CC BY
141SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 8 I 2021 _ISSN: 2181-1601
AQSH OLIY TA'LIM TIZIMI XUSUSIYATLARI
Mohinabonu Xayrullayevna Xayrillo Xikmatullayevish Rejapov
Abdullayeva
Geologiya fanlari universiteti ANNOTATSIYA
Ushbu maqola Amerika Qo'shma Shtatlarida oliy ta'lim tizimini o'rganish asosida tahlil qilishga bag'ishlangan. "Oliy ta'lim tizimi'' tushunchasini, shuningdek, asosiy maqsadi zamon talablariga javob bera oladigan, yuqori salohiyatli mutaxassislarni tayyorlash kabi muhim maqsad va vazifalarini talqin qilishda asosiy yondashuvlar ko'rib chiqilgan.
Kalit so'zlar: oliy ta'lim, ta'lim tizimi, kreditlar, bakalavr,
FEATURES OF THE HIGHER EDUCATION SYSTEM IN THE USA
ABSTRACT
This article focuses on the analysis of the higher education system in the United States. The concept of 'higher education system', as well as key approaches in interpreting important goals and objectives such as the training of high-potential professionals whose main goal is to meet the requirements of the time, are considered.
Keywords: higher education, education system, credits, bachelor.
Amerika Qo'shma Shtatlari (AQSH) — 50 ta shtat va bitta federativ okrugdan iborat federativ respublikadir. Bundan tashqari AQSH tarkibiga Tinch okeanidagi bir Qator orollar kiradi. Maydoni 9.36 mln.km bo'lib, dunyoning eng katta davlatlaridan biri hisoblanadi. Poytaxti — Vashington. Rasmiy tili — ingliz tili.1
AQSH — bu har bir kishi uchun cheklanmagan imkoniyatlar taklif etadigan davlatdir. AQSH o'zining barqaror iqtisodiyotiga ega bo'lib, Amerika ta'lim tizimi esa dunyoda eng yaxshi ta'lim tizimlaridan biri bo'lib hisoblanadi. AQSH ning ta'lim muassalarini tugatgan har bir horijiy talaba u yerda qolish hamda ishlash huquqini qo'lga kiritadi. AQSH da ta'lim olish davrida ta'lim tizimining yuqori sifatiga amin bo'lib, tibbiy yordam va ijtimoiy himoyaga ega bo'ladi. AQShdagi ta'lim dasturi dunyodagi eng yaxshi ta'lim dasturlaridan biri hisoblanadi. Shuningdek, AQSh talaba ta'limiga dunyoning istalgan davlatiga qaraganda ko'proq pul sarflaydi. Bu AQSh ta'lim tizimining eng yaxshilaridan biri bo'lishining sabablaridan biridir. 2021-yil uchun mamlakatlar hisobotida shuni qayd etish kerakki, eng yaxshi ta'lim tizimiga ega mamlakatlar ro'yxati quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1 https://uz.instudy.uz/davlatlar/aqsh/
Uzbekistan www.scientificprogress.uz
1. Amerika Qo'shma Shtatlari
2. Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Birlashgan Qirolligi
3. Germaniya
4. Kanada
5. Frantsiya
6. Shveytsariya
7. Yaponiya \Avstraliya
8. Shvetsiya
9. Niderlandiya Yevropadagi davlatdir.
Amerika ta'lim tizimi global talabalar uchun boy alternativa maydonini taqdim
etadi.
Amerika oliy ta'lim yurtiga qabul qilishingizda, davlatning oliy ta'lim t izimi haqida ma'lumotga ega bo'lish tavsiya qilinadi. Bu o'z o'rinda ta'lim jarayoni, qanday bosqichlardan iborat ekanligi va natijalar haqida ko'proq ma'lumotga ega bo'lish imkoniyatini beradi.
Ta'lim yili o'rtacha 4 yil davom etadi va talaba bakalavr diplomiga ega bo'ladi. Agar talaba bakalavr diplomiga ega bo'lsa, magistratura 1.5-2 yil davom etadi. Doktorantura 2-4 yil. AQSHning ta'lim muassasalari talabalarga ko'plab mutaxassisliklarni taklif qiladi. Odatda ko'pchilik xorijiy talabalar biznes, menejment, injeneriya va matematika kabi yo'nalishlarni tanlashadi. Amerika oliy ta'lim yurtlarining asosiy hislatlaridan biri bo'lib, birdaniga mutaxassislikni tanlamasdan, bir yoki ikki yillik umumiy ta'lim kurslaridan keyin tanlash imkoniyatining mavjudligid ir. O'qishga hujjat topshirishda talablar qayerga: universitet, tayyorlov kursi yoki kollejga topshirishiga qarab farqlanadi. Shu bilan birga har bir xorijiy talaba ingliz tilini bilish darajasini tasdiqlovchi IELTS yoki TOEFL sertifikatlariga ega bo'lishi kerak.
Amerika oliy ta'lim tizimining o'ziga xos xususiyati shundaki, talabaning o'qish davomida uning "asosiy" yo'nalishini bir necha marta o'zgartirish qobiliyati. Amerikaliklar ko'pincha bu imkoniyatdan foydalanishadi. Bu shuni anglatadiki, oliy ma'lumot olish jarayonida talaba boshqa mutaxassislikni yoqtira boshlaydi va bu borada Amerika universitetlari juda moslashuvchan.
Universitetlarda mashg'ulotlar bir-biridan farq qiladi: bir necha yuz talabalarga mo'ljallangan katta ma'ruzalardan tortib, bir necha talabalar uchun kichik darslar va seminarlarga (munozaralarga) qadar. Amerika universitetlari sinflaridagi muhit juda jo'shqin. Siz o'z fikringizni bildirishingiz, o'z nuqtai nazaringizni himoya qilishingiz, munozaralarda ishtirok etishingiz va taqdimotlar tayyorlashingiz ruxsat etiladi. Aynan shu jihatlar AQShdagi chet ellik talabalarni ko'pincha hayratda qoldiradi.
O'qituvchilar kurs davomida har bir talabaga baho berishadi. Odatda, baholash quyidagi omillarga bog'liq:
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 765
• har bir o'qituvchi o'z talablariga ega: talabalar ma'ruza va seminarlarda qatnashishi kerak bo'ladi.Bu kurs uchun yakuniy bahoda muhim omil.
• oraliq imtihon odatda dars paytida bo'lib o'tadi.
• baholash uchun siz bir yoki bir nechta narsani o'tishingiz kerak insho yoki laboratoriya ishi.
• qisqa imtihonlar yoki testlar bo'lib o'tadi. Ba'zida o'qituvchilar kutilmagan sinovlar berishadi. Ular ballarni to'plashda e'tiborga olinmaydi, lekin talabalarni o'qish va qatnashishiga undash uchun ishlatiladi.
• yakuniy imtihon kursning oxirgi darsidan keyin o'tkazildi.
Kreditlar
Har bir kurs ma'lum miqdordagi kreditlar yoki kredit soatlarini "sarflaydi". Taxminan bu sinfda haftada o'qitiladigan soat soniga teng. Odatda kurs uchun 3-5 kredit hisobga olinadi. Ko'pgina universitetlarda semestr dasturi 12-15 ta kreditdan iborat (bir semestrda 3-5 ta fan). Ta'lim diplomini olish uchun ma'lum miqdordagi kreditlarni "to'plashi" kerak.
AQSH da yashash imkoniyatlari
Kampus va yotoqxonalar- bu yashash va ta'lim olish uchun eng qulay va optimal sharoitlarga ega istiqomat joylari hisoblanadi.Odatda kampuslar ta'lim yurtlari qoshida yoki ularning hududida joylashgan bo'lib, narxi boyicha xususiy sektorlardan ancha arzon hisoblanadi.Amerika yotoqxonalari - bu aralash holdagi korpuslardan iborat bino bo'lib, hamma talabalar bitta binoda, lekin har xil qavat yoki korpuslarda istiqomat qilishadi.Oshxona va vanna xonalari odatda qavatda umumiy bo'ladi. Xonalar kerakli mebel, televizor, internet bilan jihozlangan bo'ladi. Yotoqxonada yashashning afzalliklaridan biri bu <<ijtimoiy hududlar>>ning mavjudligidir. Bu yerda talabalar bir birlari bilan uchrashib, turli xil o'yinlar tashkil etishlari, televizor tomosha qilishlari va suhbatlashishlari mumkin. Yashash xarajatlari oyiga o'rtacha 600 $ atrofida bo'lib, qo'shimcha xarajatlar esa ovqatlanish, ichimlik suvi, xona yig'ishtirish kabi xarajatlarni o'z ichiga oladi. To'lov semestrga bir marta amalga oshiriladi.
AQSh ta'lim tizimi dunyodagi eng taraqqiy etgan ta'lim tizimlardan biri sanaladi. 2020-2021-o'quv yilida AQSH kollej va universitetlarida tehsil olayotgan xorijlik talabalar soni keskin kamaygan. Mutaxassislar buni ''COVID-19'' pandemiyasi bilan bog'lamoqda. AQShdagi barcha xorijlik talabalarning 53 foizi Xitoy va Hindiston hisobiga to'g'ri keladi (mos ravishda 34,6 va 18 foiz). Talabalar eng ko'p keladigan davlatlar o'nligidan Janubiy Koreya (4,6 foiz), Saudiya Arabistoni (2,9 foiz), Kanada, Vyetnam, Tayvan, Yaponiya, Braziliya va Meksika (2,4 foizdan 1,3 foizgacha) o'rin olgan. Hisobotga ko'ra, 2018/2019-yillarda qariyb 347,1 ming amerikalik xorij OTMlarida tahsil olgan. Bu bir yil oldingi ko'rsatkichdan (341,7 ming) yuqori. 2020-yilda AQShda jami 1 095 299 nafar xorijlik tahsil olgan, aksariyati Xitoydan.
2 https://vintageradio.ru/uz/cistema-obrazovaniya-v-ssha.html
Uzbekistán www.scientificprogress.uz
Koronavirus pandemiyasi boshlangandan keyin 2020-yil kuzgi semestr uchun AQSh o'quv yurtlarida xorijlik talabalarning ro'yxatdan o'tishi 16 foizga qisqargan. 2020-yil 4-dekabr kuni AQSh Ta'lim kengashi Immigratsiya va bojxona nazorati agentligidan 2021-yil uchun xorijlik talabalarga oid qoidalarni e'lon qilishni so'radi. Hozirgacha yangi tartib rasman e'lon qilinmagan bo'sa-da, agentlik so'zlovchisi 2020-yilgi qoidalar davom etishini bildirdi. Bir qator muammolarga qaramay, AQShdagi ta'lim tizimi o'zini dunyodagi eng yaxshilaridan biri sifatida ko'rsatdi. Har yili o'n minglab odamlar Amerika Qo'shma Shtatlariga turli mamlakatlardan bitta maqsad - universitetlarda o'qish uchun tashrif buyurishadi. Garvard, Webster, Stenford, Kembrij, Prinston kabi universitetlar uzoq vaqtdan beri dunyodagi eng yuqori darajadagi ta'lim bilan sinonimga aylanib kelmoqdalar. Ularni bitirgan odamlar kelajakda muvaffaqiyatli martaba uchun barcha imkoniyatlarga ega.
Bizning ta'lim tizimimiz bilan AQSh ta'lim tizimining farqi — u yerda kitob o'qiladi. Kitobni faqat talaba o'qimaydi, professor ham o'qishga majbur. O'zining sohasida chiqayotgan yangi kitob va tadqiqotlardan xabardor bo'lishi kerak. Bilishi va
"3
o'sha narsa haqida gapira olishi kerak. Xulosa
Ushbu maqoladan olgan xulosam shuki, Amerika Qo'shma Shtatlari har qanday talabaga ko'p narsani taklif qilishi mumkin: dunyodagi eng nufuzli oliy ta'lim tizimlaridan birini, eklektik shaharlar va ajoyib tabiiy bog'lar, ko'plab etnik guruhlarni birlashtirgan o'ziga xos madaniyatni .AQShda o'qish talabalarga nafaqat daraja va diplom, balki tajriba ham beradi, bu esa juda muhim bo'lib, ularni porloq kelajakka tayyorlaydi. O'quv dasturlarining moslashuvchanligi, shuningdek ularning turli ijtimoiy ehtiyojlarga moslashuvi:
-ta'limning turli shakllari; -yuqori demokratik ta'lim jarayonlari; -talabaning o'zi o'qish dasturi va shaklini tanlash erkinligi. Amerikalik abituriyentlarga bir vaqtning o'zida bir nechta universitetlarga hujjatlarni topshirish imkoniyati beriladi. Bu qabul qilish imkoniyatini sezilarli darajada oshiradi. O'zbekistonda ham bunday imkoniyatlar, islohotlar amalga oshirilyapti. Amerika ta'lim tizimi ilmiy-texnik taraqqiyotning yanada rivojlanishi uchun moslashuvchanligi va o'zgarishi qobiliyati bilan ajralib turadi. Bunday tizim o'z sohasida mukammal mutaxassislarni tayyorlaydi.
Amerika ta'limi dunyodagi eng samarali va nufuzli sohalardan biridir. Aksariyat odamlar AQSHda o'qishni orzu qiladilar, ammo ko'pincha o'qish narxlarining yuqoriligi bu imkoniyatlarga erishishga imkon bermaydi. Masalan, Jorj Vashington universitetini misol qiladigan bo'lsak, har bir o'quv yili uchun deyarli 40,5 ming dollarga tushadi, darslik va yashash to'lovlarni hisobga olmaganda. Ammo AQSHda
3 https://sof.uz/uz/post/aqsh-talim-tizimining-biznikidan-farqi-u-erda-kitob-oqiladi
Uzbekistan www.scientificprogress.uz
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 8 I 2021 _ISSN: 2181-1601
ham bepul oliy ma'lumot olish imkoniyati mavjud.Amerikaning turli xil o'quv yurtlari professorlari dars beradigan onlayn universitet, bu g'oya biron bir sababga ko'ra universitetga kira olmagan har bir kishiga ta'lim olish imkoniyatini berishdir. Va bu mutlaqo bepuldir. Hozircha u faqat ikkita mutaxassislik-''biznes menejment'' va ''kompyuter texnologiyalari'' bo'yicha ingliz tilida o'qishingiz mumkin.
REFERENCES
1. https://alinks.org/do-you-want-to-study-in-the-united-states-scroll-here/
2. https://www.forumdaily.com/uz/sistema
3. https://arxiv.uz/ru/
4. https://uz.instudy.uz/davlatlar/aqsh/
5. https://hozir. org/1 -mavzu-xorij da-maktabgacha-talim-fanining-predmeti-jahon-maml.html
6. https://severnyetravy.ru/uz/sistema-obrazovaniya-v-ssha-osnovnye-principy-shkola-v-amerike/
7. https://sof.uz/uz/post/aqsh-talim-tizim
8. https://daryo.uz/2019/04/19/amerika-talim-tizim
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 768
