CC BY
14
УДК 801.311:81-23
А. I. Копач
Кандидат филологических наук, доцент, доцент кафедры компьютерной лингвистики и лингводидактики, Белорусский государственный университет, г. Минск, Республика Беларусь
АБ'ЕКТЫУНЫ, СУБ'ЕКТЫУНЫ I ШПЛЩЫТНА-АБ'ЕКТНЫ ПАДЫХОДЫ ДА КАТЭГОРЫ1 АДЗ1НКАВАГА У ТАПАН1МП:
АД Ф1ЛАСОФСК1Х АБСТРАКЦЫЙ ДА Л1НГВ1СТЫЧНАЙ КАНКРЭТЫК1
У артикуле атсваецца падыход да даследавання тапатмИ, як зыходзщь з дэнататыуных уласцiвасцей iмëнау. Ён абапiраецца на фенаменалогт Э. Гусэрля i выкарыстоувае вопыт тшых навук (фшасофИ, пахалогИ, логт). Падыход супрацьпастаулены як традыцыйным даследаванням (Дж. С. Мшь), так i даследаванням, арыентаваным на этналiнгвiстыку i лiнгвакультуралогiю (М. I. Талстой). Тапонiм разглядаецца як цэласная сутнасць, якая рэалiзуецца у чатырох аперцэптыуна звязаных сэнсавых структурах.
Ключавыя словы: тапотм, адзткавае, аб'ектыуны падыход, суб'ектыуны падыход, iмплiцытна-аб'ектны падыход, дэнатацыя, фенаменалогiя, антрапацэнтрызм, кагттыуная лiнгвiстыка, дэкларатыунае i працэдурнае веданне, абстракцыя, аперцэпцыя, аснова i фармант, сэнсавая структура.
Падыходы да вывучэння геаграфiчнага уласнаг , I кнуюць у сучаснай
лшгвютыцы, у большасщ сваей зыходзяць з пошуку матывавальнай прыметы адзiнкавага аб'екта. Як вынiк гэтага, аналiз тапошма, як правiла, зводзiцца да штэрпрэтацьн прыметы у межах моунай кампетэнцьи папярэднiх або цяперашнiх жыхароу рэпёна (аб'ектыуны падыход) цi этнакультурнай спадчыны пражываючых тут народау (суб'ектыуны падыход). Першы з падыходау разглядае аб'ект i яго iмя як супрацьпастауленыя чалавеку i адцягненыя ад яго мэт, мыслення, пачуццяу i г.д. сутнасщ, як1я можна спазнаць праз матываванасць iменi iншым словам мовы, другi - улiчвае чалавечае вымярэнне намшацып i неабходнасць перадаць у ошме не только сам аб'ект, але таксама адносiны да яго народа, адлюстраваныя у этнакультурным кодзе.
Шматшя даследаваннi уласных iмёнау геаграфiчных аб'ектау звычайна абмяжоуваюцца адным класам iмёнау цi разглядаюцца як роуныя, з пункту гледжання лiнгвiстыкi, аб'екты. Ошмы дэнатуюць адзiнкавыя аб'екты, а значыць, па сутнасцi сваёй, не перадаюць паняццi, таму iх прынята разглядаць альбо як вдэальныя пустыя словы, у як1х выяуляюцца только фармальныя прыметы (афiксы) [1, 86], альбо як адзшы комплекс слоу, у сукупным аб'ёме матывацыi яшх можна адшукаць погляд на свет чалавека пэунага этнасу [2, 17].
Структура iменi i / або семантыка яго асновы - вось два у значнай меры адасобленыя у даследаваннях бак1, як1я ашсваюцца з адной тапанiмнай працы у iншую. Пры гэтым у рэдшх выпадках анамасты-лшгвюты спасылаюцца на працы, зробленыя у iншых галiнах ведау -фiласофii, псiхалогii, логiцыСведчаннi гэтых навук маглi б калi не пераутварыць асновы тэорыi iменi уласнага, то як мiнiмум паглядзець на яго з адметных ад ужо распрацаваных пазiцый.
Мэта i метады даследавання. Мы абгрунтоуваем так1 падыход да тапашмнага матэрыялу, пры яюм структурный элементы iмёнау карэлююць з iх функцыннальныЕШ ролямi, а пашж iмёнамi у межах сiстэмы юнуюць ввдавочныя узаемаадносшы пераемнасцi, што сведчыць аб складнасцi вопыту i канструктыунасщ дзеянняу чалавека па азначванню адзшкавых аб'ектау свету. Тыя сэнсы, яшя нараджаюцца падчас узаемадзеяння элементау iменi, iснуюць у слове неусвядомлена i выяуляюцца падчас аналiзу i фшсацш адрозненняу намшацш розных тыпау аб'ектау. Таму падыход можна назваць iмплiцытна-аб'ектным. Пры апiсаннi нашага падыходу мы абатраемся, перш за усё, на працы клаакау фiласофii, логiкi i псiхалогii - Э. Гусерля, Ч. Прса, Л.С. Выгоцкага, А. М. Лявонцьева, Ж. Шяжэ i шш., а таксама работы лiнгвiстау функцыянальнага i кагштыунага крункау - Я. Развадоускага, К. Бюлера, М. Дакулша i шшых прадстаУнiкоУ пражскага структуралiзму, Р. Лангакера, Л. Талмi, А. С. Кубраковай, М. Д. Голева i iнш. Сярод метадау, яшя
Уводзшы
© Копач А. I., 2017
выкapыcтоУвaюццa a^rapa^ aдзнaчaюццa стpyктypны, cyпacтаyляльны, колькaсны, a тaксaмa метaд кaгнiтыyнaй лiнгвiстыкi, сyтнaсць якога былa пpaдэклapaвaнa y постсaвецкiм мовaзнayстве
A. С. Кyбpaковaй: «пacтaяннaе сyaднясенне мощный дaдзеныx з шшыт вопытньЕШ ^^^aTOpmE^ дaдзенымi» [3, 5]. У ягасш пpыклaдay выкapыcтоУвaюццa iмëны тaпaaб'ектay Белapyсi i ЗША.
Вынмк дне.ic.iaBaiiiiu i ix a6MepKaBaHHe
Кaнсеpвaтыyнaсць aнaмacтычныx высноу i метaдay дaследaвaння, з нaшaгa пункту гледжaння, зыxодзiць у згачгай стyпенi з пpыняцця ycix yлaсныx iмëнay зa мiфaлaгiчны raaCT aдзiнaк, як1я зacтa:юццa нязменнымi вa ycix «мaгчымыx cветаx» (Ю. M. Лотмaн, С. Кpыпке i шш.) [4, 62], [5, 145]. Рaзaм з тым, нa думку вялтай пa колькacцi гpyпы лiнгвicтay, ошмы могуць yключaць у свой скгад шмaтлiкiя экcтpaлiнгвicтычныя звестк1 a6 (А. У. Cyпеpaнcкaя,
B. I. Су^ун, А. Л. Беpaзовiч i шш.) [2, 17], [6, 11], [7, 20]. Як вышк - готоу^с^ большacцi aнaмacтay «мipыццa» з тaкiм cтaновiшчaм cпpay, пpы яшм ошмш пpыгaтaвaнa aльбо pоля cемaнтычнa пycтогa яpлыкa (дaдзенaе paзyменне сутгасш iмëнay iдзе aд фiлоcaфa Дж. С. Miля [8, 979]), aльбо pоля кaлектapa «бязмежгага моpa ra^ay» (тут лiнгвicты нa пеpшым этaпе aбaпipaлicя нa пpaцы клaciкa кyльтypнaй cемiëтыкi M. I. Тaлcтогa [9]).
Не aдмayляючыcя aA вaжнacцi rarax двyx aльтэpнaтыy дacледaвaння онiмaУ, пacпpaбyем пpaпaнaвaць яшчэ aднy. У кшзе К. Бюлеpa «Тэоpыя мовы. Рэпpэзентaтыyнaя функцыя мовы» aдзнaчaлacя, што пaдыxоды Дж. С. Miля (клaciчны для тpaдыцыйнaй aнaмacтыкi) i Э. Гycеpля дa iмëнay aднолькaвa шгавыя: «Гaвоpкa iдзе npa дзве пpaгpaмы, pэaлiзaвaныя з пpывaблiвaй пacлядоУнacцю» [10, 211]. Кaлi Дж. С. Miлю мы можш быць удзячны зa aпicaнне iменi «зыxодзячы з aб'ëмy, a не ca зместу» [10, 208], то фенaменaлaгiчны метaд Э. Гycеpля, як1 cтay вельмi пaпyляpным у cyвязi з пaвapотaм нaвyкi дa aнтpaпaцэнтpызмy, чacтa дытуедда кaгнiтыyнымi лшгвюташ, aле не aтpымлiвaе шыpокara пpымянення y aнaмacтычныx штyдыяx. Ён зacнaвaны нa выняcеннi зa межы дacледaвaння ycix выпaдковыx пpымет aб'ектa, выяуленш cyтнacцi з'явы npas aнaлiз мaгчымacцей ycпpымaння aб'ектa чaлaвекaм пaдчac нaмiнaцыi [11].
Пеpш чым пеpaйcцi дa aпicaння пpынцыпay нaшaгa пaдыxодy дa yлacныx iмëнay геaгpaфiчныx aб'ектay, paзгледзiм тыя пaдыxоды, як1я cклaлicя дa ix дacледaвaння i як1я raparaa пpaдcтayлены нaмi вa yводзiнax дaдзенaгa apтыкyлa.
Пошук cтpyктypныx элементay тaпaзнaкay i cэнcay, як1я пpыmcвa:юццa iмëнaм ix cтвapaльнiкaмi, цaлкaм зpaзyмелы. Вышк тaкой пpaцы aдлюcтpоУвaеццa y дэклapaтыyным ведaннi. Онiм пpыcвойвaеццa aб'ектy для тaго, кaб вылучыць яго cяpод iншыx пaдобныx i тaкcaмa aдзiнкaвыx aб'ектay, a знaчыць, у яго ëcць дзве згачныя чacткi: мaтывaвaльнaя acновa i cловaУтвapaльны фapмaнт. ^ы гэтым кожнaя з чacтaк aтpымлiвaе cвa:ю cпецыялiзaцыю: фapмaнт yводзiць у тaпaнiмны paд, тaпaacновa a,дpознiвaе yнyтpы pa^ [12, 12].
Элементы, яюя aфapмляюць тaпaacновy, a^i^rn^^ pолю чысга гpaмaтычнyю, aбо «фapмaльнyю». Яны звычaйнa aльбо дaпacyюццa дa ^^a^ramix xapaктapыcтык геaIpaфiчныx aпелятывay: Лaгaзíнскi лес (адз.л., м.p.), Рашатк0ускае поле (aдз.л., шям^.) i iнш., - aльбо кaнcтaтyюць cyaднеcенacць iменi з кaтэгоpыяй aб'ектa, a не, нa:пpыклaд, з пpыметaй: Вáгaрaушчына, Чапялща i iнш. Paßaiw з тым вa yмовax aбмежaвaнacцi змяcтоyнaгa cклaднiкa тaпaacноy (яны aдлюcтpоyвaюць якacцi, cyвязi з шшыт aб'ектaмi i дзейнacць суб^ю^) i ix штэнцыйт xyткaй дээтымaлaгiзaцыi з ^ы^ты дыфyзнara сэнсу (aдлюcтpоyвaюць тольк1 aднy з mтэнцыйнara мноcтвa xapaктapыcтык aб'ектa) [13, 97] пaдобнaя xapaктapыcтыкa cтaновiццa ледзь не aдзiнaй aбaвязковaй для фiкcaцыi. Mенaвiтa гэтa дaзвaляе m пеpшым этaпе дacледaвaння тaпaнiмii, ягая paзглядaеццa як ricтapычнaе cведчaнне пеpaмяшчэння нapодay, пaкiнyць зa межaмi дacледaвaння яе ^raa^rn yлacцiвacцi. Нaкipaвaнacць m выкapыcтaнне лжьютычнык дaдзеныx для догазу ricтapычныx гiпотэз aбyмовiлa цiкaвacць тaпaнiмicтay дa caмыx cтаpaжытныx i^rny - гiдpонiмay. Цiкaвacць дa cтpyктypныx acaблiвacцей mëmy шшык гpyп тaпaлекciкi, ягая pyшылa услед зa гэтым, i aOTaprn^ npau^i з iмi шмaт у чым зaдaдзены пaпяpэднiм - mpayнaльнa-ricтapычным - доcведaм npau^i з iмëнaмi. Нельгa не пaгaдзiццa з выcновaй А. Л. Беpaзовiч npa тое, што «этaлонны пaдыxод» пеpшыx aнaмacтay зaдay кaштоyнacнaе cтayленне только дa acобныx R^ay i мiкpacicтэм aнiмiчнaй лекciкi [14, 41].
Нaкipaвaнacць любогa онiмa нa выpaжэнне iндывiдyaльнaй пpыметы дaе пaдcтaвy меpкaвaць, што pоля acновы y iм з'яуляецвд вядyчaй. Кaлi iндывiдyaльныя пpыметы y межax лaкaльныx тaпacicтэм (нaпpыклaд, пэушй вëcкi i яе вaколiц) ш логiцы не пaвiнны дyблявaццa, габ мець мaгчымacць iндывiдyaлiзaвaць, то «гэга з'яyляеццa rapaнтыяй непеpacячэння кaнтэкcтay» [15, 65] iдэнтычныx iмëнay i выкaнaння iмi iндывiдyaлiзyючaй фyнкцыi. Пa меpы пеpaxодy
анамастау да аналiзу менш «археалапчна арыентаваных» !мёнау - у асабтвасщ мжратапошмау -аснова прыцягвае да сябе усё больш yBari як тая частка ошма, якая прыстасавана для таго, каб адлюстроуваць энцыклапедычнасць яго семантык1, яе прынцыповую здольнасць акумуляваць вопыт i асацыяцьн, звязаныя з аб'ектам. Прычым цiкaвaсць да !мёнау стaновiццa не столько пстарычнай, кольк этнакультурнай. Аб iмëнaх усё часцей пачынаюць гаварыць як аб знаках, у яшх адлюстраваны на1уны погляд на свет чалавека пэунай культуры. Щкавасць да сэнсау спарадзша у апошшя гады багатую б!бл!яграфш прац, «заклапочаных» выключна матывацыяй элементау i пак1нула «за кадрам» структурныя асабл!васщ !мёнау.
Ташм чынам, змястоуная сувязь тапаасновы i тапафарманта !меш, а шырэй таксама змястоуная спалучанасць уах !мёнау у сютэме, да апошняга часу не служыт aб'ектaмi спецыяльнага лшгвютычнага даследавання. 1х вывyчaлi, зыходзячы з штарэсау псторьн (з дзевятнаццатага стагоддзя) щ культуры этнасу (з канца дваццатага стагоддзя). Аб'ектыунасць структурнага падыходу (адзначаны у 1960-2000-х гг.), як1 дазвол!у выявщь страявыя aдзiнкi iменi з апорай на мову i без сыходу у этымалогш, абмежавалася, па сутнасщ, аналпычным падзелам i ашсаннем двух абавязковых кампанентау тaпaнiмнaгa знака (аснова i фармант) без !х наступнага сштэзу або сyaднесенaсцi з паслядоунасцю мэтавых установак нaмiнaтaрa.
З работ, прысвечаных функцыянальнай рол! марфем у агульнай лексiцы, найбольш бл!зкую нашаму разуменню пазщыю па пытанш прызначанасщ знакавых адзшак займае Т. Р. Кяк. На яго думку, у рамках падыходу «мова - чалавек» унутраная форма - гэта «разумовы штэрыярызаваны вобраз, яш патэнцыйна абстрагуе i адлюстроувае у выглядзе аперцэпцыйнага прадстаулення адной або некальшх ютотных прымет дэнатата, выктканых i зафжсаваных у памящ носьбгга мовы марфемнай структурай слова або выразу» [16, 98]. Дадзенае меркаванне дазваляе пры анал!зе анамастычнага матэрыялу звярнуцца не тольк1 да «ввдавочнага» дэкларатыунага ведання (марфем), але таксама да ведання працэдурнага (законы змястоунай сувяз! марфем у канкрэтнай дзейнасщ), звязаць уласна лшгвютычныя элементы з функцыянальна найбольш прыдатнай !х аргашзацыяй у знаках i лапчна абгрунтаваць гэтую аргашзацыю. Варта пры гэтым звярнуць увагу на словы абстрагуе i аперцэпцыйнага у дэфшщьн лшгвюта, як1я падкрэсл!ваюць адпаведна абавязковасць абагульнення у слове i залежнасць элементау знака ад папярэдняга вопыту i мэтанашраванасщ чалавечай дзейнасщ.
Увогуле, пытанш сувяз! мовы i свядомасщ щ мовы i мыслення закраналюя анамастам! як наогул у навуцы аб уласных !мёнах, так i у тапашмщы у прыватнасщ у вельм! нязначнай ступещ «як бы мгж шшым». У перыяд панавання пстарызму навукоуцы малявал! па тапошмах пстарычныя карты, прыйшла эпоха пошуку адрозненняу культур - больш стал! захапляцца фжсацыяй этнакультурнай спецыфш, адлюстраванай у !мёнах.
Можна зразумець захопленасць мовазнауцау адметньЕШ уласщвасцям! !меш або разнастайнасцю сэнсау унутры яго кампанентау: тапошм !ндыв!дуал!зуе, а значыць, знойдзенай матывавальнай прыметы будзе дастаткова для выяулення яго функцыянальнай спецыял!зацьн [17, 119], [18, 104]. Кал! разглядаць !мя аб'екта з так1х пазщый, усе праблемы здымаюцца, а !мя уласнае як адзшае цэлае пераводзщца у разрад «дэфектыуных» [19, 42] у параунанш з апелятывам, як1 здольны абагульняць. Аднак у так1м выпадку мы забываем аб друпм, не менш важным элеменце !меш - яго фарманце.
Тапазнак як цэласная сутнасць апынууся, па вялЫм рахунку, за межам! штарэсау лшгвютау, а пытанне аб семантыцы !меш i характары яго абагульнення так i засталося «недаразгледжаным». Вышкам гэтага з'явшася пераважная !ндыферэнтнасць да прадметных сувязей складшкау адзшага знака, а не адасобленых элементау i !х пстарычных i этнакультурных сэнсау.
У пошуках адпаведнасщ работ прызнаным узорам класжау i новым павевам у навуцы аб уласных !мёнах большасць аутарау працягвае экстэнауна асвойваць стсы !мёнау з псторыка-структурным або этналшгвютычным ухшам. Пра неабходнасць тэарэтычнага, фшасофскага асэнсавання ужо наяуных у анамастыцы фактычных дадзеных дауно гаворыць фшосаф i лопк Д. I. Рудэнка: «Асноунай задачай анамастыи зараз павшна быць не стольк1 уключэнне у абарот новага фактычнага матэрыялу, кольи больш поунае асэнсаванне ужо наяуных фактау i сфармуляваных пунктау гледжання» [15, 58].
Пяройдзем да атсання асноуных тэзюау !мплщытна-аб'ектнага падыходу да тапошмау.
Чалавек не можа не выказваць свайго стаулення да розных аб'ектау свету i не зауважаць падабенства у аб'ектах аднаго роду i адрозненняу пры супастауленш з шшьеш аб'ектам!. Гэтыя
падабенства i адрозненш непрыметныя у адзшкавых прыкладах, але вщавочныя пры масавым супастауленш лшгвютычных характарыстык iмëнaу розных тапашмных палёу.
У працах тапашмютау-структуралктау не раз адзначалася, што iмя уласнае iмкнеццa адарвацца ад апелятыва, як яго матывавау. Звычайна у гэтым выпадку да тапаасновы дадаецца тапафармант, прычым гэта можа быць як словаутваральная марфема, так i элемент, яш у агульных iмëнaх адносщца да лiку словазмяняльных. Так, род тапошма можа не суaдносiццa з родам геaгрaфiчнaгa апелятыва (бел. Кляпок, поле; Выгун, паша i шш.), а форма множнага лiку не сведчыць пра рэальную множнасць аб'ектау (бел. Вытмю, урочышча; амер. Beebe Springs, крынща i шш.). Так1м чынам, граматычнае структураванне у тaпонiмaх ажыццяуляюць марфемы-дэрыватары, а з'яуленне словаутваральнага сродку (у т. л. флексй) сведчыць аб aсaблiвaй увазе да дадзенага аб'екта, аб жаданш адмежаваць яго ад зыходнага агульнага iменi, пaзбaвiццa ад «тапашмнай амашмй».
Сведчаннем такога збавення з'яуляюцца выпадк утварэння уласных iмëнaу ад шшых
ошмау пры дапамозе марфем i слоу: бел. Кемшауцы, населены пункт > Кемшауст лес, лес; амер. Port Angeles, населены пункт > Port Angeles Reservoir 'вадасховшча Парта Анжэлес вадасховiшча. Вытворнае слова у ташх выпадках будзе на адну марфему даужэйшым за утваральнае, а гэта значыць, што яно у пэуным сэнсе будзе паутараць адносiны памгж аб'ектамi, якя уяуляюцца чалавеку актуальнымi. Як правша, элемент макраузроуню (моцны разрад населеных пунктау) фiксуецца на мшраузроуш (слабы разрад, у прыведзеных прыкладах гэта назвы лесу i вадасховiшча), г. зн. мшмум на адзiн словаутваральны элемент будзе больш у назве мшрааб'екта.
льны элеме
^NkV
ычныя дэры
У лiку вытворных iMeHay сустракаюцца таксама семантычныя дэрываты, дзе прыбаулення матэрыяльна выражанага фарманта не адбываецца: бел. возера > Возера, возера; Паулюкова Гара, поле; амер. Aberdeen Gardens 'сады Абердзша', населены пункт. Калi звярнуць увагу на сукупны аб'ём ташх адзшак у кожнай з падастэм, то менш буйныя i менш yстойлiвыя аб'екты часцей надзяляюцца такiмi iмёнамi, чым аб'екты буйныя i yстойлiвыя. Ландшафт, у як1м час ад часу адбываюцца змяненнi, не заусёды адлюстроуваецца у онiмах па прычынах таго, што мова не паспявае за змяненнямi найменш устойлiвых аб'ектау (напрыклад, балот) цi меншай здольнасцi мiкрааб'екта быць арыенцiрам.
На падставе суаднесенасцi дэнататау i тапошмау, узаемаадносiн значэнняу кампанентау унутры iмёнаy i функцыянальнай накiраванасцi тапазнакау вылучаюцца чатыры аб'ектыуныя сэнсавыя структуры тапашмп: 1) трансляцыя акружэння, калi у тапонiме фiксуецца уласнае або агульнае iмя iншага аб'екта: Свая Пушча (балота), Белае балота (лес), Сямчонкау хутар (поле), Чэрткау лес (сенажаць); 2) канстатацыя прысутнасш, калi геаграфiчны апелятыу выкарыстоуваецца намiнатарам у якасш уласнага iменi аб'екта): бел. Возера (озеро), Горы (горы), Балота (болото), Рака (река); амер. the Island (вострау), the Lagoon (возера), the Butte (гара); свк. Potok (рака), Hat (гаць), Mocar (балота); 3) усведамленне адрозненняу, калi у iменi з'яулецца дыферэнцыятар): Бярозавае балота, Мядзведня, Чысцж; 4) размежаванне падабенства, калi аднолькавыя назвы (цi адно з iх), каб пазбавiцца ад аднолькавасш, набываюць дадатковыя дыферэнцыятары: Брускае > Брускае 2, Каменка > Гарэлая Каменка, Малое > Малое Нжняе. Структуры можна зауважыць ва уах тапашмных палях, але у кожным з iх суадносiны чатырох мадэлей паводзiн чалавека пры намшацьп адзшкавых аб'ектау будуць рознымi: мшратапошмы аддаюць перавагу трансляцыi акружэння i канстатацыi прысутнасцi, а уласна тапошмы звяртаюцца да iндывiдуальных адрозненняу. Апошш з варыянтау паводзiн чалавека назiраецца у назвах аб'ектау, як1я складалi / складаюць частку цэлага ш знаходзяцца побач (назвы рэк щ iх прытокау: Левая Лясная - Правая Лясная i iнш.; назвы балот: Каменка > Гарэлая Каменка i шш.; назвы населеных пунктау: Вялiкае Зарэчча - Малое Зарэчча i шш.). Пры гэтым не yлiчваюцца адзшкавыя прыметы, як1я матывуюць iмя (яны выпадковыя, а таму суб'ектыуныя).
Калi паглядзець на паслядоунасць ускладнення структур (1-4), лёгка зауважыць, што кожны крок дадае да ужо юнуючага разумення новы слой, не пазбауляючыся ад папярэдняга: спачатку назва аб'екта арыентуе праз шшы арыенцiр (1), потым зауважаецца сапраудны ввд аб'екта (2), нарэшце, узшкае патрэба у вылучэннi аб'екта пры дапамозе прыметы (3) i дадатковай прыметы для аднолькавых назвау аб'ектау, яшя знаходзяцца побач (4). У пахалогп для улшу апоры на вопыт папярэдняга пазнання, як1 адрозшваецца ад прастой асацыяцып i знаходзщца у падпарадкаваннi законам псiхалагiчнай прычыннасш (у т.л. залежнасцi частк1 ад цэлага) выкарыстоуваецца тэрмш аперцэпцыя [20, 44].
Вывады
Шлях аналiзу уласных iMeHay геаграфiчных аб'ектау залежыць ад таго, якую з парадыгмау даследавання мовы выбярэ навуковец: не выходзячы за межы мовы, мы можам тольк канстатаваць наяунасць элементау iменi (аб'ектыуны падыход, як1 щзе ад Дж. С. Мiля); вь^раючы культурный сэнсы i палажэннi цела адносна аб'ектау, як1я ляжаць у аснове iмëнаy, мы бачым асаблiвасцi успрымання чалавекам прасторы (суб'ектыуны падыход, яш iдзе ад М. I. Талстога); звяртаючыся да дэнататыуных уласщвасцей iмëнаy i абстрагуючыся ад адзшкавых прымет, мы адзначаем характар змястоуных сувязей памiж катэгорыямi аб'екта i прыметы i тым самым фжсуем асноуныя сэнсы, як1я чалавек зауважае у адзiнкавым аб'екце ^мплщыгаа-аб'ектны падыход, прапанаваны аутарам артыкула, якi абгрунтаваны у фiласофii Э. Гусерлем).
Ошмы здольныя перадаваць не только аб'ектыуную (унутрылжвютычную) i суб'ектыуную (этнакультурную i вдывщуальную) шфармацыю аб аб'ектах, але таксама адлюстроуваць ступень значнасцi аб'ектау свету для чалавека, паступовасць i узаемаабумоуленасць развiцця схем успрымання тапааб'ектау суб'ектам пазнавальнага працэсу. Гэтыя схемы дазваляюць не займацца вынаходнiцтвам падчас намшацып, а нашроуваюць вопыт знаёмства з адзiнкавым аб'ектам у гатовыя зместавыя структуры вопыту. Як паказвае вопыт працы з iмëнамi, характар рэалш уплывае на моуныя формы тапошмау. Вядома, прасачыць усе этапы, яшя праходзiць мысленне чалавека пры сустрэчы з адзiнкавымi аб'ектамi, прасцей на прыкладзе тых адзiнак, яшя у меншай ступенi сх1льны да дзэтымалаизацып.
СП1С АСНОУНЫХ КРЫН1Ц
1. Суперанская, А. В. Как вас зовут? Где вы живёте? / А. В. Суперанская. - М. : Наука, 1964. - 95 с
2. Березович, Е. Л. Русская топонимия в этнолингвистическом аспекте. Пространство и человек / Е. Л. Березович; под ред. А. К. Матвеева. - Изд. 2-е., испр. и доп. - М. : Либроком, 2009. - 328 с.
3. Кубрякова, Е. С. Семантика в когнитивной лингвистике (о концепте контейнера и формах его объективации в языке) / Е. С. Кубрякова // Известия АН. Серия литературы и языка. - 1999. - № 5-6. - С. 3-12.
4. Лотман, Ю. М. Мир - имя - культура / Ю. М. Лотман // Избранные статьи : в 3-х т. - Таллин : Александра, 1992. - Т. 1. - 480 с.
5. Кпрке, S. Identity and Necessity / S. Kripke // Identity and Individuation / ed. by M.K. Munitz. - New York : New York University Press, 1971. - P. 135-164.
6. Суперанская, А. В. Языковые и внеязыковые ассоциации собственных имен / А. В. Суперанская // Антропонимика. - М. : Наука, 1970. - С. 7-17.
7. Супрун, В. И. Ономастическое поле русского языка и его художественно-эстетический потенциал / В. И. Супрун. - Волгоград : Перемена, 2000. - 172 с.
8. Mill, J. S. The Collected Works : in 33 vol. / J. S. Mill ; ed. J.M. Robson, intr. by R.F. McRae. -Toronto : University of Toronto Press, London: Routledge and Kegan Paul, 1974. - Volume VIII : A System of Logic Ratiocinative and Inductive, Being a Connected View of the Principles of Evidence and the Methods of Scientific Investigation (Books IV-VI and Appendices). - P. 638-1251.
9. Толстой, Н. И. Язык и народная культура: очерки по славянской мифологии и этнолингвистике / Н. И. Толстой. - М. : Индрик, 1995. - 509 с.
10. Бюлер, К. Теория языка. Репрезентативная функция языка / К. Бюлер. - М. : Прогресс, Универс, 1993. - 528 с.
11. Гуссерль, Э. Идеи к чистой феноменологии и феноменологической философии / Э. Гуссерль // Язык и интеллект : сб. ст.: пер. с англ. и нем. / сост. и вступ. ст. В. В. Петрова. - М. : Прогресс, 1995. - С. 14-94.
12. Никонов, В. А. На пути к теории собственного имени / В. А. Никонов // Конференция по топонимике северо-западной зоны СССР. Тезисы докладов и сообщений / Институт языка и литературы. Институт истории АН Латвийской ССР. - Рига, 1966. - С. 12-13.
13. Голев, Н. Д. Естественная номинация объектов природы собственными и нарицательными именами / Н. Д. Голев // Вопросы ономастики. - 1974. - № 8-9. - С. 88-97.
14. Березович, Е. Л. Русская ономастика на современном этапе: критические заметки / Е. Л. Березович // Известия РАН. Сер. лит. и яз. - 2001. - Т.60, № 6. - С. 34-46.
15. Руденко, Д. И. Собственные имена в контексте современных теорий референции / Д. И. Руденко // Вопросы языкознания. - 1988. - № 3. - С. 55-68.
16. Кияк, Т. Р. О видах мотивированности лексических единиц / Т. Р. Кияк // Вопросы языкознания. -1989. - № 1. - С. 98-107.
17. Воронова, И. Б. Текстообразующая функция литературных имен собственных (на материале эпических произведений XIX-XX вв.) : дис. ... канд. филол. наук: 10.02.01 / И. Б. Воронова. - Волгоград, 2000. - 226 л.
18. Чеснокова, Л. Д. Имена числительные и имена собственные / Л. Д. Чеснокова // Филологические науки. - 1996. - № 1. - С. 104-113.
19. Уфимцева, А. А. Лексическая номинация (первичная, нейтральная) // Языковая номинация: (Виды наименований) / А. А.Уфимцева [и др.] ; отв. ред. А. Н. Серебренников. - М. : Наука, 1977. - С. 5-85.
20. Величковский, Б. М. Когнитивная наука: Основы психологии познания : в 2 т. / Б. М. Величковский. - М. : Смысл, Академия, 2006. - Т. 1. - 448 с.
Поступила в редакцию 16.05.17 E-mail: aleh@bk.ru
Kopach Aleh Iharavich
OBJECTIVE, SUBJECTIVE AND IMPLICIT-OBJECT APPROACHES ' CATEGORY OF SINGULARITY IN PLACE NAMES: FROM PHILOSOPHICAL ABSTR ONS
TO LINGUISTIC SPECIFICITY
An approach to the study of place names based on properties of their de notata is discussed. It relies on Husserlian phenomenology and utilizes experience of sciences other than linguistics (philosophy, psychology, logic). The approach is contrasted to both classical traditions (J.S. Mill) and new works oriented to ethnolinguistics and linguoculturology (N.I. Tolstoy). A place name is considered as an integral entity which is realized in four apperceptively related semantic structures.
Keywords: place name, objective approach, subjective approach, implicit-object approach, denotation, phenomenology, anthropocentrism, cognitive linguistics, declarative and procedural knowledge, abstraction, apperception, base and formant, semantic structure.
