CC BY
15
I
BADANIA I ROZWÖJ
bryg. dr inz. Robert Pieca)*, st. kpt. dr Barbara Szykuta-Pieca)
a)Szkota Glowna Sluzby Pozarniczej / Main School of Fire Service *Autor korespondencyjny / Corresponding author: rpiec@sgsp.edu.pl
Wprowadzenie do budowania odpornosci poprzez analiz^ obszarow szczegolnie narazonych na wyst^powanie zdarzen zagrazaj^cych bezpieczenstwu spotecznosci
An Introduction to Building Resilience through the Analysis of Areas Particularly Exposed to the Occurrence of Events Threatening the Safety of the Community
Введение в построение резистентности через анализ областей, особенно подверженных возникновению событий, угрожающих безопасности сообщества
ABSTRAKT
Cel: Celem artyku+u jest wprowadzenie do jQzyka nauk o bezpieczenstwie poj^cia rezyliencji, a takze przedstawienie autorskiej metodyki opracowania mapy zagrozen w Polsce, jej weryfikacji za pomocq wyniköw badan sondazowych oraz propozycji projektowania procesu budowania odpornosci spolecznosci w oparciu o kultur? zaufania jako skladowq kapitalu spolecznego. Jak wiadomo, objasnianie bezpieczenstwa jako stanu bez zagrozen jest podejsciem blQdnym, niemajqcym odzwierciedlenia w realnym otoczeniu. Zagrozenia towarzyszq ludziom od zawsze. Mozemy jedynie podjqc pröbQ przygotowania si? do nich, czynic wysilki w celu minimalizacji strat oraz odbudowywac dotkniQte nimi obiekty - ludzi, wspölnoty, srodowisko. Metody: Pierwszym etapem prac bylo zdefiniowanie katalogu zagrozen. Kolejny krok polegal na zidentyfikowaniu zagrozen zlozonego srodowiska spolecznego. W tym celu przeprowadzono analiz? dostQpnych, mierzalnych danych zgromadzonych przez wlasciwe instytucje. Wykorzystano w niej autorskq metod? obliczeniowq o charakterze ilosciowym. W ramach badan spolecznosci przeanalizowano wyniki sondazu. Artykul dopelnia teoretyczne ujQcie kultury zaufania wraz z wyjasnieniem pojQcia kapitalu spolecznego, ktöre stanowi wprowadzenie do rozwazan w kontekscie budowania odpornosci. Wyniki: W toku wnioskowania wygenerowano dwie grupy wojewödztw - bezpieczne oraz niebezpieczne. Wyniki badan ankietowych byly podlozem do analiz wybranych obszaröw pod wzglQdem röznic w postrzeganiu bezpieczenstwa.
Wnioski: W wojewödztwach, w ktörych dostQpne dane statystyczne wskazujq na wysoki poziom zagrozen, okreslonych jako niebezpieczne, deklaro-wane poczucie bezpieczenstwa jest nizsze. Zaobserwowane röznice sq niewielkie, ale w skali calego badania znaczqce. Wyniki analizy statystycznej sq zbiezne z rezultatami badan prowadzonych przez GUS oraz przedstawionymi w Diagnozie Spolecznej. Nie podwazono koniecznosci podejmowania dzialan majqcych wplyw na minimalizacjQ ryzyka wystqpienia zagrozen, jednakze podkreslono istotnosc informowania spoleczenstwa o zagrozeniach. Wykorzystujqc zaproponowanq, latwq do weryfikacji metodykQ wraz z dzialaniami namnazajqcymi kapital spoleczny, powstaje synergia bQdqca silnym budulcem odpornosci spolecznej.
Stowa kluczowe: mapy zagrozen, bezpieczenstwo, zaufanie, kultura zaufania, kapital spoleczny, odpornosc Typ artykutu: oryginalny artykul naukowy
PrzyjQty: 21.04.2018; Zrecenzowany: 21.11.2018; Zatwierdzony: 21.12.2018;
Identyfikatory ORCID autorow: R. Piec - 0000-0002-5234-5639, B. Szykuta-Piec - 000-0002-4533-232X; Autorzy wniesli rowny wklad merytoryczny w opracowanie artykulu;
ProszQ cytowac: BiTP Vol. 52 Issue 4, 2018, pp. 68-81, https://dx.doi.org/10.12845/bitp.52.4.2018.4; Artykul udostQpniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).
ABSTRACT
Objective: The aim of this study is to introduce the concept of resilience into the language of security sciences, to contribute to the discussion by presenting the authors' methodology for developing a hazard map in Poland, its verification using survey results and a proposal to design a process of building resilience based on a culture of trust as component of social capital. It has been known that explaining safety as a state with no threats is an erroneous approach that is not reflected in reality. Threats have always been, and will always be, present. We can only try to prepare for them, make efforts to minimise losses and rebuild the affected entities - people, communities and the environment.
Methods: The first stage was to define a list of threats. The next step was to identify threats to a complex social environment, possibly by analysing the available measurable data collected by the relevant institutions, using the authors' quantitative calculation method. In order to study the community, the survey results were analysed. The article complements the theoretical approach to the culture of trust, along with an explanation of the concept of social capital, which is an introduction to the discussion in the context of building resilience.
Results: Two groups of voivodeships were generated during in the course of the study. One of them has included safe, and the other dangerous voivode-ships. The conducted research and its results formed the basis for the analysis of selected areas in terms of differences in the perception of security. Conclusions: In voivodeships where the available statistical data indicate a high level of threats, identified as dangerous, the declared sense of security is lower. The observed differences are small, but significant in the context of the entire study. The results of the statistical analysis coincide with the results of the research conducted by Statistics Poland and presented in the Social Diagnosis. The necessity of taking measures to minimise the risk of threats was not undermined; however, the importance of public information about threats was stressed. Using the proposed easy-to-verify methodology, together with activities that expand social capital, synergy is created, forming a strong building block of social resilience. Keywords: hazard maps, security, trust, culture of trust, social capital, resilience Type of article: original scientific article
Received: 21.04.2018; Reviewed: 21.11.2018; Accepted: 21.12.2018;
Authors' ORCID IDs: R. Piec - 0000-0002-5234-5639, B. Szykuta-Piec - 000-0002-4533-232X; The authors contributed equally to this article;
Please cite as: BiTP Vol. 52 Issue 4, 2018, pp. 70-83, pp. 68-81, https://dx.doi.org/10.12845/bitp.52.4.2018.4; This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).
АННОТАЦИЯ
Цель: Целью статьи является введение понятия резистентности в язык наук о безопасности, а также представление авторской методологии разработки карты угроз в Польше, ее проверки с использованием результатов опросов и предложений по разработке процесса построения резистентности сообщества на основе культуры доверия как компонента социального капитала. Как известно, объяснение безопасности как состояния без угроз является ошибочным подходом, который не отображается в реальной среде. Угрозы всегда сопровождали людей. Мы можем только попытаться подготовиться к ним, приложить усилия, чтобы минимизировать потери и восстановить затронутые объекты - людей, сообщества, окружающую среду.
Методы: Первым этапом работы было определение каталога угроз. Следующим шагом было выявление угроз сложной социальной среды. С этой целью был проведен анализ доступных, измеримых данных, собранных соответствующими учреждениями. Использован авторский метод расчета количественного характера. В рамках исследования сообщества были проанализированы результаты опроса. Статья дополняет теоретический подход к культуре доверия вместе с объяснением концепции социального капитала, которая представляет собой введение в дискуссии относительно построения резистентности.
Результаты: В ходе определения выводов были сформированы две группы воеводств - безопасные и опасные. Результаты анкетирования стали основой для анализа отдельных областей с точки зрения различий в восприятии безопасности.
Выводы: в воеводствах, где имеющиеся статистические данные указывают на высокий уровень угроз, и определенных как опасные, заявленное чувство безопасности ниже. Наблюдаемые различия невелики, но значимы в масштабе всего исследования. Результаты статистического анализа совпадают с результатами исследований, проведенных Центральным статистическим управлением и представленных в разделе «Социальная диагностика». Необходимость предпринять действия, влияющие на минимизацию риска угроз, не подвергалась сомнению, однако была подчеркнута важность общественной информации об угрозах. Используя предложенную простую для проверки методологию вместе с действиями, которые умножают социальный капитал, создается синергия, которая является сильным строительным блоком социальной резистентности.
Ключевые слова: карты угроз, безопасность, доверие, культура доверия, социальный капитал, резистентность Вид статьи: оригинальная научная статья
Принята: 21.04.2018; Рецензирована: 21.11.2018; Одобрена: 21.12.2018;
Идентификаторы ORCID авторов: R. Piec - 0000-0002-5234-5639, B. Szykuta-Piec - 000-0002-4533-232X; Авторы внесли одинаковый вклад в создание этой статьи;
Просим ссылаться на статью следующим образом: BiTP Vol. 52 Issue 4, 2018, pp. 68-81, https://dx.doi.Org/10.12845/bitp.52.4.2018.4; Настоящая статья находится в открытом доступе и распространяется в соответствии с лицензией CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/ licenses/by-sa/4.0/).
Wprowadzenie
Budowanie odpornosci spotecznosci lokalnych jest jednym z priorytetowych dziatan systemowych majqcych wptyw na po-czucie bezpieczenstwa i tym samym zaspokajanie podstawo-wej potrzeby cztowieka. Aby móc rozpoczqc prace umozliwia-jqce zaplanowanie aktywnosci inicjujqcych proces koordynacji zarzqdzania bezpieczenstwem na poziomie lokalnym, nalezy zdefiniowac problem poprzez skatalogowanie zagrozen i ich korelacjç z poczuciem bezpieczenstwa. Autorzy uznali, ze war-to zaimplementowac zarezerwowane dotychczas dla psycholo-gii pojçcie rezyliencji do nauk o bezpieczenstwie. Zjawisko to, zaczerpniçte z doswiadczen psychologii pozytywnej, pocho-dzi od tacinskiego stowa resilire i oznacza dostownie odskok,
Introduction
Building the resilience of local communities is one of the priority systemic measures influencing the sense of security, which is one of the basic human needs. In order to launch measures enabling the planning of activities to initiate the security management coordination process at the local level, it is necessary to define the problem by listing individual threats and correlating them to the sense of security. The authors consider it worthwhile to implement, within security sciences, the notion of resilience which has previously been used chiefly in psychology. The notion, taken from positive psychology experiments, comes from the Latin word resilire, literally meaning to recoil, to jump back or to return to the start [2]. The literature
odbicie, powrot do poczqtku [2]. W literaturze przedmiotu uod-parnianie wyjasniane jest jako nabywanie umiej?tnosci radze-nia sobie w sytuacjach trudnych, pewnego rodzaju dostoso-wanie si? - plastycznosc wobec otoczenia. Na gruncie nauk spotecznych odpornosc oznacza „zdolnosc grup lub spotecznosci do radzenia sobie z zewn?trznymi zagrozeniami i zabu-rzeniami w wyniku zmian spotecznych, politycznych i srodowi-skowych" [1]. To takie przygotowanie i wzmocnienie wspolnot, aby miaty one zdolnosc do samonaprawiania. To takze proces, ktorego celem jest powrot do stanu rownowagi po negatyw-nych doswiadczeniach. Istotne, z punktu widzenia przygoto-wania wspolnot do wytworzenia cech elastycznosci, jest budo-wanie tozsamosci grup i spotecznosci w kontekscie radzenia sobie z potencjalnymi oraz realnymi zagrozeniami. Rezyliencja moze dotyczyc trzech wymiarow: indywidualnego, mezostruk-turalnego oraz makrostrukturalnego. Moze byc zdefiniowana w odniesieniu do mierzalnego oraz subiektywnego poczucia bezpieczenstwa. Wymiar indywidulany, obejmujqcy jednostki, dotyczy m.in. wzmacniania inteligencji emocjonalnej umozli-wiajqcej zarzqdzanie emocjami wtasnymi i innych, uodparnia-nia psychiki, namnazania wtasnego kapitatu intelektualnego. Poziom mezostrukturalny to poziom wspolnot lokalnych, spotecznosci, cz?sc panstwa zyjqca w jego ramach kulturowych, wyodr?bniona pod wzgl?dem geograficznym i umownym, ze wzgl?du na fakt posiadania przez mieszkancow okreslonego terenu, wspolnych cech, zainteresowan czy tez celow [3]. Odpornosc w tym przypadku to kreowanie wspolnych wartosci, wy-znaczanie i przestrzeganie norm, wzmacnianie wi?zi, zaufania i interakcji spotecznych, to budowanie pewnosci o przestrzega-niu prawa, silnego przekonania o dobrze przygotowanych stuz-bach oraz innych podmiotach odpowiedzialnych za utrzymanie tadu spotecznego. Analogicznie mozna zdefiniowac odpornosc w wymiarze makrostrukturalnym, rozszerzajqc poj?cie o aspek-ty militarne i ekonomiczne.
Dla dalszych rozwazan zatrzymamy si? na poziomie me-zostrukturalnym i wyjdziemy od identyfikacji zagrozen mie-rzalnych, aby na pozniejszym etapie analizy zastanowic si?, czy i w jakim stopniu ich wyst?powanie wptywa na poczucie bezpieczenstwa. Odpowiedz na tak postawione pytanie sta-nowic b?dzie punkt wyjscia do dalszych dyskusji o zasadno-sci podejmowania dziatan majqcych wptyw na minimalizacj? ryzyka zagrozen bqdz o skupieniu si? na aktywnosciach ukie-runkowanych na namnazanie kapitatu spotecznego, wyksztat-cenie kultury zaufania, a tym samym budowanie odpornosci wspolnot lokalnych.
on the subject explains resilience as an ability to deal with difficult situations, to adjust and to be flexible, depending on the circumstances. In social sciences, resilience means "an ability of groups or communities to deal with external threats and disturbances resulting from social, political and environmental changes" [1]. It consists in preparing and strengthening communities so that they would be capable of self-healing. This is a process aimed at regaining balance after some negative experiences. From the perspective of preparing communities to developing flexibility, it is crucial to develop the identity of groups and communities in the context of dealing with potential and real threats. Resilience can refer to three dimensions: individual, mesostructural and macrostructural. It can be defined in relation to a measurable or subjective sense of security. The individual dimension referring to specific persons focuses, inter alia, on developing emotional intelligence enabling the management of one's emotions and those of others, to toughen one's psyche and to multiply one's intellectual capital. The mesostructural level is a level of local communities, the part of a state living in its cultural framework separated in geographical and conventional terms, due to the fact that its residents live in a specific area, as well as have common features, interests or goals [3]. In this case, resilience is creating common values, setting and following standards, strengthening bonds, trust and social interactions, and also building confidence in law enforcement and a strong conviction of the preparedness of the competent services and other entities in charge of maintaining social order. A corresponding definition of resilience at the macrostructural level can be formulated, with the inclusion of military and economic aspects.
Further discussion will focus on the mesostructural level, starting with the identification of measurable threats, followed in the subsequent part of the analysis by considering the degree of their impact on the sense of security. The response to the question will serve as the point of departure to further discussions on the plausibility of taking measures to minimise the risk of threats or focussing on measures aimed at multiplying social capital, developing the culture of trust and, consequently, building the resilience of local communities.
Zidentyfikowane zagrozenia w toku autorskich analiz zatozonych zmiennych
Od niespetna 20 lat, zgodnie z reformq administracyjnq, za-czqt w Polsce obowiqzywac nowy podziat terytorialny. Funkcjo-nuje 16 wojewodztw, ktore to po poziomie centralnym staty si? najwazniejszq jednostkq podziatu administracyjnego. Zgodnie z ustawq [19] kazde wojewodztwo sktada si? z mniejszych elementow - powiatow, te zas sq utworzone z gmin. W Polsce,
Threats identified in the course
of the authors' analyses of the assumed
variables
For almost 20 years, i.e. since the administrative reform, a new administrative division has applied in Poland, comprising 16 voivodeships, which, following the central level, have become the major administrative division unit. In compliance with the Act [19], each voivodeship is further divided into districts, which are made of communes. In Poland, as at 30 June 2017,
wedtug stanu z 30 czerwca 2017 r., istnieje 380 powiatow oraz 2478 gmin [7]. Wojewodztwa rozniq siç od siebie w sferze geo-graficznej, spotecznej, ekonomicznej, a takze historycznej (m.in. potozenie geograficzne, zajmowana powierzchnia, liczba ludno-sci, zamoznosc, etc.). Te, jak i inne elementy, sq kluczowe w od-niesieniu do szans i zagrozen, wystçpujqcych w kazdym z wo-jewodztw. W ramach badan wtasnych prowadzonych w Szkole Gtownej Stuzby Pozarniczej (SGSP) w 2014 roku podjçto probç okreslenia katalogu zagrozen na potrzeby stworzenia mapy zagrozen. Kryteria wyboru odnosity siç do wielu ptaszczyzn, m.in. kwestii spotecznych, ekonomicznych, naturalnych i technicz-nych. Katalog ten zostat nastçpnie usystematyzowany w toku rozwazan naukowych. Do opracowania katalogu zagrozen zo-stali zaproszeni eksperci oraz studenci. W sktad zespotu weszty osoby o roznorodnych kompetencjach: z zakresu inzynierii srodowiska, socjologii, nauk humanistycznych, inzynierii bezpieczenstwa, studenci SGSP.
W wyniku prac zespotu zostaty wyselekcjonowane nastç-pujqce zmienne opisujqce zagrozenia:
- liczba podpalen na 100 tys. mieszkancow,
- zaktady kategorii ZDR na 100 tys. mieszkancow,
- zaktady kategorii ZDR na 100 km2,
- zaktady kategorii ZZR na 100 tys. mieszkancow,
- zaktady kategorii ZZR na 100 km2,
- procent spalonych lasow,
- liczba zdarzen o znamionach powaznej awarii przemy-stowej na 1 zaktad przemystowy
- katastrofy budowlane na 100 tys. mieszkancow,
- wspotczynnik migracji miçdzywojewodzkich,
- wspotczynnik migracji zagranicznych,
- zarejestrowani w poradniach dla osob z zaburzeniami psychicznymi, uzaleznionych od alkoholu na 100 tys. mieszkancow,
- poszkodowani w wypadkach przy pracy na 100 pracu-jqcych,
- ofiary smiertelne w wypadkach drogowych na 100 tys. ludnosci,
- liczba pozarow na 100 tys. mieszkancow,
- liczba pozarow na 100 km2,
- stopa bezrobocia.
Kolejny etap badan ukierunkowany zostat na analizç da-nych statystycznych, ktora umozliwita okreslenie rozktadu bezpieczenstwa w przekroju terytorialnym. Gtowne zrodta danych zostaty zaczerpniçte z zasobow Komendy Gtownej Panstwo-wej Strazy Pozarnej oraz Gtownego Urzçdu Statystycznego.
W celu porownania danych wybrane zmienne odniesiono do 100 tys. mieszkancow lub 100 km2. W pierwszej kolejnosci wyszukano dane, ktore sukcesywnie przyporzqdkowano do danego regionu. Dla kazdego wojewodztwa zostata przypisana wartosc opisujqca zagrozenie. W celu okreslenia poziomu bezpieczenstwa w wojewodztwach przypisywano po 1 pkt. trzem wojewodztwom, w ktorych wystçpowaty najwyzsze wartosci opisujqce zagrozenie, oraz po -1 pkt. wojewodztwom, w ktorych wystçpowaty najnizsze wartosci opisujqce zagrozenie. Pozostatym wojewodztwom przypisano wartosc 0. W wyniku obliczen stworzono wskaznik opisujqcy poziom bezpieczenstwa w poszczegolnych wojewodztwach.
there are 380 districts and 2478 communes [7]. Voivodeships differ from one another in geographical, social and economic terms, as well as in historical aspects (including their geographic location, area, population, prosperity, etc.). Similarly to other elements, these are of key importance in the context of the opportunities and threats occurring in each voivodeship. Under the authors' own studies carried out at the Main School of Fire Service (SGSP) in 2014, an attempt was made to define a list of threats for the purposes of creating a map of threats. The selection criteria included a number of factors, i.a. social, economic, natural and technical. The list was subsequently systematised as part of research considerations. The list of threats was created with the participation of both experts and students. The team consisted of individuals with various backgrounds, including environmental engineering, sociology, humanities, security engineering, and SGSP students.
As a result of the team's work, the following variables describing threats were developed:
- the number of arsons per 100,000 residents,
- upper-tier establishments (UTE) per 100,000 residents,
- upper-tier establishments (UTE) per 100 sq. km,
- lower-tier establishments (LTE) per 100,000 residents,
- lower-tier establishments (LTE) per 100 sq. km,
- the percentage of burned forests,
- the number of events regarded as serious industrial failures per 1 establishment,
- structural disasters per 100,000 residents,
- the inter-voivodeship migration coefficient,
- the foreign migration coefficient,
- individuals registered in outpatient clinics for patients with mental disorders and alcohol addicts per 100,000 residents,
- casualties of accidents at work per 100 employees,
- fatalities in road accidents per 100,000 residents,
- the number of fires per 100,000 residents,
- the number of fires per 100 sq. km,
- the unemployment rate.
Another stage of research focussed on the analysis of statistical data, enabling the territorial breakdown of security. The main sources of data were the Main Headquarters of the State Fire Service and Statistics Poland.
In order to compare the data, selected variables were derived for 100,000 residents or 100 sq. km. The data were found and subsequently attributed to specific regions. A value describing the hazard was assigned to each voivodeship. In order to specify the security level in voivodeships, three of them with the highest hazard values were assigned 1 point each, and -1 point was assigned to each voivodeship with the lowest threat-describing values. The remaining voivodeships were assigned the 0 value. As a result of these calculations, an indicator was created to describe the security level in respective voivodeships.
Tabela 1. Wynik koricowy przeprowadzonych analiz zwigzanych z zagrozeniami w poszczegolnych wojewodztwach w Polsce Table 1. The final result of the analyses related to threats in the respective voivodeships in Poland
Wojewodztwo / voivodeship Liczba pkt. opisuj^cych zagrozenia/ Number of points describing the hazard
Dolnoslqskie 11
Slqskie 10
Opolskie 9
Lubuskie 6
Mazowieckie 6
Kujawsko-pomorskie 5
Lodzkie 4
Pomorskie 1
Wielkopolskie 1
Lubelskie 0
Podkarpackie 0
Matopolskie -1
Swi?tokrzyskie -2
Podlaskie -3
Warmirisko-mazurskie -3
Zachodniopomorskie -4
Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie przeprowadzonych badari. Source: Own elaboration based on research data.
Biorqc pod uwag? rezultaty przeprowadzonej analizy mozna zauwazyc, ze najnizsze, ujemne wartosci opracowanego wskaznika, swiadczqce o wysokim poziomie bezpieczeristwa, osiqgn?ty potnocne regiony naszego kraju (wojewodztwa: za-chodniopomorskie -4, podlaskie -3, warmirisko-mazurskie -3). Potudniowe tereny Polski osiqgn?ty najwyzsze wartosci (woje-wodztwa: dolnoslqskie 11 pkt, slqskie 10 pkt., opolskie 9 pkt.), wskazujqce na niski poziom bezpieczeristwa.
Taking into consideration the results of the analysis carried out, it can be noted that the lowest negative values of the developed indicator, confirming a high level of security, were reached by northern regions of our country (voivodeships: Zachodniopo-morskie -4, Podlaskie -3, Warmirisko-Mazurskie -3). The southern areas of Poland recorded the highest values (voivodeships: Dolnoslqskie 11 points, Slqskie 10 points, Opolskie 9 points), pointing to low security levels.
Rycina 1. Obszary najbardziej bezpieczne (kolor zielony) oraz najbardziej niebezpieczne (kolor czerwony) w Polsce Figure 1. The most secure and the most dangerous areas in Poland Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie przeprowadzonych badari. Source: Own elaboration based on research data.
Kultura zaufania jako hipotetyczna determinanta wpíywajgca na poczucie bezpieczeñstwa mieszkañców
Przy analizie struktur spotecznych, wiczi, relacji i funkcjo-nowania wspólnot lokalnych nalezy uwzglcdnic tto historycz-ne, które jest jednym z kryteriów okreslania kultury zaufania. W warunkach niepewnosci i ryzyka, w których funkcjonujemy, gtównq rolc odgrywa zaufanie. Stanowi ono podstawowq strategic radzenia sobie z niewiedzq i niemoznosciq kontrolowa-nia przysztosci. Owa niewiedza i ograniczenia w kontrolowaniu przysztosci stajq sic gtównym czynnikiem niepewnosci i lçku, których poziom wptywa na poczucie bezpieczenstwa. Tworze-nie kultury zaufania w sposób zrozumiaty umozliwitoby ludziom korzystanie w petni z danych im mozliwosci m.in. poprzez uta-twienie funkcjonowania i rozwoju w ztozonym srodowisku spo-tecznym. Trwajqcy proces globalizacji powoduje ksztattowanie sic nowego spotecznego bytu o coraz to ciasniejszych wzajem-nych zaleznosciach: politycznych, gospodarczych, finansowych, kulturowych. Pojawia sic globalna wspótzaleznosc, w której zaufanie jest niezbcdnym warunkiem wspótpracy. Analizujqc to zagadnienie, nalezy pamictac, iz kazde ze spoteczenstw stano-wiqcych ów byt ma rózniqce sic od siebie systemy wartosci za-korzenione gtcboko w kulturze, róznie postrzegane jest zaufa-nie, solidarnosc, wzajemnosc, czy tez podstawowe formy wiczi moralnych. Idealnym, modelowym przyktadem spoteczenstwa bytoby takie, które swoje istnienie opiera na zaufaniu. Jednak aby taka wspólnota mogta istniec, konieczne sq pewne proce-sy integracji spotecznej, zgoda na wyznawanie tych samych wartosci i norm regulujqcych zasady wspótistnienia cztonków danej grupy.
Poprzez przekonanie, ze dobrze jest ufac innym oraz sa-memu wzbudzac zaufanie, spoteczenstwa wytwarzajq klimat zaufania, który staje sic naturalnym srodowiskiem relacji inter-personalnych, grupowych, organizacyjnych czy instytucjonal-nych oraz przemienia sic w kulturc sprzyjajqcq podejmowaniu dziatan. Pozbawia on barier w postaci lcku o czystosc intencji i uczciwosc, jest motorem zachowan prospotecznych. Zdaniem profesora Sztompki zjawisko to sktada sic z trzech elementów: tta historycznego okreslonego dziatania jednostki, kontekstu strukturalnego aktualnego zycia spotecznego oraz zmiennych posredniczqcych - cztonków spotecznosci, jednostek wypet-niajqcych struktury. Pierwszy z nich, tradycja historyczna, sta-nowi tto okreslonej aktywnosci jednostki i grup spotecznych, jest czynnikiem niemodyfikowalnym, wygenerowanym z losów danego spoteczenstwa, z jego przezyc i doswiadczen. Jakosc owych dziejów, intensywnosc zwycicstw, sukcesów, czy tez klcsk i porazek, ma znaczqcy wptyw na postrzeganie terazniej-szosci z danej perspektywy. Z jednej strony, posiadajqc kapitat pozytywnego myslenia, kultura ma szanse charakteryzowac sic ufnosciq, optymizmem i sprzyjac rozwojowi, z drugiej zas, gdy wspótczesna rzeczywistosc opiera sic o martyrologic, niepo-wodzenia z przesztosci, panowac bcdzie klimat tragiczny o ce-chach podejrzliwosci, wrogosci i destrukcji [18].
Gtównym elementem z punktu widzenia ontologicznego po-znania byto dookreslenie kontekstu strukturalnego aktualnego
The culture of trust as a hypothetical determinant of the sense of security of residents
In the analysis of social structures, bonds, relationships and the functioning of local communities, the historical background should be considered as one of the criteria of defining the culture of trust. In the conditions of uncertainty and risk, trust plays a major role. It constitutes a basic strategy of coping with not knowing and being unable to control the future. These factors are becoming the main source of uncertainty and anxiety, which in turn impact the sense of security. Creating a comprehensible culture of trust would enable people to fully utilise the opportunities offered to them, inter alia, through facilitating the functioning and development in a complex social environment. The ongoing globalisation process forms the basis for a new social entity with increasingly narrow political, social, financial and cultural interrelations. A global correlation is found, in which trust is an essential condition for cooperation. When analysing this issue, it should be borne in mind that each community constituting such an entity has a different set of values, deeply rooted in its culture, variously perceived as trust, solidarity, reciprocity and basic forms of moral constraints. A perfect model society is one for which the basis of existence is trust. However, in order for such a community to function, certain social integration processes are required, with consent to following the same values and standards regulating the rules of the coexistence of members of a given group.
Through the conviction that it is good to trust others and be trustworthy, societies create an atmosphere of trust, which becomes a natural environment of interpersonal, group, organisational and institutional relationships, and turns into an action-oriented culture. Trust helps to remove barriers such as fear of bad intentions and dishonesty, serving as a motor for pro-social behaviour. According to Professor Sztompka, this phenomenon consists of three elements, i.e. the historical background for the specific actions of an individual, the structural context of the current social life and some intervening variables - members of the society, individuals contributing to the structure. First of them, i.e. historic tradition, is a background for the activities of individuals and social groups, and a non-modifiable factor generated from the history of a given society and its experiences. The quality of the history, or the intensity of victories, successes, failures and defeats, has an essential impact on the perception of the present from a given perspective. On the one hand, with the capital of positive thinking, a culture can be characterised with trust and optimism, as well as facilitate development, and on the other, when contemporary reality is based on martyrdom and failures of the past, the dominating atmosphere has features of suspiciousness, hostility and destruction [18].
From the perspective of ontological cognition, the main aspect was to specify the structural context of the current social life, influenced by factors adapted by the authors for the analyses of both communication and the culture of trust in a hazardous environment, i.e.:
zycia spotecznego, na ktory wptywajq czynniki zaadaptowa-ne przez autorow do analiz komunikacji oraz kultury zaufania w srodowisku zagrozenia, tj.:
1) stabilnosc normatywna - przekonanie o istnieniu ja-snego, przejrzystego i stabilnego systemu norm spotecznych, wypracowanego wspolnie; wytworzenie przez to poczucia kontroli i przewidywalnosci stwarzajqcych pewnosc i poczucie przewidywalnosci dziatari w sytuacji utrudnionej percepcji otoczenia w obliczu zagrozeri;
2) przejrzystosc organizacji spotecznej - wartosc zwiqzana z pewnosciq posiadania przejrzystych struktur, jasnych zasad dziatania, przyjaznych instytucji, tatwych do zro-zumienia zasad funkcjonowania otoczenia decyzyjnego, ktorego transparentnosc jest kluczowym elementem wyksztatcenia poczucia jawnosci dziatari i szczerosci intencji;
3) trwatosc porzqdku spotecznego - poczucie relatywnie trwatego, ze zmianami wynikajqcymi jedynie z koniecz-nosci rozwoju spotecznego, porzqdku, tadu spotecznego, ktory podobnie jak stabilnosc normatywna utwierdza filary kultury;
4) podporzqdkowanie wtadzy regutom prawa - pewnosc funkcjonowania prawidtowego nadzoru i kontroli systemu zarzqdczego, przeswiadczenie o prawidtowym funk-cjonowaniu systemu prawnego, czyli kluczowych ele-mentow scistego szkieletu organizacyjnego;
5) konsekwentne realizowanie uprawnieri i egzekwowanie obowiqzkow - pewnosc posiadania niezaleznych instytucji chroniqcych interesy jednostek (sqdy, trybunaty, inspekcje, urz?dy), dziatajqcych zgodnie z okreslonymi jasno zadaniami i w mozliwie najlepszy sposob [16].
Wszystkie te elementy stanowiq wyznaczniki wartosci wspotzycia spotecznego. Ze wzgl?du na brak stosownego opra-cowania proponowana diagnoza moze stanowic kwantyfikator wtasciwych tez zarzqdzania bezpieczeristwem na poziomie lokalnym.
W kazdej z wyzej wymienionych sktadowych, aby wyksztat-cic oraz utrzymac warunki charakterystyczne dla trwatej kultury zaufania, nalezatoby podjqc pewne dziatania polegajqce m.in. na: budowie i umacnianiu trwatych i pewnych regut funkcjonowania porzqdku spotecznego, konsekwentnym i bezwzgl?dnym egzekwowaniu prawa oraz umozliwieniu ludziom zwrocenia si? do odpowiednich instytucji w przypadku naruszania ich praw, budowie efektywnosci i autorytetu agend kontroli, otwartosci i widocznosci zycia publicznego, jawnosci, przejrzystosci i przewidywalnosci, umacniania decentralizacji wtadz, walce z nie-kompetencjq i amoralnosciq reprezentantow i funkcjonariuszy paristwowych, zapewnianiu godnosci, integralnosci i autonomii kazdego cztonka spoteczeristwa [17].
Trzeci element - cztowiek, jego mozliwosci, wiedza i umie-j?tnosci, jego relacje z otoczeniem materialnym i niematerial-nym, kapitat intelektualny i spoteczny, wspolnoty i grupy, pet-niq rol? zmiennych posredniczqcych, wypetniajqcych kontekst strukturalny.
O wysokiej kulturze bezpieczeristwa, generujqcej poczucie bezpieczeristwa, mozna mowic, gdy mierzone nastroje spoteczne wskazujq na zadowolenie z istniejqcych struktur,
1) normative stability - being convinced of the existence of a mutually developed clear, transparent and stable system of social norms, leading to the sense of control and predictability, which create confidence and the sense of predictability of actions in a situation of hindered perception of the environment, in the event of a hazard;
2) transparency of social arrangements - a value associated with confidence in transparent structures, clear operating rules, friendly institutions and comprehensible operating principles of decision-making bodies, whose transparency is a key element for developing the sense of openness of actions and the honesty of intentions,
3) durability of social order - a sense of a relatively durable social order, with the only changes resulting from the necessity of social development which, along with normative stability, reinforces the pillars of culture;
4) subordinating governing bodies to the rules of law - confidence in the existence of an appropriate supervision and control of the governance system, conviction of the proper functioning of the legal system, i.e. the key elements of the main organisational scaffolding;
5) consistency in exercising powers and duties - confidence in the existence of independent institutions protecting the interests of individuals (courts, tribunals, inspectorates, government offices) operating in line with clearly defined tasks in the best way possible [16].
All these elements are the determinants of the quality of social cooperation. Due to the lack of a suitable study, the suggested diagnosis may serve as the quantifier of the right propositions for safety management at the local level.
In each of the mentioned components, in order to develop and maintain conditions typical of a durable culture of trust, certain measures would be necessary, inter alia: creating and reinforcing permanent and proven operating rules of social order, ensuring a consistent and absolute law enforcement, and providing citizens with an option of turning to specific institutions when their rights are violated, building the effectiveness and authority of control agendas, openness and transparency of public life, openness, transparency and predictability, strengthening the decentralisation of authorities, fighting down incompetence and amorality of state representatives and officers, and guaranteeing dignity, integrity and autonomy for each member of the society [17].
The third element - people, their capabilities, knowledge and skills, as well as relationships with the material and non-material environment, intellectual and social capital, communities and groups, play the role of intervening variables complementing the structural context.
One can speak of a high security culture, generating the sense of safety, when the measured public mood points to satisfaction with the existing structures and, in consequence, when social capital resources are sufficient. This is when members of social and local groups feel safe. In the social behaviour sphere, they do not perceive any threats, they are willing to develop and are offered development prospects. They are also convinced of their value for the society and feel secure about their future. Members of such a group are calm, experiencing no anxiety or
a wkonsekwencji i stan spotecznych zasobow kapitatowych jest wystarczajqcy. Wowczas cztonkowie grup spotecznych i grup lokalnych czujq siç bezpiecznie. W sferze zachowan spotecznych nie odczuwajq jakichkolwiek zagrozen, posiadajq mozli-wosci i chçci rozwoju, sq przekonani o swojej wartosci w danym spoteczenstwie, sq spokojni o swojq przysztosc. Wspotistnienie w takiej grupie charakteryzuje siç spokojem, brakiem lçku i nie-pokoju o jutro, zarowno w sferze materialnej (mienie), fizycznej (zdrowie), jak i duchowej (komfort psychiczny umozliwiajqcy re-alizacjç zyciowych marzen i celow). Idealna spotecznosc lokal-na o wysokiej kulturze zaufania zdominowana jest przez prze-konanie o prawidtowej, odpowiedniej i adekwatnej do sytuacji pomocy i wsparciu wspotcztonkow oraz instytucji dziatajqcych w obszarze danej spotecznosci w warunkach zagrazajqcych zy-ciu, zdrowiu czy mieniu. Osoby nalezqce do wspolnoty cechuje aktywnosc i gotowosc do zaangazowania siç w tworzenie atrak-cyjnej i optymistycznej rzeczywistosci, kreowanie przysztosci oraz wysokie poczucie bezpieczenstwa.
Dqzqc do stanu, w ktorym spoteczenstwo czuje siç bezpiecznie, nalezy probowac wytworzyc wysokq kulturç zaufania. Tradycjç czy bieg historii jest trudno zmienic - choc zdarzaty siç takie proby. Kontekst strukturalny jest natomiast elementem, ktory mozna ksztattowac, zas kapitat spoteczny, warunkujqcy zaufanie, pomnazac.
Kapitat spoteczny zyskat zainteresowanie jako rokujqca teoretyczna perspektywa zrozumienia i przewidywania norm i relacji spotecznych zakotwiczonych w strukturach spotecznych. To wtasnie te wzorce wzajemnych relacji spotecznych umozliwiajq ludziom koordynowanie dziatan w celu osiqgniçcia pozqdanego celu. Wedtug Pierra Bourdieu, francuskiego socjo-loga, ktory jako jeden z pierwszych podjqt siç systematycznej analizy wtasciwosci kapitatu spotecznego, stanowi on sumç za-sobow - rzeczywistych i wirtualnych - przypadajqcych jedno-stce lub grupie dziçki temu, ze posiadajq trwatq siec lub mniej zinstytucjonalizowane zwiqzki wzajemnego poznania i uznania. Oznaczajq one trwate zobowiqzania i wiçzi spoteczne, takie jak cztonkostwo w grupie czy sieci, ktore mogq byc zmobilizowane do osiqgniçcia dostçpu do innych cennych zasobow [2]. Jego koncepcja skupia siç na mozliwosciach wykorzystywania tak rozumianego kapitatu przez jednostkç w celu zaspokajania in-dywidualnych potrzeb. Szersze postrzeganie tego zasobu za-sugerowat James S. Coleman, ktory okreslit kapitat spoteczny jako „aspekty struktury spotecznej, ktore wspierajq dziatania aktorow spotecznych - indywidualnych czy korporacyjnych w obrçbie tej struktury, ktore przy braku takich cech struktury bytyby nieosiqgalne" [4]. Definicja ta podkresla powiqzania miçdzy cztonkami spotecznosci i wynikajqce z nich korzysci w ujçciu grupowym oraz potencjat zbiorowosci w osiqgania celow, ktore pozostajq poza zasiçgiem jednostek w przypadku samodzielnego dziatania.
Perspektywa kolektywistyczna, ktorq stworzyt James S. Coleman, zostata rozszerzona przez Roberta Putnama, traktujqcego kapitat spoteczny jako dobro wspolne, sktadajqce siç z „zaufania, norm i powiqzan, ktore mogq zwiçkszyc sprawnosc spoteczenstwa, utatwiajqc skoordynowane dziatania" [14, 15]. Definicja ta stanowi bardziej kompleksowe ujçcie analizowanego zasobu. Elementy sktadowe kapitatu spotecznego poszerzone
fear of the future in the material (property), physical (health) and spiritual aspects (mental comfort enabling the realisation of one's dreams and goals). A perfect local community with a high culture of trust is dominated by confidence in the proper and adequate assistance, and support from its members and institutions functioning within the community under conditions posing a threat to life, health or property. Members of the community are active and ready to get involved in the creation of an appealing and optimising reality, building the future and a high sense of security.
For the society to achieve the sense of security, attempts should be made to create a high culture of trust. Tradition or the course of history can hardly be changed although such efforts have been made. The structural context, however, is an element which can be shaped, whereas social capital, which determines trust, can be efficiently multiplied.
Social capital has become popular as a promising theoretical perspective for understanding and predicting social norms and relationships rooted in social structures. These models of social interrelations make it possible for people to coordinate actions to achieve the desired goal. According to Pierre Bourdieu, a French sociologist who was one of the first to undertake a systematic analysis of the characteristics of social capital, it is a sum of the actual and virtual resources available to an individual or a group due to having more or less institutionalised relationships of mutual acquaintance and recognition. These denote permanent social obligations and bonds, such as a membership of a group or network, which can be used to gain access to other valuable resources [2]. His concept focused on the opportunities arising from the utilisation of thus defined capital by a person in order to meet his/her individual needs. A broader definition of this resource was suggested by James S. Coleman who described social capital as "aspects of a social structure that facilitate the actions of individual or corporate social actors within the structure which would otherwise be impossible to achieve" [4]. This definition emphasises connections between community members and the resulting benefits in a group perspective, as well as the community potential to achieve goals which are out of reach of individuals acting independently.
The collectivist perspective created by James S. Coleman was extended by Robert Putman, who treated social capital as a common good consisting of "trust, norms, and networks that can improve the efficiency of society by facilitating coordinated actions" [14, 15]. The definition provides a more comprehensive view on the analysed resource. Social capital components are here expanded with cultural structures (norms of conduct), and the essence of trust is emphasises as an essential factor in the process of building relationships.
In turn, Francis Fukuyama defined social capital as "a capability that arises from the prevalence of trust in society or in certain parts of it" [7, 8]. He extracted trust as the driving force of all relationships and ties, emphasising its special role in the process of reaching common goals. He also drew attention to the significance of cultural pluralism as a determinant of the disproportions of social capital of various groups.
sq w niej o struktury kulturowe (normy post?powania), a istota zaufania podkreslona jest jako czynnik niezbçdny w procesie budowania relacji.
Francis Fukuyama natomiast okreslit kapitat spoteczny jako „sit? zbiorowosci wynikajqcq z rozpowszechnienia si? zaufania w obr?bie spoteczeristwa czy jego segmentow" [7, 8]. Wyekstra-howat on zaufanie jako przyczyn? sprawczq wszelkich relacji i powiqzari, podkreslajqc tym samym jej szczegolne znaczenie w procesie osiqgania celow zbiorowych. Zwrocit on tez uwag? na znaczenie pluralizmu kulturowego jako determinantu dys-proporcji kapitatow spotecznych roznych grup.
Warto podkreslic, iz uj?cie indywidualne i zbiorowe nie wy-kluczajq si? wzajemnie. Rozni je jedynie punkt odniesienia. Suk-ces jednostek przektada si? na sukces catego spoteczeristwa i na odwrot. Najistotniejsze sq mozliwosci, ktore sq zwi?kszane przez udziat kapitatu spotecznego w drodze do osiqgni?cia celow. Wykorzystanie tych mozliwosci warunkuje sprawnosc podejmo-wanych przedsi?wzi?c indywidualnych i zbiorowych oraz tym samym wptywa na rozwoj osobisty i utrwalanie wi?zi spotecznych.
Pozytywne konsekwencje kapitatu spotecznego obejmujq kontrol? spotecznq lub przestrzeganie norm, wsparcie rodziny i swiadczenia za posrednictwem sieci pozarodzinnych. Wyka-zano takze, ze majq one wptyw na dziatania zbiorowe na poziomie spotecznosci [11, 13] w postaci kontroli spotecznych, dzi?-ki ktorym formalne i jawne kontrole sq niepotrzebne. Z drugiej zas strony, negatywny wptyw kapitatu spotecznego osadzo-nego w pot?znych, scisle powiqzanych grupach spotecznych, niezwiqzanych z ogotem obywateli, znajduje potwierdzenie np. w korupcji i nepotyzmie w instytucjach politycznych i rzqdo-wych [6, 10]. Istotnq cechq kapitatu spotecznego jest to, ze jest relacyjny tzn. znajduje si? w strukturze ich relacji [12].
It is worth emphasising that the individual and collective approaches are not mutually exclusive. The only difference between them is the point of reference. The success of an individual contributes to the success of the whole society, and the other way round. The most important aspect refers to the opportunities arising through the contribution of social capital to the achievement of certain goals. Using these opportunities determines the efficiency of both individual and collective endeavours and, at the same time, impacts on personal development and reinforces social bonds.
The positive outcomes of social capital include social control or the following of norms, family support and services received through non-family networks. They have also been proven to impact on collective actions at the community level [11, 13] in the form of social control, which makes formal, explicit control unnecessary. Nevertheless, a negative impact of social capital, based on strong, closely knit social groups unrelated to the society as a whole, is found, inter alia, in the corruption and nepotism in political and governmental institutions [6, 10]. An important feature of social capital is its relationality, i.e. the fact that it lies within the structure of relationships [12].
Weryfikacja metodyki tworzenia mapy ryzyka - korelacje z poczuciem bezpieczenstwa
Aby ocenic zastosowanq metodyk? tworzenia mapy zagrozenia, porownano rozktad odpowiedzi na pytania ankieto-we, majqce ocenic wartosc poczucia bezpieczeristwa w woje-wodztwach, w ktorych stworzony wskaznik okreslajqcy poziom bezpieczeristwa przyjqt wartosci najnizsze (wojewodztwa bez-pieczne) i najwyzsze (wojewodztwa niebezpieczne). Do analizy wykorzystano wieloaspektowe ankietowe Badania spojnosci spotecznej (BSS), ktore zrealizowat Gtowny Urzqd Statystyczny (GUS) w pierwszej potowie 2015 r. [20]. Jedno z zadanych py-tari brzmiato nast?pujqco: „Jak bezpiecznie czuje si? Pan/Pani, chodzqc samotnie w swojej okolicy po zmroku". Rozktad odpowiedzi na powyzsze pytanie w wojewodztwach zidentyfikowa-nych jako bezpieczne i niebezpieczne przedstawiajq ryciny 2 i 3.
Wyniki badania spojnosci spotecznej wskazujq, ze poziom poczucia bezpieczeristwa w skali kraju jest wysoki. Jednoczesnie w wojewodztwach zaklasyfikowanych jako bezpieczne, wskaza-nia respondentow na odpowiedzi „bardzo bezpiecznie" i „raczej bezpiecznie" sq srednio o 3,33% cz?stsze niz analogiczne wska-zania w wojewodztwach zaklasyfikowanych jako niebezpieczne.
Verification of the methodology of creating a risk map - correlations with the sense of security
In order to assess the applied methodology of creating a hazard map, a comparison was performed of the distribution of responses to the questionnaire questions intended to evaluate the sense of security in voivodeships in which the security level indicator was the lowest (safe voivodeships) and the highest (unsafe voivodeships). The analysis was based on the multifaceted Social Cohesion Survey (BSS) carried out by Statistics Poland (GUS) in the first half of 2015 [20]. One of the questions was: "How safe do you feel when you walk alone in your neighbourhood after dark?" The distribution of answers to the question in the voivodeships identified as safe and unsafe is presented in Figs. 2 and 3.
The results of the Social Cohesion Survey show that the sense of security, in national terms, is high. At the same time, in the voivodeships classified as safe, respondents' choices of "very safe" and "quite safe" were, on average, by 3.33% more frequent than the corresponding indications in the voivodeships ranked as unsafe.
Analotjicznie; roznie wskazujq zadowolenie ze st anu be zpie-czenstwa w miejscu zamieszkania respondenci w badaniach okreslajqcych warunki i jakosc zycia Polakow „Diagnoza spo-teczna" [21 ]a
Correspondingly, differencez in the satisfaction wi th the level of security in the place of residence were identified in "Social diagnosis," a survey focusing on the living conditions and the quality of life of Poles [21].
Wojewodztwa bezpieczne „A"- safe voivodeships "A"
Podlaskie
WarminskA-mazerskiz
Zachodniopomorskie
32%
56%
9% 3%
31%
59%
28%
56%
T
T
T
T
T
T
T
T
8% 2%
14% 2%
T
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% bardzo bezpieczne/ very safe
raczej bezpieczne/rather safe
raczej niebezpieczne/rather dangerous
Bardzo cizbzzsizczcz leb ciz wychodz? samotciz po zmroke, bo czej? si? cizbzzsizczciz/ vzry dacgzroes or do not go out alone after dark, because I feel unsafe
Rycina 2. Rozktad odpowiedzi na pytanie: „Jakbezpiecznie czuje si^Pan/Pani chodz^c samotnie wswojej okolicy po zmroku" w wojewodztwach „A" Figure 2. The distribution of answers to the question: "How safe do you feel when you walk alone in your neighbourhood after dark" in voivodeships "A" Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie przeprowadzonych Badania spojnosci spotecznej. Source: Ownelaboration based the Social Cohesion Survey.
Wojewodztwa niebezpieczne „B" - dangerous voivodeships
"B"
Dolnosl.skie 21% 63% 8% 8%
Sl.skie 18% 67% 10% 5%
Opolskie 25% 58% 14% 3%
^M
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
■ bardzo bezpieczne/ very safe
■ raczej bezpieczne/rather safe
■ raczej niebezpieczne/rather dangerous
■ Bardzo niebezpieczne lub nie wychodz? samotnie po zmroku, bo czuj? si? niebezpiecznie/ very dangerous or do not go out alone after dark, because I feel unsafe
.........
21% 63% 8% 8%
18% 67% 10% 5%
25% 58% 14% 3%
.........
Rycina 3. Rozktad odpowiedzi na pytanie: „Jak bezpiecznie czuje si§ Pan/Pani chodz^c samotnie w swojej okolicy po zmroku" w wojewodztwach „A" Figure 3. The distribution ofanswerstothequestion: "How safedo you feel when you walk alone inyour neighbourhood after dark"in voivodeships "A" Zrodto: Opracowanie wtasnenapodstawie przeprowadzonych Badania spojnosci spotecznej. Source: Own elaboration based the Social Cohesion Survey.
Tabela 2. Zadowolenie ze stanu bezpieczenstwa w miejscu zamieszkania w wojewodztwach Table 2. Satisfaction with the level of security in the place of residence in the voivodeships
ZE STANU BEZPIECZENSTWA W MIEJSCU ZAMIESZKANIA / WITH THE LEVEL OF SECURITY IN THE PLACE OF RESIDENCE
BARDZO ZADOWOLONY / VERY SATISFIED ZADOWOLONY / SATISFIED DOSYC ZADOWOLONY / QUITE SATISFIED DOSYC NIEZADOWOLONY / RATHER DISSATISFIED NIEZADOWOLOY / DISSATISFIED BARDZO NIEZADOWOLONY / VERY DISSATISFIED Total
Dolnoslqskie 75 619 574 123 52 18 1461
Kujawsko-Pomorskie 76 562 365 81 25 13 1122
Lubelskie 98 799 534 112 43 9 1595
Lubuskie 58 330 212 45 15 7 667
todzkie 140 789 531 115 37 13 1625
<Ji a Matopolskie 121 815 539 93 35 13 1616
tn <D ■a o Mazowieckie 232 1347 916 170 67 13 2745
'o > Opolskie 67 368 195 39 17 6 692
CO s Podkarpackie 90 720 467 84 16 12 1389
■a •o S Podlaskie 78 512 262 33 18 11 914
=i Pomorskie 165 591 369 74 27 14 1240
Slqskie 157 1015 783 188 58 31 2232
Swi?tokrzyskie 86 605 349 65 22 16 1143
Warminsko-Mazurskie 105 451 538 92 27 11 1224
Wielkopolskie 127 853 562 67 21 9 1639
Zachodniopomorskie 67 368 286 36 12 9 778
Total 1742 10744 7482 1417 492 205 22082
Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [21]. Source: Own elaboration based on [21].
Przy zatozeniu, ze okreslimy nast?pujqce wagi: dla odpo-wiedzi „bardzo niezadowolony" przyporzqdkujemy wartosc 1, a odpowiednio dla „bardzo zadowolony" 6, mozemy obliczyc (srednia wazona), ze zadowolenie ze stanu bezpieczenstwa w wojewodztwach o wysokim poziomie bezpieczenstwa jest o 4% wyzsze niz w wojewodztwach z niskim poziomem bezpieczenstwa.
Upon specifying the following weights: the "very dissatisfied" reply is assigned value 1, and "very satisfied" - 6, it is possible to establish (based on the weighted average) that the level of security in voivodeships with a high level of security is by 4% higher than in voivodeships with a low level of security.
Podsumowanie
Wst?pna weryfikacja zidentyfikowanych zagrozen ztozo-nego srodowiska spotecznego, przeprowadzona na podstawie analizy dost?pnych, mierzalnych danych gromadzonych przez wtasciwe do tego instytucje oraz przy uzyciu autorskiej metody obliczeniowej przyniosta wyniki potwierdzajqce zatozenia au-torow. W wojewodztwach, dla ktorych dane statystyczne wska-zujq na wysoki poziom zagrozen, poczucie bezpieczenstwa jest nizsze. Wedtug badan spojnosci spotecznej w „wojewodztwach bezpiecznych" odpowiedzi „czuje si? bardzo bezpiecznie
Summary
A preliminary verification of the identified hazards of a complex social environment, performed on the basis of the available measurable data collected by the relevant institutions with the use the calculation method developed by the authors, made it possible to obtain results which confirm the authors' assumptions. In the voivodeships in which statistical data point to a high hazard level, the sense of security is lower. According to the Social Cohesion Survey, in "safe voivodeships" the reply "I feel very safe when I walk alone in my neighbourhood after dark,"
chodzqc samotnie w swojej okolicy po zmroku" wskazujqce na petne poczucie bezpieczenstwa deklaruje srednio 30% miesz-kanców, natomiast w „województwach niebezpiecznych" srednio 20%. Róznice w poczuciu bezpieczenstwa pomicdzy bada-nymi województwami sq niewielkie, ale widoczne. Potwierdzajq je wyniki badan prowadzonych przez GUS oraz ujcte w Diagno-zie Spotecznej. Tak empirycznie wykazane wskazania sktania-jq do dalszych badan. Zbudowano wicc mapc zagrozen dla da-nych z roku 2017.
pointing to a full sense of safety, was selected, on average, by 30% of residents, while in "unsafe voivodeships" - by an average of 20%. Differences in the sense of security between the analysed voivodeships are minor but visible. They are confirmed by the Statistics Poland surveys and data included in the Social Diagnosis. Such empirically proven results inspire further research. Therefore, a hazard map was created for 2017.
Further analysis of the data of 2017 made it possible to identify changes. It is worth pointing out that the differences
Tabela 3. Wynik koncowy przeprowadzonych analiz zwiqzanych z zagrozeniami w danych wojewodztwach w Polsce w latach 2015 i 2017 Table 3. The final result of the analyses related to threats in the respective voivodeships in Poland in 2015 and 2017
Liczba pkt. opisuj^cych zagrozenia Liczba pkt. opisuj^cych zagrozenia /
Wojewodztwa/ voivodeships / Number of points describing the hazard Number of points describing the hazard
2015 2017
Dolnoslqskie 11 7
Kujawsko-Pomorskie S 1
Lubelskie 0 -4
Lubuskie
-2
tódzkie 4 -1
Matopolskie -1 2
Mazowieckie 6 4
Opolskie 9 З
Podkarpackie 0 0
Podlaskie -3 -S
Pomorskie 1 -1
Slqskie 10 З
Swictokrzyskie -2 4
Warminsko-mazurskie -3 -6
Wielkopolskie 1 -4
Zachodniopomorskie -4 -1
Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie przeprowadzonych badan. Source: Own elaboration based on research data.
Analiza danych z 2017 roku wskazata, ze nastqpity zmiany. Warto zwrócic uwagc, ze róznice sq niewielkie, zatem minimal-ne zmiany jednego z kryteriów mogq zmienic wynik koncowy. Próba weryfikacji wyników z 2017 roku nie udata siq. Diagnoza spoteczna nie kontynuuje obecnie badan. Badania spójnosci spotecznej odbyty sic stosunkowo niedawno (od S lutego do 30 maja 2018 r.), co skutkuje brakiem dostcpu do niepublikowa-nych jeszcze wyników. Opracowany zbiór zmiennych oceniajq-cych poziom zagrozenia nie jest jedynym uzywanym w Polsce. Zgodnie z Rozporzqdzeniem Ministra Spraw Wewnctrznych i Administracji z dnia 3 lipca 2017 r. w sprawie szczegótowej or-ganizacji krajowego systemu ratowniczo-gasniczego podstawq oceny zagrozen jest 16 kryteriów (czynników) zagrozenia. Sq to: liczba mieszkanców, rodzaj zabudowy, palnosc konstrukcji budynków, wysokosc budynków, kategoria zagrozenia ludzi, zaktady przemystowe, w tym magazynowe oraz porty rzeczne i morskie, rurociqgi do transportu ropy naftowej i produktów naftowych oraz gazociqgi, drogi, linie kolejowe, transport dro-gowy towarów niebezpiecznych, transport kolejowy towarów
are minor, so slight changes to one criterion may affect the final result. An attempt to verify the 2017 results has proven unsuccessful and the Social Diagnosis is not continued. The Social Cohesion Survey was performed quite recently (5 February - 30 May 2018), so the unpublished results cannot be accessed yet. The developed set of variables assessing the hazard level is not the only one applied in Poland. Pursuant to the Regulation of the Minister of the Interior and Administration of 3 July 2017 on the detailed organisation of the National Rescue and Firefighting System, hazard assessment is made on the basis of 16 hazard criteria (factors), such as the number of residents, the type of development, the flammability of building structures, the height of buildings, the hazard category for people, industrial plans, including warehouses, river and sea ports, pipelines for transporting petroleum and petroleum products, gas pipelines, roads, railways, road transport of dangerous goods, rail transport of dangerous goods, watercourses and hydrotechnical structures (flood hazard), watercourses and water reservoirs (drowning hazard), forest fire hazard, airports, airport operating
6
niebezpiecznych, cieki wodne i budowle hydrotechniczne (zagrozenie powodziowe), cieki i zbiorniki wodne (zagrozenie utoni?-ciami), zagrozenie pozarami lasow, lotniska, rejony operacyjne lotnisk oraz lqdowiska dla smigtowcow, pozostate zagrozenia. Lista ta jest ciekawym i cennym zbiorem, lecz cz?sc informacji niezb?dnych do oceny zagrozen nie jest dost?pna dla szersze-go ogotu zagrozonej spotecznosci.
Jednym z elementow budowy odpornosci jest dost?p do informacji o zagrozeniach. Na ten aspekt zwraca rowniez uwa-g? dyrektywa Seveso III [22], w ktorej mowa, ze „aby utatwic dost?p do informacji na temat srodowiska (...), udziale spote-czenstwa w podejmowaniu decyzji oraz dost?pie do sprawiedli-wosci w sprawach dotyczqcych srodowiska, udziale spoteczen-stwa w podejmowaniu decyzji oraz dost?pie do sprawiedliwosci w sprawach dotyczqcych srodowiska, nalezy poprawic poziom i jakosc informacji udost?pnianych spoteczenstwu (...)". Tu za-znaczamy wartosc aktywnosci ukierunkowanych na budowa-nie kapitatu spotecznego, a tym samym umozliwiajqcych budo-wanie odpornosci wspolnot lokalnych, takich jak informowanie spoteczenstwa o potencjalnych zagrozeniach w oparciu wiary-godnq metodyk?.
Zagrozenia niezmiennie sq wokot nas. Dziatania majqce wptyw na minimalizacj? ich ryzyka, zarowno dziatania „twarde", „namacalne", wyksztatcane w procesach decyzyjnych (m.in. zwi?kszanie obsady osobowej stuzb ratowniczych, wi?ksza liczba zabezpieczen technicznych, etc.), jak i „mi?kkie" ksztat-tujqce tozsamosc spotecznq, poczucie jednosci i solidarnosci spotecznej, wzmacniajqce pewnosc istnienia wspolnot sq nie-zb?dne. Przez powstatq synergi? stajq si? one silnym budul-cem odpornosci spotecznej. Warto jednakze pami?tac, ze wy-ksztatcenie kultury zaufania jest dtugim i trudnym procesem.
areas and helicopter landing pads, and other threats. The list is an interesting and valuable set, but some information required for the assessment of hazards is not available for the communities at risk.
One of the elements of building resilience is access to information on threats. This aspect is also present in Directive Seveso III [22], which stated that "in order to promote access to environmental information (...), public participation in decision-making and access to justice in environmental matters, the level and quality of information disseminated to the public should be improved (...)". Here emphasis should be placed on actions aimed at building social capital and resilience of local communities, such as informing the society of potential threats on the basis of a reliable methodology.
Threats are always present around us. It is essential to take actions aimed at minimising the risk, including hard and tangible measures developed through decision-making processes (i.a. increasing the staffing of rescue services, more technical protection measures, etc.), as well as soft measures developing social identity, the sense of unity and social solidarity, strengthening confidence in the existence of communities. Through their synergy, they become a strong building block of social resilience. It is worth remembering that developing a culture of trust is a lengthy and difficult process.
Wykaz skrótów
BBS - Badania Spójnosci Spotecznej GUS - Gtówny Urzqd Statystyczny SGSP - Szkota Gtówna Stuzby Pozarniczej ZDR - Zaktady Duzego Ryzyka ZZR - Zaktady Zwi?kszonego Ryzyka
List of abbreviations
BBS - the Social Cohesion Survey GUS - Statistics Poland SGSP - the Main School of Fire Service UTE - upper-tier establishments LTE - lower-tier establishments
Literatura / Literature
[1] Adger W.N., Social and ecological resilience: are they related?, „Progress in Human Geography" 2000, 24(3), 347-364, http://phg. sagepub.com/content/24/3/347.
[2] Bourdieu J.C., Passeron J.C., The Inheritors: French Students and Their Relation to Culture, University of Chicago Press, 1979.
[3] Chaskin R.J., Brown P., Venkatesh S., Vidal A., Budowanie poten-cjalu spolecznosci lokalnej, [w:] Zmiana w spolecznosci lokalnej. Szkice o kapitale spolecznym w praktyce spolecznej i nie tylko, T. Kazmierczak (red.), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007.
[4] Coleman J.S., Foundations of social theory, Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge 1990.
[5] De Florio V., On resilient behaviors in computational systems, ht-tps://www. academia.edu/11736157/On_Resilient_Behaviors_ in_Computational_Systems_and_Environments [dost^p: gru-dzieii 2018].
[6] Evans P.B., Predatory, Developmental and Other Apparatuses: A Comparative Political Economy Perspective on the Third World Stat, „Sociological Forum" 1989, 4(4), 561-587.
[7] Fukuyama F., Wielki Wstrzqs. Natura ludzka a odbudowa porzqdku spotecznego, Bertelsmann Media, Warszawa 2000.
[8] Fukuyama F., Zaufanie. Kapitaf spoteczny a droga do dobrobytu, PWN, Warszawa-Wroctaw 1997.
[9] Gtowny Urzqd Statystyczny, bip.stat.gov.pl [dost?p: grudzien 2018].
[10] Mauro P., Corruption and Growth, „The Quarterly Journal of Economics" 1995, 110(3), 681-712.
[11] Molinas J., The Impact of Inequality, Gender, External Assistance and Social Capital on Local-level cooperation, „World Development" 1998, 26(3), 413-431.
[12] Narayan D., Cassidy M.F., A Dimensional Approach to Measuring Social Capital: Development and Validation of a Social Capital Inventory, „Current Sociology" 2001, 49/2, 9-102.
[13] Narayan D., The Contribution of People's Participation: Evidnce from 121 Rural Water Supply Project, Environmentally Sustainable Development Occasional Paper Series 1. World Bank, Washington D.C. 1995.
[14] Putnam R. D., Demokracja w dzialaniu. Tradycje obywatelskie we wspôlczesnych Wtoszech, Znak, Krakow 1995.
[15] Putnam R.D., Samotna gra wkrçgle. Upadek i odrodzenie wspolnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
[16] Sztompka P., Socjologia. Analiza spoleczenstwa, Znak, Krakow 2005.
[17] Sztompka P., Zaufanie, nieufnosc i dwa paradoksy demokracji, [w:] Socjologia. Lektury, P. Sztompka, M. Kucia (red.), Krakow 2005.
[18] Szykuta-Piec B., Piec R., Kultura zaufania jako filar bezpieczenstwa cywilnego, [w:] Inzynieria bezpieczenstwa a zagrozenia cywiliza-cyjne, Wyzwania dla bezpieczenstwa, CSPSP, Czçstochowa 2013.
[19] Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziatu terytorialnego panstwa (Dz.U. 1998 nr 96, poz. 603).
[20] Jakosc zycia w Polsce, Gtówny Urzqd Statystyczny, [dok. elektr.] http://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktual-nosci/5486/16/2/1/jakosc_zycia_w_polsce._edycja_2015.pdf [dostcp: 4.12.2018].
[21] Diagnoza spoteczna: zintegrowana baza danych, www.diagno-za.com [dostcp: 4.12.2018].
[22] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrozen powaznymi awaria-mi zwiqzanymi z substancjami niebezpiecznymi, zmieniajqca, a nastcpnie uchylajqca dyrektywc Rady 96/82/WE (Dz. Urz. UE L 197/1 z 24 lipca 2012 r.).
ST. KPT. DR BARBARA SZYKUtA-PIEC - absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, Wydziatu Filozofii i Socjologii, Instytutu Socjologii. Liczne szkolenia i kursy z obszaru interwencji kryzysowej umozliwity jej miçdzy innymi kilkuletniq stuzbç w Interwencyjnym Zespole Psy-chologicznym. Pod koniec 2014 roku obronita tytut doktora socjologii na Uniwersytecie w Biatymstoku. Zagadnienia poruszane w rozprawie dotyczyty wptywu czynnikow spoteczno-ekonomicznych na poczucie bezpieczenstwa mieszkancow powiatow. Tematy zwiqzane ze stre-sem, przemocq, dyskryminacjq, to oprocz badan nad kulturq zaufania, zachowaniami, relacjami grupowymi, wptywem spotecznym, gtowne obszary zainteresowan. Obecnie kieruje pracami Zaktadu Edukacji Spotecznej na Wydziale Inzynierii Bezpieczenstwa Cywilnego SGSP
BRYG. DR INZ. ROBERT PIEC - absolwent Szkoty Gtownej Stuzby Pozarniczej. Doktor nauk technicznych w dyscyplinie inzynieria srodowi-ska nadany uchwatq Rady Naukowej Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Panstwowego Instytutu Badawczego. Ukonczyt rowniez stu-dia podyplomowe Zarzqdzenie w stanach zagrozen w Szkole Gtow-nej Stuzby Pozarniczej, studia podyplomowe Bazy danych w Wyzszej Szkole Informatyki Stosowanej i Zarzqdzania oraz studia podyplomowe z seminariami doktoranckimi Analiza ryzyka w Akademii Finan-sow. Jest autorem lub wspotautorem wielu artykutow, rozdziatow mo-nografii oraz referatow prezentowanych na konferencjach krajowych i zagranicznych. Obecnie petni obowiqzki Kierownika Katedry Bezpieczenstwa Inzynierii Wydziatu Inzynierii Bezpieczenstwa Cywilnego Szkoty Gtownej Stuzby Pozarniczej.
SENIOR CAPT. BARBARA SZYKUtA-PIEC, PH.D. - a graduate of the University of Warsaw, the Faculty of Philosophy and Sociology, the Institute of Sociology. Numerous training sessions and courses on crisis intervention enabled her to be admitted for a few years' service at the Intervention Psychology Team. In late 2014, she acquired the degree of Doctor of Sociology at the University of Biatystok. Issues discussed in her dissertation included the impact of socio-economic factors on the sense of security of district residents. Subjects related to stress, violence and discrimination are among her main interests, along with research on the culture of trust, behaviour, group relationships and social impact. Currently, she is managing the operations of the Department of Social Education at the Faculty of Civil Security Engineering.
BRIG. ROBERT PIEC, PH.D. ENG. - a graduate of the Main School of Fire Service. He was conferred the degree of Doctor of Technical Sciences in the field of environmental engineering by way of the Resolution of the Scientific Council of the Central Institute for Labour Protection - National Research Institute. He also completed postgraduate studies in "Management in Hazard" at the Main School of Fire Service, postgraduate studies in "Databases" at the Warsaw School of Information Technology, and postgraduate studies with Ph.D. seminars "Risk Analysis" at the Academy of Finance. He is the author or co-author of numerous articles, monograph chapters and papers presented at national and international conferences. Currently, he is acting in the capacity of Head of the Department of Engineering Security at the Faculty of Civil Safety Engineering of the Main School of Fire Service.
\
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyzszego
Stworzenie anglojczycznych wersji oryginalnych artykutów naukowych wydawanych w kwartalniku „BITP. Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza" - zadanie finansowane w ramach umowy 658/P- DUN/2018 ze srodków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyzszego przeznaczonych na dziatalnosc upowszechniajqcq naukc.
