АДАМ САУДАСЫНА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛДЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МӘСЕЛЕСІНЕ Текст научной статьи по специальности «Право»

К.ЫЛМЫСТЫК, К.УК.ЫК, Ж6НЕ К.ЫЛМЫСТЫК, ПРОЦЕСС_

УДК 343.431

АДАМ САУДАСЫНА ЦАРСЫ 1С-ЦИМЫЛДЫ КЫЛМЫСТЬЩ-КгеЬЩТЬЩ ЦАМТАМАСЫЗ ЕТУ МЭСЕЛЕС1НЕ

Цыздарбекова Баян Жэкенкызы1

Казацстан Республикасыныц Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институтынъщ цылмыстыц, цылмыстыц-процестт, цылмыстыц-атцарушылыц зацнама белгмгшц жетекшг гылыми щызметкер1, з.г.к., цауымдастырылган профессор,

Казацстан Республикасы, Нур-Султан ц.; e-mail: [email protected]

Оразбекова Асем Кайраткызы

Казацстан Республикасыныц Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институтыныц цылмыстыц, цылмыстыц-процестiк, цылмыстыц-атцарушылыц зацнама бвлiмiнiц Kimi гылыми цызметкерi, Казацстан Республикасы, Нур-Султан ц.; e-mail: [email protected]

Аннотация. Мацала Казацстан Республикасы Кылмыстыц кодексшц 128-бабында кез-делген цылмыстыц объективт1 белгыерт талдауга арналган. Палермский хаттамасында жэне 1шк1 зацнамада «адам саудасы» аныцтамасы салыстырмалы зерттеуге ушырады. Талдау процесшде мыналар аныцталды: халыцаралыц цуцыцтагы адам саудасы угымы, отандыц зацнамадагы осы тужырымдамадан айырмашылыгы, «сатып алу-сату» жэне «езге де мэмшелер» сияцты санаттарды цамтымайды; КР КК 128-бабыныц цолданы-стагы редакциясында лексикалыц толымсыздыцца жол бершген. Авторлардыц пгкгргнше, цазацстандыц зац шыгарушыныц траффикинг мазмунына сатып алу-сату жэне езге де мэмтелердг енг1зу1 дэл осы эрекеттщ мэшн керсететтдтмен неггзделген. КР КК 128-ба-быныц цолданыстагы редакциясындагы мэттнен пайдалану мацсаты азгырып тарту-дыц, тасымалдаудыц, берудщ, жасырудыц жэне алудыц м1ндетт1 белгш болып табыла ма екендт тYсiнiксiз екешне назар аударылады. Автор КР КК 3-бабыныц 1-тармагында баяндалган «адамды пайдалану» зацнамалыц дефинициясын нацтылау цажеттт тура-лы устанымды негiздейдi. Бул тужырымдаманыц тужырымдамасында, авторлардыц птртше, адамныц ерюне цылмыстыц эсер етудщ ец кеп таралган тэсыдерт керсету керек. Адам саудасыныц жекелеген саралаушы турлерШц оныц негiзгi цурамына сэйкес-Ыздт аныцталды. Мацалада адам саудасыныц доктриналыц аныцтамасына, сондай-ац КР КК 128-бабында усынылган тужырымдамалардыц мазмунына ерекше назар аудары-

0 лады. Адам саудасы тужырымдамасына доктриналыц устанымдарды талдау керсеткен-

1 дей, зацгерлер арасында бул жагымсыз элеуметтт-цуцыцтыц цубылыс туралы бiркелкi '§ тYсiнiк жоц. Адам саудасы зацсыз эрекеттердщ негурлым кец ауцымын цамтитын пози-о ция басым болып табылады.

g Ty^h свздер: адамдарды сату, адамды сатып алу-сату, адамга цатысты езге де s мэмшелер, адамды пайдалану, адамды пайдалану мацсатында азгырып кендiру, адамды m пайдалану мацсатында тасымалдау, адамды пайдалану мацсатында жасыру.

Ь

-О

с;

ш £

Ч О X

о <

СП

CL

<

а.

X

ь

1 Хат-хабарларга арналган автор 110

К ВОПРОСУ УГОЛОВНО-ПРАВОВОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПРОТИВОДЕЙСТВИЯ ТОРГОВЛЕ ЛЮДЬМИ

Кыздарбекова Баян Жакеновна

Ведущий научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального, уголовно-исполнительного законодательства Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, к.ю.н., ассоциированный профессор, Республика Казахстан, г. Нур-Султан; e-mail: [email protected]

Оразбекова Асем Кайратовна

Младший научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального, уголовно-исполнительного законодательства Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, Республика Казахстан, г. Нур-Султан; e-mail: orazbekova.a @zqai.kz

Аннотация. Статья посвящена анализу объективных признаков преступления, предусмотренного статьей 128 Уголовного кодекса Республики Казахстан. Сравнительному исследованию подвергнута дефиниция «торговля людьми» в Палермском протоколе и отечественном законодательстве. В процессе анализа выявлено, что: понятие торговли людьми в международном праве, в отличие от данного концепта в отечественном законодательстве, не включает в себя такие категории, как «купля-продажа» и «иные сделки»; в действующей редакции статьи 128 УК РК допущена лексическая неполнота. По мнению авторов, включение казахстанским законодателем купли-продажи и иных сделок в содержание траффикинга оправдано тем, что именно они отражают суть данного деяния. Обращается внимание на то, что из текста в действующей редакции статьи 128 УК РК непонятно, является ли цель эксплуатации обязательным признаком вербовки, перевозки, передачи, укрывательства и получения. Автор обосновывает позицию о необходимости уточнения законодательной дефиниции «эксплуатация человека», изложенной в пункте 1 статьи 3 УК РК. В формулировке этого понятия, как полагают авторы, следует указать q наиболее распространенные способы преступного воздействия на волю человека. Выявле- о но несоответствие отдельных квалифицирующих видов торговли людьми его основному составу. Отдельное внимание в статье уделяется доктринальному определению торговли людьми, а также содержанию концептов, представленных в статье 128 УК РК. Анализ доктринальных позиций к понятию торговли людьми показал, что среди ученых-юристов отсутствует единообразное понимание этого негативного социально-правового явления. А Доминирующей является позиция, в соответствии с которой торговля людьми охватыва- о ет собой более широкий круг противоправных деяний.

Ключевые слова: торговля людьми, купля-продажа человека, иные сделки в отношении лица, эксплуатация человека, вербовка с целью эксплуатации человека, перевозка с целью эксплуатации человека, укрывательство с целью эксплуатации человека.»

Kyzdarbekova Bayan Zhakenovna

Leading Research Fellow at the Institute of Legislation and legal information of the Republic of Kazakhstan, PhD in Law, Associate Professor

Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan; e-mail: [email protected]

x

X

о ь

Е

гп Л сг

В

СП А

TO THE QUESTION OF CRIMINAL LEGAL SUPPORT g

OF COUNTERACTION TO HUMAN TRAFFICKING §

X

e о

"О 2 А JZ

"O

Orazbekova Asem Kairatovna

Junior Research Fellow at the Institute of Legislation and legal information of the Republic of Kazakhstan, Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan; e-mail: [email protected]

Abstract. The article is devoted to the analysis of objective signs providedfor in Article 128 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan. A comparative study identified the definition of «trafficking in persons» in the Palermo Protocol and domestic legislation. The analysis revealed that: the identification of human trafficking in the identification of rights, in contrast to this concept in domestic legislation, does not include such categories as «purchase and sale» and «other transactions»; in the current version of Article 128 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan, lexical incompleteness is allowed. According to the authors, the inclusion of sale and purchase and other transactions by the Kazakh legislator in the content of trafficking is justified by the fact that they reflect the essence of this act. Attention is drawn to the fact that it is not clear from the text in the current version of Article 128 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan whether the purpose of exploitation is a mandatory sign of recruitment, transportation, transfer, harboring and receiving. The author substantiates the position on the need to clarify the legislative definition of «human exploitation» set out in paragraph 1 of Article 3 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan. In the formulation of this concept, as the authors believe, it is necessary to indicate the most common ways of criminal influence on the will of a person. The inconsistency of certain qualifying types of human trafficking with its main structure was revealed. Special attention is paid to the doctrinal definition of human trafficking, as well as the content of the concepts presented in Article 128 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan. An analysis of doctrinal positions on the concept of human trafficking showed that there is no uniform understanding of this negative social and legal phenomenon among legal scholars. The dominant position is that human trafficking covers a wider range of illegal acts.

Key words: human trafficking, buying and selling ofa person, other transactions in relation to a person, exploitation of a person, recruitment for the purpose of exploiting a person, transportation for the purpose of exploiting a person, harboring for the purpose of exploiting a person

(N О IN

О П

g К1р1спе

s 2021 жылы ел Президент КТокаевтыц

5 «Жаца жагдайдагы Казакстан: ic-кимыл

Е кезещ» атты Казакстан халкына Жолда-

е уында койылган азаматтардьщ мYДделерiн

s коргау бойынша эдш мемлекет калыпта-

0 стырудыц басым мiндеттерi аясында адам 2 саудасына карсы треске багытталган кыл-£ мыстык-кукыктык шараларды жетiлдiру s ерекше мэнге ие болады. е Адам саудасыныц когамдык кауштш-jg ri мынада: адам затпен немесе тауармен [¿У аныкталган кезде мэмшенщ «мэш» ретшде g: эрекет етедь Сондыктан бул эрекет ауыр g кылмыстардыц бiрi ретшде танылады, оныц < объективтi жагы жеке бас бостандыгын, <1 козгалыс бостандыгын жэне адамныц ерiк Р* бостандыгын шектеумен байланысты. ^ Адам саудасыныц кауiптiлiгiн жэне оган

1 карсы турудыц барабар шараларын эзiр-s леудщ мацыздылыгын мойындай отырып, ^ бiздiц мемлекет осы уакытка дейiн осы терю со элеуметпк-кукыктык кубылыстыц мэнi мен

шекараларын аныктаган жок, бул ез кезе-

DOI: 10.52026/2788-5291_2022_70_3_110

гiнде онымен ^ресудщ тиiмдi куралдарын эзiрлеудi киындатады.

Бiр кызыгы, колданыстагы кылмыстык зацнамада адам саудасына байланысты кылмыстардыц табес жок, ал кукык колдану практикасы оларга адам саудасы мен кэме-летке толмагандар саудасыныц курамда-рынан баска (КР КК 128 жэне 135-баптары), КР КК 125-бабыныц 3-белiгiнiц 2-тармагын-да, 126-бабыныц 3-белтнщ 2-тармагын-да, 134-бабында, 309-бабында кезделген iс-эрекеттердi жаткызады. Траффикингке байланысты кылмыстардыц кецейтшген та-бесi, бiздiц кезкарасымыз бойынша, КР КК 128-бабында бектлген адам саудасыныц жалпы дефинициясыныц булыцгырлыгына байланысты.

1997 жылгы КР КК адам саудасына байланысты кылмыстардыц тiзiмiн камтыганын атап еткен жен. Ол КР КК-не 2013 жылгы «Казакстан Республикасыныц кейбiр зацна-малык актшерше адамдарды сатуга карсы iс-кимыл мэселелерi бойынша езгерiстер мен толыктырулар енпзу туралы» Зацымен

енпздь Сонымен, 1997ж. КК 128-бабы ескертпенщ 4-т. оларга: КР КК-ныц 113 б., 125-б. 3-б. б) т., 126-б. 3-б. б) т., 128, 132-1, 133, 270 жэне 271 баптарын жаткызды.

Адам саудасына карсы ic-кимыл женшде-ri кызметтщ жай-^й туралы дурыс акпарат алу аталган топтыц кылмыстарын есепке алу тэртсбше дурыс кезкараска байланысты болып кершедь Алайда, КР Бас прокура-турасыньщ Кукыктык статистика жэне ар-найы есепке алу жeнiндегi комитетi усынган адам саудасына байланысты тiркелген кыл-мысты; кукык бузушылыктар туралы де-ректерден осы багытта жYргiзiлiп жаткан жумыстардыц нэтижелерiн багалау киын. Осыны ескере отырып, бул мэселенi ниве-лирлеу Yшiн кылмысты; кодексте адам саудасына байланысты кылмыстардыц тiзiмiн калпына келтiрген жен. КР КК 3-бабына келесi редакциядагы жаца 26-2) тармакты енгiзу дурысырак болар едк «26-2) адам саудасына байланысты цылмыстар - бул осы Кодекстщ 116-бабында, 125-бабыныц 3-бвл1г1н1ц 2-тармагында, 126-бабыныц 3-бвл1г1н1ц 2-тармагында, 128-бабында, 134-бабында, 135-бабында, 308-бабында, 309-бабында квзделген эрекеттер».

Сондай-ак, колданыстагы зацнамада адам саудасына карсы ю-кимылды уйымдастыруга байланысты мэселелердi реттеуге арналган нормалар жок екендiгiне назар аударылады. Бул, бiздiц ойымызша, осы саладагы жагдай-ды талдау жэне болжау процесш, карасты-рылып отырган терiс элеуметтiк-кукыктык кубылыска карсы теориялык тургыдан тек-серiлген шараларды эзiрлеудi киындатады.

Осыны негiзге ала отырып, Казакстанда адам саудасына карсы ю-кимылдыц уйым-дык-кукыктык шараларыныц тиiмдiлiгiн темендететш факторлардыц бiрi адам сауда-сына байланысты кылмыстарды статистика-лык есепке алу мэселесшщ реттелмеуi болып табылады деп айтуга болады. Эдебиетте дурыс атап eтiлгендей, «адам саудасы сала-сы» жэне «оны курайтын кылмыстар тобеа» угымдарын айкындауга бiрыцFай кезкара-стыц болмауы адам саудасына карсы ю-ки-мыл женшдеп практикалык кызметтегi еле-улi проблемалардыц бiрi болып табылады [1].

В.И. Коваленко езшщ «Адамды кылмы-стык пайдалануFа карсы турудыц теориялык жэне колданбалы мэселелерi: криминоло-гиялык зерттеу» атты диссертациялык зерт-теуiнде халыкаралык стандарттарFа сэйкес адам саудасы мен адамды кылмыстык пай-далануFа катысты кылмыстарды бакылау, тiркеу жэне есепке алу жYЙесiн бiрiздендiру

мэселесiн кeрсетедi (КР КК 120, 127.1, 127.2, 240, 240.1, 241, 242, 242.1, 242.2 баптары) [2].

Эдктер мен материалдар

Бул зерттеудщ эдiснамалык непзш зац FылымындаFы танымныц жалпы Fылыми эдiстерi курайды: логикалык, диалектика-лык, курылымдык жэне функционалды, со-нымен катар арнайы зацды: салыстырмалы кукыктык, формальды кукыктык, техника-лык-кукыктык. Зерттеу барысында авторлар кукык колдану практикасыныц материалда-рына жYгiндi.

Нег1зг1 бел1м

Нью-Йоркте 2000 жылFы 15 карашада кабылданFан Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц Трансулттык уйымдаскан кылмыска карсы конвенциясын толыктыратын адам саудасыныц, эсiресе эйелдер мен балалардыц, алдын алу жэне жолын кесу жэне ол Yшiн жазалау туралы хаттама (будан эрi - Хаттама) рати-фикацияланып, Казакстан оныц ережелерiн ез зацнамасына имплементациялау жeнiндегi мiндеттемелердi eзiне алды.

Отандык зацнамадан айырмашылыFы, ха-лыкаралык кукыктык нормада карастырылып отырFан санаттыц «сатып алу-сату» жэне баска да мэмшелер сиякты нысандары кер-сетшмеген. Казакстандык зац шыFарушыныц Е оларды адам саудасы нысандарыныц тiзбесi- q не енгiзу туралы шешiмi толы^ымен акталFан К деп ойлаймыз, ейткеш олар, бiздiц ойымыз- s ша, осы эрекеттiц мэнiн кeрсетедi. Айта кету q керек, мундай тэсш халыкаралык-кукыктык У ережелерге кайшы келмейд^ бiрак Казакстан ^ улттык кукык дэстурлерш курметтейтшш А жэне сактауFа тырысатынын таFы бiр рет о кeрсетедi. g

Адам саудасы тужырымдамасына док- Е триналык устанымдарды талдау керсеткен- Ь дей, зацгер Fалымдар арасында терминнiц В мазмуны туралы бiркелкi тYсiнiк жок. Мы- И салы, А. Репецкая адам саудасы деп адамды р сатып алу-сатуды, «не OFан катысты езге де В зацсыз мэмiлелер жасауды, сондай-ак осы О iс-эрекеттерден кез келген пайда алу Yшiн не и оны кейiннен кез келген нысанда пайдалану ф максатында, егер бул адамныц баска тацда- р уы болмаFан жаFдайда, сол сиякты алдау Ц жолымен иеленудi, пайдалануды жэне билш s етудЬ> тYсiнедi [3, 87 б.]. к

Автордыц устанымы орынды емес деп № ойлаймыз, ейткеш зацнамалык дефиници- ( яFа «адамды иемдену жэне осы эрекеттерден -кез келген пайда алу Yшiн пайдалану» деген ЕЕ сез тиркесш енгiзу кукык колданушылардыц 2

CL

< Z

CL

о е

X

о

m

о

СП <

< СП

ь

-Q

с;

ш £

Ч О X

о <

СП

X

ь

адам урлау (КР КК 125-бабыныц З^лтиц 2-тармагы) жэне адам саудасы курамдарын ажырату жeнiндегi мiндетiн киындататын болады. Сондай-ак, жэбiрленушiде «баска тацдаудыц» болмауы сиякты белгшш дурыс тацдалганын мойындау екiталай. Ол, бiздш ойымызша, адам саудасы угымыныц кeлемiн айтарлыктай тарылтады.

Тар кезкарасты жактаушылар «адам саудасы» угымыныц шецбершен карастырылып отырган тужырымдамамен байланысты эре-кеттердi шыгарады, мысалы, адамдарды тарту, тасымалдау, беру, жасыру немесе алу мак-сатында жузеге асырылган эрекеттер [4, 9].

Алайда, тутастай алганда, кылмыстык кукыктыц казiргi доктринасында адам саудасы зацсыз эрекеттердiц кец спектрш камти-тын устаным басым. Атап айтканда, траф-фикинг тек осы эрекеттерге тэн нысандарды гана емес (сатып алу-сату жэне кулдыкка жYгiну), сонымен катар адамды кешннен канау максатында жYзеге асырылатын баска да эрекеттерд^ атап айтканда, адамды жал-дау, тасымалдау, беру, алу немесе жасыру сиякты эрекеттердi камтиды деп саналады [4, 8]. Айта кету керек, бул iс-эрекетке ка-тысты мундай устаным халыкаралык жэне отандык зацнаманыц нормаларына сэйкес келедь Жалдау, тасымалдау, беру, алу сатып алу-сатудыц курылымдык элементтерi екенiн ескермеуге болмайды. Ягни, соцгысы аталган эрекеттердi камтиды. КР КК 128-бабы магынасында адамды сатып алу-сату ю-эрекет болып табылады, оныц нэтижесш-де сатушы акшалай сомага сатып алушыга адамды «меншiгiне» бередь И.Д. Измайлова дурыс атап еткендей, «адамды кылмы-стык-кукыктык магынада сатып алу-сату екi адамныц арасындагы мэмiле (кылмыстык келiсiм) болып табылады, соныц аркасында олардыц бiреуi адамды баска адамныц мен-шiгiне беруге мшдеттенед^ ол ез кезегiнде адамды кабылдайды жэне оган акша немесе баска материалдык кундылыктар бередi» [5, 18 б.]. Мунда, кeрiп отырганымыздай, сатып алу Yшiн телем куралы ретiнде автор акша мен баска да материалдык кундылыктарды кeрсетедi. Баска галымдар да осындай пiкiр айтады [6, 78].

Осыган байланысты И.В. Крылатых дурыс айтады: «Ештеце акша сомасыныц ба-ламасы, тiптi мYлiктiк пайда ретiнде таныла алмайды» [7, 66 б.]. Бул КР АК 406-б. туын-дайды, оган сэйкес сатып алу-сату шартын

орындау процесшде телем куралы акшалай сома болып табылады. Егер сатып алушы ез телемш баска материалдык кундылыктар немесе баска мYлiктiк баламалар аркылы жY-зеге асырса, онда бiздiц ойымызша, есепте-удiц бул формалары «адамга катысты баска мэмшелерге» жаткызылуы керек, мысалы, айырбастау, карызды телеу, сыйга тарту.

Сондай-ак, эдебиетте сату аякталган сэтке катысты бiржакты пiкiр жок. КеИбiр авторлар адамды сатып алу-сату кезшде жасалган iс -эрекеттер бiр-бiрiмен байланысты екендш-не CYЙене отырып, сатушы сатып алушыдан акша алган сэттен бастап мэмiле такырыбын бiр немесе одан да кеп адамга берген сэттен бастап аякталган деп санайды, ал сатып алушы оны (оларды) алады. Егер кандай да бiр себептермен бул эрекеттер жасалмаса, онда галымдардыц тюршше, олар кылмыс жасауга эрекет жасайды [5, 18 б.]. Сондай-ак, сатып алу-сату сатушы адамды сатып алушы-ныц меншiгiне олардыц арасында кол жет-кiзiлген акша сомасы немесе мYлiктiк сыйакы туралы келiсiмге байланысты берген сэттен бастап аякталган эрекет деп танылады деген тюр айтылады [8]. Бiзге адам саудасыныц осы нысаны сатушыдан сатып алушыныц менштне акша сомасы Yшiн адамды беру эрекет! болып табылатын пiкiр негурлым не-гiзделген болып керiнедi. Ягни, осы тургы-да адам саудасыныц карастырылып отырган тYрi адамды сатып алушыдан сатушыга берген кезде аякталган кылмыс болып саналады.

Сондай-ак, адам «тауар» деп айтатын баска мэмшелер адамныц «сыйга тарту», «айырбастау», «жалдау» тYрiнде жYзеге асы-рылуы мYмкiн, оны тараптар арасындагы мшдеттемелердш орындалуын камтамасыз ету Yшiн «кепш» ретшде калдыру жэне т.б. сонымен бiрге жасалган мэмiленiц тYрiн бел-гiлеу актiнiц аякталу сэтш аныктау Yшiн ете мацызды. Атап айтканда, А.В. Бриллиантов бiр жакты жэне ею жакты мэмiледе эрекет-тщ аякталу сэт баскаша аныкталады деп сендiрдi. Сонымен, бiр жакты мэмше адамды Yшiншi тулгаларга беру кезшде аякталган эрекет болып саналады, ал ею жакты мэмше - мэмше тараптары барлык мiндеттемелердi орындаган сэттен бастап, ягни сатушы сатып алушыга мэмшешц «затын» берген кезде, ал сатып алушы ез кезегшде «тауар» Yшiн теле-ген кезде. Беру жэне кабылдау уакыты сэйкес келе ме, жок па, мацызды емес2.

Керш отырганыцыздай, авторлардыц

2 Комментарий к Уголовному кодексу Российский Федерации: в двух томах [Электронный ресурс] / Режим доступа: https://www.twirpx.com/file/2498514/ (дата обращения: 17.12. 2021).

кепшшт сатып алу-сату жэне баска да мэмшелер аркылы жасалган кылмыстыц аякталуын сатып алушыга немесе Yшiн-шi тулгаларга берумен жэне, тиiсiнше, оны алумен байланыстырады. Бул адамды сатып алушыдан сатушыга беру сатып алу-сату шартын орындау эрекетi екенiн керсетедь

Нэтижелер. Талкылау

Эрекеттi ^К-нщ 128-бабыныц бiрiншi белiгi бойынша жэне ^К-нщ 135-бабыныц 1-белiгi бойынша саралау Yшiн диспозици-яда керсетiлген эрекеттердщ ец болмаганда бiреуiн жасау фактiсiн аныктау жеткiлiктi деп пайымдаймыз. Адам саудасыныц непз-гi курамы бiрнеше баламалы эрекеттерден туратындыктан, кшэлшердщ диспозицияда керсетшген эрекеттердщ ец болмаганда бiре-уш жасаганын аныктау жеткiлiктi болады. Сонымен катар, егер кiнэлi бiр емес, бiрне-ше немесе тiптi баптыц диспозициясында керсетiлген барлык эрекеттердi жасаса, кыл-мыстыц саралануы езгермейдi. Мэселен, ка-ралып отырган курамныц объективт жагы мынадай iс-эрекеттердiц бiрiн жасауды кез-дейдi: 1) сатып алу-сату, 2) езге де мэмшелер жасау, 3) езше катысты сатып алу-сату немесе езге де мэмшелер жасалган тулганы канау, 4) азгырып кендiру, 5) тасымалдау, 6) беру, 7) жасыру, 8) алу, 9) канау максатында езге де ю-эрекеттер жасау.

Алайда, жогарыда аталган норманыц мэтiнiнен жалдау, тасымалдау, беру, жасыру жэне алу кезшде канау максаты бар-жогы анык емес. Бiр жагынан, «сондай-ак» косылу одагы жалдау, тасымалдау, беру, жасыру жэне алу сиякты бiркатар бiртектi мYшелерге ко-сымша болып табылады. Екiншi жагынан, соцгылары композициялык немесе одаксыз синтаксистiк байланыспен байланысты емес, бул олардыц аталган максатка байланысы жок екенiн растауга мYмкiндiк бередi.

Сондай-ак, КК-нЩ 128-бабыныц диспозициясында зац шыгарушы колданатын «оны канау» деген тiркесi бар «сол сиякты» одак сейлемнiц бiрiншi белiгiмен - «сатып алу-са-ту немесе адамга катысты езге де мэмшелер жасау» тец мэнд^ тец багалы iс-эрекеттер ретiнде салыстырылатынына назар аударган жен. Т.Ф. Ефремова езшщ орыс тшшде-гi тYсiндiрме сездшнде «сол сиякты» одак сейлемнiц бiртектi мYшесiн немесе алдыцгы мYшелермен салыстырылган сейлемнiц бiр белiгiн эквиваленттi (кейде олардыц эркай-

сысын баскасынан ^шейту немесе белу), «жэне де, сондай сиякты» мэнше сэйкес келетiн кезде колданылатынын керсетедi3. Ягни, зац шыгарушы адамды жалдауды, оны тасымалдауды, беруд^ жасыруды жэне сатып алу-сату жэне адаммен баска мэмшелер жасау аркылы алуды байланыстырмайды. Бу-дан баска, ^азакстан Республикасы Жогаргы Сотыныц 2012 жылгы 29 желтоксандагы № 7 «Адамды саудага салганы Yшiн жауап-кершiлiк аныктайтын зацнаманы колдану тэжiрибесi туралы» Нормативтiк каулысы накты керсеткендей, «сатып алу-сату ^К-нщ 128, 135-баптары бойынша саралау жэне жэбiрленушiге катысты езге де мэмшелер жасау Yшiн арнайы канау максатыныц болуы талап етiлмейдi, себебi ол адам мэмшелердщ объектiсi болып табылмайды жэне мундай мэмiлелер олар жасалган сэттен бастап жа-рамсыз деп танылады. Адамды канау мак-саты жэбiрленушiнi жалдау, тасымалдау, беру, жасыру кезшде, сондай-ак КК-нЩ 128, 135-баптарында кезделген езге де ю-эрекет-терде мшдетп белгi болып табылады» [9]. Сонымен бiрге, ^К-нщ 128-бабыныц 1-бель гшщ мэтiнiнен, жогарыда атап еткенiмiздей, канау максаты жалдаудыц, тасымалдаудыц, берудщ, жасырудыц, алудыц субъективтi жагыныц мшдетп белгiсi болып табылатын-дыгын тYсiну мYмкiн емес. Бул жагдай, бiздiц кезкарасымыз бойынша, ^К-нщ 128-бабы-ныц мэтiнiнде лексикалык толымсыздыкка жол бершген, ягни тiлдiк нормалар бузылган

- нормативтш сейлемде сездердi еткiзiп жь беру: «Адамды сатып алу-сату немесе оган цатысты езге де мэмшелер жасасу, сол сияцты оны цанау не азгырып кендгру, тасымалдау, беру, жасыру, алу, сондай-ац цанау мацсатында езге де ¡с-эрекеттер». Дурыс

- «Адамды сатып алу-сату немесе оган цатысты езге де мэмшелер, сол сияцты оны цанау мацсатында жасалган азгырып кен-д1ру, тасымалдау, беру, жасыру немесе алу немесе езге де эрекеттер». Осыган байланысты Ресей зац шыгарушысыныц адам саудасыныц непзп курамын тужырымдау сэтп болып кершед^ ол ^К 127.1. «Адам саудасы» деген угымды былайша айкындайды: «Адамды сатып алу-сату, адамга цатысты езге де мэмшелер, сол сияцты оны цанау мацсатында жасалган азгырып кендгру, тасымалдау, беру, жасыру немесе алу».

Белгш болгандай, сейлемдеп сездердщ дурыс емес тэртiбi кукыктык норманыц

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"О

2 А

П.

"О

3 Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 29 декабря 2012 года № 7 «О практике применения законодательства, устанавливающего ответственность за торговлю людьми» [Электронный ресурс]/Режим доступа: V.ЯЬ: http://adilet.zan.kz/rus/docs/P120000007S (дата обращения: 05.01. 2022).

магынасын бурмалауга немесе кукык кол-дану практикасында эртYрлi оку ^м^нд^ пнщ пайда болуына экеледi. Сондыктан КР КК 128-бабын келесi редакцияда баяндауды усынамыз:

«Адамды сатып алу-сату немесе оган ца-тысты взге де мэмшелер, сол сияцты оны цанау не цанау мацсатында жасалган азгы-рып квндгру, тасымалдау, беру, жасыру, алу немесе взге де эрекеттер».

Адам саудасыныц объектива жагын курайтын сатып алу-сатудан кешнп келе-с эрекет-адамды канау. КР КК-нщ 3-бабы-ныц 1-тармагында адамды канаудыц зацды аныктамасы берiлген, ол Yшiн кшэлшщ мэжбYрлi ецбектi, ягни кYш колдану немесе оны колданамын деп коркыту жолымен адамнан талап етшетш кез келген жумы-сты немесе кызметп пайдалануы тYсiнiледi, оны орындау Yшiн Казакстан Республика-сыныц зацдарында кeзделген жагдайларды коспаганда, бул адам ерiктi тYрде eз кызмет-терш усынбаган. Кeрiп отырганыцыздай, бул бапта адамды канаудыц накты форма-лары кeрсетiлмеген. Айта кету керек, Ресей Федерациясыныц Кылмыстык кодексiнде уксас норма бар (127.1-баптыц 2-ескерт-песi), онда келес канау тYрлерi кeрсетiлген: 1) жезeкшелiк, 2) жыныстык канаудыц баска ^ тYрлерi, 3) кулдык ецбек (кызметтер), 4) о мэжбYрлi жагдай. ¥сынылган екi зацнама-£ лык тужырымныц iшiнен адамды канау ны-^ сандары нактыланбаган дурыс болып ^рь недi, eйткенi бiздiц ойымызша, кылмыстык £ зацда адамды канаудыц барлык нускаларын § карастыру мYмкiн емес. Сонымен бiрге, < отандык кылмыстык зац шыгарушы белгше-Ц ген адамды канау аныктамасын калган бeлi-^ гiнде кабылдау мYмкiн емес.

Бiздiц кeзкарасымыз бойынша, адам° ныц еркiне кылмыстык эсер етудщ эртYрлi оо эдiстерiнiц шшен олардыц тек екеуi гана £ зацды тYPде бекiтiлген - зорлык-зомбылык ^ немесе оны колдану кауш. Зац шыгарушы-р ныц бул тэсшш дурыс деп тануга болмай-¿9 ды, eйткенi адамды белгш бiр эрекеттерге [¿У итермелеу аркылы кiнэлi адам оныц еркiне ч эсер етудiц жумсак тэсiлдерiне - сендiру, § алдау немесе терю пайдалану, жэбiрле-нушiнiц тэуелдi жагдайын пайдалану жэне <1 т. б. жYгiнуi мYмкiн екенiн ескерген жeн. р* Осыган байланысты бiз кылмыстык зацныц ^ аталган нормасын жетiлдiрудiц екi нуска-^ сын кeремiз. Бiрiншiсi - КР КК 3-бабыныц ^ 1-тармагында олардыц ец адп таралганын ^ гана ^рсете отырып, оны канау максатында ^ адамныц еркiне кылмыстык ыкпал ету тэсш-дерiнiц тiзбесiн ашык калдыру. Бул ретте

соцгысы, бiздiц ойымызша, мынадай болуы тиiс: «Адамды цанау - юнэлШц мэжбYрлi ецбектг, ягни алдау немесе сешмге циянат жасау, жэбiрленушiнiц тэуелдi жагдайын пайдалану, сондай-ац Казацстан Республи-касыныц зацдарында квзделген жагдайларды цоспаганда, оны орындау Yшiн осы адам ерiктi тYрде вз цызметтерт усынбаган куш цолдану немесе оны цолданамын деп цорцыту жолымен адамнан талап етыетт кез келген жумысты немесе цызметтi пайдалануы». Бул нормада (екiншi нуска), бiздiц ойымызша, оны канау Yшiн адамныц еркше кылмыстык эсер ету эдютерш кeрсетпеуге болады. Бул жагдайда жэбiрленушiнiц эсер ету эдiстерi эр тYрлi болуы мYмкiн екендш норманыц магынасынан туындайды.

«Адам саудасы» курамыныц объективтi жагын курайтын iс-эрекеттердiц бiрi жасыру болып табылады. Соцгысы жэбiр-ленушiнi оны канау максаты болган кезде жасыруга багытталган эрекетп бiлдiредi. Кукык колдану практикасы ^рсетш оты-ргандай, жасыру адам саудасыныц баска нысандарымен тыгыз байланысты жэне адамды сатып алу-сатудан, оны канаудан, беруден жэне алудан окшау eз бетiнше жаса-ла алмайды. Осыны ескере отырып, бiз адам саудасындагы тэуелсiз эрекет ретiнде жасы-руды аныктауга кYмэн келтiрген авторлар-дыц пiкiрiмен бeлiсемiз. Осылайша, олардыц пшршше, егер жасыру жэбiрленушiнi сатып алу-сатумен, берумен, алумен, тасы-малдаумен катар жYрмесе, онда мундай эрекеттер кeмектесушi болып табылады жэне адам саудасы Yшiн жауапкершiлiктi ^здей-тiн КК-нщ Ерекше бeлiгiнiц бабы жэне кыл-мыска катысушылардыц кылмыстык жау-аптылыгы туралы бап бойынша саралануга тиiс [10, 55-56 б.]. Осыган байланысты, адам саудасыныц цурбанын жасыруды КК-нщ 128-бабыныц 1-бвлтнде квзделген басца да сэрекеттермен байланыстыру керек деп ойлаймыз, вйткет керi жагдайда - осы бап-тыц мазмунымен диссонанс болгандыцтан, осы iс-эрекеттi КР КК-нщ 128-бабынан алып тастау керек.

Адам саудасыныц зацнамалык аныкта-масынан «жасыру» деген сeздi алып тастап, КК-нщ 128-1-бабын «Адамды канау максатында оны азFырып-кeндiру, беру, алу немесе тасымалдау» деп косып, оныц редак-циясын мынадай турде баяндаFан орынды болар едг

«Адамды цанау мацсатында жасалган, оны азгырып квндiру, беру, алу немесе тасымалдау».

^орытынды

Жогарыда айтылгандардан КР КК 128-бабы диспозициясыныц ^a3ipri редакциясы тYзетулер енгiзудi талап етедi.

КД-нщ 128-бабын талдау барысында не-пзп кураммен адам саудасыныц жекелеген саралау тYрлершщ сэйкессiздiгi аныкталды. Трансплантация немесе езге де пайдалану Yшiн жэбiрленушшщ агзаларын немесе тш-дерiн алу максатында осы эрекеттi жасау сиякты саралау белпсше ерекше назар ау-даргымыз келедi (КК 128-б. 2-б. 7-т.).

Сонымен катар, зац шыгарушыныц бул жагдайды сатып алу-сату жэне адаммен баска да мэмшелер сиякты адам саудасыныц нысандары Yшiн бшктшк ретiнде тану туралы кезкарасын дауласпай жэне оц жагынан багалай отырып, сонымен бiрге бiз оны канау, жалдау, тасымалдау, беру, жасыру жэне алу сиякты ю-эрекеттщ формаларымен байланыстыру киын екендiгiне назар ауда-рамыз, ейткенi оларды жYзеге асыру баска арнайы максаттыц мiндеттi тYPде болуын болжайды - адамды цанау. Зац шыгарушы аталган нысандар Yшiн мэш мен мазмуны бойынша екi тYрлi максат кояды. Осыны ескере отырып, КД-нщ 128-бабы 2-бель гiнiц 7) тармагын дербес 2-1 белiкке алып, оны мынадай тYPде: «Транспланттау немесе езге де пайдалану Yшiн жэб1рленуштщ

агзаларын немесе ттдерт алып цою мацса-тында жасалган адамга цатысты сатып алу-сату немесе езге де мэмшелер жасау» деп тужырымдау орынды деп санаймыз.

Жэбiрленушiнiц материалдык немесе езге де тэуелдшпн пайдалана отырып, адам саудасыныц жекелеген нысандарымен - КР КД 128-бабы 2-белтнщ 10) тармагын-да кезделген бшкп белпнщ сэйкесаздш байкалады. Оны сатып алуга, сатуга жэне адамга катысты баска да мэмшелер жаса-уга, сондай-ак оны канауга руксат ете отырып, бiз бул эрекеттiц баска нысандарына сэйкес келмейдi деп санаймыз. Кшэлшщ жэбiрленушiнiц материалдык немесе езге де тэуелдшпн пайдалана отырып, азгырып тартуды, тасымалдауды, берудi, жасыруды немесе алуды орындайтын жагдайды еле-стету киын. Соцгысы, шын мэнiнде, адамды канаудыц максатын кездейтiн дайындык эрекеттерi екенiн ескермеуге болмайды. Негiзгi жэне бшкп курам арасындагы ки-сынсыз байланыстарды жою Yшiн КР КК 128-бабы 2-белшнщ 10) тармагын - 2.2 дербес белiмге шыгарып, оны мынадай тYPде: «Сатып алу-сату немесе адамга цатысты езге де мэмшелер жасау, сол сияцты жэбiр-ленушШц материалдыц немесе езге де тэу-елдшгт пайдалана отырып жасалган оны цанау» деп баяндау орынды деп санаймыз.

Н

X

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Винокуров С. И. Противодействие торговле людьми: теоретические, правовые и организационные основы: монография [Электронный ресурс] /Режим доступа: https://www. elibrary.ru/item.asp?id=24158982 (дата обращения: 11.12. 2021).

2. Коваленко В.И. Теоретические и прикладные проблемы противодействия криминальной эксплуатации человека: криминологическое исследование [Электронный ресурс] / Режим доступа: https://https://www.dissercat.com/content/teoreticheskie-i-prikladnye-problemy-protivodeistviya-kriminalnoi-ekspluatatsii-cheloveka (дата обращения: 11.12. 2021).

3. Репецкая А., Классификация криминальной эксплуатации людей и проблемы уголовной ответственности за нее // Торговля людьми: Социо-криминологический анализ / Под общ. ред. Е.Б. Тюрюкановой и Л.ДЕрохиной. - М.: Изд-во «Академия», 2002. - С. 59-89.

4. Буряк М.Ю. Торговля людьми и борьба с ней: Криминологические и уголовно-правовые основы: Автореферат дис... канд. юрид. наук. - Владивосток. - 2005. - 30 с.

5. Измайлова И.Д. Уголовная ответственность за торговлю людьми: Автореферат дис... канд. юрид. наук. -М., 2007. - 26 с.

6. Военная Т.А. К вопросу о признаках составов преступлений, связанных с торговлей людьми и использованием рабского труда //Вестник Челябинского государственного университета. - 2009. - № 15 (153). - С. 77-80.

7. Крылатых И.В. Особенности объективных признаков торговли заведомо несовершеннолетними //Вестник ЮУрГУ. - 2011. - № 40 (28). - С. 65-68.

8. Гришин Д.А. Торговля людьми: уголовно-правовые вопросы позитивного преступного поведения [Электронный ресурс] / Режим доступа: URL: http://gisap.eu/ru/node/1078 (дата обращения: 14. 11. 2021).

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

А

СП

О

СП

О

X

е о

"U

2 А

JZ

"и

9. Ефремова Т. Ф. Новый словарь русского языка. Толково-словообразовательный [Электронный ресурс] / https://gufo.me/dict/efremova/%0D0%B0_%0D1%80%D0%0B0%D0%0B2%D0 %oBD%oD0%oBE %oD0%oB8 (дата обращения: 05.01. 2022).

10. Загорский Г.И., Кауфман М.А., Моисеева Т.Ф., Радутная Н.В. Судебное разбирательство уголовных дел о торговле людьми. -М.: Юрид. Лит., 2009. - 239с.

1. Vinokurov S. I. Protivodejstvie torgovle lyud'mi: teoreticheskie, pravovye i organizacionnye osnovy: monografiya [Elektronnyj resurs] / Rezhim dostupa: https://www.elibrary.ru/item. asp?id=24158982 (data obrashcheniya: 11.12. 2021).

2. Kovalenko V.I. Teoreticheskie i prikladnye problemy protivodejstviyakriminal'nojekspluatacii cheloveka: kriminologicheskoe issledovanie [Elektronnyj resurs] /Rezhim dostupa: https://https:// www.dissercat.com/content/teoreticheskie-i-prikladnye-problemy-protivodeistviya-kriminalnoi-ekspluatatsii-cheloveka (data obrashcheniya: 11.12. 2021).

3. Repeckaya A., Klassifikaciya kriminal'noj ekspluatacii lyudej i problemy ugolovnoj otvetstvennosti za nee // Torgovlya lyud'mi: Socio-kriminologicheskij analiz / Pod obshch. red. E.B. Tyuryukanovoj i L.D Erohinoj. - M.: Izd-vo «Akademiya», 2002. - S. 59-89.

4. BuryakM.YU. Torgovlya lyud'mi i bor 'ba s nej: Kriminologicheskie i ugolovno-pravovye osnovy: Avtoreferat dis... kand. yurid. nauk. - Vladivostok. - 2005. - 30 s.

5. Izmajlova I.D. Ugolovnaya otvetstvennost ' za torgovlyu lyud'mi: Avtoreferat dis... kand. yurid. nauk. - M., 2007. - 26 s.

6. Voennaya T.A. Kvoprosu opriznakah sostavovprestuplenij, svyazannyh s torgovlej lyud'mi i ispol'zovaniem rabskogo truda // Vestnik CHelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta. - 2009. - № 15 (153). - S. 77-80.

7. Krylatyh I.V. Osobennosti ob»ektivnyh priznakov torgovli zavedomo nesovershennoletnimi // Vestnik YUUrGU. - 2011. - № 40 (28). - S. 65-68.

8. Grishin D.A. Torgovlya lyud'mi: ugolovno-pravovye voprosy pozitivnogoprestupnogopov-g edeniya [Elektronnyj resurs]/Rezhim dostupa: URL: http://gisap.eu/ru/node/1078 (data obrash-g cheniya: 14. 11. 2021).

Ci 9. Efremova T.F. Novyj slovar ' russkogo yazyka. Tolkovo-slovoobrazovatel'nyj [Elektron" nyj resurs] / https://gufo.me/dict/efremova/%D0%B0_%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B-I D%D0%BE_%D0%B8 (data obrashcheniya: 05.01. 2022).

s 10. Zagorskij G.I., Kaufman M.A., Moiseeva T.F., Radutnaya N.V. Sudebnoe razbiratel'stvo ^ ugolovnyh del o torgovle lyud'mi. -M.: YUrid. Lit., 2009. - 239s.

cn О

m <

a.

REFERENCES

a.

О в

X

>s о

ш