CC BY
7Aromatik oligoefirlar sintezi va xossalari
Matlab Ibodovna Temirova tkm_tmi@mail.ru Zuhriddin Xayriddin o'g'li Rayimov zuhriddinrayimov0 @gmail .com Shaxzod Akmal o'g'li Ravshanov ravshanovshahzod228@gmail.com Buxoro muhandislik-texnologiya instituti
Annotatsiya: Bugungi kunda texnikaning turli sohalari uchun yuqori olov - va issiqlik bardoshlikka yaxshi fizik - mexanik xossalar bilan birgalikda ega bo'lgan termobarqaror polimerlarni yaratish muammosi juda muhimligi sababli, dastlabki moddalar tuzilishiga qarab oligosulfonketon, oligosulfon, oligoketon va oligoformallar asosida sopoliefirlar va blok - sopoliefirlaming hosil bo'lish qonuniyatlarini o'rganish, sopolimerlarning tuzilishi, tarkibi va xossalari orasidagi bog'liqliklarni aniqlash ilmiy va amaliy nuqtai - nazardan muhim bo'lib hisoblanadi.
Kalit so'zlar: oligosulfonketonlar (OSK), oligoketonlar (OK), oligosulfonlar (OS), dimetilsulfoksid (DMSO), polikondensatsiya darajasi, dinatriyli tuz, dipolyar erituvchi
Synthesis and properties of aromatic oligesters
Matlab Ibodovna Temirova tkm_tmi@mail.ru Zukhriddin Khayriddin ugli Rayimov zuhriddinrayimov0 @gmail .com Shakhzod Akmal o'g'li Ravshanov ravshanovshahzod228@gmail.com Bukhara Engineering and Technology Institute
Abstract: Due to the fact that the problem of creating thermostable polymers with high fire resistance and good physical and mechanical properties is very relevant today for various fields of technology, depending on the structure of the starting materials, the production of copolyesters and block copolyesters based on oligosulfoneketone, oligosulfone, oligoketone and oligoformal. It is important from a scientific and practical point of view to study the laws of formation, to determine the relationship between the structure, composition and properties of copolymers
Keywords: oligosulfoketones (OSK), oligoketones (OC), oligosulfones (OS), dimethyl sulfoxide (DMSO), degree of polycondensation, disodium salt, dipolar solvent
Hozirgi zamon sanoatining turli sohalarida poliarilat, polisulfon, poliketonga o'xshagan polimer materiallar keng qo'llanib kelinmoqda. Ularning har biri ma'lum afzallik xossalar bilan tafsiflanadi. Shu bilan birga ular ba'zi kamchiliklarga ham ega. So'ngi paytlarda bitta materialda turli sinf polimerlarining ijobiy sifatlarini mujassam qilish uchun zanjirida shu sinf polimerlari zvenolarini saqlagan oligomerlar keng qo'llanila boshlandi.
Masalan, polisulfon yoki poliefirketonlarning u yoki bu xossalarini yaxshilash maqsadida hozirgi vaqtda bir qator blok-sopolimerlar yaratilgan va ularning xossalari o'rganilgan. Ular hozirgi zamon sanoatining turli sohalari uchun konstruksion va elektroizolyatsion vazifali issiqbardosh materiallar sifatida muhim ahamiyatga ega.
Hozirgi kunda yuqori molekulyar massali, olovbardosh, yuqori fizik-mexanik xossali sopoliefirsulfonketon va sopoliformallarni olish maqsadida turli tuzulish va polikondensatsiyalanish darajasiga ega bo'lgan oligosulfonketonlar (OSK), oligoketonlar (OK) hamda oligosulfonlar (OS) sintez qilingan.
Oligosulfonketon, oligoketon, oligosulfon va oligoformallar sintezi yuqori haroratli polikondensatsiyalanishi bilan aproton dipolyar erituvchi - dimetilsulfoksid (DMSO) muhitida inert gaz (azot) atmosferasida o'tkazilgan.
Aromatik oligoefirlar - oligosulfon, oligoketon va oligoformallarning ba'zi bir xossalari 1 - 4 jadvalda keltirilgan.
1 - jadval
Aromatik oligoketonlarning xossalari
Oligoketonlar Polikondensatsiyalanish darajasi .sy T3 Chiqishi, % Yumshash harorati, °C Hisoblangan mol.massa Oxiridagi OH guruhlar miqdori, %**
Hisoblangan Topilgan
OK - 1D 1 0,04 98 129-135 635 5,35 5,40
OK - 3D 3 0,08 98 139-146 1148 2,35 2,10
OK - 5D 5 0,12 98 147-152 2261 1,50 1,60
OK - 7D 7 0,14 98 154-157 3074 1,11 1,05
OK - 10D 10 0,16 99 160-165 4293 0,79 0,82
OK - 20D 20 0,18 99 167-175 8358 0,40 0,45
OK - 1F 1 0,03 98 196-200 815 4,17 4,20
OK - 5F 5 0,06 98 210-215 2801 1,21 1,20
OK - 10F 10 0,11 99 237-244 5284 0,64 0,65
OK - 20F 20 0,16 99 255-260 10249 0,33 0,30
*Oligosulfonlarni belgilashda raqamlar - polikondensatsiyalanish darajasining o'rtacha qiymati D - dian xosilalari, F - fenolftalein hosilalari
**Verley bo'yicha titrlash bilan topilgan
2 - jadval
Aromatik oligosulfonlarning xossalari
Oligosulfonlar Polikonden-densatsiya darajasi m > ld Chiqishi, % Yumshash harorati,°C Hisoblanga mol massa Oxiridagi OH guruhlar miqdori, % **
Hisoblangan Topilgan
OS - 1D 1 0,02 98 85-88 671 5,00 5,08
OS - 3D 3 0,06 98 106-147 1556 2,32 2,36
OS - 5D 5 0,11 98 155-162 2441 1,39 1,32
OS - 7D 7 0,12 99 173-178 3326 1,02 1,06
OS - 10D 10 0,13 98 177-183 4654 0,73 0,78
OS -20D 20 0,24 98 185-186 9078 0,38 0,32
OS - 1F 1 0,02 98 202-205 851 4,00 4,03
OS - 10F 10 0,14 99 262-269 5645 0,60 0,64
OS - 20F 20 0,25 99 292-300 10970 0,31 0,29
* Oligoketonlarni belgilashdagi raqamlar - polikondensatsiya darajasining o'rtacha qiymati n, D - dian hosilalari, F - fenolftalein
** Verley titrlash orqali topilgan
Aromatik oligosulfonketonlarning xossalari
3- jadval
Oligosulfon-ketonlar Polikonden densatsiya darajasi m > ld Chiqishi, % Yumshash harorati,°C Hisoblangan mol massa Oxiridagi OH guruhlar miqdori, %**
Hisoblangan Topilgan
OSK - 1D 1 0,06 98 137-143 1077 3,15 3,20
OSK - 3D 3 0,11 98 145-150 2775 1,22 1,20
OSK - 5D 5 0,15 98 152-157 4473 0,76 0,80
OSK - 7D 7 0,18 99 164-168 6171 0,55 0,53
OSK - 10D 10 0,19 98 170-176 8718 0,39 0,30
OSK - 20D 20 0,22 99 179-194 17209 0,20 0,18
OSK - 1F 1 0,04 98 198-206 1347 2,52 2,62
OSK - 5F 5 0,06 98 224-240 5464 0,62 0,60
OSK - 10F 10 0,11 99 256-263 10609 0,32 0,35
OSK - 20F 20 0,13 99 263-271 20900 0,16 0,20
*Oligosulfon ketonlarini belgilashdagi raqamlar - polikondensatsiya darajasining o'rtacha qiymati n, D - dian hosilalari, F - fenolftalein ** Verley titrlash orqali topilgan
4 - jadval
Aromatik oligoformallarning xossalari.
Oligoformallar Polikonden-densatsiya darajasi .sy T3 Chiqishi, % Yumshash harorati, ° Hisoblangan mol massa Oxiridagi OH guruhlar miqdori, %**
Hisoblangan Topilgan
OF - 1D 1 0,07 98 44-46 470 7,2 7,8
OF - 5D 5 0,08 98 48-52 1430 2,3 2,6
OF - 10D 10 0,18 97 54-57 2631 1,2 1,6
OF - 20D 20 0,23 97 140-145 5034 0,7 0,9
OF - 1F 1 0,07 98 48-51 650 5,2 5,6
OF - 5F 5 0,08 98 68-72 1970 1,7 1,9
OF - 10F 10 0,19 97 103-106 3622 0,9 1,3
OF - 20F 20 0,25 97 155-160 6925 0,5 0,9
Oligoformallarni belgilashdagi raqamlar - polikondensatsiya darajasining o'rtacha qiymati n, D - dian hosilalari, F - fenolftalein ** Verley titrlash orqali topilgan
Dinatriyli tuz NaOH eritmasi va bisfenolning 2 : 1 molli o'zaro nisbatida o'zaro ta'sirlashishning birinchi bosqichida hosil qilinadi. So'ngra yuqori haroratli polikondensatsiyalanish usuli bilan difenolyat va tegishli diarilgalogenid o'rtasida reaksiya o'tkaziladi. Oligosulfon, oligosulfonketon va oligoketonlar sintezining umumiy sxemasini quyidagicha ifodalash mumkin:
(n+l)NaO-R-ONa + nC4-R'-CI—► NaO-R-(O-R'-O-R)nONa
bu yerda
R=
C-
f-K\ /
\ //
R'= -
CH: O
-s-
3
yoki
\ nr\ //
\ nr\ //
O O
Yoki ularning ekvimolekulyar aralashmasi (1 : 1) Aromatik oligoformallar quyidagi umumiy sxema bo'yicha olindi:
Oligosulfonketon, oligosulfon va oligoketonlarning tuzilishi element tahlil natijalari 5 - jadval va IQ spektroskopiya bilan tasdiqlanadi. IQ spektrlarda 930, 1015,
1045 sm-1 sohada oddiy efir bog'larga, 1290, 1365, 1385, 1415 - 1485, 2930 - 2980 sm-1 sohada dian qoldig'idagi izopropilliden guruhiga (dian oligormerlari holida), 1750 - 1780 sm-1 sohasida lakton guruhiga (fenolftalein oligomerlari holida), 3600 - 3200 sm-1 gidroksil guruhlariga, 1150 - 1170, 1315, 1245 - 1295, 1320 sm-1 sulfonil guruhiga (oligosulfonlar uchun) va 1610 - 1650 sm-1 ketonguruhga mos keladigan yutilish polosalarining mavjudligi oligosulfonketon, oligosulfon va oligoketonlarning hosil bo'lishi to'g'risida dalolat beradi.
5 - jadval
Oligosulfon, oligoketon va oligosulfonketonlar element tahlili.
Oligoefirlar Hisoblab chiqilgan, % Topilgan, %
C H S C H S
OS - 1D 75,01 5,80 4,50 75,20 5,71 4,78
OS - 5D 73,80 5,20 6,57 74,06 5,02 6,59
OS - 10D 73,56 5,11 6,89 73,59 5,07 7,03
OS -20D 73,42 5,06 7,06 73,54 5,09 7,18
OS - 1F 73,40 4,03 3,77 73,69 4,27 3,79
OS - 10F 72,35 3,82 5,68 72,39 3,91 5,72
OS - 20F 72,26 3,80 5,85 72,30 3,76 5,91
OK - 1D 81,20 6,01 - 81,36 6,03 -
OK - 5D 82,35 5,62 - 82,41 5,60 -
OK - 10D 82,53 5,54 - 82,56 5,49 -
OK - 20D 82,63 5,50 - 82,66 5,47 -
OK - 1F 78,12 4,20 - 78,15 4,16 -
OK- 10F 79,56 4,08 - 79,60 4,04 -
OK - 20F 79,56 4,07 - 79,62 4,03 -
OSK - 1D 78,04 5,61 2,97 78,22 5,55 3,00
OSK - 5D 77,86 5,32 3,58 77,92 5,28 3,66
OSK - 10D 77,84 5,27 3,67 77,76 5,22 3,71
OSK - 20D 77,82 5,25 3,72 77,72 5,20 3,82
OSK - 1F 75,77 4,04 2,37 77,65 4,00 2,45
OSK - 5F 75,82 3,95 2,93 75,84 3,90 3,11
OSK - 10F 75,84 3,93 3,02 75,79 3,89 3,09
OSK - 20F 75,86 3,92 3,06 75,81 3,85 3,16
*Oligoefirlarni belgilashdagi raqamlar polikondensatsiya darajasi p ning o'rtacha qiymati, D - dian, F - fenolftalein hosilasi.
Olingan oligoformallar tuzilishi ham element tahlil natijalari (6 - jadval) bilan tasdiqlanadi.
6 - jadval
Oligoformallarning element tahlili.
Oligoformallar * Hisoblab chiqilgan, % Topilgan, %
C H C H
OF-1D 79,46 6,88 79,29 6,83
OF-5D 79,80 6,76 79,75 6,80
OF-10D 79,88 6,74 79,93 6,81
OF-20D 79,93 6,73 79,77 6,89
OF-1F 75,92 4,35 75,80 4,40
OF-5F 76,21 4,29 76,15 4,37
OF-10F 76,28 4,29 76,23 4,31
OF-20F 76,31 4,28 76,27 4,29
*Oligoformallarni belgilashdagi raqamlar - Polikondensatsiyalanish darajasining o'rtacha qiymati, D - dian, F - fenolftalein hosilasi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Бердиева З. М., Жахонов Ж., Мирзаев А. АНАЛИЗ РАСТИТЕЛЬНОГО ПОЛИФЕНОЛА //SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF SCIENTIFIC RESEARCH. - 2023. - Т. 1. - №. 8. - С. 284-287.
2. Зухриддин Хайриддин Угли Райимов, & Сафар Бахронович Усмонов (2023). Синтез ароматических полиэфирсульфонкетонов на основе олигосульфонкетонa различного состава и строения. Science and Education, 4 (4), 495-502.
3. Bobir, O., Vokhid, A., Gulnoz, G., & Sherzod, R. (2022). SYNTHESIS AND PROPERTIES OF NITROGEN-RETAINING CORROSION INHIBITORS. Universum: химия и биология, (4-2 (94)), 43-46.
4. Zuhriddin, R., & Niginabonu, J. (2022). Production of polyethylene terephthalate. Universum: технические науки, (5-11 (98)), 58-62.
5. Raxmatov, S. (2023). Synthesis of corrosion inhibitor based on local raw materials. Scientific Collection «InterConf», (142), 431-434.
6. Мухаммадиева З. Б., Бердиева З. М. Пищевая безопасность СО2-экстрактов из растительного сырья //Universum: химия и биология. - 2020. - №. 4 (70). - С. 8-12.
7.O'G'Li, R. Z. K., & Qizi, J. N. Q. (2022). Analysis of importance and methods of production of block sopolymers based on polyetylenterephtalate. International Journal of Advanced Technology and Natural Sciences, 3(1), 51-55.
8.Muhiddinovna B. Z. Functions and forms of chemical experiment //European science review. - 2020. - №. 1-2. - С. 48-50.
9. Rayimov, Z. X. O. G. L. (2021). Ftal angidridning vinillanish jarayoni erituvchilari. Science and Education, 2(12), 266-269.
10. Olimov, B. B., & Rakhmatov, S. (2022). SYNTHESIS AND USE OF CORROSION INHIBITORS ON THE BASIS OF DIATOMIC PHENOLS IN THE OIL AND GAS INDUSTRY. In Kimyo va tibbiyot: nazariyadan amaliyotgacha (pp. 141-143).
11. Zuhriddin Xayriddin O'G'Li Rayimov, & Sadullo Toyir O'G'Li Hayitov (2023). Ikkilamchi polietilentereftalatning mexanik qayta ishlash retsikli. Science and Education, 4 (4), 490-494.
12. Kamoliddin, K., & Javlonbek, M. (2023). MODIFICATION OF CATALYTIC SYSTEMS IN THE PROCESS OF OBTAINING SYNTHETIC HIGH
FATTY ACIDS THROUGH OXIDATION OF PARAFFIN HYDROCARBONS. Universum: технические науки, (3-5 (108)), 37-40.
13. Zuhriddin, R., & Niginabonu, J. (2022). Production of polyethylene terephthalate. Universum: технические науки, (5-11 (98)), 58-62.
14. Hayrulla o'g'li, Q. O. (2023). GUANIDIN ASOSIDA POLIMER KOMPOZITSION MATERIALLAR SINTEZ QILISH. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI, 3(11), 293-296.
15. Zuhriddin, R., Niginabonu, J., Aminjon, V., & Temurbek, D. (2022). Mechanisms of eterification of tereftalic acid with etylenglycol. Universum: технические науки, (5-11 (98)), 63-67.
