Научная статья на тему 'Актуальность создания орфографического словаря "Ужыванне і напісанне прыставак / часціц не (ня), ні (ані)"'

Актуальность создания орфографического словаря "Ужыванне і напісанне прыставак / часціц не (ня), ні (ані)" Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
204
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОРФОГРАФИЧЕСКИЙ СЛОВАРЬ / ПРИСТАВКА / ЧАСТИЦА / ЛЕКСИКОГРАФИЯ / РАЗДЕЛЬНОЕ НАПИСАНИЕ / ДЕФИСНОЕ НАПИСАНИЕ / СЛИТНОЕ НАПИСАНИЕ / ТЕРМИНОЛОГИЧЕСКАЯ ЛЕКСИКА

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Куликович Владимир Иванович

Подчеркиваются основные факторы, которые предопределили актуальность создания первого специализированного орфографического справочника для работников печати по проверке написания приставок / частиц не (ня), ні (ані) с разными частями речи. Среди них: отсутствие в белорусистике специализированных орфографических словарей, разнобой в написании одних и тех же форм в СМИ и существующих лексикографических трудах и др. Рассказывается, что в спроектированном словаре, кроме традиционного написания не (ня) вместе, будут размещены и такие случаи, когда указанные слова пишутся раздельно и даже через дефис, а также причастия, прилагательные, наречия, существительные, которые по разным причинам не представлены в орфографических справочниках общего типа. Утверждается, что словарь может решить ряд практических задач, которые стоят перед издателями, сотрудниками редакционно-издательских организаций, учеными. Это: повышение продуктивности работы корректоров и редакторов, ликвидация существующего разнобоя в написании лексем с частицами / приставками не (ня), ні (ані), активизация деятельности белорусских ученых по разработке типологии книг орфографической тематики, уточнение и конкретизация правил белорусской орфографии относительно правописания не (ня), ні (ані).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АКТУАЛЬНАСЦЬ СТВАРЭННЯ АРФАГРАФ1ЧНАГА СЛОЎН1КА «УЖЫВАННЕ I НАП1САННЕ ПРЫСТАВАК / ЧАСЦ1Ц НЕ (НЯ), Н1 (АН1)»

Акрэсл1ваюцца асноўныя фактары, якія прадвызначылі актуальнасць стварэння першага спецыялізаванага арфаграф1чнага даведніка для работнікаў друку па праверцы напісаняў прыставак/часціц не (ня), ні (ані) з рознымі часц1нам1 мовы. Сярод ix: адсутнасць у беларусістыцы спецыялізаваных арфаграфiчныx слоўнікаў, разнабой у напiсаннi адных i тых жа формаў у СМ1 i існаваных лексiкаграфiчныx працах i іншыя. Распавядаецца, што ў праектаваным слоўніку, акрамя традыцыйных напісанняў не (ня) разам, будуць змешчаны i тыя выпадкі, калi адзначаныя словы пiшуцца асобна i нават праз злучок, а таксама дзеепрыметнікі, прыметнікі, прыслоўі, назоўнікі, што па розных прычынах не падаюцца ў арфаграфiчныx даведнiкаx агульнага тыпу. Сцвярджаецца, што слоўнік здольны вырашыць шэраг практычных задач, якiя стаяць перад выдаўцамі, супрацоўнiкамi рэдакцыйна-выдавецкіх арганiзацый, навукоўцамi. Гэта: павышэнне прадукцыйнасцi працы карэктараў i рэдактараў, ліквідацыя iснаванага разнабою ў напiсаннi лексем з часцiцамi/прыстаўкамi не (ня), ні (ані), актывізацыя дзейнасцi беларускix навукоўцаў па распрацоўцы тыпалогii кнiг арфаграфiчнай тэматыкі, удакладненне i канкрэтызацыя правiлаў беларускай арфаграфii адносна правапiсу не (ня), ні (ані).

Текст научной работы на тему «Актуальность создания орфографического словаря "Ужыванне і напісанне прыставак / часціц не (ня), ні (ані)"»

ПЕЧАТЬ В НЕЛОМ. КНИГОВЕДЕНИЕ

УДК 811.161.31 '35

У. I. Кулiковiч

Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот

АКТУАЛЬНАСЦЬ СТВАРЭННЯ АРФАГРАФ1ЧНАГА СЛОУН1КА

«УЖЫВАННЕ I НАП1САННЕ ПРЫСТАВАК / ЧАСЦ1Ц НЕ (НЯ), HI (АН1)»

Акрэсл1ваюцца асноуныя фактары, як1я прадвызначыт актуальнасць стварэння першага спецыял1заванага арфаграф1чнага даведшка для работшкау друку па праверцы нашсанняу прыста-вак/часцщ не (ня), Hi (аш) з розным часцшаш мовы. Сярод ix: адсутнасць у беларусютыцы спецымзаваных арфаграфiчныx слоушкау, разнабой у напiсаннi адных i тых жа формау у СМ1 i юнаваных лексiкaгрaфiчныx працах i шшыя. Распавядаецца, што у праектаваным слоутку, акрамя традыцыйных нашсанняу не (ня) разам, будуць змешчаны i тыя выпади, калi адзначаныя словы пiшуцца асобна i нават праз злучок, а таксама дзеепрыметнш, прыметнш, прыслоу^ назоунш, што па розных прычынах не падаюцца у арфаграфiчныx даведнiкаx агульнага тыпу.

Сцвярджаецца, што слоушк здольны вырашыць шэраг практычных задач, як1я стаяць перад выдауцаш, супрацоушкаш рэдакцыйна-выдавецшх арганiзацый, навукоyцамi Гэта: павышэнне прадукцыйнасцi працы карэктарау i рэдактарау, лшввдацыя iснаванага разнабою у напiсаннi лексем з часцiцамi/прыстаyкамi не (ня), нi (аш), актыгазацыя дзейнасцi беларуск1х навукоуцау па распрацоуцы тыпaлогii кнiг aрфaгрaфiчнaй тэматыш, удакладненне i канкрэтызацыя правшау беларускай aрфaгрaфii адносна прaвaпiсу не (ня), н (аш).

Ключавыя словы: aрфaгрaфiчны слоушк, прыстаука, чaсцiцa, лексiкaгрaфiя, раздзельнае нашсанне, дэфiснaе нaпiсaнне, злiтнaе нашсанне, тэрмiнaлaгiчнaя лексiкa.

U. I. Kulikovich

Belarusian State Technological University

THE RELEVANCE OF THE SPELLING-BOOK "USAGE AND WRITING OF PRFIXES / PATICLES (NE / NYA, NI / ANI)"

The article deals with the main factors identifying the relevance of the first specialized spelling-book for printing workers to check the spelling of prefixes/particles (ne/nja, ni/ani)with different parts of speech. There are such problems as the lack of special spelling-books, inconsistency in the writing of the same forms in the media and existing lexicographical works and others.

It is told that in the designed dictionary in addition to traditional spelling (ne/nja, ni/ani) together will be posted those cases when words are written separately and even in a hyphen as well as adjectives, nouns, adverbs that in different causes are not given in spelling-books of general type.

It is asserted that the designed dictionary is able to solve a number of practical problems, facing the publishers and staff of the editing, publishing organizations, scientists. The result of it will be increasing productivity of proofreaders and editors, the elimination of the existing inconsistency in the spelling of the lexemes with prefixes/particles (ne/nja, ni/ani), the sensitization of Belarusian scientists' activities in the development of the typology of the spelling issues, clarification and specification of the rules of Belarusian orthography regarding spelling (ne/nja, ni/ani).

Key words: spelling-book, prefixes, particles, lexicography, separated writing, writing in a hyphen, fused writing, terminological lexicon.

Уводзшы. Канец ХХ ст. - першыя дзесящ-годда ХХ1 ст. характарызуюцца у Беларуа знач-най aктывiзaцыяй лексiкaгрaфiчнaй працы. Гэта абумоулена тым, што у беларусау з'явшася рэ-альная магчымасць аб'ектыуна у слоушкавай форме увасоб^ розныя фрагменты сваёй моу-най карцшы свету, узроуш беларускай моунай

сютэмы, рознабаковыя аспекты уласных навуко-вых ведау. Дагэтуль, паводле нaзiрaнняy мнопх нацыянальных мовазнауцау, выпуск лекакагра-фiчнaй прадукцьп ажыццяуляуся пад уплывам рускай лексiкaгрaфiчнaй практыю.

Асaблiвым попытам карыстаюцца у чытачоу aрфaгрaфiчныя слоунЫ беларускай лiтaрaтурнaй

78 Актуальнасць стварэння арфаграф1чнага слоун1ка «Ужыванне I нап1санне прыставак / часц|ц не (ня), н1 (ан1)»

мовы. Па-першае, трэба прызнаць: нягледзячы на тое, што арфаграфiчная граматнасць павшна набывацца у школе, у адносшах да беларускага пiсьма такую задачу вырашыць праблематычна па прычыне адсутнасщ у асобных выпадках пэуных правшау, апеляванне у тэкстах правшау да слоушкау, спрэчнасцi напiсання некаторых, асаблiва запазычаных слоу (прынт-тэхналогИ цi прынттэхналогп). Яшчэ у 1957 г. С. I. Ожа-гау тсау: «Як паказвае псторыя, арфаграфiч-ныя правшы, якой бы ступенню паунаты яны не адрознiвалiся, не могуць задаволщь арфагра-фiчнай практыкi. Патрэбны слоунш, якiя, улiч-ваючы рознабаковыя запатрабаванш арфагра-фiчнай практыкi, дапамагалi б ёй у нашсанш асобных слоу, а шшы раз i цэлых катэгорый новых слоу» [1, с. 216]. Па-другое, стварэнне новых арфаграфiчных даведшкау стымулююць сёння змены i Удакладненнi, якiя адбывалiся у нашай арфаграфii на працягу апошнiх пящдзе-сяцi гадоу, Закон «Аб Правшах беларускай арфаграфп i пунктуацып», як уступiу у дзеянне 1 верасня 2010 г. Па-трэцяе, рабоце з арфагра-фiчнымi слоУнiкамi традыцыйна удзяляецца вялiкая увага падчас арганiзацыi вучэбнага пра-цэсу у агульнаадукацыйных установах i устано-вах вышэйшай адукацьп. Па-чацвёртае, арфа-графiчныя слоУнiкi у большай ступенi, чым iншыя слоунш, маюць найперш практычнае значэнне - служаць даведнiкамi для тых, каму даводзщца пiсаць шмат, а шукаць адказу у гра-матыках i вучэбных дапаможнiках часу не стае.

Задача артыкула — акрэслiць асноуныя складнiкi актуальнасцi для распрацоУкi кан-цэпцыi арфаграфiчнага слоУнiка «Ужыванне i напiсанне прыставак/часцiцне (ня), нi (аш)».

Асноуная частка. Праца над слоушкам распачата на кафедры рэдакцыйна-выдавецкiх тэхналогш факультэта прынттэхналогiй i ме-дыякамушкацыи БДТУ. Яе запатрабаванасць прадвызначана наступнымi фактарамi.

1. Беларуская лексiкаграфiя не можа па-хвалiцца рознабаковасцю падрыхтаваных арфа-графiчных слоУнiкау. Сярод юнаваных чатырох тыпау правапiсных даведнiкау (школьныя, для работнiкаУ друку, галiновыя, агульныя) у нас маюцца толькi агульныя, г. зн. адрасаваныя ма-саваму чытачу, i школьныя — створаныя для патрэб агульнаадукацыйных устаноу. Спецыя-лiзаваных арфаграфiчных для пэунай галiны, а таксама для работшкау СМ1 у нас пакуль не выпушчана. Тыя, што ёсць, з'яуляюцца пера-кладнымi або тлумачальнымi i выконваюць крыху iншыя задачы, адрозныя ад чыста арфа-графiчных [2].

2. Незалежна ад таго, наколью Удалымi былi выпушчаныя у свет беларускамоуныя арфагра-фiчныя слоУнiкi, усе яны толью заклалi падму-

рак для выпрацоую канкрэтных тыпау арфагра-фiчнага слоУнiка, якiя нельга лiчыць канчаткова складзенымi i у нашы днi. Вось, напрыклад, як вызначаюць чытацкi адрас многiя складальнiкi арфаграфiчных слоУнiкаУ i выдавецкiя супра-цоунш, што рыхтуюць такiя рукапiсы да вы-дання: «Кнiга прызначана педагогам i вуням школ, гiмназiй, лщэяу, абiтурыентам сярэднiх спецыяльных i вышэйшых навучальных уста-ноу рэспублiкi, бацькам, яюя жадаюць дапа-магчы сваiм дзецям у паглыбленнi ведау па беларускай мове i пры падрыхтоуцы да цэнтра-лiзаванага тэставання, а таксама уам, хто iмкнецца павысiць асабiсты узровень пiсьмен-насщ» [3, с. 4]. Падобныя анатацып — вынiк адсутнасцi тыпалогii арфаграфiчных слоУнiкау. Яны абцяжарваюць устанауленне аб'ёму i ха-рактару iнфармацыi, якую варта змясцiць у выданнi (настаунт i вучнi усё ж таю розныя катэгорыi карыстальнiкау), не даюць вычапаль-нага адказу, якiя лшгваметадычныя пытаннi можна вырашыць з дапамогай такога выдання.

Канструяваны слоУнiк, на наш погляд, бу-дзе спрыяць выпрацоуцы тыпалогii арфагра-фiчных даведнiкау на Беларуси якая дазволiць не толью асэнсаваць ужо iснаваныя выданнi, але i спрагназаваць стварэнне новых, вызна-чыць характар лексiкагарфiчных праектау, стымуляваць намаганнi лексiкографаУ у розных напрамках.

3. Лшгвюты неаднаразова звярталi увагу, што зл^нае, раздзельнае i дэфiснае натсанне слоу належыць да лiку найбольш складаных i недастаткова распрацаваных пытанняу сучас-най беларускай арфаграфii, што розныя па прызначэнш слоунiкi падаюць часам дыямет-ральна процiлеглыя нашсанш адных i тых жа лекшчных адзiнак; яшчэ большую блытанiну у рэгламентацыю напiсання слоу уносяць друка-ваныя сродкi масавай iнфармацыi [4, с. 3].

У юнаваных арфаграфiчных слоушках не прадуглежана падача асобнага щ варыянтнага напiсання прыставак не (ня), н (ат). Напрыклад, у самым аутарытэтным слоушку М. Бiры-лы [5] зафiксаваны толью такiя напiсаннi: неба-гата, небагаты, неблагi, небуйны, негатовы, неглыбока, неглыбою, неграцыёзна, неграцыёз-ны, негрубы, негрунтоуна, негрунтоунасцъ, не-грунтоуны, негусты, недаарацъ, недагаворвацъ, недалёка, недарагi, недружалюбны, недурны, незафжсаваны, некрануты, некрыудлiвы, ненау-мысна, непадобна, непрыгожы, нядзiуна, неспе-цыялтт, нестары, нядобра, нядобры, нядоля, нядопуск, нядорага, нядоуга, нядоугi, някемлiва i шшыя.

А мiж тым моуная практыка сведчыць, што гэтыя элементы слова могуць быць часцiцамi i тсацца асобна: Я гэтым самым прашу у Вас

1 Вашых вучняу прабачэння, але ж не наумысна падвёу Вас (В. Быкау); I тут жа глыбою, ад абуджанага пачуцця, роздум, не абавяз-ковы, магчыма, для тшага чалавека, але аба-вязковы для мастака (В. Карамазау).

У слоушку, як рыхтуецца да выдання, бу-дуць пададзены канкрэтныя выпадкi напiсання не (ня), ш (ат) як разам, так i асобна, што, безумоуна, аблегчыць работу карэктара друка-ванага або электроннага выдання.

4. Не аднойчы звярталася увага на недак-ладнасцi i непаунату кожнага лексiкаграфiчнага выдання. Праектаваны слоушк прызначаны i для таго, каб лшвщаваць, на колькi гэта магчыма, юнаваныя прабелы.

Па-першае, тут будуць прадстаулены такiя напiсаннi, яюя пераважаюць у мауленчай прак-тыцы. Напрыклад, iснаваныя даведнiкi падаюць нашсанне прыслоуяу непатрэбна i ненаумысна толью разам, а вось карыстальнiкi мовай шшуць у большасцi выпадкау асобна: У вожыка / Цуда-прычоска. / Яму не патрэбна / Расчоска (Л. Пранчак); Нават кал1 праходз1ць нейкае «паркетнае» мерапрыемства, я так Ц 7накш знайду, па вачах пазнаю армятна 7 менав1та з 1м затшу ттэрв'ю, прычым атрымл1ваецца гэта не наумысна («Маладосць»);

Па-другое, будуць уключаны дзеепрымет-нт, прыметнш, прыслоу^ назоунш, якiя па розных прычынах не падаюцца у арфагра-фiчных даведнiках агульнага тыпу. Напрыклад: дзеепрыметтш: недрукаваны, незабароне-ны, незагарэлы, некаханы, немгнальны, ненад-рукаваны, неналаджаны, ненатсаны, ненапоу-нены, непадлеглы, непадмазаны, непакрыуджа-ны, непераузыдзены, непраяснены, непрыдума-ны, непрыкручаны, непрымгрэнчы, непрыручаны, неразарваны, нераскаяны, нераспрануты, нерас-талы (снег), нерасшыфраваны (рукатс), неспа-дзеуны, нестамляльны, несуадносны, неунарма-ваны, нядоены;

прыметтш: недзяржауны, недраматыч-ны, недрауляны, недухмяны, некароткг, ненар-матыуны, ненароджаны, немедыкаментозны, непусты, нераптоуны, несамотны, нескупы, не-славянсю, нефармальны3 нявузкг, нягорю, ня-дальт, няжорстк1, нязлы, нядбайны, нямёртвы, нямодны, няновы, нярыначны, няурадавы, ня-шустры, няшчодры;

прыслоуi: няварта, нядужа, не заусёды, не-мтусл1ва, ненапаказ, ненарокам, нераунадушна, несамотна, нетаропка, нядз1ва, някрыудна, ня-страшна;

назоунт: невяртанец, незычл1вец, нелегал, непазнанне, нязмушанасць, нягснасць, нялюд-скасць, няпамяць i некаторыя шшыя.

Па-трэцяе, не абыдзена увагай будзе i тэр-мшалапчная лексша з адпаведнымi пазнкамк

непатапляльнасць, наз., спец., непауназубыя, прым., заал., неправадшк, наз., ф1з., неправаз-дольнасць, наз., юр, неправамоцнасць, наз., юр., неправасуддзе, наз., юр, непрафарбоука, наз., спец., неразабраны, дзеепрым., спец., не-развггасць, наз., грам., неразв1ты (грам.) прым., неразлучнш, наз., заал, нераунабедраны, прым., мат, нержавеючы, дзеепрым., тэхн, несамаюравальны, прым., палт., несамаходны прым., тэхн, нескарачальны, прым., мат, нескладовы, прым., лтгв, нескланяльны, прым., грам., неспрагальнасць, наз., грам, несудз> масць, наз., юр, няжвачныя, наз., заал., нязор-ка, наз., астр., някоую, дзеепрым., тэхн, ня-парнакапытныя, наз., заал, няроунастаронш, прым., мат, нярудны, прым., геал. i г. д.

5. Актуальнасць слоУнiка бачыцца i у тым, што яго змест дапаможа сфармуляваць аб'ек-тыуныя арфаграфiчныя прадшсанш, зняць iснаваныя недакладнасцi i нават хiбы. Асаблiва гэта датычыцца арфаграфи дзеясловау. Напрыклад, слова непакощца падаецца ва усiх ву-чэбных дапаможнiках у пункце правiла, што яно без не ужываецца. Аднак гэта няпрауда. Без не гэтае слова ужываецца, аднак мае шшае значэнне: пако1цца — спачываць. (СМНН, Т. 3., с. 161): Яраслауна заплача па новаму 1гару, / Сумны голас пакощца шалям1 рэк (П. Пан-чанка). У глыбокгм маучант стаял7 вогны-афганцы, прадстаутю райвыканкама, ваенка-мата ля магы, дзе пакощца прах нашых землякоу («Ашмянсю весшк»). Дзеяслоу не-ставаць (нестае) слоунш прапануюць тсаць разам, аднак моуная практыка у большасцi выпадкау iгнаруе такое прадшсанне: Прачыта-ла я учора у газеце, / Што у людзей малака не стае («Свободные новости плюс»); Мне цябе не стае, быццам мору прыбою, / Ветру — вет-разям, ранню — барвовай зары (В. Лукша); Гру-дз1 напоумла крыудай на жыццё, на людзей, на тое далёкае, няулоунае шчасце, якога так ця-пер не стае яму, аарацеламу заучасна, разгуб-ленаму юнаку (М. Ваданосау); «Пяшчоты не стае» — назва верша I. Багдановiч; Чаго не стае астэме выхавання дзяцей дашкольнага узросту («Настаунщкая газета»); Кал1 на даро-зе не стае дысцыпл1ны... («Нарачанская зара»); Ганна схатла са стала крыштальную вазу 7 стала штомоцы бщь у шклгну дзвярэй, але моцы ужо не ставала, сыы пак1дал1 яе («Полымя»); Цяпер Гусоусш асабл1ва балюча ад-чувау, як яму не стае Эразма (У. Арлоу).

Асобная праблема — адрозненне прыстаую неда- ад часцщы не i прыстаую да- у дзеясло-вах. Матэрыялы слоушка дазволяць больш аб'ектыуна глянуць на гэтую акатчнасць: Не-дабраць ураджай, але: не дабраць да канца ураджай [не завяршыць справу]; Лета было

80 Актуальнасць стварэння арфаграф1чнага слоунка «Ужыванне i нап1санне прыставак / часцщ не (ня), Hi (ан1)»

гншое, такое нявартае, што i старыя не пом-няць, кармоу Hedaôpani (М. EpMaroBÎ4); Толку не дабраць... (Ц. Гартны); Некальм гадоу запар мы стабшьна не daôipaeM студэнтау у ма-гiстратуру (Т. Шамякша); Калiсь думау, што на пеней будзе чытаць — дабярэ тое, што не дабрау у маладосц i сталасц (М. Гшь).

Пры стварэнш aрфaгрaфiчнaгa правша, ду-маецца, не варта абмшаць i выпадю, дзе не т-шацца са словaмi праз злучок. Фактычныя прыклады, змешчаныя у слоушку, дазволяць лшгвютам сфармуляваць адпаведнае прaвiлa. Напрыклад: У стсы, што складалi дзещ, разам з рэчамi патрапм i не-рэчы: нехта казау, што добра было б узяць з сабою сям 'ю, а iншыя не уяуляюць жыцця без любiмай цацш (t-styl.info/by).

Заключэнне. Слоушк-даведшк «Ужыванне i натсанне прыставак/часцщ не (ня), ш (аш)» прысвечаны адной aрфaгpaфiчнaй праблеме, акрэсленай у назве кнiгi. Ён з'яуляцца першым беларускамоуным лексiкaгрaфiчным выданнем, адрасаваным рaботнiкaм рэдакцыйна-выдавец-кiх устаноу i aргaнiзaцый, мэта якога — павы-сiць прадукцыйнасць працы карэктарау i ткв> даваць iснaвaны разнабой у нашсанш лексем з чaсцiцaмi/прыстayкaмi не (ня), m (анГ). Акра-мя гэтага, слоушк з поспехам павшен выра-шыць шэраг больш прыватных задач.

1. Пaколькi натсанне часцщ/прыставак не (ня), ш (аш) у мнопм залежыць ад семантыч-ных зрухау у структуры слова, прадвызначаных як фaрмaльнымi пaкaзчыкaмi (наяунасць/ад-сутнасць супрацьпастаулення), так i камушка-тыyнымi зaдaчaмi моуцы (небагаты чалавекi не багаты чалавек), то выданне будзе спрыяць фaрмiрaвaнню якасцей, неабходных для паспя-ховай сaцыялiзaцыi асобы у сучасным грамад-стве. Сярод iх: aрфaгрaфiчнaя граматнасць,

лiнгвiстычнaе чуццё, эрудзiрaвaнaсць, моуная кампетэнцыя, нaвыкi устанаулення лaгiчных сувязей пaмiж aб'ектaмi рэчаюнасщ.

2. Тып канструяванага выдання — слоушк-даведшк, дзе чытач зможа знайсщ тлумачэнне адносна ужывання i нашсання часщц/прыста-вак не (ня), н (анГ) з любымi кaтэгорыямi слоу. Ён зaклiкaны таксама актьтзаваць дзейнасць белaрускiх навукоуцау па распрацоуцы не iснaвaнaй пакуль тыпалогй кшг aрфaгрaфiчнaй тэмaтыкi, дaзволiць спрагназаваць стварэнне новых лексiкaгрaфiчных праектау з улшам су-часных iнaвaцыйных тэхнaлогiй, дзякуючы якiм школьнiкi змогуць якасна падрыхтавацца да цэнтрaлiзaвaнaгa тэставання, а аутары бела-рускамоуных тэкстау хутка вызначацца з нaпi-саннем канкрэтных словаформау.

3. Фактычны матэрыял слоУнiкa-дaведнiкa (канкрэтныя выпaдкi ужывання лексем) яскрава дэманструе напрамак перагляду як структуры, так i фармулёвак aрфaгрaфiчнaгa прадшсання адносна ужывання i нашсання часщц/прыставак не (ня), н (ан1), якое засталося без змен у Законе «Аб Правшах беларускай арфаграфп i пунк-туацш» (2008) у параунанш з Прaвiлaмi 1959 года. Напрыклад, у сучасным правше катэгарычна сцвярджаецца, што «з дзеепрыметнiкaмi, пры яюх aдсутнiчaюць паясняльныя словы цi супраць-пастауленне» [6, с. 164] не (ня) з'яуляецца прыстаукай i пiшaццa разам: неасушаныя (бало-ты), нержавеючая (сталь), нечаканы (прыход). Шмaтлiкiя факты з мaстaцкiх, публщыстычных, навуковых тэкстау аспрэчваюць гэта: Добра працуе наша савецкая пошта. Можа быць узорам для усяго свету. I канверт не пашкожаны. Бачна, што цэнзура маiм тсьмом нават не защкавыася... (С. Пясецю); Таюм чынам, мож-на сказаць, у новым слове план выражэння i план зместу не паяднаныя (А. Каурус).

Л^аратура

1. Нерешенные вопросы русского правописания / ред. Л. П. Калакуцкая. М.: Наука, 1974. 304 с.

2. Куликович В. И., Черкас А. Ю. Классификация белорусских орфографических словарей для школы // Скориновские чтения 2016: книга как феномен культуры, искусства, технологии: материалы II Международного форума, Минск, 6-7 сентября 2016 г. Минск: БГТУ, 2016. С. 159-164.

3. Разам, асобна, праз дэфю. Асноуныя правшы i практычныя заданш / склад.: Н. Д. Бандарэнка, I. Л. Капылау. Мшск: Современное слово, 2005. 208 с.

4. Прыгодзiч М. Р. Пшам без памылак: Разам, асобна, праз дэфю: слоушк-даведшк. Мшск: Парадокс, 2002. 256 с.

5. Слоушк беларускай мовы. Арфаграфiя. Арфаэтя. Акцэнтуацыя. Словазмяненне / 1н-т мовазнауства iмя Я. Коласа АН БССР, пад рэд. М. В. Бiрылы. Мшск: БелСЭ, 1987. 903 с.

6. Кандраценя I. У., Кунцэвiч Л. П., Лукашанец А. А. Сучасная беларуская арфаграфiя: акадэмiчны даведшк. Мшск: Аверсэв, 2012. 272 с.

References

1. Ed. Kalakutskaya L. P. Nereshennyye voprosy russkogo pravopisaniya [Unresolved issues of Russian spelling]. Moscow, Nauka Publ., 1974. 304 p.

2. Kulikovich V. I., Cherkas A. Yu. [Classification of Belarusian spelling dictionaries for school]. Skorinovskiye chteniya 2016: kniga kak fenomen kul'tury, iskusstva, tekhnologii. Materialy II Mezh-dunarodnogo foruma [Scorinovskie read 2016: book like a phenomenon of culture, art, technology: Materials of the International Forum], Minsk, September 6-7, 2016. Minsk, 2016, pp. 159-164 (In Rassian).

3. Comp.: Bandarenka N. D., Kapylau I. L. Razam, asobna, praz defis. Asnounyepravily ipraktychnya zadanni [Together, separated, by a hyphen. Basic rules and practical exercises]. Minsk, Sovremennoye slovo Publ., 2005. 208 p.

4. Prygodzich M. R Pisham bezpamylak. Razam, asobna, praz defis: slounik-davednik [Write without mistakes.Together, separated, by a hyphen: dictionary catalog]. Minsk, Paradoks Publ, 2002. 256 p.

5. Slounik belaruskay movy. Arfagrafiya. Arfaepiya. Akcentuaciya. Slovazmyanenne. Institut movaz-naustva imya Ya. Kolasa AN BSSR [Belarussian dictionary. Orthography. Orthoepy. Accentuation. Inflection]. Institute of linguistics Academy of Sciences of BSSR. Minsk, BelSE Publ., 1987. 903 p.

6. Kandratsenya I. U, Kuntsevich L. P., Lukashanec A. A. Suchasnaya belaruskaya arfagrafiya: akademichny davednik [Modern Belarusian orthography: academic reference]. Minsk, Aversev Publ., 2012. 272 p.

1нфармацыя пра аутара

Кулiковiч Уладзiмiр 1ванав1ч — кандыдат фшалапчных навук, дацэнт, выконваючы абавязю загадчыка кафедры рэдакцыйна-выдавецюх тэхналогш. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушвер-сггэт (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: [email protected].

Information about the author

Kulikovich Uladzimir Ivanavich — PhD (Philology), Assistant Professor, Head of the Department of Editing and Publishing Technology. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: [email protected].

Паступгу 12.09.2016

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.