-622.
24. Nematov, M. D. O., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI ORGANISHDA SHUMER-AKKAD DAVLATCHILIGINING ORNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
25. Ermatov, F., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA 18701914 YILLARDA ANGLIYANING O'RGANILISHI. Scientific progress, 1(6).
26. Do'Stmurodov, S., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA XVI-XVIII ASRLARDA HINDISTONNI O'RGANISH. Scientific progress, 1(6).
27. Mengboyev, S. N., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA URARTU PODISHOLIGINING O'RNI. Scientific progress, 1(6).
28. Asqarov, N. S. O., & Haydarov, S. (2021). ARAB XALIFALIGINING POYTAXTI BAG'DODNING TANAZZULGA YUZ TUTISHI. Scientific progress, 1(6).
29. Ro'Zmetov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA SOSONIYLAR DAVLATINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
30. Tulaboyev, D., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA MESOPATAMIYANING TARIXI VA DINI: O'RNI HAMDA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
31. Omonov, A. O. O., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA FRIGIYA PODSHOLIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q
32. Turg'Unboyeva, M., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA "O'TTIZ YILLIK URUSH" NING AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).
33. Ashirova, N. X. Q., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA QADIMGI HINDISTON MADANIYATINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).
34. Yoriqulov, A. S. O. G. L., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA HIND SIVILIZATSIYASI O'RNI. Scientific progress, 1(5).
35. Rahimberdiyev, A. E. O. G. L., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA ELAM DAVLATCHILIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).
36. Nomozov, M. M. O., & Haydarov, S. A. (2021). OZBEKISTON RESPUBLIKASIDA TA'LIM SOHASIDAGI ISLOHOTLAR. Scientific progress, 1(5).
37. Fayziyeva, Y. I. Q., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA SURIYA VA FINIKIYA PODSHOLIGI O'RGANILISHI. Scientific progress, 1(5).
38. Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA FRANKLAR DAVLATI O'RNI VA AHAMYATI. Scientific progress, 1(5).
39. Амиркулович, Х. С. (2021). УЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИНИ У^ИТИШДА ТАСВИРИЙ САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ УЗИГА ХОСЛИГИ. Scientific progress, 1(3).
40. Амиркулович, Х. У. (2021). ТАРИХ ДАРСЛАРИНИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА МИНИАТЮРАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЙУЛЛАРИ. Scientific progress, 1(3).
41. Хайдаров С. (2021). Узбекистон тарихини укитишда миллий миниатюрадан фойдаланиш (Бобурнома мисолида). Academic Research in Educational Sciences. 2 (7). 760-764.
