Научная статья на тему 'АСФАЛЬТБЕТОН ҚОПЛАМАЛИ АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИДАГИ ДЕФОРМАЦИЯ ВА БУЗИЛИШЛАРНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР'

АСФАЛЬТБЕТОН ҚОПЛАМАЛИ АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИДАГИ ДЕФОРМАЦИЯ ВА БУЗИЛИШЛАРНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

91
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Асфальтбетон қоплпмаси / бузилиш / темпиратура / материаллар / органик ва минерал материаллар

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Акмал Темирович Юлдашев, Акбар Қўзибоевич Нарманов

Мақолада асфальтбетон қопламали автомомбиль йўлларига таьсир қиладиган турли хил омиллар ва уларнинг таьсири натижасида асфальтбетон қопламаларининг ҳолати таҳлил қолиниб урганиб чиқилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АСФАЛЬТБЕТОН ҚОПЛАМАЛИ АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИДАГИ ДЕФОРМАЦИЯ ВА БУЗИЛИШЛАРНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР»

АСФАЛЬТБЕТОН ЦОПЛАМАЛИ АВТОМОБИЛЬ ЙУЛЛАРИДАГИ ДЕФОРМАЦИЯ ВА БУЗИЛИШЛАРНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШИГА ТАЪСИР ЦИЛУВЧИ ОМИЛЛАР

Акмал Темирович Юлдашев

Тошкент давлат транспорт университети катта укитувчиси

Акбар Цузибоевич Нарманов

Тошкент давлат транспорт университети ассистенти

АННОТАЦИЯ

Маколада асфальтбетон копламали автомомбиль йулларига таьсир киладиган турли хил омиллар ва уларнинг таьсири натижасида асфальтбетон копламаларининг холати тахлил колиниб урганиб чикилган

Калит сузлар: Асфальтбетон коплпмаси, бузилиш, темпиратура, материаллар, органик ва минерал материаллар.

Бугунги кунда транспорт воситаларининг замонавий тезкор ва жадал харакатланиш шароитларида йул копламалари транспорт воситаларидан тушадиган куп марталик киска муддатли юкламалар, хаво харорати таъсири билан бир вактда содир булади. Бизга амалиётдан маълумки асфальтбетон копламасига йил давомида турт фаслда мунтазам равишда турли хил кучлар таъсир килади. Йул тушамаларининг хизмат муддатини хисоблаш ва прогноз килиш методикаси амалдаги меьёрий хужжатлар[1,3] талабларига асосланган булиб асфальтбетон копламали йул тушамасининг лойихавий хизмат муддати, йул тоифаси ва транспорт окими катнов жадаллигига караб 12-16 йил килиб белгиланган[2].

Амалиётдан маълум булишича, таъмирлараро муддатлардан анча олдинрок автомобиль йуллари катнов кисмида хар хил бузилишлар пайдо булади. Бу эса автомобиль йулининг мустахкамлик, равонлик каби эксплуатацион курсаткичларининг аста-секин ёмонлашишига, хизмат муддатининг камайишига олиб келади. Автомобиль йулларидан фойдаланиш назарияси ва амалиётининг хозирги боскичида йулларнинг муддатдан олдин бузилиб, хизмат килиш муддатининг камайиб бориш сабаблари устида чукур тадкикотлар етарлича олиб борилмаокда[3]. Шу боисдан бу сохада изланишлар олиб

April 21-22

184

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-184-187

ôopaëTraH onuMnap ac^anbTÔeTOH KonnaManu fiyn TymaMacuHuHr xu3MaT MyggaTura Tatcup KunyBnu OMunnapHHHr cu^araga KyfiugarunapHu TaKugnamagu: ëFHH MuKgopu, xaBo xapopaTu, ep W3acu My3nam gaBoMufinuru Ba nyKypnuru, ep ocTu cyBnapu caTxuHuHr y3rapu6 Typumu Ba ëFraH ëFuH MuKgopunapu xucoönaHagu. MaMnaKaTuMro xygyguga uk^um rnopoura Te3 y3rapyBnaH ôynraHnuru ynyH ë3 KyHnapuga ^aHyôufi pafioHnapga xapopaT (TepMro) 46°C, muMonga (YcTwpT) 38°C HU Tammn этagн, Kumga эca ^aHyôga -8°C HU, muMonga -25°C ra TeHr. PecnyônuKaMroHu xygyguHuHr apuM kucmuhu reorupa^uK ^M^aTgaH tofhu xygygnap Tammn этгaнпнгн caöaönu, 6y xygyg^apga ep-Ky^naHum TeMnepaTypacu TeKucnuKgaH $apK Kunagu.

Ac^antTÔeToH KopumMacuHu Tafiëpnamga 6uTyM 140-160°C rana Krogupunagu. EyHga Ku3uraH MaTepuannap ôunaH Kucnopog oKcugnaHagu, HaTu^aga ^rouK-MexaHuKaBufi Ba кнмёвнн xycycu^raap y3rapu6 nonuMepnaHum cogup ôynagu. KefiuHnanuK fiyn KonnaMacuga xaBo TeMnepaTypacu, Kyëm pagнaцнacн Ba HaMnuK Tatcupuga oKcugnaHum Ba nonuMepnaHum «Ha gaBoM этagн, ômyMHu ënumKoKguru opraô, ac^antTÔeTOH KonnaMacuHu apoKcro xpnaTra onuô Kenagu. Ac^anbTÖeTOHHu MycTaxKaMnuru Ba y3oKKa nugaMnunuruHu TatMuHnam ynyH ômyMHu ënumKoKguK xycycu^ra KonnaMaHu экcппyaтaцнa BaKTuga TeMnepaTypara Ba umnam MyggaTura ÔOFHUK xonga KaM MuKgopga y3rapumu MyxuMgup. EyHgaH TamKapu ac^antTÔeTOH KonnaManapHu экcппyaтaцнfl Ku^um Ta^puôacu myHu KypcaTaguKu, 6yзнпнmпapнн acocufi caôaônapugaH 6upu - opraHuK Ba MuHepan MaTepuannapHu y3apo ôoFnaHumu fiyKonumu öunaH ÖOFHUK. EyHgafi öoFnaHumHu MycTaxKaMnuru Ba Ty3unum, кнмёвнн TapKuöura, xaMga TamKu MyxuTra ôoFnuKgup. EyHu onguHu onum ynyH UKKU MaTepuanHu TamKu M3anapuHuHr SoFnaHumuHu, MycTaxKaMnuruHu omupumHu Tanaö Kunagu. Hun ^acnnapu gaBoMuga ëFuHnapHuHr 6up TeKucga ëFMacnuru anoxuga xycycu^Tra эгa 6ynu6, ôyHga ëFuHnapHuHr 80% u Kum Ba öaxop ofinapuHuHr xaBo xapopaTu nacT KyHnapura TyFpu Kenagu. Ë3 gaBpuga эca ëFuH MuKgopu энг KaM öynraH xonga xaBo xapopaTu WKopu aöconwT MaKcuMyM 40.5-45.6 °C ra eTagu[3].

Y36eKucToH mapouTuga onuö öopunraH TagKuKoraapgaH MatnyMKu fiunHuHr uccuK gaBpnapuga KonnaMa ycTKu W3acugaru xapopaT xaBo xapopaTura HucöaTaH 4-35° rana WKopu ôynumu Ky3aTunraH (1-pacM) [4].

April 21-22

1-расм. Коплама харорати узгаришининг хаво хароратига богликлиги.

Бундай юкори харорат органик богловчилар билан курилган копламаларнинг юмшашига ва силжишига чидамлилик хусусиятига салбий таъсир курсатади. Йул тушамасининг умумий мустахкамлиги ва текислигига, бошка барча тенг шароитларда, факатгина хаво харорати, у хам айникса ёз ойларида коплама юмшаб пластиклиги ортганда таъсир курсатади. Коплама харорати эса ёз ойларида 72°С-75°С дан паст булмайди, бу эса меьорий талабларда асфальтбетонларни синаш учун белгиланган +50° дан анча юкори курсатгичдир [2].

Юкоридаги холатнинг узи копламаларнинг силжишига чидамлилик курсаткичининг етарли эмаслигини курсатади. Хаво харорати +20° булганда <<автомобиль-транспорт окими йул шароити-хаво-иклим шароити>> тизими курсаткичлари энг кулай ишчи холатда булади ва тизимнинг ишлашида катта ишончлилик таъминланади. Шунинг учун тадкикотларда +20° харорати эталон шароитга кабул килинган[3].

Ёз ойида хаво харорати кескин кутарилган бир пайтнинг узида юк автомобильларининг харакатланиши, харакат жадаллигининг ошиши натижасида копламада гилдирак излари ва тулкинсимон сурилишлар куп кузатилади[7]. Харорат билан боглик булган мустахкамликнинг узгаришини яна бир мисолда куриш мумкин. Хдрорат +50° булганда 1.0-2.0 МПа, +20° булганда 2.5-5.0 МПа, 0° булганда 8.0-13.0 МПа, -10° булганда 10.0-17.0 МПа, -35° булганда 18.0-30.0 МПа. Копламанинг иссик хароратдаги мустахкамлиги ва совук хароратдаги эластиклиги (эгилувчанлиги) ундаги битум материали йул копламаси ишлайдиган муайян хароратлар оралигида ёпишкок-пластиклик хусусиятига эга булгандагина таъминланади. Битумларда бундай хусусиятларнинг йуклиги ёз ойлари даврида копламада сурилишлар, силжишларига олиб келади.

April 21-22

186

Шунингдек йул копламаси ишлаш муддати битумнинг кимёвий таркиби билан аникланади. Йул копламасида битумнинг вазифаси минерал зарраларни бир-бирига зич боглаб яхлит холга келтириб, огир шароитларда автомобиль йулларидан фойдаланишни таъминлашдан иборат[4].

Шунинг учун асфальтбетон копламали автомобиль йулларида сифатли битумлардан фойдаланиш максадга мувофикдир. Асфальтбетон копламали автомобиль йулларининг хизмат даврини узайтиришда, хаво харорати кескин кутарилган 35° дан юкори булган даврларда, огир юк кутарувчи автомобильларни харакатланишига маълум вакт оралигида чекловлар урнатиш асфальтбетон копламаларининг истемол хуусиятини яхшилабгина колмай хизмат килиш муддатининг ошишига олиб келади.

REFERENCES

1. М^Н 46-2008 "Нобикр йул тушамасини лойихалаш буйича йурикнома" Cтандарт журнали. Амиров Т.Ж. Ойдинов Ф. 2013 й 1-сони.

2. М^Н 41-2008 "Нобикр йул тушама, коплама ва сиртки ишлов катламларининг таъмирлашларлараро хизмат муддатларининг сохавий меьёрлари".

3. Уроков А.Х. Узбекистон Республикаси худудини автомобильлар харакати шароити буйича туманлаштириш. Тошкент 2012 й.

4. Саидов.З.Х., Амиров.Т.Ж., Гуломова.Х.З. Автомобиль йуллари; Материаллар, Копламалар, Саклаш ва таъмирлаш.

5. ГОСТ 9128—97: Смеси асфальтбетонные дорожные, аеродромные и асфальтбетон. Технические условия.-М.: МНТКС, 1998-15 с.

6. Нарманов АД., М.Т.Маматкулов "Асфалтбетон копламалариндаги гилдирак изи деформацмасияларининг пайдо булиш сабаблари" The 21st Century Skills for Profrssional Activity 163-165 б Т: 2021 й.

@ ф 0

® О

ф

April 21-221 ©

187

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.