An introduction to the theory of safety Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

dr hab. inz. Jarostaw Pronkoa)*, mgr Beata Wojtasiakb)

aUniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Zarzqdzania/ Jan Kochanowski University in Kielce, Institute of Management b)Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej im. Jôzefa Tuliszkowskiego - Panstwowy Instytut Badawczy/ Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute *Autor korespondencyjny/Corresponding author: jaroslaw.pronko@ujk.edu.pl

Wst^p do teorii bezpieczertstwa

An Introduction to the Theory of Safety Введение в теорию безопасности

ABSTRAKT

Cel: Sformulowanie definicji bezpieczertstwa w uj?ciu psychologii i socjologii humanistycznej.

Wprowadzenie: Socjologia i psychologia humanistyczna to nurty stojqce w opozycji do pozytywizmu w nauce, gloszqce, iz nauki o czlowieku sq zasad-niczo inne niz nauki przyrodnicze i wymagajq odmiennych metod badart. Stawiajq one w centrum badart konkretnego czlowieka, nie jako przedmiot, ale podmiot swiadomy swoich dzialart i interakcji spolecznych. Glówne postulaty socjologii humanistycznej to: antynaturalizm, interakcjonizm, podmiotowosc interakcji spolecznych oraz poszukiwanie i rozumienie przyczyn dzialania obiektu badart. Podobnie psychologia humanistyczna traktuje czlowieka jako podmiot badajqcy rzeczywistosc, obserwujqcy, przewidujqcy, planujqcy, wnioskujqcy oraz wykorzystujqcy posiadanq wiedz? do kreowania rzeczywistosci i przystosowywania si? do niej. W artykule dokonano leksykalnej analizy bezpieczertstwa oraz opisano i uzasadniono przyj?tq postaw? metodycznq. Na tej bazie sformulowano definicj? bezpieczertstwa. Na jej podstawie, w dalszej cz?sci artykulu, zwrócono uwag? na problematyk? subiektywnosci poczucia bezpieczertstwa ksztaltowanego przez analiz? docierajqcych do podmiotu poznajqcego informacji w oparciu o wlasne doswiadczenie, swiatopoglqd oraz umiej?tnosci badawcze. Tak ksztaltowane poczucie bezpieczertstwa jest bardzo podatne na manipulacj? medialnq. Nast?pnie w drodze rozwazart dedukcyjnych sformulowano wnioski dotyczqce uwarunkowart ksztaltowania bezpieczertstwa szeroko rozumianej organizacji (spolecznosc, partstwo, przedsi?biorstwo). W ostatniej zas cz?sci okreslono sposób oceny poziomu bezpieczertstwa w wymiarze personalnym i organizacyjnym. Metodología: Definicj? bezpieczertstwa oraz wnioski z niej plynqce, w aspekcie ksztaltowania bezpieczertstwa personalnego i organizacyjnego wypro-wadzono na drodze rozwazart dedukcyjnych. W badaniach przyj?to teoretyczno - metodycznq postaw? badawczq plynqcq z nurtu humanistycznego socjologii i psychologii.

Wnioski: Personalne poczucie bezpieczertstwa zalezy od doswiadczenia zyciowego, swiatopoglqdu oraz umiej?tnosci badawczych konkretnej osoby

- zdolnosc krytycznego myslenia postulowana przez Immanuela Kanta. Bezpieczertstwo organizacyjne moze byc definiowane w trzech kontekstach,

dlatego tez przy poslugiwaniu si? tym poj?ciem nalezy okreslic kontekst jego definiowania.

Stowa kluczowe: definicja bezpieczertstwa, bezpieczertstwo personalne, bezpieczertstwo organizacyjne

Typ artykutu: artykul przeglqdowy

Przyjçty: 18.10.2017; Zrecenzowany: 01.03.2018; Zatwierdzony: 10.04.2018;

Procentowy wklad merytoryczny: J. Proñko - 70%; B. Wojtasiak - 30%;

Proszç cytowac: BiTP Vol. 49 Issue 1, 2018, pp. 34-48, doi: 10.12845/bitp.49.1.2018.3;

Artykul udostçpniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

ABSTRACT

Purpose: Formulating a definition of safety in terms of humanistic psychology and sociology.

Introduction: Humanistic sociology and psychology are the trends standing in opposition to the positivism in science, arguing that human sciences are fundamentally different from natural sciences and require different research methods. They place a particular human being at the centre of research, not as an object but as an entity aware of its actions and social interactions. The main postulates of humanistic sociology are: antinaturalism, inter-actionism, subjectivity of social interaction, as well as search for and understanding of reasons for action of the research object. Similarly, humanistic psychology treats a human being as an entity investigating the reality, observing, providing and planning, requesting and using his knowledge to create reality and adapt to it. The lexical safety analysis, description and justification adopting the medical approach was made in the article. On this basis the definition of safety was formulated. On this basis, the article highlights the problems of subjectivity shaped by a sense of safety analysis of reaching the knowing subject information based on their own experience, belief and researching skills. Thus formed sense of safety is very susceptible to media manipulation. Followed by the deductive considerations, conclusions have been formulated as to the conditions which shape the safety of a broadly defined organisation (a community, a state, an enterprise). The method to assess the level of safety in the personal and organisational dimensions has been formulated in the last part of the article.

Methodology: The definition of safety and its implications, in the context of shaping personal and organisational safety, was derived from deductive considerations. In the research, the theoretical-methodological attitude was adopted, originating from the humanistic mainstream of sociology and psychology. Conclusions: A personal sense of safety depends on life experience, beliefs and the research ability of a human being - the ability of critical thinking, as postulated by Immanuel Kant. Organisational safety can be defined in three contexts, so when using this concept, the context of its definition should be specified.

Keywords: definition of safety, personal safety, organisational safety Type of article: review article

Received: 18.10.2017; Reviewed: 01.03.2018; Accepted: 10.04.2018;

Percentage contribution: J. Pronko - 70%; B. Wojtasiak - 30%;

Please cite as: BiTP Vol. 49 Issue 1, 2018, pp. 34-48, doi: 10.12845/bitp.49.1.2018.3;

This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

АННОТАЦИЯ

Цель: Сформулировать определение безопасности с точки зрения психологии и гуманистической социологии.

Введение: Социология и гуманистическая психология - это течения отличные от позитивизма в науке, которые провозглашают, что гуманитарные науки принципиально отличаются от естественных и требуют других методов исследований. Они ставят в центр исследования конкретного человека, не в качестве объекта, а субъекта, осознающего свои действия и социальные интеракции. Основными постулатами гуманистической социологии являются: антинатурализм, интеракционизм, субъективность социальных взаимодействий, а также поиск и понимание причин действий объекта исследования. Точно так же гуманистическая психология рассматривает человека как субъект, изучающий реальность, наблюдающий, прогнозирующий, планирующий, делающий выводы, использующий свои знания для создания реальности и адаптации к ней. В статье проведен лексический анализ безопасности, описан и доказан принятый методологический подход. Исходя из этого было сформулировано определение безопасности. На базе этого в дальнейшей части статьи обращено внимание на проблему субъективности чувства безопасности, которое формируется посредством анализа информации, полученной субъектом на основе собственного опыта, мировоззрения и исследовательских навыков. Сформированное таким образом чувство безопасности очень уязвимо для манипуляций СМИ. Затем в ходе дедуктивного анализа были сформулированы выводы относительно условий безопасности широко понимаемой организации (общества, государства, предприятия). В последней части был определен метод оценки уровня безопасности с точки зрения личности и организации.

Методология: Определение безопасности и вытекающие из него выводы в аспекте создания личной и организационной безопасности были получены с помощью дедуктивного анализа. В исследованиях была использована теоретико-методологическая основа, исходящая из гуманистического направления социологии и психологии.

Выводы: Личное чувство безопасности зависит от жизненного опыта, мировоззрения и исследовательских навыков конкретного человека - способности критического мышления, согласно Иммануилю Канту. Значение организационной безопасности может быть использовано в трех контекстах, поэтому при использовании этого термина необходимо указать контекст определения. Ключевые слова: определение безопасности, личная безопасность, организационная безопасность Вид статьи: обзорная статья

Принята: 18.10.2017; Рецензирована: 01.03.2018; Одобрена: 10.04.2018;

Процентное соотношение участия в подготовке статьи: J. Pronko - 70%; B. Wojtasiak - 30%;

Просим ссылаться на статью следующим образом: BiTP Vol. 49 Issue 1, 2018, pp. 34-48, doi: 10.12845/bitp.49.1.2018.3;

Настоящая статья находится в открытом доступе и распространяется в соответствии с лицензией CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/

licenses/by-sa/4.0/).

Wprowadzenie

Otaczajqcq rzeczywistosc i siebie samego poznajemy po-przez myslenie (kartezjanskie cogito), które pokonuje wszelkie nasze zwqtpienie (kartezjanskie dubito) w realnosc otaczajqce-go swiata, prawdziwosc postrzezen i wyobrazen [1, s. 35-38]. To co myslimy, dostrzegamy, wyobrazamy sobie, czy tez czu-jemy, pragniemy zakomunikowac innym, podzielic siç z nimi wiedzq i emocjami.

Poczqtkowo jçzykiem postugiwano siç w celu przekazywa-nia prostych wrazen zmystowych, dlatego tez stowa byty scisle z nimi zwiqzane. Z czasem wypowiedzi stajq siç coraz bardziej skomplikowane. Jçzyk zaczyna uniezalezniac siç od zaple-cza, jakim sq wrazenia, ale zyskuje na wewnçtrznej spójnosci.

Introduction

In order to get to know the surrounding reality and ourselves, we use our thinking (Cartesian "the cogito"), which overcomes all our doubts (Cartesian "the dubito") in the reality of the surrounding world, the truth of perceptions and ideas. [1, p. 35-38]. All that we think, perceive, imagine or feel, we want to communicate to others, to share with them our knowledge and emotions.

At first, simple sensory impressions were conveyed by means of the language, so words were closely related to them. Over time, statements had become more and more complicated. A language begins to become independent of the backdrop, which is the impression, but gains an internal cohesion. This

T? wtasnosc j?zyków naturalnych dostrzegat A. Einstein: „gdy ludzie cz?sto postugujq si? tak zwanymi poj?ciami abstrakcyj-nymi, j?zyk staje si? narz?dziem rozumowania w prawdziwym tego stowa znaczeniu. Ten proces zmienia jednak j?zyk w grozne zródto bt?dów i iluzji. Wszystko zalezy od tego, w jakiej mierze stowa i ich kombinacje odpowiadajq wrazeniom zmystowym" [2, s. 79-80].

Wedtug niego zadaniem nauki jest dqzenie: „do petnej pre-cyzji jasnosci poj?ciowej, zarówno w zakresie relacji mi?dzy poj?ciami, jak i korespondencji mi?dzy poj?ciami i danymi zmy-stowymi" [2, s. 80]. Poj?cia stosowane do zbudowania spójnego systemu nie wyrazajq zadnych emocji. „Dla uczonego jest tyl-ko 'byt', nie ma zyczen, wartosci, nie ma dobra, zta, nie istnieje zaden cel" [2, s. 83].

W takim tez kontekscie nalezy, zdaniem autorów, formuto-wac definicj? poj?cia bezpieczenstwo, zaczynajqc od jego lek-sykalnego - powszechnego znaczenia.

property of natural languages was noticed by A. Einstein: "When people often use so-called abstractive concepts, a language be -comes a tool of reasoning in the true sense of the word. However, this process turns the language into a dangerous source of errors and illusion. It all depends on the extent to which words and their combinations correspond to sensory impressions" [2, p. 79-80].

According to Einstein, the task of the science is the pursuit: "of the full precision of the conceptual clarity, both in terms of relationships between the concepts as well as the correspondence between the concepts and the sense-data [2, p. 80]. The concepts used to build a coherent system do not express any emotions [2, p. 83]. For the scholar, there is only 'a being' but there are no wishes, no value, no good and evil, no goal" [2, p. 83].

In such a context, according to the authors, the definition of the concept of safety must be formulated, beginning with its lexical - universal meaning.

Leksykalne znaczenie poj^cia bezpieczenstwo

W j?zyku polskim bezpieczenstwo oznacza: „stan niezagro-zenia, spokoju, pewnosci" [3]. Wyst?puje w takich zwiqzkach fra-zeologicznych, jak: osobiste bezpieczenstwo; bezpieczenstwo kraju, obywateli; poczucie bezpieczenstwa; zapewnic komus bezpieczenstwo; czuwac nad czyims bezpieczenstwem; zagra-zac czyjemus bezpieczenstwu; naruszac czyjes bezpieczenstwo. Hiperonimem bezpieczenstwa jest porzqdek oznaczajq-cy: stan, w ktorym przestrzegane jest prawo i jest zachowany spokoj [3]. Hiponimami porzqdku sq: dyscyplina, normalizacja, bezpieczenstwo.

W wyrazeniach definiujqcych zarowno bezpieczenstwo, jak i porzqdek, pojawiajq si? dwa istotne poj?cia: stan i spokoj. Pierwsze z nich ma wiele roznych znaczen. Na uwag?, w kontekscie niniejszego artykutu, zastugujq:

- catoksztatt okolicznosci, warunki, w jakich ktos lub cos si? znajduje, w jakich istnieje w jakims czasie, poziom, ilosc czegos; sytuacja, pozycja, potozenie;

- czyjes usposobienie, czyjs nastroj. Wydaje si?, iz nie-zb?dne, w tym przypadku, jest podanie zwiqzkow fraze-ologicznych, w jakich ono wyst?puje: stan psychiczny, uczuciowy, wewn?trzny; stany emocjonalne, l?kowe, maniakalne; stan apatii, podniecenia, przygn?bienia, niepokoju, rozpaczy, euforii; stan rozdraznienia, napi?-cia nerwowego, odpr?zenia, ekscytacji [3].

Pierwsza definicja wskazuje na warunki zewn?trzne, w jakich znajduje si? przedmiot, druga zas na jego wn?trze, przyj-mujqc Platonowskq - a nie Arystotelesowskq - definicj? przed -miotu i podmiotu. A zatem stan oznacza zarowno catoksztatt zewn?trznych okolicznosci, jak i aktualnq sytuacj? wewn?trz-nq przedmiotu.

Drugim poj?ciem jest spokoj, ktory definiuje si? jako:

- stan rownowagi psychicznej lub fizycznej, brak oznak zdenerwowania, niepokoju, harmonia wewn?trzna, po-goda ducha;

The lexical meaning of the term safety

In Polish, safety means: "the state of the absence of threats, the state of peace and confidence" [3]. It occurs in such phraseological units as personal safety; country's safety, citizens' safety; the sense of safety; to ensure someone's safety; to watch over someone's safety; to endanger someone's safety; to violate someone's safety. "Order" is the hyperonym of safety which means "the state in which law is respected and peace is preserved" [3]. The hyperonyms of "order" are discipline, normalisation, safety.

In expressions which define both safety and order, there are two important concepts: state and peace. The first one has many different meanings. In the context of this elaboration, the following merit our attention:

- all circumstances, conditions in which someone or something exists, conditions in which someone or something exists for some time, the level, the quantity of something; the situation, the position, the location;

- someone's disposition, someone's mood; it seems necessary in this case to provide appropriate phraseological units in which it occurs: the mental state, the affectional and internal state; the emotional states, the anxiety and manic disorders; apathy, excitement, depression, anxiety, despair, euphoria, the state of irritability, nervous tension, relaxation, excitement [3].

The first definition indicates the external conditions in which the subject is located, and the second one indicates its interior assuming Plato's definition of a subject and an object but not Aristotle's one. So "state" means both the whole of external circumstances and the current internal situation of the object.

The second term is "peace" which is defined as:

- the state of psychological or physical balance, with no signs of nervousness or anxiety, internal harmony, pos -itive attitude;

- stan, w którym nie ma wojny, zatargów, konfliktów; po-kój, zgoda, tad [1].

W podstawowym znaczeniu spokój odnosi siç do psychiki cztowieka, a dopiero hiperonim w kolejnym - do czynników ze-wnçtrznych, które sq zresztq dosc precyzyjnie okreslone. Wo-bec powyzszego, nalezy skonstatowac, ze bezpieczertstwo, traktowane jako stan spokoju, oznacza brak niepokoju i obaw przedmiotu. Natomiast w odniesieniu do jego otoczenia, brak konfliktów spotecznych - pokój, zgoda, tad. W definicji pojçcia spokój na pierwszym miejscu, w przeciwiertstwie do okreslert definiujqcych pojçcie stanu, umieszczono „zespót okolicznosci" wewnçtrznych. Oznacza to, ze spokój jest bardziej zwiqzany z duchem przedmiotu, niz jego otoczeniem. Jawi siç on zatem jako cos wewnçtrznego, osadzonego co prawda w zjawiskach dziejqcych siç w otoczeniu, ale przede wszystkim zaleznego od tego, co przedmiot mysli i czuje.

Kolejnym elementem leksykalnej definicji bezpieczertstwa jest: stan pewnosci. Pewnosc to: niezachwiane przekonanie

0 istnieniu czegos lub o tym, ze rzecz siç ma w okreslony sposób, ufnosc co do czegos. Z tak sformutowanego definiens wynika, ze pewnosc to wewnçtrzne przekonanie, ze bçdzie tak, jak przedmiot mysli. Bardziej szczegótowa analiza wskazuje, ze pewnosc w kontekscie bezpieczertstwa oznacza przekonanie przedmiotu, ze: sytuacja bçdzie siç rozwijac zgodnie z pozytywnym scena-riuszem wyobrazonym przez niego. W przypadku scenariusza negatywnego mówimy raczej o zagrozeniu.

Bezpieczertstwo w ujçciu leksykalnym to równiez: stan nie-zagrozenia. Pojçcie to nie zostato zdefiniowane w Uniwersalnym Siowniku Jqzyka Polskiego, ale mozna przyjqc, iz jest ono synoni-mem braku wszelkich zagrozert. Zagrozenie zas oznacza: „sytu -acjç lub stan, które komus czyms zagrazajq, lub w których ktos czuje siç zagrozony; takze ktos, kto stwarza takq sytuacjç" [3]. Jego synonimem jest niebezpieczertstwo, które w zwiqzku z tym nie jest antonimem bezpieczertstwa. Zarówno zagrozenie, jak

1 niebezpieczertstwo opisuje jakies konkretne zjawisko, natomiast bezpieczertstwo to brak wszelkich zagrozert, niebezpieczertstw.

Pojçciem scisle zwiqzanym z zagrozeniem jest strach, czyli: niepokój wywotany przez grozqce niebezpieczertstwo lub przez rzecz nieznanq, która wydaje siç grozna; trwoga, lçk, przera-zenie, obawa, panika. Niepokój zas jest czyms wewnçtrznym, subiektywnym, wynikajqcym jedynie ze sposobu postrzega-nia rzeczywistosci przez konkretnq osobç. Jezeli zatem strach (trwoga, lçk, itp.), stan emocjonalny przedmiotu, jest scisle zwiq -zany z zagrozeniem, wrçcz jest jego efektem, to równiez samo zagrozenie musi byc czyms subiektywnym. Strach to przeciez efekt subiektywnej oceny rzeczywistosci jawiqcej siç w po-strzezeniach przedmiotu. Nawet jezeli za zagrozenia uznaje siç zjawiska obiektywne, to i tak ich ocena nalezy do konkret-nego cztowieka. Jezeli w jego ocenie dane zjawisko nie wywo-tuje strachu, to tym samym nie zostanie uznane przez niego za zagrozenie. Dzieje siç tak dlatego ze, zagrozenie wystçpuje jedynie wtedy, gdy cos nam grozi, a grozic znaczy straszyc [3]. A zatem zagrozeniem jest takie zjawisko (lub tylko jego wyobra-zenie), które wywotuje strach u konkretnej osoby.

Podsumowujqc leksykalne rozwazania nad definicjq bezpieczertstwa, nalezy stwierdzic, iz jest ono subiektywnym od-czuwaniem: spokoju, pewnosci, braku zagrozert; wynikajqcym

- the state in which there is no war, no disputes, no conflicts; but there is peace, harmony, order [1].

In the basic meaning, the sense of peace refers to human psyche, and only in the next hyperonym to external factors which are quite precisely specified. Accordingly, it can be concluded that safety, treated as a state of peace, means the absence of anxiety and concerns of the subject. However, in relation to its surroundings, it means the absence of social conflicts - peace, harmony, order. In the definition of the con -cept of peace, as opposed to definitions of the concept of the state, "the set of internal circumstances" was given priority. It means that peace is more connected with the spirit of the object than with its surroundings. It appears as something internal, embedded in what is happening in the environment, but above all something dependent on what the object thinks and feels.

Another element of the lexical definition of safety is the state of confidence. "Confidence" is unwavering belief in the existence of something or that something is structured in a certain way, as well as having trust in something. It is clear from this definition that confidence is an inner conviction that it will be as the object thinks. A more detailed analysis shows that confidence in the context of safety means the object's conviction of that the situation will develop according to the positive scenario imagined by this object. In the case of a negative scenario, we rather talk about threat.

Safety in lexical terms is also a state of the absence of threats. This term was not defined in the Universal Dictionary of Polish Language, but it can be assumed that it is synonymous with the absence of any threats. "Threat" means "a situation or a condition which threatens someone with something, or a situation in which someone feels threatened; and also someone who makes such a situation" [3]. Its synonym is "danger" which therefore is not an antonym of safety. Both threat and danger describe a specific phenomenon, whereas safety is the absence of any threats and dangers.

A concept closely related to threat is fear: a sense of anxie -ty evoked by impending danger or caused by an unknown thing which seems to be dangerous; fear, anxiety, terror, a concern, panic. Anxiety is something internal, subjective, resulting only from one's perception of reality. Therefore, if fear (trepidation, anxiety, etc.), an emotional state of an object, is closely associated with a threat, even to the extent that it is its effect, it is also the threat that must be something subjective. This is because fear is the result of a subjective assessment of reality which appears in the object's perceptions. Even if objective phenomena are considered as threats and so their assessment belongs to a specific person. If in the person's opinion a particular phenomenon does not cause fear, he or she will not consider it as a threat. Because threat occurs only when something threatens us and "to threaten" means to scare [3]. Thus, threat is such a phenomenon, or only its imagination, which causes fear in a particular person.

Summing up the discussion about the lexical definition of safety, it is necessary to state that it is a subjective feeling of peace, safety, absence of risk; which results from the individual assessment of the phenomena perceived and anticipated

z indywidualnej oceny zjawisk, aktualnie postrzeganych i an -tycypowanych przez konkretnq osobç. Mozna zatem postawic hipotezç: bezpieczenstwo to przekonanie podmiotu1, ze aktual -nie postrzegane i potencjalne zjawiska nie stanowiq dla niego zagrozenia - nie budzq w nim strachu, lçku, obaw.

at any given moment by a person. Therefore, the following hypothesis may be formulated: safety is the perception of a subject1 that currently perceived and potential phenomena do not pose a threat to him - they do not cause any fear, anxiety or doubts in him.

Przyj^ta postawa metodologiczna

Powyzsza hipoteza jest równoznaczna ze stwierdzeniem, ze bezpieczenstwo (równiez zagrozenie) nalezy do kategorii we-wn?trznych przezyc cztowieka, ptynqcych z jego oceny otocze -nia i umiej?tnosci przewidywania. Stanowiq one, wraz z marze -niami i aspiracjami, najsilniejszy zestaw motywatorów dziatan ksztattujqcych otoczenie, którego gtównym sktadnikiem sq inni ludzie. Oni równiez posiadajq wtasne zestawy marzen i aspiracji oraz emocji zwiqzanych z pewnosciq ich zaspokojenia. Efektem zderzenia dqzen wielu ludzi sq stosunki spoteczne, organizacje, spotecznosci, grupy spoteczne. Wszystko, co otacza kazdego cztowieka, jest w pewnym sensie przez niego ksztattowane. Tak-ze on sam jest ksztattowany przez swoje otoczenie. Aby zatem zrozumiec zasady funkcjonowania organizacji, okreslania celów ich istnienia oraz tworzenia warunków pewnosci osiqgania tych celów, nalezy najpierw zrozumiec motywacje ludzi tworzqcych organizacje oraz okreslic stopien ich udziatu w sprawowaniu wtadzy lub tez sposób ksztattowania tegoz udziatu: w konkret-nej organizacji, spotecznosci, grupie spotecznej. Takq wtasnie perspektyw? prowadzenia badan wskazuje nurt humanistyczny w naukach spotecznych. Stawia on w centrum badan cztowieka, ale nie jako przedmiot badan, ale jego podmiot, który badacz powinien: zrozumiec (koncepcja M. Webera), wczuc si? w jego sposób postrzegania swiata (koncepcja W. Dilthey'a), dostrzec swiat jego oczami i poczuc jego emocje - empatia (koncepcja St. Ossowskiego) lub tez analizowac jego dziatania spoteczne pod kqtem ich znaczenia dla aktora - wspótczynnik humanistyczny (koncepcja F. Znanieckiego). Wszystkie wskazane kon-cepcje mieszczq si? w teoretyczno-metodologicznej orientacji tqczqcej psychologi? spotecznq oraz socjologi? z psychologiq humanistycznq.

Filozoficznq podstaw? tej orientacji stanowiq poglqdy, I. Kanta, R. Descartesa, egzystencjalistów i wielu innych. W kon-cepcji filozoficznej I. Kanta dokonato si? ostateczne: „upodmio-towienie rzeczy, czyli zredukowanie sytuacji poznawczej do wtasnego podmiotu, jako decydujqcego o realizmie poznania i nauki" [1, s. 38]. Chociaz on sam nie wqtpit w realnosc swiata i rzeczy, to jednak sprowadzit racjonalnosc poznania do danych czysto subiektywnych i to tak dalece, ze to sam podmiot kreuje przedmiot poznania. On równiez dowodzit, ze czas i przestrzen sq jedynie apriorycznymi kategoriami naszego umystu, co zna -lazto uzasadnienie w teorii wzgl?dnosci A. Einsteina. Z jego koncepcji filozoficznej wynika, ze kazdy cztowiek postrzega i ro-zumie rzeczywistosc w sposób subiektywny, ale wszyscy obser-watorzy sq jednakowo wiarygodni, choc kazdy ma wtasnq miar?

Uzycie pojçcia podmiot sugeruje subiektywnosc odczucia bezpie-czenstwa oraz postrzeganie go jedynie z perspektywy podmiotu - cztowieka poznajqcego rzeczywistosc.

The adopted approach to the methodology

This hypothesis is equivalent to the statement that safety (and also threat) belongs to the category of internal human experience, resulting from a person's assessment of the environment and ability to predict. Along with dreams and aspirations, they make up the strongest set of motivators of actions which shape the environment, and where other people are its main component. These people also have their own sets of dreams, aspira -tions and emotions associated with the certainty that they can be satisfied. The result of the clash of many people's lives is social relations, organisations, communities, social groups. Everything that surrounds each individual is in a certain sense shaped by themselves, as well they are shaped by their surroundings. In order to understand the principles of the organisation's functioning, to define the aims of their existence and to create the conditions for ensuring the achievement of these goals, it is necessary first to understand the motivations of people who form these organisations and to determine their participation in the exercising authority or to determine the way of shaping the share in exercising authority: in a particular organisation, a community, a social group. The humanistic trend in social sciences shows exactly this perspective of conducting research. It puts the human being at the centre of research; however, not as an object of research, but its subject which the researcher should understand (M. Weber's concept), gain his perception of the world (W. Dilthey's conception), see the world through his eyes and feel his emotions - empathy (the concept of St. Ossowski), or to analyse his social activities in terms of their significance for an actor - the humanistic factor (F. Znaniecki's concept). All of these concepts fall into the theoretical - methodological orientation combining social psychology and humanistic psychology and sociology.

The views of I. Kant, R. Descartes, the existentialists, and many others are at the philosophical foundation of this orientation. In the philosophical concept of I. Kant, it has been made the ultimate: "the empowerment of things, that is the reduction of the cognitive situation to one's being, as decisive for the realism of cognition and study" [1, s. 38]. Although he himself did not doubt the reality of the world and things, he reduced the rationality of cognition to purely subjective data to the extent where the subject creates himself the object of cognition. He also argued that time and space are only a priori categories of our mind, as argued in Einstein's theory of relativity. His philosophical concept implies that every man perceives and understands the reality subjectively, but all ob -servers are equally credible, although each one has its own

Using the word "subject" suggests the subjective feeling of safety and perceiving it only from the subject's perspective - as a man exploring reality.

odlegtosci i czasu. Jest to jedno z podstawowych zatozen teorii wzglçdnosci A. Einsteina sprzeczne z zatozeniami klasycznej teorii Newtona. Filozofia krytyczna I. Kanta stawia w centrum teorii poznania konkretnego obserwatora, ktory w sposob su-biektywny postrzega i rozumie rzeczywistosc. Wszyscy obser-watorzy sq rownouprawnieni i - jak wskazuje A. Einstein prawa nauki, aby byty prawdziwe, muszq byc takie same dla wszyst-kich obserwatorow.

Natomiast z filozofii Arystotelesa i nurtow na niej opartych zaczerpniçto definicjç bytu jako nieredukowalnego ztozenia istoty i istnienia: „byc bytem jako rzeczywistym (...) znaczy: byc w sobie okreslonq, zdeterminowanq naturq, ktora we wtasciwy sobie sposob istnieje" [1, s. 3-4] oraz rownie silne akcydensy bytu - cel istnienia i zmiennosc.

Uwzglçdniajqc powyzsze, problematykç bezpieczenstwa nalezy rozpatrywac z punktu widzenia konkretnego cztowieka, bo tylko on moze odczuwac strach, ktory jest miarq zarowno sity zagrozenia, jak i poczucia bezpieczenstwa. Cztowiek bez-pieczny nie odczuwa strachu, lçku czy obaw o dalsze swoje ist-nienie i mozliwosc osiqgania osobistych celow.

measure of distance and time. It is one of the basic assumptions of the theory of relativity of A. Einstein contrary to the assumptions of the classical theory of Newton. The critical philosophy of I. Kant puts a specific observer at the centre of the theory of knowledge, who perceives and understands reality subjectively. All observers have equal rights and, as A. Einstein indicates, the laws of science, in order to be true, must be the same for all observers.

However, from the philosophy of Aristotle and the trends based on it, the definition of a being as the irreducible complexity of being and existence was derived: "to be a being as real (...) means to be a specific and determined nature in itself, one that exists in its own way" [1, p. 3-4] and the equally strong being's features - the purpose of existence and variability.

Considering the above, the safety issues must be considered from a particular human being's point of view, because only a human is able to feel fear, which is a measure of both the threat and the sense of safety. A safe human does not feel any fear, any anxiety or any concerns about his further existence and the possibility of achieving personal aims.

Propozycja definicji bezpieczenstwa

Przyjçcie powyzszych uwarunkowan wymaga postawienia w centrum badan nad problematykq bezpieczenstwa cztowieka wolnego i odpowiedzialnego, ktory jako jedyny ze wszystkich bytow ma bezposredni wptyw na to, kim jest i dokonujqc nie-zaleznych wyborow, wyraza swojq wolnosc [4, s. 352]. Nalezy zatem na pierwszym miejscu postawic cztowieka i jego kreacjç indywidualnego poczucia bezpieczenstwa, ktorej efektem sq cele i zasady funkcjonowania organizacji, spoteczenstw i grup spotecznych, stwarzajqcych poczucie wiçkszej pewnosci w za-spokajaniu indywidualnych potrzeb i aspiracji. Trzeba rowniez uwzglçdnic wptyw innych ludzi na sposob myslenia, emocje i postawy konkretnego cztowieka.

Realizujqc wtasne aspiracje, kazdy cztowiek pragnie miec pewnosc ich zaspokojenia. Pewnosc takq daje odpowiednia konfiguracja otoczenia, zarowno innych ludzi, jak i elementow przyrody ozywionej, nieozywionej oraz wytworow cywilizacji. Dqzqc do zaspokojenia wtasnych aspiracji, kazdy cztowiek stara siç wedtug wtasnych wyobrazen i mozliwosci ksztattowac zasa -dy i normy postçpowania spotecznego, sposob rozdziatu dobr materialnych i dostçpu do dobr wspolnych, otaczajqcq go przy -rodç. Wypadkowa dziatan wielu ludzi tworzy i nadaje kierunek zmianom w srodowisku spotecznym i przyrodniczym. Efektem tego jest poczucie bezpieczenstwa, jego braku, lub jakiegos stanu posredniego odczuwanego przez ludzi tworzqcych danq spotecznosc. Kazda z osob bçdzie miata inny stopien poczucia bezpieczenstwa, ze wzglçdu na innq istotç wtasnego istnienia, okreslonq przez siebie samego.

Cztowiek, jako jedyny ze wszystkich bytow, dqzy, w swoich dziataniach do takiego uksztattowania wewnçtrznych wartosci i zewnçtrznej konfiguracji bytow oraz ich istoty, ktore zapew-ni mu najwyzszy stopien poczucia bezpieczenstwa. Jednakze osiqgniçcie wysokiego stanu bezpieczenstwa, niemal pewnosci,

A proposal for the definition of safety

The acceptance of the above conditions requires that at the centre of research on safety issues a free and responsible human be placed, as the only being with a direct impact on who he is and expressing his freedom by making independent choic -es [4, p. 352]. Therefore, it is necessary to put at the first place a human and his creation of the individual sense of safety. The results of his creation are the goals and principles of the functioning of organisations, societies and social groups, which create a sense of higher confidence in satisfying individual needs and aspirations. We should also consider the impact of other people's way of thinking, emotions, and attitudes of a particular human being.

Realising his own aspirations, every human wants to be have the certainty of satisfying them. Such confidence is provided by a suitable environment configuration, both other people and the elements of living and non-living nature and other products of civilisation. In order to satisfy their aspirations, every human, according to their own ideas and possibilities, seeks to shape the principles and standards of social conduct, a method of material goods distribution and access to common goods and the surrounding nature. The resultant action of many people creates and gives the direction to the changes in the social and natural environment. The result is a sense of safety, the lack of it or some intermediate state felt by people creating some com -munity. Each person will have a different degree of the sense of safety because of the different essence of his own existence, which is defined by himself.

A man, as the only one of all beings, strives in his actions to shape the inner values and external configuration of beings and their essence, which will provide him with the highest degree of the sense of safety. However, achieving a high level of safety, almost certainty about the ability to preserve his own

0 zdolnosci do zachowania wtasnej istoty i istnienia, wyzwala w kazdym cztowieku nowe aspiracje, kaze mu „wychodzic poza samego siebie" [4, s. 347-354] i osiqgac wyzszy stopien rozwo -ju. Nawet jezeli jakis cztowiek nie ma takich aspiracji, to inni je majq, powodujqc tym samym zmian? dotychczasowych warun -kow srodowiskowych. Naruszajq tym jego poczucie bezpieczenstwa, zmuszajqc do dalszego ksztattowania go.

Najwazniejszq potrzebq cztowieka jest nie tyle zachowa-nie wtasnej istoty (tresci, sposobu istnienia), ile jej kreowanie zgodnie z wtasnymi wyobrazeniami. Nie jest mozliwe kreowanie istoty bez realnego istnienia, bo cztowiek nie jest bytem abstrakcyjnym. Jest istniejqcym konkretem, ktory nie podpo-rzqdkowuje si? ogolnemu wyobrazeniu cztowieka, bytujqcemu w umystach innych ludzi. Wytamuje si? on wszelkim klasyfika-cjom i uogolnieniom. Jest bytem o niepowtarzalnej tresci istnienia - istocie. Rownoczesnie jest jedynym bytem, ktory swia-domie ksztattuje wtasnq istot?, nie powielajqc przy tym tresci istnienia innych ludzi.

Umyst ludzki nie odbiera rzeczywistosci w sposob fotogra-ficzny, ale tworzy oryginalne dla danej osobowosci plany [5, s. 59], bçdqce wewnçtrznym obrazem srodowiska zewnçtrzne -go. Plany te posiadajq hierarchicznq struktur? i - co najwazniej -sze - podlegajq dynamicznym zmianom. Plan ten „nie jest kopiq uprzednio dziatajqcych bodzcow, ale aktywnq ich organizacjq" [5, s. 59]. Dlatego tez poczucie bezpieczenstwa jest zawsze su -biektywne i wraz z rozwojem cztowieka zmienia si? sposob jego postrzegania i rozumienia.

Inna wazna cecha bezpieczenstwa to jego zaleznosc od czynnikow zewnçtrznych. Zarowno zaspokajanie potrzeb pod-stawowych, jak i kreowanie wtasnej istoty jest zalezne od oto-czenia konkretnego cztowieka - nie tylko od otoczenia spotecz-nego, ale rowniez przyrodniczego i materialnego. Natomiast sposob postrzegania srodowiska zewnçtrznego zalezy od war-tosci wewnçtrznych konkretnego cztowieka.

Poczucie bezpieczenstwa kazdego cztowieka ksztattujq wi?c zarowno wartosci wewnçtrzne, doswiadczenia osobiste

1 sposob postrzegania swiata, jak rowniez byty zewnçtrzne, ich istota (jego o nich wiedza) oraz wzajemna konfiguracja (istota uktadu bytow).

Uwzglçdniajqc dotychczasowe wnioski, bezpieczenstwo mozna zdefiniowac jako przekonanie (pewnosc) podmiotu2 o zdolnosci do zachowania tego, co dla niego cenne, wartosciowe:

- bytow konkretnych3 z otoczenia podmiotu, ich uktadu oraz wzajemnych relacji (konfiguracji bytow),

- atrybutow i istotnych akcydensow4;

niezbçdnych w procesie:

being and existence, releases new aspirations in each human being "makes him go beyond himself " [4, 347-354] and makes him achieve a higher degree of development. Even if a man does not have such aspirations, others have them, which caus -es changes to the existing environmental conditions, thus further violating his sense of safety and forcing him to shape it even further.

The most important human need is not so much the preservation of his own being (content, a manner of existence) as its creation in accordance with his own ideas. It is not possible to create a being without real existence because a person is not ab -stract. It is an existing, concrete individual who does not follow the general image of a human present in other peoples' minds. He breaks out from all classifications and generalisations. He is a being with a unique content of existence - essence. And, at the same time, he is the only being who consciously shapes his own essence, without copying the contents of other people's existence.

The human mind does not perceive reality photographically, but rather creates the original for some personality plans [5, p. 59], which are an internal reflection of the external environment. These plans have a hierarchical structure and what is most important they are subject to dynamic changes. This plan "is not a copy of previous operating stimuli, but their active organisation" [5, p. 59]. Therefore, a sense of safety is always subjective and together with the human development, his way of perceiving and understanding changes.

Another important safety feature is its dependence on external factors. Both satisfying basic needs and creating one's own being depends on the environment of a particular person. Not only on the social environment, but also on the natural and material environment. However, how the external environment will be perceived depends on the internal values of a particular person.

Thus, the sense of safety in each human is shaped by both internal values, personal experience and the perception of the world, as well as external beings, their essence (his knowledge about them) and mutual configuration (the essence of beings arrangement).

Taking into account the previous conclusions, safety can be defined as: the conviction (the confidence) of a subject2 of his ability to preserve what is precious and valuable to him:

- particular beings3 from the subject's environment, their arrangement and mutual relations (configuration of beings);

- attributes and necessary features4

important in the process:

2 Zgodnie z wczesniejszymi ustaleniami podmiotem jest jedynie kon-kretny cztowiek poznajqcy rzeczywistosc i w niej dziatajqcy. Podmio -tem nie jest cztowiek postrzegany z perspektywy innego cztowieka. Chyba, ze obserwator wykaze si? pewnym stopniem empatii i na tej bazie zechce przedmiotowi swojej obserwacji nadac cechy podmiotu.

3 Bytem konkretnym - przedmiotem jest wszystko to, co podmiot po-znajqcy dostrzega w swoim otoczeniu - mogq to byc ludzie, przed-mioty materialne, organizacje spoteczne takie jak: panstwo, przed-si?biorstwo, rodzina.

4 Atrybutami bytu i istotnymi akcydensami, w przypadku cztowieka, sq niewqtpliwie: zycie, zdrowie, wyglqd.

2 According to the previous arrangements, the subject is only a concrete person who knows the reality and who is active in it. The subject is not a person perceived from the perspective of another human being, unless the observer demonstrates a certain degree of empathy, and on this basis he wants to give the subject characteristics to the object of his observation.

3 The concrete being - the object is everything that a meeting subject detects in his surrounding - it can be: people, material goods, social organisations such as a country, a company, a family.

4 As for the man, the attributes of being and necessary features are life, health, appearance.

- zaspokajania podstawowych potrzeb podmiotu - za-pewniajqcych istnienie,

- (oraz) ksztattowania, wedtug wtasnej woli, sposobu ist-nienia - istoty.

W nieco uproszczonej wersji definicjç bezpieczenstwa mozna sformutowac w nastçpujqcej postaci: „bezpieczenstwo to przekonanie podmiotu, ze moze on nadal istniec i swobodnie ksztattowac wtasnq egzystencjç" [6, s. 18]. Z kolei uwzglçdnia-jqc leksykalne znaczenie bezpieczenstwa, jego definij mozna ujqc jako: „brak obaw podmiotu o dalsze istnienie i mozliwosc swobodnego ksztattowania wtasnej egzystencji" [6, s. 18]. Oba okreslenia, pomimo ze - niemal w intuicyjny sposob - oddajq istotç bezpieczenstwa, nie wskazujq metody jego osiqgania, ani tez od czego ono zalezy poza subiektywnymi odczuciami. Z tego powodu trudno, opierajqc siç na nich, okreslic procedure pomiaru poziomu bezpieczenstwa. Znacznie lepszq pod tym wzglçdem, choc jednoczesnie bardziej skomplikowanq, jest rozbudowana definicja, zaproponowana w poprzednim akapicie. Wskazuje ona jednoznacznie, ze poczucie bezpieczenstwa jest efektem postrzegania przez podmiot rzeczywistosci, a w niej samego siebie, w kontekscie dalszego istnienia i rozwoju.

Uktad wartosci wewnçtrznych i zewnçtrznych, cennych dla podmiotu ze wzglçdu na jego poczucie pewnosci dalszego istnienia i mozliwosci rozwoju, mozna nazwac konfiguracjq bezpieczenstwa. Jest ona w sposob ciqgty kreowana przez podmiot w miarç zmian zachodzqcych w nim samym i w jego otoczeniu. Dlatego tez bezpieczenstwo moze byc postrzega-ne jako proces ciqgtej kreacji konfiguracji bezpieczenstwa, ktorq tworzy splot:

- cenionych wartosci wewnçtrznych;

- kluczowych aspiracji;

- elementow otoczenia i relacji miçdzy nimi.

Holistyczna ocena tych trzech aspektow, tworzqca personalne poczucie bezpieczenstwa, zalezy od wiedzy, osobowosci i swiatopoglqdu konkretnego cztowieka. Z powyzszych powo-dow poczucie bezpieczenstwa jest zawsze subiektywne, a stan bezpieczenstwa organizacji jest efektem dziatan interesariuszy, kreujqcych osobiste poczucie bezpieczenstwa.

- attributes and essential features necessary in the process of satisfying the basic needs of the subject - ensuring the existence

- (and) forming, according to his own will, the way of existence - being.

In a slightly simplified version, the definition of safety may be formulated in the following form: "the safety is the subject's belief that he can still exist and freely shape his own existence" [6, p. 18]. Or, taking into account the lexical meaning of safety, its definition can be expressed as: "the absence of the subject's fears of further existence and the possibility of freely shaping his existence" [6, p. 18]. Both terms, although almost in an intuitive way, reflect the essence of safety, do not indicate the method of achieving it nor what it depends on, apart from the subjective feelings. For this reason, it is difficult, relying on them, to determine the procedure of measuring the level of safety. The extended definition proposed in the previous paragraph is much better in this respect, although at the same time it is more complicated. It clearly indicates that the sense of safety is the effect of the subject's perception of reality and himself within this reality, in the context of further existence and development.

The system of internal and external values which are important to the subject because of his sense of further existence and the possibility of development, may be called a safety configuration. It is constantly created by the subject as the changes take place in himself and in his surroundings. Therefore, safety can be seen as a process of continuous creation of safety con -figuration, which creates a weave of:

- valued internal values;

- key aspirations;

- the elements of the environment and the relations between them.

The holistic assessment of these three aspects, creating a personal sense of safety depends on the knowledge, the personality and a particular person's worldview. For these reasons, the sense of safety is always subjective and the state of the organisation's safety is the result of stakeholders' actions, as they create a sense of personal safety.

Subiektywnosc odczuwania bezpieczenstwa

W definicji podkreslono, ze bezpieczenstwo to przekonanie podmiotu. Zgodnie z przyjçtymi w niniejszej pracy zatozeniami, podmio-tem jestem tylko ja poznajqcy rzeczywistosc (koncepcje filozoficz-ne Kanta, Kartezjusza, Heideggera). Wszystko inne, co mnie otacza to przedmioty. Wobec tego tylko ja odczuwam bezpieczenstwo:

- jezeli nazywam pewne byty w moim otoczeniu bezpiecz-nymi, to odnoszç to jedynie do siebie - to ja w ich otoczeniu czujç siç bezpiecznie. One nie budzq we mnie lçku i obaw o przysztq egzystencjç (egzystencjç nalezy tu rozumiec w kategoriach egzystencjalizmu);

- jezeli môwiç o bezpieczenstwie innych bytow to tez jedynie w kontekscie wtasnego bezpieczenstwa, bo one - ich istnienie i istota - dajq mi poczucie bezpieczenstwa.

The subjectivity of feeling safety

The definition underlines that safety is the belief of the sub -ject. According to the assumptions adopted in this work, I am the only subject and I am learning about reality (the philosophical concepts of Kant, Descartes, Heidegger). Everything else that surrounds me is objects. So, I can feel safety only if:

- I call certain beings in my environment safe, I refer it only to myself - it is me who feels safe in their surroundings. They do not arouse fear and anxiety about the future existence in me (existence should be understood here in the terms of existentialism);

- I talk about the safety of other beings, it is also only in the context of my own safety, because they - their ex-stence and essence give me a sense of safety. Losing

Utrata przez nie istnienia lub istoty budzi Moje obawy

0 wtasne bezpieczenstwo.

Zgodnie z koncepcjq filozoficznq Kanta, cztowiek poznaje rzeczywistosc w sposób subiektywny. Poznac moze tyle, ile wy-sitku wtozy w proces poznania. Nie oznacza to, ze nie poznaje swiata rzeczywistego, ani ze jego poznanie nie jest prawdziwe. To od niego zalezy, jakie ono b?dzie - od jego krytycyzmu wobec postrzezen, rozsqdku i rozumu (poj?cia wprowadzone i uzyte zgodnie z koncepcjq Kanta); od otwartosci na zdanie i sposób rozumienia rzeczywistosci przez innych. Poczucie bezpieczenstwa jest splotem subiektywnych ocen: mozliwosci cztowieka i zjawisk dziejqcych si? wokót niego, którego efektem jest in-dywidualny sqd o zdolnosci do zachowania tego, co wartoscio -we, w kontekscie istnienia i kreowania istoty. Stqd tez poczucie bezpieczenstwa zalezy od:

- dotychczasowych doswiadczen i wiedzy. Mtodzi ludzie, majqc mniejsze doswiadczenie i wiedz?, czujq si? bar-dziej bezpieczni. Jezeli ponadto dorastali pod kloszem nadopiekunczych rodziców i wychowawców, to ich po-czucie bezpieczenstwa staje si? nieadekwatne do ota-czajqcej ich rzeczywistosci. Osoby, które doswiadczy-ty konkretnych niebezpieczenstw, b?dq je wskazywac w ankietach jako zasadnicze zagrozenia.

- swiatopoglqdu - rozumianego jako wzgl?dnie staty ze-spót sqdów, przekonan i opinii na temat otaczajqcego swiata. Ksztattowany jest on, mi?dzy innymi, przez wie -dz? i doswiadczenie, ale znacznie wi?ksze oddziatywnie ma religia, mentalnosc spotecznosci, z której wywodzi si? dana osoba oraz sita jego wewn?trznych wartosci etycznych i wrazliwosc. Swiatopoglqd, wraz z wiedzq

1 doswiadczeniem, pomaga mu ocenic, co jest dla niego wazne i wartosciowe: które atrybuty i akcydensy, które byty konkretne, jaka ich konfiguracja. On równiez wpty-wa na spektrum potrzeb zyciowych i tresc jego istnienia.

- umiej?tnosci postrzegania i rozumienia otaczajqcej rzeczywistosci. Chodzi tu przede wszystkim o wnikliwosc, dociekliwosc i umiej?tnosc logicznego myslenia. Cechy te sq zwiqzane z wiedzq, doswiadczeniem i swiatopo-glqdem, ale stanowiq równiez pewien talent. Nie kazdy takie umiej?tnosci posiada. Nie kazdemu chce si? je po -siqsc. Niektórzy majq to jako dar, w przypadku innych wymaga to ci?zkiej pracy.

Wi?kszosc ludzi podatnych jest na zdanie i opini? innych, na informacje przekazywane w mediach, dlatego tez indywidual-ne poczucie bezpieczenstwa mozna ksztattowac poprzez prze-kaz medialny, wtasciwy dobór informacji i komentarzy (wiedz? zdobywa si? przeciez poprzez porzqdkowanie docierajqcych informacji). Osoby o mniejszym stopniu krytycyzmu wobec do -cierajqcych informacji, ich percepcji i interpretacji, sq bardziej podatne na tego typu manipulacje. Za pomocq technik inzynie-rii spotecznej mozna uksztattowac w spoteczenstwie lub jego cz?sci, nizszy lub wyzszy poziom poczucia bezpieczenstwa w stosunku do realnie istniejqcej sytuacji.

Tez? t? udowodnit M. Glantz w artykule Davies J-Curve Revisited, w którym modyfikuje teori? opracowanq przez J. Davie-sa w latach 60. o przyczynach konfliktów spotecznych i rewo-lucji. Sugeruje on, ze klasycznq teori? J. Daviesa nalezy nieco

by them the existence or being raises my concern about my own safety.

According to Kant's philosophical concept, a man gets to know reality in a subjective way. He can get to know as much as the effort he puts into the cognition process. This does not mean that he does not get to know the real world or that his knowledge is not real, because the overall experience depends on him only. It also depends on his criticism of perceptions, rea -son and mind (the definitions announced and used according to Kant's idea) and on the openness of mind and the way people understand the reality. The sense of safety is a combination of subjective assessments: the possibilities of man and phenomena happening around him, which results in an individual judgment of the ability to preserve what is valuable in the context of existence and creation of the being. Therefore, the sense of safety depends on:

- previous experience and knowledge. Young people with less experience and knowledge feel more secure. More -over, if they were kept wrapped in cotton wool of over-protective parents and educators, their sense of safety becomes incommensurate with the surrounding reality. People who have experienced specific dangers, will indicate them in the questionnaires as the main threats.

- worldview - which is understood as a relatively permanent set of views, beliefs and opinions about the surrounding world. It is shaped, among others, by knowledge and experience, but much greater impact comes from religion as well as the mentality of the community from which a person originates and the strength of his internal ethical values and sensitivity. The worldview together with knowledge and experience help him to assess what is important and valuable to him and also which attributes and features, which specific beings and what their configuration is. It also affects the spectrum of life needs and the content of his existence.

- the ability to perceive and understand the surrounding reality. It is all about insight, curiosity and the ability to think logically. These features are related to the knowledge, experience and worldview but also they represent a certain talent. Not everyone has such skills. Not everyone wants to possess them. Some people have them as a gift, whereas others must work hard to achieve them.

Most people are susceptible to the opinion of others and information conveyed in the media, which is why an individual sense of safety can be shaped through the media coverage, appropriate selection of information and comments. Because knowledge is acquired by organising the reaching information. Those people with a lower criticism degree of the reaching information, their perception and interpretation are more susceptible to such manipulations. Using social engineering techniques it is possible to shape a lower or higher level of feeling of safety in a society or in a part of it, in relation to the real situation.

This thesis was proved by M. Glantz in the article Davies J-Curve Revisited, in which he modifies the theory developed by J. Davies in the 1960s about the causes of social conflicts and revolutions. He suggests that the classical theory of J. Davies

zmodyfikowac. Wedtug niego wielkosc niezadowolenia spo-tecznego mozna ksztattowaé poprzez odpowiedni przekaz me -dialny [7].

Bezpieczeñstwo grupowe

Analiza motywacyjnych teorii tresci upowaznia do posta-wienia nastçpujqcej tezy: podstawowq potrzebq kazdego cztowieka jest potrzeba rozwoju - cztowiek istnieje po to, aby siç rozwijac. Brak mozliwosci rozwoju stymuluje ludzi do podejmo -wania róznorodnych dziatart, niejednokrotnie ryzykownych dla dalszego istnienia, poniewaz potrzeba rozwoju jest silniejsza od potrzeby istnienia.

Teza ta stanowi równiez jednq z gtównych mysli egzysten-cjalizmu, nurtu w filozofii, zapoczqtkowanego przez durtskiego filozofa Kierkegaarda (1B13-1B55), a odnowionego w latach trzy -dziestych ubiegtego wieku przez Heidegger'a. Jednakze, jesli nazwiemy egzystencjalistami wszystkich, którzy z egzystencji cztowieka czynili osrodek filozofii, to byli nimi juz Sokrates, sw. Augustyn, Pascal. Gtównq ideq tego nurtu jest przekonanie, ze cztowiek jako jedyny ze wszystkich bytów, sam, ustawicznie two-rzy siç tym, czym jest, dokonujqc wtasnych wewnçtrznych wybo-rów, w których wyraza swojq wolnosé [4, s. 347-354].

W wielu nurtach psychologii przyjmuje siç, ze dziatania ludzi sq mechanistycznie zdeterminowane przez srodowisko ze-wnçtrzne (behawioryzm) lub czynniki wewnçtrzne (psychoana-liza). W obu tych przypadkach nie ma miejsca na podmiotowosc cztowieka, a zatem rozwazanie celu jego istnienia jest nieuza-sadnione. Natomiast w psychologii humanistycznej przyjçto, ze zachowanie cztowieka zalezy od obrazu rzeczywistosci i jego poznania. Zwrócono tez uwagç na rolç empatii - emocjonalne -go kanatu komunikacji [B]. W ujçciu tym postrzega siç cztowieka jako podmiot poznajqcy rzeczywistosc. To on decyduje o tym, co chce poznac i w jaki sposób to czyni, a efektem tego jest wy -bór sposobu dziatania, celów i dróg ich osiqgania.

W psychologii humanistycznej równiez przyjmuje siç, ze: pod-stawowq wtasciwosciq cztowieka jest rozwój, wyznaczony gtównie czynnikami wewnçtrznymi. Gtównym celem ludzkiej aktywnosci jest dqzenie do samorealizacji, która moze przejawiac siç w roz-maity sposób (twórczosé, mitosé, altruizm). Z natury swej cztowiek jest istotq dobrq i twórczq, lecz wtasciwosci te nie zawsze sq realizowane. Powodem mogq byc niewtasciwe warunki spoteczne, wadliwy system wychowawczy, indoktrynacja itp. Ujawnienie i ak-tualizowanie wewnçtrznych mozliwosci (samorealizacja) ma dla cztowieka wiçksze znaczenie, anizeli zaspokojenie pop^dów [B].

Szukajqc ciqgtych mozliwosci rozwoju, cztowiek zaczqt tworzyc spotecznosci, poniewaz zaspokojenie wielu potrzeb tatwiej zrealizowac w grupie niz poza niq. Grupa daje poczucie sity i bezpieczertstwa zarówno w sferze bytowej, jak i w kon-tekscie przysztego rozwoju. Tworzenie spoteczertstw nie tylko utatwito cztowiekowi zaspokojenie potrzeb fizjologicznych, ale otworzyto nowe drogi rozwoju, rodzqc potrzeby afiliacji i uznania spotecznego. Cztowiek w czasie swojego zycia przynalezy do wielu organizacji i petni w nich wiele róznych ról spotecznych. Jako istota spoteczna otoczony jest organizacjami spotecznymi i wsród nich zyje - to one stanowiq jego srodowisko spoteczne.

should be slightly modified. According to him, the size of social discontent can be shaped by an appropriate media coverage [7].

Group safety

The analysis of motivational theories of content allows us to make the following thesis: the basic need of every human being is the need for development - a man exists to develop. The lack of development opportunities stimulates people to undertake various activities, often risky for their existence, because the need for development is stronger than the need for existence.

This thesis is also one of the main ideas of existentialism, the philosophy mainstream, initiated by Kierkegaard (1813-1855), the Danish philosopher and renewed in the 1930s by Heidegger. However, if we were to call "existentialists" all those who had formed the centre of philosophy since the emergence of humanity, Socrates, Saint Augustine and Pascal would be in this group. The main idea of this trend is the conviction that a man, as the only one of all beings, constantly creates himself by what and who he is, by making his own internal choices in which he expresses his freedom [4, p. 347-354].

In many trends in psychology, it is assumed that human actions are mechanically determined by the external environment (behaviourism) or internal factors (psychoanalysis). In both cases, there is no place for human subjectivity, and there -fore the consideration to his existence is unreasonable. In humanistic psychology, on the other hand, it was assumed that human behaviour depends on the image of reality and its cognition and it was also pointed out the role of empathy - the emotional channel of communication [8]. In this approach, a hu-man being is perceived as a subject that learns about reality. He decides what he wants to know and in what way he does it, and the result of it is his way of acting, choosing the goals and achieving them.

It is also assumed in humanistic psychology that the basic property of a man is his development, determined mainly by internal factors. The main aim of human activity is to pursue self-realisation which can manifest itself in various ways (creativity, love, altruism). By nature, a man is a good and creative being, but these properties are not always realised, which results from improper social conditions, faulty educational system, indoctrination, etc. The disclosure and updating of internal capabilities (self-realisation) is more important to human than the satisfaction of urges [8].

Looking for continuous development opportunities, a man began to create communities, because it is easier to realise the needs in a group than outside it. The group gives a sense of strenght and safety both in terms of living conditions and in the context of the future development. Creating societies not only made it easier for people to meet their physiological needs, but also opened new ways of development, creating the needs of affiliation and social recognition. During his life, a man belongs to many organisations and has many different social roles. As a social being, he is surrounded by social organisations and he lives among them - they form his social environment.

Cztowiek nie tylko tworzy organizacje, ale jest rowniez pod-stawowym ich zasobem. Jedynie on, w sposob tworczy, potrafi wykorzystywac pozostate zasoby organizacji w celu kreowa-nia jej rozwoju. M. Crozier stwierdza: „najlepsza racjonalnosc opiera si? na rozumieniu, docenianiu i dobrym wykorzystaniu ludzi, ktorzy konkurujq mi?dzy sobq w dqzeniu do jej uzyska-nia" [9, s. 57-58].

Jak wspomniano, indywidualna konfiguracja bezpieczenstwa jest pochodnq: osobowosci, swiatopoglqdu i aspiracji, uksztattowanych przez: wychowanie, zdobytq wiedz? i doswiad -czenie zyciowe. Zaleznosc ta sugeruje, ze konfiguracje bezpieczenstwa ludzi, wywodzqcych si? z okreslonej wspolnoty spotecznej, sq w pewnej cz?sci wspolne, ze wzgl?du na kul-tywowane tradycje, sposob myslenia, preferowane normy za-chowan spotecznych, czyli wszystko to, co tworzy mentalnosc danej spotecznosci - jej kultur? spotecznq.

Wedtug najbardziej znanej definicji E. Scheina kultura jest zespotem podstawowych zatozen, ktore dana grupa ustanowi-ta w trakcie pokonywania problemow adaptacji do otoczenia i budowania wewn?trznej integracji. Tworzenie kultury jest pro -cesem zdobywania doswiadczen grupowych i ustalania, ktore z nich godne sq zachowania i kontynuacji. Kultura to system, ktory tqczy osobiste doswiadczenia zyciowe ze zbiorowq mq-drosciq. Kultur? spotecznq definiuje si? jako osobowosc, dusz? danej spotecznosci tworzqcq jej tozsamosc i odrozniajqcq jq od innych [10, s. 120-121]. Wedtug tego samego autora kultura spoteczna ma struktur? warstwowq obejmujqcq:

- zatozenia podstawowe - warstwa ta jest najcz?sciej niewidoczna dla cztonkow danej spotecznosci (nie sq oni jej swiadomi);

- normy i standardy - warstwa ta jest cz?sciowo dla nich widoczna (sq oni cz?sciowo swiadomi jej wyst?powania);

- system symboli - to warstwa widoczna, ale wymagajq -ca interpretacji [11, s. 431-433].

Zatozenia podstawowe okreslajq swiatopoglqd, filozofi? spotecznosci, przekonania utrwalone w ciqgu lat, dotyczqce charakteru otoczenia, pojmowania prawdy, natury cztowieka i ludzkiego dziatania oraz stosunkow mi?dzyludzkich. W spote-czenstwach zatozenia podstawowe kultury sq w pewnym sensie dziedziczne. Przechodzq z pokolenia na pokolenie, ulegajqc co prawda pewnym modyfikacjom, ale sq one najcz?sciej ewolu-cyjne i bardzo powolne. Ich dziedzicznosc ujawnia si? w sposob bardzo wyrazisty w sytuacjach zagrozenia.

Z zatozen podstawowych wynikajq normy i standardy okre -slajqce sposob zachowania si? poszczegolnych ludzi. Wskazujq one na typy zachowan akceptowanych, tolerowanych i nieakcep -towanych przez ogot spoteczenstwa, wptywajqc tym samym na wzorce zachowania i dziatania jej cztonkow.

Trzeciq warstwq kultury sq symbole i rytuaty, ktorych zada -niem jest komunikowanie otoczeniu i wtasnym cztonkom od-r?bnosci kulturowej oraz eksponowanie obowiqzujqcych war-tosci i standardow.

Uwzgl?dniajqc uwagi poczynione na temat kultury spotecz-nej oraz znaczenia organizacji w zyciu kazdego cztowieka, mozna wyroznic rowniez spotecznq i organizacyjnq konfiguracj? bezpieczenstwa (adekwatnie do personalnej konfiguracji bezpieczenstwa sformutowanej we wczesniejszych akapitach).

A man not only creates organisations, but he is also their essential resource. Only he, in a creative way, can use the remaining resources of the organisation to create its development. M. Crozier states: "the best rationality is based on the understanding, appreciation and good use of people who compete with each other in pursuit of obtaining it" [9, p. 57-58].

As was mentioned earlier, the individual configuration of safety derives from the personality, the worldview and the aspirations, which are shaped by the upbringing, the acquired knowledge and life experience. This dependence suggests that the safety configurations of people who come from a specific social community are in some parts common because of the cultivated traditions, the way of thinking, the preferred norms of social behaviour, i.e. everything that creates the mentality of a given community - its social culture.

According to the E. Schein's most well-known definition: a culture is a set of basic assumptions which a given group established in the course of overcoming the problems of adaptation to the environment and building internal integration. Creating a culture is a process of gaining the group experiences and determining which ones are worth preserving and continuing. A culture is a system that combines personal life experiences with collective wisdom. The social culture is defined as a personality, a soul of a given community, creating its identity and distinguishing it from others [10, p. 120-121]. According to the same author, the social culture has a layered structure including:

- the basic assumptions - this layer is usually invisible to the members of a given community and they are not aware of it;

- norms and standards - this layer is partially visible to them and they are partly aware of its occurrence;

- a symbols system - this layer is visible but it requires some interpretation [11, p. 431-433].

The basic assumptions define the worldview, the community philosophy and the convictions regarding the nature of the environment, the understanding of the truth, the nature of a man and human activity and also the interpersonal relations which were recorded over the years. In societies, the basic culture assumptions are in some ways hereditary. They pass from generation to generation, succumbing to certain modifications, but they are mostly evolutionary and very slow. Their heredity manifests itself in a very expressive way in emergency situations.

The basic assumptions result in norms and standards which define the behaviour of individual people. They indicate types of behaviours accepted, tolerated and unaccepted by the majority of the society, thus influencing the behaviour patterns and actions of its members.

The third layer of a culture are symbols and rituals whose task is to communicate the surrounding and its members of the cultural identity and to expose the existing values and standards.

Taking into consideration the comments made on social culture and the importance of the organisation in each man's life, the social and organisational configuration of safety may be also distinguished (adequately to the personal configuration of safety defined in the previous paragraphs).

Spotecznq konfiguracjç bezpieczenstwa tworzy wspolna czçsc personalnych konfiguracji bezpieczenstwa cztonkow da-nej spotecznosci i jest ona pochodnq kultury spotecznej. Stano-wiq jq najczçsciej normy spoteczne i kulturowe wzorce zachowan. W erze globalizacji oraz powszechnej migracji spoteczna konfi-guracja bezpieczenstwa ulega istotnym przemianom ze wzglçdu na zderzenie roznych kultur. Jego efektem w spotecznosciach wielokulturowych moze byc: dominacja jednej z nich, wzajemna tolerancja, asymilacja niektorych kultur lub ich wzajemne prze-nikanie, tworzqce spotecznosci o nowej kulturze. Kazdy z tych scenariuszy zwiqzany jest z adekwatnymi relacjami spotecznych konfiguracji bezpieczenstwa. Pierwsze dwa scenariusze sq na-stawione na konflikt, dwa nastçpne - na wspotpracç i dqzenie do wypracowania nowych norm spotecznych i wzorcow zachowan, a tym samym nowej spotecznej konfiguracji bezpieczenstwa.

Organizacyjna konfiguracja bezpieczenstwa jest natomiast efektem kompromisu interesariuszy opartego na walce lub konsensusie. W pierwszym przypadku wygrany definiuje konfiguracji bezpieczenstwa organizacji, cele i zasady jej dziatania. W drugim przypadku elementy te, bçdqc efektem konsensusu, sq akceptowane przez wiçkszosc interesariuszy.

Jak wspomniano, bezpieczenstwo danej organizacji - w tym rowniez panstwa - definiuje siç przez okreslenie konfiguracji bezpieczenstwa zbudowanej ze wspolnej czçsci personalnych konfiguracji bezpieczenstwa interesariuszy. W organizacjach o szerokiej partycypacji cztonkow w sprawowaniu wtadzy, organizacyjna konfiguracja bezpieczenstwa uzyskuje szerokq aprobatç spotecznq. Natomiast w organizacjach, w ktorych par-tycypacja jej cztonkow w sprawowaniu wtadzy jest niewielka, bezpieczenstwo definiuje siç przez pryzmat osobistego bezpie -czenstwa sprawujqcych wtadzç. W tym przypadku akceptacjç polityki kreowania bezpieczenstwa uzyskuje siç poprzez wyso -kie przywileje dla poplecznikow i wymuszanie postuszenstwa na wszystkich pozostatych.

W zaleznosci od sposobu sprawowania wtadzy definiowanie grupowej konfiguracji bezpieczenstwa realizowane jest w roz-ny sposob. Najczçsciej jest ona efektem wzajemnych uzgod-nien i kompromisow, bçdqcych rezultatem walki lub negocjacji. Mozna oczywiscie definiowac tç konfiguracji metodami badan socjologicznych cztonkow danej organizacji: metodq wywiadu swobodnego, kwestionariuszowego bqdz przy pomocy ankiety. Jednakze metody te stosuje siç jedynie w sporadycznych przy -padkach dla okreslonych zagadnien.

Sposob definiowania konfiguracji bezpieczenstwa zalezy rowniez od celow, jakie przyswiecajq osobom sprawujqcym wtadzç i moze byc realizowana w trzech kontekstach:

- bezpieczenstwa indywidualnego sprawujqcych wtadzç;

- nadrzçdnosci bezpieczenstwa organizacji nad bezpie-czenstwem jej cztonkow;

- nadrzçdnosci bezpieczenstwa cztonkow organizacji nad bezpieczenstwem samej organizacji.

Przy nastawieniu na zapewnienie bezpieczenstwa czton-kom organizacji, konfiguracjç bezpieczenstwa nalezy definiowac w ujçciu grupowym (gatunkowym). Stanowi ona wtedy wspolnq czçsc indywidualnych konfiguracji bezpieczenstwa. Tym samym zasadnicze jej elementy zawierajq siç w wiçkszosci personalnych konfiguracji bezpieczenstwa. Przyczynia siç to do

A common part of the personal safety configurations of a given community members creates the social configuration of safety and it is a derivative of social culture. It is most often formed by the social norms and the cultural patterns of behaviour. In the era of globalisation and universal migration, the so -cial safety configuration undergoes significant changes due to the clash of different cultures. Its effect in multicultural commu -nities can be: the domination of one of them, mutual tolerance, the assimilation of some cultures or their mutual penetration creating communities with a new culture. Each of these scenarios is related to adequate social relations of the safety configuration. The first two scenarios are focused on the conflict, the two next on cooperation and striving to develop the new social norms and behavioural patterns, and thus a new social safety configuration.

In contrast, the organisational safety configuration is the result of a compromise of stakeholders based on the struggle or consensus. In the first case, the winner defines the organisation's safety configuration, the goals and the rules of its operation. In the second case, these elements, which are the effect of consensus, are accepted by the majority of stakeholders.

As mentioned above, the safety of a given organisation, including the country, is defined by specifying a safety configuration which is built from a common part of the stakeholders' personal safety configurations. In organisations with a broad participation of members in the exercise of power, the organisational configuration of safety obtains the wide social approval. However, in organisations where the participation of its members in the exercise of power is low, the safety is defined through the prism of the personal safety of those in power. In this case, the acceptance of the policy of creating safety is ob -tained by high privileges for supporters and by forcing obedience on all the others.

Depending on the manner of exercising power, defining a group safety configuration is carried out in various ways. Most often it is the result of mutual agreements and compromises resulting from fight or negotiation. Certainly you can de -fine this configuration using the sociological research methods of the members of a given organisation: the method of a freefall or questionnaire interview and using a survey. However, these methods are used only occasionally with regard to specific issues.

The method of defining the safety configuration also depends on the aims that guide those in power and can be implemented in three contexts:

- the individual safety of people excercising the authority;

- the safety organisation's superiority over the safety of its members;

- the safety of the organisation's members superiority over the safety of the organisation itself.

While focusing on ensuring safety for the organisation's members, the safety configuration should be defined in a group (species) approach. It then forms a common part of the individual safety configurations and thus its essential elements are included in the majority of personal safety configurations. This contributes to obtaining high social approval for the

uzyskania wysokiej aprobaty spotecznej dla prowadzonej przez kierownictwo organizacji polityki kreowania bezpieczenstwa. Tego typu podejscie nastawione jest na akceptacj? daleko idq-cych zmiany wewnqtrz organizacji, wtqcznie z jej transformacjq.

Organizacyjna polityka kreowania bezpieczenstwa, nasta-wiona na bezpieczenstwo jej cztonków, ma duze szanse na sze-rokq akceptacj? spotecznq, ze wzgl?du na sposób definiowania grupowej konfiguracji bezpieczenstwa. Jednakze jej stosowanie bardzo cz?sto ogranicza mozliwosc zaspokajania wtasnych aspi -racji przez kierownictwo organizacji. Dlatego znacznie cz?sciej stosowana jest alternatywna droga definiowania konfiguracji bezpieczenstwa. Wiadomo, ze kazda organizacja sktada si? z mniej-szych grup interesów, dla których mozna zdefiniowac grupowq konfiguracj? bezpieczenstwa. Ich ztozenie, uwzgl?dniajqce sit? wptywów poszczególnych grup na funkcjonowanie organizacji, tworzy konfiguracj? bezpieczenstwa organizacji, której konse-kwencjq jest organizacyjna polityka kreowania bezpieczenstwa.

Dziatanie organizacji, zgodnie z tak skonstruowanq polity-kq, uzaleznia poczucie bezpieczenstwa, jakie daje organizacja, od sity wptywu na jej funkcjonowanie. W takich organizacjach poczucie bezpieczenstwa buduje si? w oparciu o sit? róznych grup interesów. Wykuwa si? je w walce o pozycj? w organizacji i grupie. Stqd tez kreowanie poczucia bezpieczenstwa bardzo cz?sto postrzegane jest przez pryzmat walki - ten kto uzyska najsilniejszy wptyw na wtadz?, b?dzie mógt najlepiej zaspoka-jac wtasne potrzeby i aspiracje. Poniewaz jednak nie jest sam, musi liczyc si? z dziataniami innych ludzi, którzy - podobnie jak on - dqzq do uzyskania znaczqcego wptywu na funkcjono-wanie organizacji.

Podsumowujqc dotychczasowe rozwazania, nalezy stwier-dzic, ze:

1. Bezpieczenstwo organizacji nalezy oceniac przez pryzmat poczucia bezpieczenstwa ludzi je tworzqcych (tak jest przy zatozeniu, ze organizacjq kieruje arystotelesow-ska arystokracja_ lub tez - przez pryzmat bezpieczen-stwa rzqdzqcych (w innych ustrojach). Tez? tq potwier-dza Ekonomiczna teoria demokracji Anthony'ego Downsa opublikowana 1957 r. [12].

2. Bezpieczenstwo organizacji (panstw, spoteczenstw, grup spotecznych, przedsi?biorstw) okreslane jest i kre -owane przez osoby kierujqce nimi, w wymiarach:

- wewn?trznym, poprzez:

• ksztattowanie postaw ludzi tworzqcych organi -zacj?,

• tworzenie wtasciwych regut i zasad funkcjono-wania organizacji - uwzgl?dniajqcych potrzeby rozwoju wszystkich ludzi,

• konstruowanie wtasciwej struktury wewn?trznej - zapewniajqcej potencjat zdolny do przeciw-stawienia si? zagrozeniom zewn?trznym i we-wn?trznym,

- zewn?trznym - ksztattowanie przyjaznego otocze -

nia organizacji.

3. Kierujqcy definiujq bezpieczenstwo organizacji i je ksztattujq. Oni równiez majq niebagatelny wptyw na poczucie bezpieczenstwa jej cztonków poprzez wtasciwie uksztattowany przekaz informacji.

organisation's management policy and the safety policy. This type of approach is aimed at accepting far-reaching changes within the organisation, including its transformation.

The organisational policy of creating safety, focused on the safety of its members, has a good chance of widespread social acceptance, due to the way in which a group safety configuration is defined. Nevertheless, using this policy very often limits the ability to satisfy their own aspirations by the organisation's management. Therefore, much more often used is an alternative way of defining the safety configuration. It is known that each organisation consists of smaller interest groups for which a group safety configuration can be defined. Their composition, taking into account the power of influence of particular groups on the functioning of the organisation, creates the configuration of the organisation's safety, the consequence of which is the organisational policy of creating the safety.

The organisation's operation, in accordance with the policy constructed in this manner, makes the organisation's sense of safety dependent on the influence on its functioning. In such organisations, the sense of safety is built based on the strength of various interest groups. They are forged in the struggle for a specific position in the organisation and the group. Hence, the creation of a sense of safety is often perceived through the prism of the struggle, because the one who obtains the strongest influence on power will be able to meet their own needs and aspirations to the fullest extent. But because he is not alone, he has to take into account the activities of other people who, like him, strive to achieve a substantial impact on the functioning of the organisation.

To sum up the previous considerations, it should be stated that:

1. The safety of organisations should be assessed through the prism of the safety of people who create them (this is the case if we assume that the organisation is governed by Aristotelian aristocracy) or through the prism of the safety of the rulers (in other regimes). This thesis is confirmed by Anthony Downs in An Economic Theory of Democracy published in 1957 [12].

2. The safety of organisations (states, societies, social groups, enterprises) is defined and created by people who manage them, in the following dimensions:

- in the inner dimension by:

• shaping the attitudes of people who form the organisation;

• creating the right rules and principles of the organisation's functioning - taking into account the development needs of all people;

• constructing the proper internal structure - pro -viding a potential which is capable of resisting external and internal threats;

- in the external dimension by:

• shaping a friendly environment for the organisation.

3. Leaders define and shape the safety of the organisation. They also have a significant impact on the sense of safe -ty of its members through a properly devised transfer of information.

4. W definiowaniu bezpieczertstwa i ksztattowaniu ewolucji organizacji kierujqcy nimi sq zalezni od innych znaczq-cych sit wewnçtrznych i zewnçtrznych.

5. Spokój funkcjonowania i mozliwosc realizacji celów, utozsamiane z bezpieczertstwem, sq efektem ugody spotecznej wszystkich interesariuszy organizacji - we-wnçtrznych i zewnçtrznych.

4. In defining the safety and shaping of the organisation's evolution, the leaders are dependent on other significant internal and external forces.

5. Undisturbed functioning and the possibility of achieving the goals, usually identified with safety, are the result of a social agreement between all organisation's stakehold -ers - both the internal and the external.

Ocena poziomu bezpieczeñstwa

Odwotujqc siç wprost do sformutowanej definicji bezpieczertstwa, ocena jego poziomu zarówno w wymiarze personal-nym, jak i zbiorowym powinna obejmowac:

1. Zdefiniowanie konfiguracji bezpieczertstwa, poprzez:

- identyfikacjç istotnych dla dalszego istnienia i swo-body ksztattowania jego istoty: atrybutów i akcy-densów; bytów konkretnych z otoczenia oraz rela-cji miçdzy nimi;

- ustalenie ich waznosci (dla zachowania istnienia i swobody ksztattowania istoty) oraz korelacji miç-dzy nimi;

2. Identyfikacjç potencjalnych zdarzen obnizajqcych po-czucie bezpieczertstwa.

3. Oszacowanie ich wptywu na to, co cenne, ze wzglçdu na poczucie bezpieczertstwa. Czçsto jest ono bardzo trud-ne i opiera sie jedynie na oszacowaniu subiektywnego prawdopodobiertstwa utraty bqdz obnizenia wartosci, wyspecyfikowanych w pierwszym etapie elementów. Po-winno ono równiez uwzglçdniac kierunek wptywu (czy jest to wptyw ujemny, powodujqcy obnizenie poczucia bezpieczertstwa, czy tez dodatni - poprawiajqcy poczu-cie bezpieczertstwa).

4. Oszacowanie korelacji miçdzy zagrozeniami,- zaktuali-zowanie siç kilku wyspecyfikowanych zagrozert moze dac efekt odmienny od prostej sumy strat spowodowa-nych zagrozeniami wystçpujqcymi pojedynczo.

5. Prezentacjç w zrozumiaty i wiarygodny sposób wniosków wynikajqcych z przeprowadzonych analiz.

Jak widac, proponowana procedura jest bardzo skompliko-wana. O ile identyfikacja czynników decydujqcych o poziomie bezpieczertstwa i zdarzert na niego wptywajqcych wydaje siç niezbyt zawita, to juz ocena wptywu pojedynczych zagrozert jest znacznie trudniejsza (nie wspominajqc o ustaleniu wzajemnych korelacji, czy tez prezentacji w zrozumiaty i wiarygodny sposób wyników przeprowadzonych analiz).

Istnieje szereg procedur i algorytmów oceny poziomu bezpieczertstwa opracowanych dla róznych dziedzin funkcjonowania organizacji. Najwiçcej z nich dotyczy dziedzin: finansowej i gospodarczej. Czçsc z nich to algorytmy matematyczne opar-te na danych historycznych. Dotyczq one najczçsciej wqskich zagadniert. Kompleksowe metody oparte sq natomiast na su-biektywnej ocenie ekspertów. Metodologicznq ideq tych metod jest: podziat otoczenia na segmenty, ustalenie ich waznosci dla poziomu bezpieczertstwa, ocena kazdego segmentu indywidu-alnie i agregacja otrzymanych wyników.

The assessment of the safety level:

Referring directly to the formulated definition of safety, the assessment of its level, both in the personal and in the collective dimension should include:

1. Defining the safety configuration by:

- the identification of essential (in terms of its further existence and freedom of shaping its essence) attributes and features; concrete beings from the en -vironment and relations between them;

- determining their importance (in terms of maintaining their existence and freedom of shaping their es -sence) and correlations between them;

2. The identification of potential events that might reduce the sense of safety.

3. The estimation of their impact on what is valuable because of the sense of safety. It is often very difficult and is based only on the estimation of the subjective probability of values loss or decrease, specified in the first elements stage. It should also take into account the direc -tion of influence (whether it is negative influence which causes the a decrease of the sense of safety or a positive influence which improves the sense of safety).

4. Estimating the correlations between threats, because the updating of several specified threats may produce an effect different from the simple sum of losses which were caused by threats occurring individually.

5. Presenting the conclusions in an understandable and credible manner which result from the carried out analyses.

As you can see, the proposed procedure is very complicated. While the identification of the factors which determine the level of safety and events affecting it seems to be not too com -plex, the assessment of the impact of individual threats is much more difficult (not mentioning the determination of mutual correlations or presentation the results of the performed analyses in a comprehensible and reliable manner).

There are a number of procedures and algorithms for assessing the level of safety which were developed for the various areas of the organisation's functioning. Most of them were de -veloped in the fields of finance and economy. Some of them are mathematical algorithms based on historical data and mostly concern narrow issues, whereas the comprehensive methods are based on the experts' subjective assessment. The method -ological concept behind these methods is based on dividing the environment into segments, determining their importance for the level of safety, assessing each segment individually and aggregating the obtained results.

Literatura/Literature

[1] Krqpiec M. A., Maryniarczyk A., Byt, w: Powszechna encyklopedia fi-lozofiil A. Maryniarczyk (red.), Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, [dok. elektr.] http://www.ptta.pl/pef/pdf/bZbyt. pdf [dost?p: 10.10.2017].

[2] Einstein A., Teoria wzglçdnosciiinne eseje, Wydawnictwo Prószyn-ski i S-ka, Warszawa 1997.

[3] Uniwersalny Sfownik Jçzyka Polskiego, https://usjp.pwn.pl/krok1. html?msg=-107 [dost?p: 05.03.2018].

[4] Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 3, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

[5] Kozielecki J., Psychologiczna teoria decyzji, Wydawnictwo Naukowe PWNl Warszawa 1977

[6] Pronko J., Bezpieczenstwopanstwa, zarys teoriiproblemuizadanadmi-nistracjipublicznej, Wyzsza Szkota Administracji, Bielsko Biata 2007.

[7] Glantz M., Davies J-Curve Revisited, http://www.fragilecologies. com/jun27_03.html. [dost<?p: 10.08.2014].

[8] Kulczycki J., Wyzwania psychologii humanistycznej, „Konspekt" 2004, 18, www.wsp.krakow.pl/konspekt [dost<?p: 10.08.2015].

[9] Crozier M., Przedsiqbiorstwo napodsluchu. Jakuczyc siqzarzqdzania postindustrialnego, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1993.

[10] Podstawy organizacjiizarzqdzania, M. Romanowska (red.), Wydawnictwo Dyfin, Warszawa 2001.

[11] Zarzqdzanie, organizacje i organizowanie - przeglqdperspektyw teo-retycznych, K. Klincewicz (red.), Wydawnictwo Naukowe Wydziatu Zarzqdzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016.

[12] Michalak T., Ekonomiczna teoria demokracji Anthony'ego Downsa, w: Teoria wyboru publicznego, J. Wilkin (red.), Scholar, Warszawa 2005.

DR HAB. INZ. JAROStAW PRONKO - profesor nadzwyczajny Insty-tutu Zarzqdzania Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Absolwent Politechniki Swiçtokrzyskiej i AON. Byty oficer Nadwi-slanskich Jednostek Wojskowych. Uczestnik akcji przeciwpowodzio-wej w 1997 r. - odznaczony Krzyzem Zastugi za Dzielnosc. W latach 1998-2001 Gtówny Specjalista w Biurze Spraw Obronnych MSWiA. Autor i wspótautor wielu prac z zakresu bezpieczenstwa powszech-nego, zarzqdzania kryzysowego, problematyki podejmowania decyzji oraz analizy ryzyka w obszarze bezpieczenstwa powszechnego.

MGR BEATA WOJTASIAK - absolwentka Akademii Pedagogiki Spe-cjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie (Wydziat Nauk Peda-gogicznych). W 2013 r. ukonczyta studia podyplomowe Menedzer Innowacji w Szkole Gtównej Handlowej w Warszawie. Aktualnie pra-cownik Zaktadu Ocen Technicznych Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpozarowej im. Józefa Tuliszkowskiego - Panstwo-wego Instytutu Badawczego.

JAROSLAW PRONKO D.SC.ENG. - associate professor at the Institute of Management at the Jan Kochanowski University in Kielce. A graduate of the Kielce University of Technology and AON. Former officer of the Nadwislañskie Military Units. Participant in the 1997 flood rescue effort - awarded with the Cross of Merit for Bravery. In 1998-2001 he was the Chief Specialist at the Ministry of Defense Affairs Office of the Ministry of the Interior and Administration. Author and co-author of many works in the field of general safety, crisis management, decision making and risk analysis in the area of general safety.

BEATA WOJTASIAK M.A. - a graduate of the Maria Grzegorzewska Pedagogical University in Warsaw (Faculty of Pedagogical Sciences). In 2013 she completed a postgraduate programme in Innovation Management at the Warsaw School of Economics. Currently an employee of the Technical Assessment Department of the Józef Tuliszkowski Scientific and Research Centre for Fire Protection - the National Research Institute.