CC BY
5Б01 10.24412/2709-1201-2024-444-448 УДК 72
АРХИТЕКТУРА КОМПОЗИЦИЯ
АБДИМОМУНОВА ГУЛБАРА 0С0РБАЕВНА
М.Адышов атындагы Ош технологиялык университети, Архитектура дизайн жана графика кафедрасынын ага окутуучусу, Ош шаары Кыргыз Республикасы
АСАНОВА НУРИЛА САГЫНБЕКОВНА
М.Адышов атындагы Ош технологиялык университети, Гуманитардык технологиялык колледжи, Курулуш кафедрасынын окутуучусу, Ош шаары Кыргыз Республикасы
ТАЖИДИНОВ ИСЛАМ САЛИХАНОВИЧ
М.Адышов атындагы Ош технологиялык университети, Архитектура дизайн жана графика кафедрасынын ага окутуучусу, Ош шаары Кыргыз Республикасы
Аннотация. Архитектурада жацы форма mY3YYHY изилдвв жана аны кабыл алуунун взгвчвлYктврY. Академик Муса Мирзапаязович Адышев атындагы Ош Технологиялык Университетинин "Архитектура дизайн жана графика" кафедрасында "композициялык моделдвв" дисциплинасында практикаланат жана Архитектура адистигинин кенже курстарынын студенттери YЧYн арналган. Композициялык моделдвв ыкмасы студенттердин композицияны вздвштYPYYдвгY практикалык иш-аракеттеринин негизин тYЗвт. "Композициялык моделдвв" курсунун практикалык сабактарында макет боюнча квнYгYYлвр жана графикада бир катар квнYгYYлвр аткарылат, башкача айтканда квлвмдYY тегиздик дизайнында. Курс YЧYн сунушталган "композициялык моделдвв", Ош технологиялык университетинин архитектуралык мектебинин программасын пайдалануунун негизинде иштелип чыккан эксперименталдык мYнвздвгY кврквм-графикалык квнYгYYлвр тегиздик боюнча моделдввдв аткарылат, конкреттYY ар тYрдYY пландагы милдеттерге жана багыттарга ээ: натыйжалуу-текшерYY, эскиздик жана клузуралык мYнвзгв ээ.
Ачкыч свздвр. Композициялык моделдвв, мейкиндиктеги - квлвмдYY композиция, архитектура архитектуралык графика, форма тYЗYY, клаузура, эскиздвв, квлвмдYY композиция.
Бардык жерде объективдYY чейре адамдын иш-аракетинин издерин камтыйт. Адамдын айлана-чейренY адаптациялоо жана жашоо процесстеринде пайдалануу максатында уюштуруусунун натыйжасы архитектура болуп саналат.
"Архитектура" - (лат. architectura) - имараттарды жана курулмаларды долбоорлоо жана куруу искусствосу. [1, 25. б.]. Архитектуранын милдети-адамдын жашоосун сактоого жана енYктYPYYге кемектешYY.
Архитектураны жаратуунун чыгармачыл процесси функционалдык, техникалык, экономикалык, конструктивдYY, социалдык жана эстетикалык талаптарга бирдей багытталган.
"Архитектор формаларды иретке келтирип, анын акылынын таза продуктусу болгон гармонияны тYзет; езYHYн формалары менен биздин сезимдерибизге таасир этет, бизде эстетикалык эмоцияларды козгойт; Ал жараткан формалардын байланыштары бизде терец реакцияны ойготуп, дYЙненYн гармониясын тYШYHYYге Yйретет. Архитектордун чыгармачылыгы биздин кептеген руханий байлыктарыбыздын булагы болуп саналат, ал бизге сулуулукту сезYYге жардам берет". [2, 9. б.].
Долбоорлонгон объектинин архитектуралык чечиминин кооздугуна жетишYYHYн баштапкы этабы мейкиндик формаларынын курамын куруу болуп саналат. "Композиция"
аныктамасы (Латын тилинде compositio - ty3yy) искусство чыгармаларынын негизги бeлYктeрYHYн тYЗYЛYШY, жайгашуусу жана катышы [1, 283. б.], форманын бYTYндYГYHYн негизги белгисине басым жасайт. Архитектура теориясынын жана архитектуралык дизайндын борбордук звеносу-композиция. Архитектуралык композиция-бул кeлeмY менен мейкиндигинин бирдиктYY гармоникалык архитектуралык формадагы мыйзам ченемдYY жана оптималдуу айкалышы, анын натыйжасында адамга белгилYY бир эстетикалык таасир тийгизет. Архитектуралык чыгарманын салттуу витрувиялык триадасы -firmitas, utilitas, venustas - бекемдиги, пайдасы, кооздугу - архитектуралык форманын бYTYндYГY тууралуу тYШYHYктY бекемдеген [3, 223-225. б.]
Келечектеги архитекторлордун кесиптик чеберчилигин тарбиялоо композициянын негиздери курсунан башталат-пластикалык калыптануунун жалпы принциптерин камтыган "композициялык моделдее". Албетте, методологиясы, алардын иш-милдеттерин, структуралык жана технологиялык eзгeчeлYктeрYн эске алуу менен, бардык долбоорлоо объектилерине мYнeздYY болгон жалпы тYШYHYктeрдY жана архитектуралык курамы мыйзам ченемдYYЛYктeрYн TYЗYYHY камсыз кылат. Окуу курсу архитектуранын интегралдык мазмунун алып жYPYYЧY катары кeлeмдYк-мейкиндиктик композицияга негизделген. "Композициялык моделдee" дисциплинасы жогорку архитектуралык мектептин баштапкы этабынын окуу бYTYндYГYнe багытталган жана "архитектуралык дизайндын негиздери" курсу менен eз ара аракеттенет. Албетте, теориялык материал "композициялык моделдee" объективдYY касиеттери жана кeлeмдYк-мейкиндик тYрлeрYн уюштуруу мыйзам ченемдYYЛYктeрY менен студенттерди тааныштырат."Композициянын эц жeнeкeй элементтеринен баштап, бYTYндeй биримдик катары композиция эмес, бара-бара татаалдаштыруу менен, кeлeмдYк-мейкиндиктик композиция курсу eз алдынча композициялык чыгармачылыкка алып келет" [4, 5 б., 5.170-173 б.].
Бул дисциплинанын теориялык материалынын кeпчYЛYГY композициянын негизги тYрлeрYнe арналган, анткени композициянын негизги тYрлeрYн куруунун жалпы принциптерин eздeштYPYп, долбоордук тапшырмаларды eз алдынча чечYYгe жетишишет.
Композицияны баштапкы окутуунун заманбап методдорунун eзгeчeлYктeрY теориялык даярдык менен катар милдетгYY композициялык практиканы ишке ашыруу зарылдыгын аныктады. Композициялык практикумду ишке ашыруу ыкмалары тапшырмалардын конкретщуу тYрлeрYнe негизделет. Композициялык моделдee курсунун алгачкы практикалык тапшырмалары макеттерде жYргYЗYлeт жана студенттерге композициянын каражаттары жана анын негизги тYрлeрY жeнYндe алгачкы тYШYHYктeрдY берет. Окутуунун биринчи семестринин аягында натыйжалуу имараттар макетте жана графикалык вариантта -контролдук клаузуралар eткeрYлeт (сYрeт. 1).
Экинчи жарым жылдыктын тапшырмалары боюнча усулдук кeрсeтмeлeр татаалдашып баратат жана бул тапшырмаларды аткаруу менен бирге макетке тапшырмалардын графикалык формасы киргизилYYДe. ^р^м жана графикалык кeнYГYYлeрдYн конкреттYY, ар TYPДYY багыттары бар. КeнYГYYлeрдYн максаты макеттеги аткарылган тапшырмаларды талдоо жана аныкталган каталарды талдоого негизделген. Мындай кeнYГYYлeр сыноо мYнeзYнe ээ. Графикалык тапшырмалардын дагы бир багыты эскиздик мYнeзгe ээ жана кeнYГYY макеттин алдында аткарылат.
1-сурет - "Ритм" темасында тегиздик боюнча жана келемдуу композициялык
моделдее
2-сурет - "композициялык моделдвв" курсу боюнча практикалык тапшырмалар.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Графикалык кенугуулер практикалык темалар боюнча жыйынтыктоочу иш болуп саналат (сурет 2). Графикалык кенугуулер архитектуралык графиканын техникалык ыкмаларын колдонуу менен аткарылат.
Келемдук моделдее процессинде композициялык маселени чечуу, андан кийин аны графика туруне керсетуу же тескерисинче, архитектуралык маселени иш жузунде чечуу жана андан кийин гана аны макетте кайра чыгаруу, келемдук моделди ортогоналдык суреттун тегиздик моделине этап-этабы менен езгертуу мумкунчулугун иштеп чыгат жана тескери процесс. Композицияда этап-этабы менен келемдуу жана тегиздик моделдештируу жана архитектуралык графиканын ыкмаларын уйренуу аларды "Архитектуралык долбоорлоо" дисциплинасында кийинки бардык курстарда практикалык колдонууга мумкундук берет. "Композициялык моделдее" курсу "Архитектуралык долбоорлоонун негиздери" курсу менен тыгыз байланышта жана курстун темаларын айкалыштырууга негизделген. Чындыгында, архитектуралык дизайндагы ар бир конкреттуу тапшырма учун композициялык моделдеенун тиешелуу темасы табылган. Бул дисциплиналарды кичи курстарда параллелдуу еткеруу дизайн жана композициялык чыгармачылыкта кептеген кызыктуу ачылыштарды берет.
АДАБИЯТТАР
1. Орус тилинин Заманбап тушундурме сездук. Б.: Ред. Окурмандар Дайджест, 2004. 960 б.
2. Ле Корбюзье. Кылымдын архитектурасы. Чыгаруу. Прогресс, 1977. 301 б.
3. Азизян и.А., Добрицына и. А., Лебедева г. с. композиция теориясы архитектуранын поэтикасы катары. Б.: Ред. Прогресс-Салт, 2002. 510 б.
4. Степанов А.В. келемдук-мейкиндиктик композиция. Б.: Стройиздат, 1997. 253 б
5. Асанова Н.С. Натюрморт керкем енердун жанры [Текст] / Н.С. Асанова, Г.Э.Абдимомунова Известия ВУЗов кыргызстана №1,2022, - С. 170-173
