CC BY
52ЮБИЛЕЙЛЕР - ЮБИЛЕИ
УДК: 070.1(=512.19)
Велиев Аблязиз1 Е_таП: ablazizveli@mail.ru
АСЫР ЙЫЛНАМЕДЖИСИ («ЯНЪЫ ДЮНЬЯ» ГАЗЕТАСЫНЫНЪ 100 ЙЫЛЛЫГЪЫ МУНАСЕБЕТИНЕН)
«Янъы дюнья» газетасынынь чыкьып башлагьанына 100 йыл толды. Меним омюримнинъ кьыркь йылы иште шу газетанынъ редакциясында кечти. Онынънен багълы чокъ кьуванчлы ве кедерли куньлерим олды. Бугунь кьыскьадан олса да, иште бу акьта икяе этмек истейим.
Газета озь тарихы девамында чешит адларнен [«Енъи дюнья (1918-1929), «Янъы дюнья (1929-1938), «Кьызыл Кьырым» (1938-1944), «Ленин байрагьы» (1957-1990), «Янъы дюнья» (1991 - бугуньге кьадар)] чыкъты ве эски адынен нешир олунмакъта. Келинъиз, эввеля газетанынь ильк чыкьып башлагьан деврине бир назар ташлап кечейик.
«Яньы дюнья»нынь темелини кьойгьан биринджи муаррири Мустафа Субхи олгьан. Мустафа Субхи ким эди? О, бундан тамам 135 йыл эвельси Тюркиенинь Трабзон виляетининь Гиресун шеэринде ири чиновникнинь кьорантасында догьгьан. Ильк тасилини Суриеде алгьан, чюнки бу мемлекет о вакьытта Османлы империясынынь теркибине кире эди. Орта тасилини исе Эрзурумда, алий тасилини Истанбулда алды. Мустафа Истанбулда алий адлие мектебини битире. Соньра Парижге кетип, эки йыл девамында Сорбонна университетинде социаль илимлер факультетинде озь бильгисини мукеммеллештире. Айны вакьытта анда чыкькьан «Танин» («Акс-седа») деген газетада озь макьалелеринен иштирак эте. Парижде диссертациясыны кьорчалап, 1910 сенеси Тюркиеге кьайта ве Алий тиджарий мектебинде ве оджалар институтында сиясий икьтисат боюнджа профессор оларакь чалыша. Бу вакьытта о, «Хакь» газетасында ве «Сервет-и фюнун» («Илим зенгинлиги») меджмуасында мунтазам суретте озь макьалелеринен чыкьышта булуна. 1912 сенеси Миллий анаяса фыркьасыны тешкиль этювнинь тешеббюсчилеринден бириси ола. «Ифхат» («Аньлатув») газетасы бу фыркьанынь меркезий нешири ола. Неширге М. Субхи баш муаррир этип тайинлене.
1913 сенеси реакционерлер тарафындан Тюркиенинь улу везири ольдюрильген сонь мемлекетте репрессиялар башлана, ве бутюн оппозицион фыркьалар, профсоюзлар эм де прогрессив газета ве меджмуалар ясакь этиле. Юзлернен адам сырасында Мустафа Субхи де якьалана ве он беш йыл муддетке Синоп кьалесине бастырыкькьа ташлана. 1914 сенеси о, бир такьым аркьадашларынен бастырыкьтан кьача ве Кьырымгьа келип чыкьа. Прогрессив бир газета чыкьармакь ниетинен Батумгьа кете. Лякин Биринджи дюнья дженкининь башланувы онынь ниетлерини ёкькьа чыкьара. Душман мемлекетнинь ватандашы оларакь Субхини Калугагьа ёллайлар. Бу ерден де юзлердже арбий эсирлернен бирликте оны да Уралгьа авуштыралар. Анда Субхи заводда чалышыркен, тюрк эсирлери ве татар эм де башкьыртларнен таныш ола, олардан чокь марксистик эдебиятлар ала ве бойлеликнен коммунистик арекетке кьошула.
1918 сенесининь башында Мустафа Субхи Москвагьа келе ве анда Меркезий мусульман комиссариатынынь ярдымынен тюрк-татар тилинде биринджи большевистик газета -
1 Велиев Аблязиз, заведующий лабораторией учебной литературы на крымскотатарском языке и языках малочисленных этносов Крыма НИИ крымскотатарской филологии, истории и культуры этносов Крыма ГБОУВО РК КИПУ (Симферополь, Крым).
«Енъи дюнья»ны чыкъарып башлай. 1919 сенесининъ мартында Москвада отькерильген Коммунистик Интернационалнынъ I Конгрессинде иштирак эте ве анда атешин нутукънен чыкъышта булуна. Конгресс озь ишини екюнлеген сонъ, Мустафа Субхи бир группа тюрк коммунист-интернационалистлеринен берабер Къырымгъа келе. Бойлеликнен, «Енъи дюнья» да энди Къырымда чыкъып башлай. Газетагъа Субхининъ озю муаррирлик япа.
Бу вакъытта энди Тюркиеде де миллий-азатлыкъ арекети кучьлю къувет ала. Субхи Тюркиеге къайтмагъа ниетлене. Русиени ватандашлар дженки къаплап алгъан бу вакъытта о, ватангъа тек Орта Асия ве Иран аркъалы кетмек мумкюн олгъаныны анълай ве бу макъсаднен Ташкентке барып чыкъа, лякин о ерден де бир кереден Тюркиеге кетмек имкяны олмай. Тек 1920 сенеси бир группа аркъадашларынен Азербайджан аркъалы ватанына къайтып ола. Мегер, Тюркиеде оларны чокътан дикъкъатнен незарет эте ве беклей экенлер. 1921 сенеси январь 28-ден 29-гъа кечер геджеси Мустафа Субхи 14 аркъадашынен Трабзонда якъалана, силясызландырыла ве моторлы къайыкъкъа юклеп, денъиз ичерисине алып кетиле ве эписи джанаварджасына ольдюриле, ве джесетлери денъизге чёктюриле.
«Енъи дюнья» исе Къырымда чыкъувыны девам эттире. Бу ерде о, ВКП(б) Меркезий Комитетининъ Къырым Меркезий Иджра Комитети ве Къырым профсоветининъ органы оларакъ озь фаалиетини девам эттире. Энди онъа белли къырымтатар эрбабы Мамут Недим муаррирлик япа.
1893 сенеси Керчь янындаки Сараймен коюнде догъгъан Мамут Недим Тюркиеге кетип окъугъан, анда бир сыра дигер къырымлыларнен, шу джумледен, Бекир Чобан-заденен де таныш олгъан. Тюркиеден сонъ озь бильгисини мукеммеллештирмек ниетинен Алманиягъа кетип, Берлин университетинде икътисадият факультетинде окъуй, 1920 сенеси ватанына къайтып кельген сонъ мында озь фаалиетини гъает активлештире. Ерли матбуатта чешит саалар боюнджа сыкъ-сыкъ чыкъышта булуна. Йигирминджи сенелери къырымтатар зиялылары Мамут Недимнинъ матбуатта чыкъкъан макъалелерини гъает дикъкъатнен окъуй эдилер.
Мамут Недим эдебиятчы оларакъ да медениетимизнинъ, эдебиятымызнынъ, санатымызнынъ инкишафына буюк къайгъырувнен янаша, яш иджаткярларгъа устазлыкъ япа, языджыларымызгъа эр джеэттен къолтута, миллий эдебиятымызнынъ инкишаф джерьянына гъает мукъайтлыкънен янаша эди. Газетагъа бойле адамнынъ ёлбашчылыкъ япувы бутюн зиялыларымызны шу неширге чекти.
Мамут Недим газетагъа муаррирлик япкъан сенелери Вели Ибраимовнынъ чалышкъан деврине догъру кельди. Белли ки, Вели Ибраимов миллий девлетчилигимизни къавийлештирювни гъает къайгъыра эди. Эгер газетанынъ о йыллардаки санларыны саифелесенъиз, онда Асан Сабри Айвазов, Шевкъий Бекторе, Амет Озенбашлы, Осман Акъчокъракълы, Яя Байбуртлы, Абдулла Лятиф-заде, Бекир Чобан-заде, Умер Ипчи, Джафер Гъафар, Амди Гирайбай киби эдиплернинъ адларына сыкъ-сыкъ расткелирсинъиз.
Мамут Недим рус, немсе, франсыз ве даа бир чокъ дигер тиллерни яхшы биле, о тиллерден терджиме де эте эди. Лениннинъ бир сыра эсерлерини биринджи кере о, ана тилимизге чевирди. Эдип латин тили эсасында къырымтатар тилининъ имлясыны мукеммеллештирюв ишинен чокъ огърашты. 1927-1929 сенелери отькерильген имля конференцияларынынъ тешкилятчысы олды. 1929 сенеси кечирильген невбеттеки имля конференциясында да о, эсас марузанен чыкъышта булунды. Ве эсас иши оларакъ 1920 -1928 сенелери «Енъи дюнья» газетасы эм де «Илери» меджмуасына баш муаррирлик япты. Ана юрту, тувгъан халкъы, кенди эдебияты ве медениети ичюн чокъ иш япкъан ве даа япабиледжек бу истидатлы эдип ве тешкилятчы кечкен асырнынъ отузынджы сенелери ат ойнаткъан репрессияларнынъ къурбаны олып, 1937 сенеси академик Самойлович, Бекир Чобан-заделернен бир куньде атып ольдюрильди.
Профессор Исмаил Керимов къайд эткени киби, «Енъи дюнья» акъикъатен де миллий медениетимизнинъ энциклопедиясыдыр. Газета 1929 сенесинден латиндже чыкъып башлады ве ады да «Янъы дюнья» деп денъиштирильди. 1938 сенеси июнь 9-дан о, «Къызыл Къырым» адынен нешир олунды ве 1944 сенесининъ майыс айына къадар шойле
аднен чыкъты. Халкъымыз озь ватанындан вахшийджесине сюргюн олунгъан сонъ газета бутюнлей къапатылды. О вакъыткъа къадар чешит йылларда газетагъа Джафер Гъафар, Тейфукъ Бояджиев, Веби Абилев, Амет Озенбашлы, Исмаил Сейфуллаев, Джеппар Аким муаррирлик яптылар.
1944 сенесининъ майыс 18-нден сонъ он учь йыл девамында ана тилимизде ич бир шей - не газета, не меджмуа, не китап чыкъты. Тилимиз, медениетимиз, санатымыз, эдебиятымыз ве атта миллетимизнинъ ады да анъылмады, айтмакъ, язмакъ биле ясакъ этильди.
Он учь йыллыкъ тенеффюстен сонъ, ниает, 1957 сенеси Ташкентте ана тилимизде «Ленин байрагъы» ады иле газета чыкъып башлады. Миллий ансамбль мейдангъа кетирильди, сийрек олса да, китаплар нешир этильди, радиояйынлары эфирге чыкъты.
«Ленин байрагъы» газетасынынъ биринджи саны 1957 сенеси майыс 1-де, чаршенбе куню А-3 форматында дёрт саифе олып чыкъты. Шундан сонъ о, афтада учь кере чыкъып башлады. Газетагъа дженктен эвель чешит йылларда «Янъы дюнья»да чалышкъан Абселям Ислямов - баш муаррир, Абдулла Дерменджи - месюль кятип вазифелерине тайинлендилер. О вакъытта муаррир муавини ёкъ эди. Бу вазифени де месюль кятип алып барды. Та Къырымда «Янъы дюнья» ве «Къызыл Къырым»да чалышкъан Раим Тынчеров, Юсуф Болат, Фетта Аким, Решид Мурад киби языджы ве журналистлер газетагъа ишке кельдилер ве бу неширнинъ ишини девам эттирдилер. Оларгъа ярдымджы оларакъ кечкен йыллар девамында осюп етишкен янъы несиль векиллери келип къошулдылар. Сонъундан уйкенлернинъ ишлерини яшлар девам эттирдилер.
«Ленин байрагъы» биринджи йылы 7500 нусхада чыкъты. Мен 1968 сенеси Ташкент девлет университетининъ журналистика факультетини битиреджекте, бу газета боюнджа диплом иши яздым ве оны аля баагъа къорчаладым. Иште, шу вакъытта манъа редакциянынъ кечкен он йыллыкъ тарихыны огренмек керек олды. О девирде топлагъан ве диплом ишимде къуллангъан фактлар эсасында бугуньде энди баягъы ракъамларны кетирмек мумкюн.
Газета толусынен абуне ёлунен даркъатыла, сатылышкъа чыкъарылмай эди. Тиражы 1958 сенеси - 8700, 1959 сенеси - 11000, 1960 сенеси - 12000 нусхада олгъан. Газетанынъ 6 болюги бар эди: партия турмушы, санайы ве транспорт, кой ходжалыгъы, эдебият ве санат, информация ве мектюплер болюклери.
О йылларда муарририет ишчи-койлю мухбирлернен пек сыкъы багъ тута эди. Нетиджеде, ерлерден чокъ мектюплер келе ве газетада олар гъает кениш айдынлатыла эди. Меселя, «Ленин байрагъы»нда 1957 сенеси 976 хаберджининъ мектюби басылгъан олса, 1967 сенесине келип, бир йылда 3149 мектюп кельген. Онынъ 2385 данеси нешир олунгъан. 1967 сенеси партия турмушы болюгине 600 (459 данеси дердж олунгъан), санайы ве транспорт болюгине 680 (630 данеси басылгъан), кой ходжалыгъы болюгине 566 (485 данеси дердж олунгъан), эдебият ве санат болюгине 1001 (745 данеси басылгъан), информация ве мектюплер болюгине 302 (66 данеси нешир этильген) мектюп кельген.
Газетанынъ эр бир болюгинде штатсыз болюк олып, эр бир штатсыз болюкнинъ башы ве 10-13 адамдан ибарет болюк эйети мевджут эди. Олар эр кварталда бир кере топлана, илериде япыладжакъ ишлерни музакере эте эдилер. Тек Озьбекистаннынъ 70-тен зияде нокътасында «Ленин байрагъы»нынъ даимий мухбирлер посты олгъан. Бойлеликнен, редакция озь окъуйыджыларынен гъает сыкъы багъ тута, штатсыз хаберджилерине бутюн байрамларда мектюп язып шахсен хайырлай тургъан. Газетанынъ баш муаррири Абселям Ислямов информация ве мектюплер болюгининъ башындан буны къатты незарет этип бармакъны талап эте ве о, тайпынмадан омюрге кечириле, шунъа коре абуне де йыл-йылдан арткъан. Ери кельгенде, шуны да айтмакъ истейим ки, 60-нджы сенелернинъ башында биз Ибраим Пашинен бу ерде таныш олдыкъ. Биз экимиз де санайы болюгининъ штаттан тыш болюгине кире эдик. О, озю чалышкъан ири панелли эв къуруджылыкъ заводынынъ ишлери акъкъында, мен 35 бинъге якъын адам чалышкъан Ташкент токъумаджылыкъ комбинатынынъ омюринден макъалелер тешкиль этетургъанмыз.
1965 сенесининь майыс айындан газетанынь колеми кенишлетильди ве энди о, А-2 форматында чыкьып башлады. Редакциянынь штаты да арттырылды. Эвельден болюклерде Раим Тынчеров, Фетта Аким, Юсуф Болат, Решид Мурад, Таир Селим, Мамбет Алиев, Сеитасан Измайлов, Черкез-Али, Амет Мефаев, Сервер Селимов чалышкьан олсалар, газета буюген сонь оларнынь сафына Ибраим Паши, Айдер Осман, Билял Мамбет, Риза Фазыл, Рефат Ахтемов, Урие Эдемова, Эрвин Умеров, Эмиль Амит, Сафтер Нагаев киби яш журналистлер келип кьошулдылар. Газетанынь виляетлердеки озь мухбирлери: Шевкет Мухтеремов, Велядие Насырова, Иззет Эмиров, Абибулла Муждабаев, Халиде Гьаниева теджрибели журналистлер олып, эр вакьыт редакциягьа гьает меракьлы, оригиналь хаберлер ёллап тура эдилер.
Биринджи куньден газетанынь муаррир муавини олып чалышкьан языджы ве тенкьитчи Абдулла Дерменджи пенсиягьа чыкькьан сонь, бу вазифеде белли языджымыз Юсуф Болат чалышып башлады, мен исе онынь ерине месюль кятипликке тайинлендим. Бойлеликнен, 1968 сенесинден мен «Ленин байрагьы»нда (1991 сенесинден - «Яньы дюнья») чалышып башладым ве 40 йыл девамында (1968-2008) бу неширде месюль кятип, сектор мудири (онынь эркяна эдебият, медениет, партия ве совет кьуруджылыгьы, киби 4 болюк кире эди) ве баш муаррир муавини вазифелеринде хызмет эттим.
Кечкен асырнынь етмишинджи, сексенинджи сенелеринде муарририетке кене бир сыра яшлар ишке алындылар. Олар эсасен Низамий адына Ташкент педагогика институтынынь кьырымтатар тили ве эдебияты болюгининь эм де Ташкент девлет университетининь филология ве журналистика факультетлерининь битириджилери эди. Бир кьач йылнынь ичинде олар да редакцияда журналистика зенаатынынь инджеликлерини яхшы менимсеп, вазифелерини профессиональ севиеде эда этип башладылар. Исмаил Аблякимов, Рустем Алиев, Шевкьие Абильзатова, Султание Абкелямова, Левиза Алимова, Веляде Асанова, Муневер Меджитова, Эмсае Аблемитова, Ремзи Алимов, Шевкет Асанов, Риза Исаев, Юнус Кьандымов, Эрвин Бекиров, Венера Бекирова, Мустафа Идрисов, Зера Бекирова, Гульнар Зиятдинова, Шевкьие Велиева, Гульзаде Селямиева, Наджие Аметова, Айше Кокиева, Сабрие Сеутова шулар джумлесиндендир. Бундан да гьайры, чешит йылларда белли бир муддет редакцияда Лиля Асанова, Айдер Меметов, Алим Кьуртсеитов, Кемал Усеинов, Шакир Селимов, Эскендер Фазыл, Шевкет Рамазанов, Сеитумер Эмин, рессам Зарема Трасинова, Шевкет Меметов, Энвер Ибраимов ве дигерлери чалыштылар.
1981 сенеси 24 йыл девамында газетагьа муаррирлик япкьан, дженктен эвель кьырымтатар матбуатында чалышкьан, Улу Ватан дженкининь иштиракчиси, эр кеснинь сайгьы-урьметини кьазангьан Абселям Ислямов апансыздан иштен чыкьарылып, пенсиягьа озгьарылды. Онынь ерине Озьбекистанда белли журналист Тимур Дагьджы тайинленди. Тимур Шамуратович газетанынь фаалиетинде чокь мусбет деньишмелер япты, мундеридже джеэтинден оны зенгинлештирди. Лякин «байракь»та чалышувы чокькьа сюрьмеди. Оны иштен чыкьарып, муаррирликке языджы Нузет Умеровны тайинледилер. Нузет Абибуллаевич Меркезий Комитет аркьалы 1987 сенеси мени баш муаррирнинь муавини вазифесине кечиртирди. 20 йылдан зияде маньа бу вазифеде чалышмакь сырасы тюшти.
«Ленин байрагьы» СССР-нинь 300-ден зияде эали нокьтасына ёллана эди. Оньа коре окьуйыджыларымыз кьаерде чокь, кьайда аз олгьаныны биле эдик. Меселя, сексенинджи сенелерде Москвада - 27, Ленинграда - 9, Ростов виляетинде - 23, Одессада - 9, Запорожьеде - 4, Мелитопольде - 123, Геническте - 130, Акьмесджитте - 110, Кьарасувбазарда - 132, Кабарда-Балкьарда - 30, Азербайджанда - 21, Дагьыстанда - 24, Донецкте - 28, Пермьде - 20, Краснодарда - 25, Абинскте - 83, Крымскте - 297, Новороссийскте - 163, Анапада - 54, Геленджикте - 58, Темрюкте - 135, Ленинода (Кьырым) - 101, Советский Крым деген ерде - 71, Красноперекопскте - 84, Джурчиде - 80, Марийстанда - 11, Кьазахистанда - 237, Капустин-Ярда (Свердлов виляети) - 11, Туапседе - 14, Сухумда - 45, Фрунзеде - 34, Херсонда - 53 адам газетамызны ала эди.
Редакция - бир аиле киби гьает бирликли коллектив эди. Газетанынь 33 йыллыкь санларыны бакьып чыкькьан адам ондан истеген шейини тапабиле, аджайип такьдирлер,
шашыладжакъ вакъиалар, эфсаневий инсанлар, дюньяджа белли инсанларымыз акъкъында хаберлер, макъалелер, репортажлар, очерклер, хатырлавлар тапар. Газета - сюргюнлик йылларынынъ там манада йылнамеджиси, энциклопедиясыдыр. Америкалы белли тедкъикъатчы-алим Эдвард Лоззерини: «Озь девринде «Терджиман» къырымтатар халкъынынъ такъдиринде насыл муим роль ойнагъан олса, сюргюнлик йылларында «Ленин байрагъы» газетасы да къырымтатар халкъынынъ такъдиринде шойле муим роль ойнады», - деп нафиле айтмады.
М. С. Горбачёв СССРнинъ биринджи Президента этип сайлангъан сонъ, ашкярлыкъ деври башланды. Адамлар енгиль нефес алабашладылар. Хусусан, шу йылларнынъ санларыны окъугъан адам айретте къалыр. Чюнки о девирде энди баягъы шейлерни ачыкъ-айдын язмакъ имкяны догъгъан эди. Лякин олар да белли бир къыйынлыкъларнен кечкенлерини къайд этмели.
Чешит йылларда редакциямызда бир чокъ белли языджылар, журналистлер, алимлер, дин, джемаат ве девлет эрбаплары, сиясетчилер, санаткярлар, спортчылар мусафирликте булундылар. Шахсен редакциягъа келип оламагъанлар озь къолларынен окъуйыджыларымызгъа, халкъымызгъа ёллагъан селямлавларыны, хайырлавларыны къолязма шеклинде газета саифелеринде дердж эттик. Космонавтлар Евгений Хрунов, Владимир Джанибеков, Георгий Береговой, дюньяджа белли шаирлер Расул Гамзатов, америкалы ватандашымыз Мубеин Алтаннынъ тебриклери ве истек-ниетлери шулар джумлесиндендир.
1990 сенесинден башлап СССР инкъыразгъа огърады, дагъылмагъа башлады. Эвель союз республикалары олгъан миллий джумхуриетлер озь мустакъилликлерини илян этип башладылар. Матбуат саасында да денъишмелер юзь берди. Биз де имкяндан файдаланып, газетамызнынъ эм адыны, эм ёнелишини денъиштирмек истедик. Газетамызнынъ ады илериде насыл олсун? Эпимиз тюшюнмеге башладыкъ. «Заманлар денъишти, дюньялар денъиште, къурумлар денъишти, мефкюре денъишти, келинъиз, дюньямыз денъишкени ичюн газетамызгъа эвельки адыны къайтарып, «Янъы дюнья» оларакъ адландырайыкъ», -дедим мен. Аркъадашлар къолтуттылар. Аит тешкилятларгъа газетаны шу аднен джедвельден кечирмелерини риджа этип, мураджаатта булундыкъ. Олар разы олдылар. Шай этип, 1991 сенесинден башлап «Ленин байрагъы» энди «Янъы дюнья» адынен афталыкъ газета олып чыкъаджагъыны, о, тек адыны дегиль де, умумен эм аджимини, эм ёнелишини денъиштиреджегини бильдирдик.
«Ленин байрагъы»нынъ 1990 сенеси сентябрь 1 санында газетанынъ дёртюнджи саифесинде меним «Янъы йылдан «Янъы дюнья» ёлдашынъыз оладжакъ» деген колемли макъалем басылып чыкъты ве онда бизим илеридеки бакъышларымыз, ниетлеримиз тафсилятлы беян этильди. Мен бу ерде иште о макъалени олгъаны киби кетирмек истейим.
«Девирлер денъишмекте. Мемлекетимиз укъукъий девлет тюсюни алмакъ ёлундан кетерек, оны толусынен омюрге кечирмек укъукъыны берген къанунларны ишлеп, арды-сыра къабул этмекте.
Буюк къыйынлыкъларнен, къаршылыкъларнен олса да, бюрократик идаре этюв усулларындан яваш-яваш вазгечильмекте.
Бу йыл август 1-ден башлап матбуат акъкъында къанун кучьке кирген сонъ нидже он йыллардан берли матбуат сербестлигини тыршавлап кельген цензура деген шей де битирильди. Матбуат хадимлери энди енгиль нефес аладжакъта апансыздан бекленильмеген янъы бир маниа тепип чыкъты. Бу - алякъа назирлиги, кягъыт- целлюлоза санайысы ве матбааджыларнынъ озь эмеклери ичюн зияде акъ талап эткенлери газета-журналларнынъ фиятыны 2-3 кере котермеге алып кельгенидир. Бу ал ве джемиетимиздеки терен сиясий денъишмелер газета-журналларны чыкъарувны белли бир дереджеде гъайрыдан бакъып чыкъмагъа меджбур этти.
Якъында Озьбекистан Компартиясы Меркезий Комитетининъ Бюросы «Партия кутьлевий информация васталарынынъ теркибини мукеммеллештирювнинъ базы чарелери акъкъында»ки меселени бакъып чыкъты. Шу эсаста республика матбуатынынъ структурасында баягъы денъишмелер оладжакъ.
Янъы йылдан башлап тек эки газета - «Совет Озьбекистаны» ве «Правда Востока» Озьбекистан Компартиясы Меркезий Комитетининъ органы олып къаладжакъ. Къырымтатар тилинде чыкъкъан «Ленин байрагъы», таджик тилинде чыкъкъан «Хакъикъати Узбекистон» ве янъы йылдан къазах тилинде чыкъаджакъ «Дустык туы» («Достлыкъ байрагъы») Озьбекистан ССР Юкъары Шурасы ве Назирлер Шурасынынъ газетасы оларакъ чыкъарыладжакълар. Оларнынъ учю де афтада учь кере «Правда» газетасынынъ колеминде чыкъмакъ керек.
Лякин биз янъы йылдан башлап «Ленин байрагъы»ны эм шекиль, эм колем, эм де мундеридже джеэтинден бутюнлей денъиштирмеге къарар бердик.
«Ленин байрагъы» газетасынынъ ерине 1991 сенеси январь 1-ден башлап «Янъы дюнья» газетасы чыкъаджакъ.
Бу ад тесадуфий сечип алынмады. Белли ки, Къырым Мухтар Шура Социалистик Джумхуриети мейдангъа кельген ильк йыллардан башлап Къырымда ана тилимизде чыкъып башлагъан газета иште бойле ад ташый эди. Шу себептен, аньанени девам эттирмек макъсадынен «Янъы дюнья»ны гъайрыдан тиклемек къарарына кельдик.
Янъы газета афталыкъ оладжакъ. Яни афтада бир кере «Правда» газетасынынъ ярысы колеминде 16 саифели олып, ренкли, зенгин иллюстрацияларнен чыкъаджакъ. Бир нусхасынынъ фияты 20 капик, йыллыкъ абуне фияты исе 10 кумюш оладжакъ.
Эвельден окъуйыджыларымыз «Ленин байрагъы» саифелеринде ресмий ве терджиме материалларны чокъ баскъанымыздан шикяетлене эдилер. Газетанынъ афталыкъ шекилинде чыкъувы ресмий материаллардан ве окъуйыджыны пек меракъландырмагъан куньделик ишлер акъкъындаки адий хаберлерден вазгечмеге ве бутюн номерни толусынен миллий проблемлеримиз, тарихимиз, этнографиямыз, эдебият, медениет, санатымыз, бунынъ киби де белли бир дереджеде мемлекетимизде эм де чет эллерде олаяткъан энъ актуаль меселелерге токъталмакъ имкяныны береджек. Бундан келип чыкъкъан алда редакция озь ишини гъайрыдан къураджакъ. Бир сыра болюклер денъиштириледжек.
Шимди «Генчлик» саифесининъ окъуйыджылары оны сыкъча чыкъармамызны риджа этелер. Буны козь огюне алып, янъы йылдан айда бир кере газета ичинде 4 саифели «Генчлик» газетасыны бермек къарарлаштырыла. Бойлеликнен онынъ колеми шимдикине нисбетен эки кере артаджакъ. Балалар ичюн берильген материалларны да кенишлетмек козьде тутулмакъта.
«Ленин байрагъы»нда чыкъып келеяткъан бир сыра рубрикаларны ташламакъ, оларнынъ ерине янъыларыны ачмакъ къарарлаштырыла.
Газетамызны шимди мемлекетимизден тышта да чокъ ерлерде алалар. Ашкярлыкъ, демократия кенишлегени сайын тыш мемлекетлернен алякъаларымыз кенишлей. Тюркие, Польша, Германия, Австралия ве дигер мемлекетлерден мектюплер аламыз. Шу себептен янъы йылдан башлап «Янъы дюнья»гъа чет эллерден язалар» деген даимий рубрика ачаджакъмыз. Окъуйыджыларнынъ риджасынен газета саифелеринде корюмли сиясий, медениет, эдебият, санат ве илим эрбапларынен корюшювлер тешкилятландыраджакъмыз.
Янъы йылдан башлап «Четэль къырымтатар эдебиятындан» рубрикасы астында иджретте булунгъан эдиплеримизнинъ яратыджылыкъларындан нумюнелер бермекни къарарлаштырамыз. Айны вакъытта газетамызда «Къырымтатар эдебияты антологиясы» рубрикасы ачыладжакъ. Онда энъ къадимий девирлерден башлап белли олгъан эдиплеримиз акъкъында хаберлер беререк, оларнынъ яратыджылыкъларындан нумюнелер басаджакъмыз.
«Бизим публикацияларымыз» рубрикасыны кенишлетип, Октябрь инкъилябындан эвель ве Улу Ватан дженкине къадар ана тилимизде чыкъкъан базы меракълы эсерлерни толусынен басмакъ къарарлаштырыла.
Бу куньлерде биз «Ленин байрагъы» саифелеринде эски къырымтатар язысыны (арап графикасы эсасында) огренюв боюнджа дерслер басып башладыкъ. Джеми 20-22 дерс дердж олунаджакъ. Янъы йылдан исе «Къырымтатар тилини огренинъиз» деген рубрика ачылып, бутюн йыл девамында мунтазам суретте ана тилимизнинъ морфологиясы ве
синтаксиси боюнджа дерслер бериледжек. Бундан да гъайры, газета саифелеринде вакъты-вакътынен янъы сёзлернинъ лугъатыны басмакъ кереклиги акъкъында фикирлер бильдирильмекте.
Зан этсек «Адынъызнынъ манасы не?» деген рубрика да окъуйыджыларымызны меракъландырыр. Бу ерде къырымтатар эр ве къадын адлары маналарынен бериледжек.
Хусусан яшларымыз тойларгъа барсалар ана тилинде не деп хайырламакъны, дженазе ве тазиеге баргъанда не демекни, бир дуа окъумакъны бильмейлер. Буларны козь огюне алып, «Ислям ибадетлери»ни, яни дуаларны арапча транскрипциясынен ве къырымтатарджа терджимесинен басмакъны къарарарлаштырмакътамыз.
Эбет янъы газета саифелеринде даа бир сыра дигер янъылыкълар да оладжакъ. Оларнынъ эписини бу къыскъа макъаледе сайып кечмек кучь.
Янъы йылдан газетада реклама ве илянларгъа да кениш ер бериледжек. Танышув, догъгъан куньлери я да башкъа мунасебетлернен хайырлавлар, сой-акърабаларгъа, танышларгъа шахсен ве группа олып тазие бильдирюв эм де дигер тёлевли илянлар басыладжакъ.
Газетамыз янъы йылдан 15 бинъ нусхада чыкъса биле озюни толусынен акълайджакъ. Эгер шимдики 25 бинъ нусха тиражы сакъланып къалса о келирли газета оладжакъ. Бойле олгъаны такъдирде илериде газетаны ич кимсеге таби олмагъан мустакъиль матбуат органына чевирмек ве озь башымызгъа Къырымгъа кочюрмек эм де анда чыкъарып башламакъ имкянымыз бар, чюнки шимди шахсий газеталар чыкъармакъ укъукъы бериле.
Окъуйыджыларымыз да янъы йылдан газетамызны насыл корьмек истегенлери акъкъында бизге озь фикирлерини язып ёлласалар яхшы олур эди. Биз буюк мемнюниетликнен оларнынъ эписини огренип чыкъар ве теклифлерден файдаланмагъа тырышыр эдик.
Бойлеликнен янъы йылдан «Янъы дюнья»ны окъуйджакъсынъыз. Биз тыш мемлекетлерде яшагъан семетдешлеримизге, андаки къырымтатар медений меркезлерине де мураджаат этемиз. Эгер халкъымызнынъ, Ватанымызнынъ кечмиш тарихи ве бугуни акъкъында даимий суретте окъумакъ, таныш олып бармакъ истесенъиз Умумавропа ширкетчилик тешкилятынынъ вастасы иле Бутюнсоюз «Международная книга» бирлешмеси аркъалы «Янъы дюнья» газетасына языла билесинъиз. Чет эллерде яшагъан базы окъуйыджыларымыз бизге мектюп ёллап, оларны газетамызгъа абуне япмамызны риджа этелер. Четэлли окъуйыджыларымызгъа шуны теэссюфле бильдирмек истеймиз: редакция газетагъа абуне япув ве оны даркъатув ишлеринен огърашмай.
А. ВЕЛИЕВ,
«Ленин байрагъы» газетасы муаррирининъ муавини».
1991 сенесине абуне башлангъаныны козь огюне алып, газетанынъ бир къач санында «Ленин байрагъы» янъы йылдан башкъа аднен, башкъа шекильде чыкъаджагъыны хатырлатып турдыкъ. Энди янъы газетаны чыкъармагъа азырлыкъ корьмек керек эдик. Мен баш муаррирнинъ муавини оларакъ бу тешкилий ишлернен догърудан-догъру огърашып башладым. Газетанынъ саифелеринде насыл рубрикалар ачмакъ, оларны насыл ерлештирмек, безетмек ишлерини тюшюндик. Газетанынъ логотипини (адыны) насыл яздырмакъны тюшюндик ве бунынъ ичюн рессамлар арасында тёлевли конкурс отькермеге къарар бердик. «Ленин байрагъы»нынъ 1990 сенеси октябрь 23 санында бу хусуста илян басылды. Айтылгъан муддет ичинде рессамлардан 27 иш кельди. Жюри оларнынъ эписини дикъкъатнен бакъып чыкъты ве конкурс талапларына толусынен джевап береджек, бедиий джеэттен юксек севиеде ишленген ве екюнленген иш ёкъ деген къараргъа кельди ве конкурсны 1991 сенесининъ апрель 20-сине къадар девам эттирмек къарарына кельди. О вакъыткъа къадар 1991 сенесининъ 1 январындан ташкентли мимар Рефат Акъмоллаевнинъ азырлагъан серлевасындан вакътынджа файдаланмагъа къарар алынды.
Бойлеликнен 1991 сенеси январь 1-ден башлап газета Озьбекистанда иште шу логотипнен, эвельки «Бутюн дюнья пролетарлары, бирлешиньиз!» ерине «Сербестлик, адалет, бирлик!» шиары астында чыкьып башлады. Соньундан Ватангьа кьайткьан сонь конкурс эсасында белли рессамымыз Зарема Трасинова азырлагьан логотип энь яхшы деп танылды ве 1997 сенеси январь 1-ден о кьулланылып башланды. Мына энди 21 сенеден берли газета иште о серлеванен дердж олунмакьта.
«Яньы дюнья»нынь яньыдан чыкьып башлагьанына кьайтайыкь. 1991 сенеси, январь 3, джумаакьшамы. Иште шу куньден «Ленин байрагьы» озь фаалиетини токьтатып, газета А-3 форматында 16 саифелик олып «Яньы дюнья» адынен афтада бир кере чыкьып башлады. Газетанынь 2-нджи саифесинде меним «Биринджи корюшюв» деген баш макьалем басылды. Онда яньы газетанынь илеридеки фаалиети акькьында тафсилятлы язылды. 3-нджи саифеде исе Ташкент педагогика институтынынь оджасы Исмаил Керимовнынь «Бизлер артыкь кене эски «Яньы дюнья»мыз» деген бир саифелик макьалеси берилип, онда газетанынь кечмиши акькьында икяе олунды. Бу санда Кьырым укюметининь дженктен эвельки реислери Вели Ибраимов, Мемет Кубаев, Ильяс Тархан, Абдулджелиль Менбариевлер акькьында хаберлер басылды. Эдебият саифеси, ана тилимизде яньы чыкькьан китаплар, «Яньы дюнья»нынь 20-нджи сенелердеки хаберджиси Абдурешит Селяметов акькьында, кьырымтатар музыкасынынь асабалыгьы хусусында, Тюркиеде яшагьан мешур семетдешлеримиз Сафа Герай, Незрин Сипахи, дюньяджа белли языджы Азиз Несин ве дигер белли кьырымлылар акькьында материаллар эм де дигер чокьтан-чокь публикациялар басылды. Кьыскьасы, газета бутюнлей деньишти. «Ленин байрагьы»нен «Яньы дюнья» арасында ернен кок кьадар фаркь бар эди. Бойлеликнен, журналистлеримиз де яньы дюньягьа кечтилер. Кьырымгьа Юнус Кьандымны даимий махсус мухбиримиз этип ёлладыкь. Нетиджеде, газетанынь эр бир санында Ватандан энь соньки тазе хаберлерни басып башладыкь. О куньлерде редакциягьа кельген эр экинджи мектюп хайырлав мектюби эди. Окьуйыджыларымыз Дженюбий Сахалинден Кушкагьа кьадар, АКьШтан, Тюркиеден, Алманиядан, Ингильтереден, Франциядан, Полониядан, Румыниядан, Булгьарыстандан хайырлавлар ёллай эдилер.
Арадан бир кьач ай кечкен сонь ватангьа кьайтувымыз реаллешип башлады. «Яньы дюнья» газетасынынь муаррири Нузет Умеров, «Йылдыз» меджмуасынынь баш муаррири Айдер Осман, Гьафур Гьулам адына бедиий эдебият нешрияты янындаки кьырымтатар редакциясынынь башы Урие Эдемова Кьырымгьа кьайтув меселелерини аньлашмакь ичюн Кьырымгьа, андан Киевге кеттилер. Украина Президента Кравчукнен, Кьырым ёлбашчыларынен корюштилер ве оларнынь разылыкьларыны алып кьайттылар.
1991 сенеси ноябрь 24-те мен редакциянынь дёрт хадимини алып учакьнен Акьмесджитке ёл алдым. Бизнен берабер «Йылдыз»нынь баш муаррир муавини Закир Кьуртнезир де кельди. Маньа «Яньы дюнья»ны яньы йылдан Кьырымда чыкьармакь ичюн азырлыкь корьмек, бутюн зарур олгьан шейлерни тешкилятландырмакь авале этильген эди. Мында басмахане ишлерини, абунени тешкиль этюв проблемлерини чезмек, ятакь меселесини аль этмек, газетаны чыкьарувгьа азырланмакь ве дигер бинь бир тюрлю ишлерни ёлуна кьоймакь керек эди.
Ташкенттен бизим белли учуджымыз, якьында Франциянынь «Ле Бурже» халкьара аэропортында бир кьач ай девамында чокь ерли яньы четэль аэробус ве «Боинг» самолётларыны идаре этювни менимсеп кельген 1-нджи класслы учуджы-инструктор, когерте командири Алим Ирих идаре эткен аэробуснен Кьырымгьа ёл алдыкь. Учакьта, геми командири Алим Ирих тамам онынь самолётынен бизим Кьырымгьа кьайтаяткьанымызны эшиткен. О, стюардесса аркьалы мени учакьнынь кабинасына мусафирликке давет этти. Командир кьавесинен сийлады, экипаж азаларынен таныштырды. Энди тань агьармакьта. Огюмизде он беш куньлюк ай балабандан-балабан олып парылдап тура. Санки дерсинь биз Айгьа учамыз. Аджайип манзара. Мен экипаж азаларына, шахсен Алим бейге мусафирченликлери ичюн тешеккюр бильдирип учакь кабинасыны терк эттим...
Акъмесджитке кельген кунюмиз Закир Къуртнезирнен экимиз Кебир джамиге барып, муфтинен корюштик, таныштыкъ, Къырымгъа не мерамнен кельгенимизни, ильк зияретимизни джамиден башламакъ истегенимизни айтып, онынъ дуасыны алдыкъ. Акъшам Къырым телевидениесининъ мусафири олдыкъ ве ачыкъ эфирде чыкъышта булунып, динълейиджи ве сейирджилерге Къырымгъа кельгенимизнинъ себебини анълаттыкъ.
Мескен меселесини аль эткенге къадар джумхуриет арбий комиссариатынынъ яшларны ордугъа алув меркезинде яшамакъны анълаштыкъ ве о ерде токътадыкъ. Экинджи куню «Таврида» нешриятынынъ басмаханесине барып, онынъ ёлбашчысы Николай Невзоровнен корюштик. Келюв макъсадымызны анълаттыкъ. О, нешриятнынъ баш муэндисини чагъырып, янъы йылдан «Янъы дюнья» деген къырымтатар газетасыны да бу ерде чыкъарув меселесини анълатты. Муэндис ве цех ёлбашчылары бинъ бир проблемлерни огюмизге конделен этип къойдылар: линотипистлеримиз етишмей, саифелейиджилер ёкъ, корректура ичюн ер айырып оламаймыз ве иляхре, ве иляхре. Мен, эгер нешрият озь ятакъханесинден бир адамлыкъ ер берсе энъ юксек разрядлы линотипистканы Ташкенттен кетиребиледжегимни, газетаны керек олса озюмиз саифелейбиледжегимизни, корректорларымыз ичюн эгер бир маса тапылса корректураны цехте окъуйбиледжеклерини анълаттым. Бойлеликнен, бир айдан зияде вакътымыз тешкилий меселелерге кетти. Айны вакъытта янъы йылдан Къырымда чыкъаджакъ газетамызгъа материаллар азырладыкъ. Ташкенттен Галия Хасанова деген буюк теджрибели ариф джыйыджы линотипистканы чагъыртып кетирттик ве оны нешрият ятакъханесине ерлештирдик. Цехте бизим газетаны саифелемек истегенлер чокъ тапылды ве бу ишни озь кучюмизнен япмагъа аджет къалмады. Эм биз ишимизни ойле яхшы тешкиль эттик ки, эр кес шашып къалды. Газета имзаланаджакъ муддеттен баягъы эвель азыр олды ве илериде де ишимиз пек яхшы девам этти.
Газетанынъ биринджи санында оны чыкъарувгъа ким де алякъадар олгъан исе, бирер-бирер эписининъ адлары вазифелеринен сайып кечильди ве газетанынъ сонъки саифесине язылды. Газетаны басмагъа саат 20:00-де имзаламакъ керек эдик. Мен оны муддетинден учь саат эвель - саат 17:00-де имзалап къайттым. Ильк вакъытларда газетанынъ корректурасыны да журналистлер, яни озюмиз окъудыкъ. Бойлеликнен, Къырымда «Янъы дюнья»нынъ биринджи саныны чыкъарувда : Аблязиз Велиев, Исмаил Аблякимов, Эрвин Бекиров, Юнус Къандымов, Зера Бекирова, матбааджы муэндис Надыр Къараманов, фотомухбир Якъуб Ипчи, ариф джыйыджы Галия Хасанова, рессам Алексей Мельниченко, басмахане хадимлери: ариф джыйыджы Е. Мордосевич, Н. Бурлей, саифелейиджи А. Ракова ве газетаны басыджы В. Стешенко иштирак эттилер.
Учь-дёрт къырымтатар журналисти арбий казарманынъ чешит одаларында яшаймыз. 1991 сенесининъ декабрь 31-и. Йылбаш акъшамы. Мен басмаханеде газетаны имзалап къайттым. Казармагъа кельсем месюль кятибимиз Исмаил Аблякимов казарманынъ азбарында, кемер къапынынъ тюбюнде атеш якъкъан, йылбаш пловы азырлай. Азбарда атеш янгъаныны корьген арбийлер янгъын чыкъты беллеп, атеш сёндюргичлернен чапа-чапа келип чыкътылар. Меселе анълашылгъан сонъ, лютфен, мукъайт олунъыз, деп тенбиелеп, куле-куле кеттилер. Гедже саат 12 арфесинде басмаханедеки джыюв-саифелев цехининъ муэндиси Надыр Къараманов (казармада о да бизнен берабер яшай эди) нешрияттан даа басмаханенинъ боя къокъусы кетмеген «Янъы дюнья» газетасынынъ дженктен сонъ арадан 48 йыл кечип, кене Ватанда чыкъып башлагъан, ярын бутюн мемлекетке Къырымдан даркъайджакъ биринджи санындан бир къач дане кетирди. Эпимиз меним одама топландыкъ. Бири-биримизни къуджакъладыкъ, хайырладыкъ, эеджандан озюмизни тутуп оламаймыз. Йигитлеримиз йылбаш къаршыламагъа азырлагъан шампан шишесининъ тапасыны аттырып салют бердилер. Эрвин Бекиров газетанынъ четинден бир парчасыны къопарып алды да, шампан шарабына батырып агъызына къапты ве чийнеп ютуп ёллады. Иште, газета ана- Ватангъа бойле къайтты, бу ерде шай янъыдан догъды.
16 саифели «Янъы дюнья»ны бир ай девамында бир къач адам олып чыкъардыкъ. Январь айынынъ сонъунадже Ташкенттеки хадимлеримиз де бирер-экишер яваш-яваш
Акьмесджитке келип чыкьтылар ве сафымызгьа кьошулдылар. Бир йылгьа якьын бу ерде арбий комиссариатнынь казармаларында арбий режимде яшадыкь демек мумкюн.
«Ленин байрагьы» - Озьбекистанда Джумхуриет Компартиясынынь Меркезий Комитети, Озьбекистан ССР Юкьары Шурасы ве Назирлер Шурасынынь органы оларакь чыкькьан дёрт газетадан бириси эди. Биз, Кьырымгьа кьайткьан сонь да шай олур деп тюшюнген эдик. Лякин ойле олмады. Бутюн девлет идарелерине бу хусуста дефаларджа мураджаат этик. Теэссюф ки, ич бир ерде бизни диньлемедилер. Бир-эки йыл девамында арбий комиссариат казармаларында, мусафирханелерде, ятакьханелерде яшап газета чыкьардыкь. 12 квадрат метрли одаларда 2-3 адам олып эм яшадыкь, эм чалыштыкь. Меселя, мен казармада олсун, мусафирханеде олсун,12 квадрат метрли одада бутюн кьорантамнен (4 джан) яшай, о ерде де газетанынь невбеттеки саныны азырлай, макьалелер яза, редактирлей, «редакциягьа» кельген адамларны кьабул эте, хадимлернен обзор кечире эдим.
Ахыр-соньу даа кьурулаяткьан, яшамакь ичюн ич де шараити олмагьан эвлеримизге кочьмеге меджбур олдыкь. Эв ичинден бакьсань коктеки йылдызлар корюне, ярыкь ёкь (чюнки кьасабагьа даа электрик теллери чектирильмеген), эвлер соба олмагьанындан кьыздырылмай, эв ичинде кьопкьадаки сувлар бузлай, бир одагьа топланып, сыранен сет устюнде бир кьач ёргьаннен орьтюнип кьышны шай кечирген йылларымыз олды.
1992 сенесинден 1997 сенесине кьадар редакциянынь не чалышмакь ичюн бинасы, не эшьясы, не телефоны, не транспорты - ич бир шейи ёкь эди. Хадимлеримиз яшагьан ерлеринде отурып макьале азырлай, редакциянынь вазифесини вакьтында беджере эдилер. Беш йыл ичинде 294 сан газета чыкьты. Чешит тюрлю кьыйынлыкьларгьа бакьмадан онынь чыкьувы бир кере биле узюльмеди. Эр кес газетаны куню-кунюнде ала, амма журналистлер оны насыл мешакьатларнен чыкьаргьанларыны бильмей эдилер. Бир кьач айлап хадимлерге мааш берильмеген вакьытлар олды. Базы аилелернинь кечинмеге биле паралары олмагьаныны эшиткен бир сыра ватандашларымыз бизге Кьырымнынь чешит кошелеринден зарзават, кьартоп, согьан, курпе, макарон кетирген вакьытлары олды. Биз оларгьа бала-чагьаларымыз адындан тешеккюр бильдире эдик. Эписинден Алла разы олсун.
Ниает, 1996 сенеси Украина Президента Леонид Кучманынь шахсий косьтеришинен редакциягьа макьсадлы ёнелишнен бина, эшья, транспорт сатын алмакь ичюн пара айырылды. Не Кьырым укюмети, не рескомнац бу шей ичюн бир капик биле пара бермеди. Бина сатын алынды. Оны озь кучюмизнен тамирлеп, ичине кирдик.
Биз, не вакьыт да олса редакция ичюн бина пейдаласакь башта бир анда дуа яптырырмыз деп ниетленген эдик. Пек чокь ватандашларымыз дуа япсаньыз багьышлатырсыньыз деп редакциямызгьа окьулгьан Кьуран ве кьыркьламаларыны ёллагьан эдилер. Ниает о кунь де кельди. 1997 сенеси январь 31, джума куню «Яньы дюнья» редакциясында эзан сеси яньгьырады. Кьырым муфтиси аджы Нури Мустафа огьлу эзан окьуп, дуа мерасимини кечирди. Бекабадлы А. Абибуллаева, Булгьанакьтан Абдульваит Сахтара, Джанкойден 90 яшлы Алиме Бекирова, судакьлы Шасне Яяева, акьмесджитли Магьбубе Мамутова, Джурчи районынынь Гришино коюнден Шукрие Абдураманова, Эмек Шан-Шурет орденининь толу кавалери Аблямит Алядинов, шу койнинь имамы Халиль Кьуртумеровлар ёллагьан Кьуран ве кьыркьламалар шу дуада багьышланды. Дуагьа «Оазис» фирмасынынь векиллери (баш директоры Энвер Нафиев) кьурбанлыкь кьой багьышладылар. Дуагьа чокь ватандашларымыз, шу джумледен: З. Кьуртнезир, Р. Фазыл, Л. Арифов, Т. Дагьджы, Ш. Меметов, С. Бекиров, Б. Мамутлар кьатылдылар.
Ниает, журналистлеримиз 1997 сенесинден Акьмесджиттеки Горький адына сокьакьтаки 23-нджи бинада чалышып башладылар ве аля-бугунь анда чалышып, халкьымыз огюнде озь профессиональ боюн-борджларыны эда этмектелер.
«Ленин байрагьы» ве «Яньы дюнья»ны бакьсаньыз онда 200-ге якьын «Джесарет» саифеси, 300-ге якьын «Халкь агьыз яратыджылыгьы» ве «Эдебият саифеси», балалар ичюн 125 «Йылдызчыкь» саифеси, 1995-1998 сенелери 32 дане 16-саифели кьатлангьан
«Мелевше» китапчыгъы, осьмюрлер ичюн онларнен «Генчлик» адлы дёрт саифели газета, бир къач йыл девамында диний газета, маариф газеталары «Янъы дюнья»гъа иляве оларакъ дердж этильди. Бутюн булар ана тилимизни яшатмакъ, яшларымызгъа тильге севги ашламакъ, динимизге, тасилимизге, эдебиятымызгъа сайгъы, севги, урьметни арттырмакъ истегинен япылды. Редакция хадимлери эбет бутюн бу йыллар девамында халкъымыз ичюн эллеринден кельгени къадар элял хызмет этмек ниетинен чалыштылар. Оларнынъ эписинден Алла разы олсун.
Бугуньде газетанынъ 100 йыллыгъыны нишанлар экенмиз, юкъарыда анъылгъанларнен бир сырада чешит йылларда редакциямызда чалышкъан баш муаррир муавинлери Шамиль Алядин ве Шевкет Рамазановны; месуль кятиплер Рефат Ахтемов ве Сервер Селимовны; болюк мудирлери Таир Селимов, Мамбет Алиев, Сеитасан Измайлов; мухбирлер Леонид Адильшаев, Зедла Акъсакъов, Ирфан Аметов, Саджиде Асанова, Нариман Билялов, Гульзар Дерменджи, Рустем Ибраимов, Алие Муратова, Мерьем Ибраимова, Сервер Эбубекиров, Ильгар Касумов, Рашид Мемишев, Ибраим Усеинов, Исмаил Хатипов, Якъуб Мустафаев, Мерьем Османова, Сейран Сулейманов, Эрвин Нузет оглу Умеров, Динара Балич; фотомухбир ве рессамлар Ядгар Адылов, Зальферат Шерфединов, Эдем Бекиров, Инесса Джетере, Керим Милушев, Узрет Селимов; корректорлар Ремзие Аблялимова, Лиля Адильсеитова, Сабрие Азизова, Юсуф Алиев, Эмине Асанова, Абляким Бариев, Эльмира Бекирова,; Никяра Ибраимова, Сабрие Кандымова, Наджие Капарова, Эдие Къуртсеитова, Гулизар Меджмединова, Зарема Меметова, Шахсине Муратова, Эльмира Мустафаева, Зекие Мустафаева, Алие Нуриева, Леонора Нуриева, Зера Умерова, Зера Эмирова, Зейнеп Эреджеповаларны; машинисткалар, бухгалтерлер, айдавджылар Зейнеп Люманова, Фатма Бегишева, Эльзара Бейтюева, Гульнар Дерменджи, Фикрие Джемалетдинова, Айше Ниджатова, Мерьем Османова, Диляра Сеитджелилова, Саид Мустафаев, Лиля Алимова, Мунире Аметова, Гульнар Вахидова, Марат Умеров, Зарема Хайрединова, Ульвие Эминова, Тимур Къуртумеровнынъ хызметлерини де урьметнен къайд этип кечмек керекмиз.
Амма бир шейни теэссюфнен къайд этмек керек ки, редакция Ватангъа къайткъан сонъ раат-раат, стабиль чалышып оламады ве аля-бугунь де чалышып оламай. Сюргюнликте экенде отузгъа якъын, Къырымгъа къайткъан сонъ да 17-18 хадими олгъан редакцияда бугуньде олгъаны-оладжагъы 7 хадим чалышкъаныны, редакция озь юридик мустакъиллигини джойгъаныны, хадимлер районларгъа биле командировкагъа барып оламагъаныны, газетанынъ бир вакъытларда 25-27 бинъ тиражы олгъаныны хатырласакъ, бугуньде тиражы 1015 нусхагъа тюшкенини нормаль демек мумкюнми?
1988 сенеси Ташкентте «Ленин байрагъы»ны афтада беш кере чыкъармагъа кечинъиз, янъы хадимлерни ишке алынъыз деп юкъарыдан айткъанларында биз: «Ёкъ, биз Къырымгъа къайткъан сонъ беш кереликке кечермиз», - деп ред эткен эдик. Албу ки, башта афтада учь кере, сонъки девирде 16 саифели афталыкъ газета олып чыкъкъан неширимиз бу ерге кельген сонъ секиз саифелик олып къалды. Бир асыргъа мусавий тарихы олгъан «Янъы дюнья» озюнинъ 100 йыллыгъыны бойле вазиетте къаршылай.
