Каримов Акрамжон Икромжон угли,
Тошкент молия институти доценти вазифасини бажарувчи, PhD
А^ОЛИНИНГ БУШ ПУЛ МАБЛАГЛАРИНИ КИММАТЛИ КОГОЗЛАР БОЗОРИГА ЖАЛБ КИЛИШ МЕХАНИЗМЛАРИ САМАРАДОРЛИГИ ТАЩЛИ
УДК: 336.74 (638)
КАРИМОВ А.И-У. АЦОЛИНИНГ БУШ ПУЛ МАБЛАГЛАРИНИ ЦИММАТЛИ ЦОТОЗЛАР БОЗОРИГА ЖАЛБ ЦИЛИШ МЕХАНИЗМЛАРИ САМАРАДОРЛИГИ ТАЦЛИЛИ
Ушбу маколада ах,олининг буш пул маблаFларини кимматли к,с^озлар бозорига жалб килиш меха-низмлари самарадорлигини тах,лил килишда турли иктисодчи олимларнинг тадкикотлари ва ёнда-шувлари мух,окама килинган. Шунингдек, кимматли ^озлар бозорига буш пул маблаFларини жалб килиш механизмларини самарали ташкил этишда кимматли к^озлар бозори моделлари, акцияларни оммавий таклиф жараёнлари оркали кимматли ^озлар бозорига буш пул маблаFларни жалб этиш х,олати тах,лили келтирилган.
Таянч сузлар: кимматли ^озлар бозори, давлат кимматли ^озлари, акция, облигация, оммавий жойлаштириш, фонд биржалари.
КАРИМОВ А.И. АНАЛИЗ ЭФФЕКТИВНОСТИ МЕХАНИЗМОВ ПРИВЛЕЧЕНИЯ СВОБОДНЫХ ДЕНЕГ НАСЕЛЕНИЯ НА РЫНОК ЦЕННЫХ БУМАГ
В данной статье рассматриваются исследования и подходы различных экономистов по анализу эффективности механизмов привлечения свободных денежных средств на фондовый рынок. Также проведен анализ состояния привлечения свободных средств на рынок ценных бумаг посредством процесса публичного размещения акций.
Ключевые слова: фондовый рынок, государственные ценные бумаги, акции, облигации, публичное размещение, фондовые биржи.
KARIMOV A.I-U. ANALYSIS OF THE EFFICIENCY OF MECHANISMS FOR ATTRACTION OF FREE MONEY OF THE POPULATION TO THE SECURITIES MARKET
In the article is discussed the analysis of research and approaches of the effectiveness of free cash attracting mechanisms to the stock market done by various economists. Also, within the framework analysis of attracting free funds to the securities market through the process of public offering of shares was made.
Key words: stock market, government securities, stocks, bonds, public offerings, stock exchanges.
ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)
Кириш.
Иктисодиёти ривожланган мамлакатларда ахолининг асосий даромад манбаларидан бири фонд бозори активларидир. Хусусан, статистик маълумотларда келтирилиши буйича: «Дунё буйича кимматли котозлар бозорининг капитал-лашуви 2010 йилда 50,9 трлн. АКШ долларига тенг булган булса, 2019 йилга келиб ушбу курсаткич 68,7 трлн. АКШ долларини ташкил этган ва унинг глобал иктисодиётдаги ликвидлилик даражаси 87,6 фоизга, активлар айланмаси 88,4 фоизга тенг булган» [1]. АКШ федерал захира тизимининг маълумотла-рига кура «америкаликларнинг 52 фоизи акциядор хисобланиб, улардан 10 фоизи киймати уртача 969 минг, 40 фоизи 132 минг, колганлари 54 минг АКШ доллардан паст булган кимматли котозларга эга-лик килишади» [2]. Ушбу холат кимматли коFозлар бозорининг миллий иктисодиётни ривожланти-ришга ва унга инвестициялар олиб кириш буйича салохиятни оширади.
Тадкикот мавзусининг долзарблиги. Жахон тажрибасидан намоён булмокдаки, ахолининг буш пул маблаFларини инвестицион фаолиятга жалб этишда ва уларнинг даромадларини оширишда кимматли котозлар бозори мухим ахамиятга эга хамда глобаллашув жараёнида мазкур масаланинг долзарблигини янада оширмокда.
Илмий муаммонинг куйилиши. Узбекистонда «давлат номидан ташки карз олиш камайтирилиб, инвестиция ва инфратузилма лойихаларига купрок хусусий капитал жалб этилиши» [3] белгилаб олин-ган булсада, фонд бозорида листингдан утган акци-ядорлик жамиятлари сони ва уларнинг муомала-даги акциялари салмоFи пастлиги, акциядорлик жамиятларидаги давлат улуши юкорилиги, фонд бозорида молиявий инструментлар камлиги, мав-жуд активларнинг эса жозибадорлиги ва ликвидлилик даражаси пастлиги, акциядорларга дивиденд туловлари буйича кечикишлар ва бошка муам-молар соха ривожига тускинлик килмокда. Ушбу муаммоларни хал этишда кимматли котозлар бозорида инвесторларни кенг иштирокини таъминлаш, фонд биржалари фаолиятини туFри йулга куйиш ва самарали ташкил этиш талаб этилади.
Тадкикотнинг максади. Ушбу тадкикотнинг максади ахолининг буш пул маблаFларини кимматли котозлар бозорига жалб килиш меха-низмлари самарадорлигини тахлил килиш асо-сида мамлакатимизда кимматли котозлар бозо-рини ривожлантириш буйича илмий хулосалар ва амалий тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.
Илмий муаммони куйилиши. Кимматли котозлар бозорида давлат ва акциядорлик жамиятлари булган компанияларнинг кимматли котозлари айланмаси амалга оширилади. Кимматли котозлар атамаси узига яраша мураккаб иктисодий тушун-чадир. Ушбу тушунчани пайдо булиш XII-XIII аср-лар [4] га бориб такалади.
Бизнинг фикримизча, кимматли котозлар бозорига молиявий маблатларни жалб этиш эволю-цияси тутрисида фикр юритганда, авваламбор, кимматли котозлар ва унинг турлари, кимматли котозлар бозорининг даврий ривожланиши тутрисида тухталиб утиш лозим. Бизга маълумки, кимматли котозлар тушунчаси инглиз забон дав-латларда хавфсиз ёки ишончли (securities) атама-лари билан хамохангдир. Хорижлик иктисодчи олимлардан S.Patrick Collins таъкидлашича, «даст-лаб иктисодиётда хавфсизлик ва ишончлилик (security) атамалари молия сохасини тартибга солувчи конунларга нисбатан кулланилган. Ушбу конун ва коидалар оркали молиявий воситалар назорат килинган. Кейинчалик айнан ушбу атама (securities) билан кимматли котозлар турлари: облигация, депозит сертификат, акция ва опци-онлар тушунилган» [5].
Урганишларимиз натижасида шу жихатлари маълум булдики, уша даврларда молиявий инструментларнинг ривожланиши билан бирга, уларга булган ишончлиликни таъминлаш жуда мухим ахамият касб этган. Шу сабабли, кимматли котозлар айланишида фирибгарлик, товламачилик холатларини олдини олиш максадида хавфсизликка оид катор конунлар жорий этилган. Иктисодчи олимлардан AWiNiam Rini кимматли котозларни иккита асосий тоифага: акция ва облигация(карз) ларга ажратган. «Улуш куринишидаги кимматли котозларни, оддий ва имтиёзли акцияларни сотиб олишда, сиз компаниянинг эгаларидан бирига айланасиз. Карз мажбуриятли кимматли котозлар -облигацияларни сотиб олганда, сиз компания учун маблат бериб турган хисобланасиз» [6]. Кимматли котозларни ушбу тарзда икки тоифага ажратилиши, авваламбор, уларнинг эгаларига кандай хукук ва мажбуриятни юклатилишини англатади.
Юридик ёки жисмоний шахсларнинг, институ-ционал инвесторларнинг кимматли котозлар бозорига буш молиявий ресурсларини жалб этишлари албатта, иктисодий рискларсиз яъни хатарларсиз булмайди. Хар кандай инвестицион жараён молиявий хатарлар билан ботликдир. Бозор рискла-рини молиявий активларга таъсирини иктисодчи олимлардан Enrico G.De Giorgi, Thierry Post, Atakan
ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)
1-жадвал. Узбекистан фонд бозорида к,имматли к^озларни жойлаштириш имкониятлари1 [9]
№ Кимматли ^озлар УзР Молия Вазирлиги УзР Марказий банки ДК АЖ МЧЖ ХК
1 Давлат кимматли ^озлари + + — — — —
3 Акция — — — + — —
4 Облигация корпоратив — — — + + —
халкаро + — + + + —
инфратузилма + — + + + —
5 Вексель — + — + — —
6 Депозитар тилхатлар — — — + — —
7 Депозит сертификати — — — + — —
8 Опцион — — — + — —
9 Варрант — — — + — —
10 Фьючерс — — — + — —
Yalсmлар урганиб чикишган хамда узларининг «A concave security market line» номли илмий тадкикотларида бозор рисклари буйича маълумот-лар беришган. Улар назарий ва эмпирик фактлар асосида бозор рискини чегаравий даромадлили-гини тадкик этганлар. «Кимматли ^озлар бозо-ридаги тенгсизлик (тартибсизлик) шароитида инве-сторлар уз портфелларини риск даражаси турлича булган кимматли ^озларни сотиб олиш билан суFурталашади» [7]. Кимматли ^озлар бозорида иштирок этаётган инвесторлар учун рисклар дара-жасини хисобга олиш жуда мухим ахамият касб этади.
Тадк,ик,от методлари. Ушбу маколада ахолининг буш пул маблаFларини кимматли ^озлар бозорига жалб килиш механизмлари самарадорлиги тахлилини урганишда илмий абстракциялаш, киёслаш, анализ ва синтез усул-ларидан фойдаланилган.
Асосий натижалар.
Хозирги кунда, хар томонлама иктисодий манфаатлар тукнашган замонда, миллий ком-панияларга ахолининг буш пул маблаFларини йуналтириш, мамлакатга туFридан-туFри хори-жий инвестицияларни жалб килиш ва улардан самарали фойдаланишнинг макони булган молия бозори, хусусан кимматли ^озлар бозори-нинг фаолияти самарадорлигини ошириш мухим ахамият касб этади.
Узбекистан Республикасида кимматли ^озлар бозоридаги иштирокчиларни узаро тартибга солиш ва улар уртасидаги муносабатларни мувофиклаштириш Узбекистон Республикаси-нинг «Акциядорлик жамиятлари ва акциядор-
1 Изох: + белгиси мавжуд, — белгиси мавжуд эмас.
ларнинг хукукларини химоя килиш туFрисида»ги, «Кимматли коFозлар бозори туFрисида»ги, «Бир-жалар ва биржа фаолияти туFрисида»ги, «Мулк-чилик туFрисида»ги конунлар ва бошка конуности хужжатлар асосида амалга оширилади. Хусусан, Узбекистон Республикасининг «Кимматли кс^озлар бозори туFрисида»ги конунига мувофик «кимматли KOFозларнинг уюшган савдосида кимматли KOFOзларга доир битимларни тузиш ва руйхатдан утказиш уларни ёзма равишда (^озда) расмий-лаштириш заруратисиз электрон шаклда амалга оширилади. Шунингдек, кимматли коFOзларга доир бошка битимлар ёзма шаклда тузилади ва конун хужжатларида белгиланган тартибда руйхатдан утказилиши лозим» [8]. Узбекистон кимматли ^озлар бозорларида давлат ва хужалик юритувчи субъектларнинг кимматли коFOзлар эмиссия килиш тартиби турли меъёрий-хукукий хужжатлар асосида тартибга солинади ва куйидагича куринишга эга (1 -жадвал).
Республикамизда кимматли ^озлар бозори ташкилотчилари сифатида фонд биржалари («Тош-кент» РФБ, «Элсис савдо» АЖ), валюта биржаси («Узбекистон республика валюта биржаси» АЖ), кимматли ^озларнинг бозорини назорат килувчи ташкилотларни кайд этишимиз мумкин. Кимматли ^озлар бозорида савдо операцияларини амалга оширувчилар ва уларни руйхатга олувчилар сифатида Узбекистон Республикасининг «Кимматли ^озлар бозори туFрисида»ги конунига мувофик: «эмиссиявий кимматли коFOзлар чикарувчи ва улар юзасидан кимматли ^озларнинг эгалари олдида мажбуриятлари булган юридик шах-слар, кимматли коFOзларнинг эгалари, кимматли ^озлар бозорининг профессионал иштирокчи-лари, шунингдек биржалар ва Кимматли ^озлар
ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)
38 БАНКЛАР ВА МОЛИЯ БОЗОРИ / БАНКИ И ФИНАНСОВЫЕ РЫНКИ
1-расм. Узбекистонда кимматли котозлар бозори иштирокчилари1 [11].
Узбем ictoh Республикаси Вазирлар Маздв змаси
«ФОНД БОЗОРИНИНГ АХБОРОТ-РЕСУРС МАРКАЗИ» ДУК
Давлат молия тузилмалари
Инвестор
Инвестицион воситачилар
Инвестицион воситачилар
Пул маблаглар
кимматли котозлар
САВДО ТАШКИЛОТЧИЛАРИ «ТОШКЕНТ» РФБ, (ELSIS-SAVDO» БТСЭТ
Пул маблаглар
Кимматли котозлар
Инвестицион
марказий депозитарий
марказий депозитарийларидан иборатдир»[10]. Республикамизда мавжуд фонд бозорининг бошкарув тизими кимматли котозлар бозорининг учунчи моделигаЮ, яъни Англия ва Япония давлат-ларидагига ухшаб, махсус давлат органлари томо-нидан назоратга олинган (1-расм).
Хозирда давлатимиз томонидан юкоридаги кимматли котозлар бозорига масъул тузилмаларга фонд бозорини ривожлантириш, махаллий (бизнес субъектлари ва ахолининг буш пул маблатларини) ва хорижий инвесторларни кенг жалб этиш ва ундаги компанияларнинг капиталлушув даража-сини оширишга доир катор вазифалар куйилган. Миллий иктисодиётни ривожлантиришда ушбу тузилмаларнинг самарали фаолият курсатиши жуда мухим ахамият касб этади. Зеро, хар кандай инвестор уз маблатларини кулай, ишончли ва самарали лойиха хамда бозорларга сафарбар этади.
Юртимизда олиб борилаётган иктисодий ва ижтимоий ислохотлар барча сохалар каби, кимматли котозлар бозорига хам уз таъсирини
1 Муаллиф томонидан Узбекистан Республика-сининг 2015 йил 3 июндаги «Кимматли котозлар бозори тутрисида»ги УРК-387-сон Конуни ва Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 24 январдаги "Узбекистон Республикаси Капитал бозорини ривожлантириш агентлиги фаолиятини ташкил этиш тутрисида" ПК-4127-сонли карори асо-сида ишлаб чикилган.
курсатмокда. Йилдан йилга ушбу бозорнинг иштирокчилари узгариб бормокда (2-жадвал).
Фонд бозорида облигацияларнинг айланмаси хам мухим ахамият касб этади. Хусусан, Халкаро капитал бозори ассоциациясининг маълумотларига кура, дунёда облигациялар савдоси 2020 йилнинг 8 ой давомида 128,3 трлн. АКШ долларига [11] якин булган. Республикамиз фонд бозорида корпора-тив облигацияларнинг айланмаси куйидаги жад-валда курсатиб утилган (3-жадвал).
«Тошкент» РФБда 2020 йил натижаларига кура 6 турдаги облигациялар билан савдо операциялари амалга оширилган булиб, жами 67,343 млрд. сумни ва бошка молиявий активларга нисбатан умумий хисобда 11,5 фоизни ташкил этган. Ушбу холатни облигацияларнинг номинал киймати ахолининг харид кобилиятидан юкорилиги ва фоиз ставкаси пастлиги билан изохлаш мумкин.
АКШ фукаролари уратасида утказилган илмий суров асосида аникланган маълумотларда ахолининг 55 фоизи (карийб 181 млн. инсон) узининг даромадларини кимматли котозлар бозоридан молиявий активлар сотиб олишга йуналтиради. Кимматли котозлар бозорини ривож-ланишида индивидуал инвесторлар яъни мамла-катнинг ахолиси ва бошка жисмоний шахсларнинг таъсир жуда катта хисобланади.
Хулоса ва таклифлар. Ахолининг буш пул маблатларини кимматли котозлар бозорига жалб
ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)
t
î s
t
о
S3
e £
О
о о
°o %
X %
% %
"s 4-
o, 'o
v к %
% % <f %
sо
► ?
a с
'v a
0\ i>
t->
9
СЛ t>
'Vi
-J
'VI
0\
-Mi
'VI
. 'VI ' 'A
■U
'O
'VI
hJ
Жами «UzbekLeasing 1^егпайопа1»АЖ «UzbekLeasing 1^егпайопа1»АЖ «игЬе^еа5тд-1^егпайопа!»АЖ «Chust ri г mikrokredit tashkiloti» «Imkon finans mikrokredit tashkiloti» «First developing group» МЖЧ «Kapitalbank» АТБ «Invest Finance Bank» АТБ «Asia Alliance Bank» АТБ <<с U) n QJ I 0 QJ H TD S ь s E o\ QJ 1 7s > -I СП <<c U) n QJ I 0 QJ H TD S ь s E o\ QJ 1 7s > -I СП Эмитент номи
10 000 000 10 000 000 10 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 100 000 Номинал к,иймати
313 625 UD О О оо о о оо о о 2 000 4 000 5 125 50 000 100 000 50 000 50 000 100 000 Мик,-дори
ГО О ю оо го ro UJ 8%+ДД/РД KMC + 5% 'х- KMC + 4% KMC + 2% KMC-1% Фоиз ставкаси О о\ ь
24.02.2020 24.02.2020 24.02.2020 03.04.2021 30.12.2020 04.02.2021 24.04.2020 16.07.2019 05.12.2019 10.08.2012 Жойлаш-тириш муддати s -I QJ J= S аз
03.03.2023 04.03.2022 05.03.2021 16.03.2024 08.01.2024 03.02.2022 21.05.2027 15.07.2026 03.12.2022 15.08.2022 Сундир-илиш муддати
67 .343 0.504 1.039 2.528 î 0.001 13.418 49.850 2020 йил буйича савдо х,ажми, млрд. сум
Ul
£U
la 00 Û) ь
e
о x
la
o\
О w О "G S
û) О
ь s
£U
J=
S ¡Я h
£U
"G
n û) 00 la О n S
o\
«
S<
s £
û)
S û) 0*
h <
S
CTi Ln UJ ro - 2 IO
e s S s s 7\
о I I I I fD О
I ro ro ro ro ^ "О
Ifc. fD a> fD a> О
0\ s n n n n I о s s
H s H s H s H s fD X тз QJ
-a J= J= J= J= H H
X QJ s s s s ь s s
аз ai ai QJ ro QJ
Ь -e- -e- a> ro T3 _7s
QJ -a s 0 1 It-is o î it. ь 7s H S ro О n s H 5Г s S S s S _7s О
ь QJ <: QJ -h
QJ QJ QJ X H о
■a ■a "a s O) ь ^
s s s ь ь s ь QJ T3
QJ I QJ s _7s
7s s TD О
J= S аз s E S -A о -h О U) -h О У ОЧ О U)
Ifc. о QJ TT о
о î ь тз
тз -С QJ s
ь ь T3 (X) s
QJ s (x) -i s
■a CT» о S E
s QJ H H
Ь fD s
E QJ I ■a
J>s TD о
QJ S QJ TD 7s
"O 4—' -C
S
ro S ь
r a>
s ■a
ь s
QJ
■a
о
IV UD -i
ro UD CTi oo UJ о UJ ro О UJ UD CTi о CTi о Kj о oo
о
к UD -i
ro UD oo UJ ro UJ UD ro UJ (Л CTi о UJ о Kj
UD 00 о UD
о
ro UD ro UD UJ UJ 807 301 (Л UD UJ о ro
о ro о
hJ
ш la
oo ai
ъ
«
w 0\
Ф *
S
n
H
О x
□
*
h S
S
n s
la
£U
S
S S
H h S
о ■h О
û) "G
o\
О w О "G S
S
E
H
s
"G О
£
û) ■G S n О X
s
la О X
aj
r>j
килиш механизмлари самарадорлигини тах,лили килиш оркали куйидаги хулоса ва таклифларни келтиришимиз мумкин.
Биринчидан, кимматли котозлар бозорини х,ар томонлама ривожлантириш мамлакатнинг иктисодий баркарорлиги билин чамбарчас ботлик х,исобланади. Яъни юридик ва жисмоний шах-сларнинг буш колган молиявий ресурсларини фонд бозори оркали давлатдаги йирик ва инвестиция талаб килувчи бизнес субъектларига сама-рали йуналтириш ва уларнинг назоратини ташкил этиш х,озирги куннинг долзарб муаммоларидан.
Иккинчидан, илмий изланишларимиз натижа-ларидан шу аён булдики, фонд бозори ривожлан-ган давлатларда ах,оли ва институционал инвестор-лар кимматли котазларни сотиб олишда уларнинг дивиденд куринишидаги даромадлилиги ва ишон-члилигига катта эътибор каратишади. Шунингдек, кимматли котознинг кимлар томонидан сотиб олинганлигига х,ам ах,амият беришади.
Учинчидан, ах,олининг буш пул маблатларини кимматли котозлар бозорига жалб килиш модел-лари: банклар назорати остидаги кимматли котозлар бозори; мамлакат молия вазирлиги томонидан назоратга олинган кимматли котазлар
бозори; махсус давлат органлари томонидан назоратга олинган кимматли котазлар бозори; аралаш назоратга эга кимматли котазлар бозори уз хусуси-яти ва функцияси буйича ажралиб туради. Уларни миллий иктисодиёт ривожланиши ва ундаги тузил-маларнинг интеграллашуви доирасида татбик этиш максадга мувофик.
Туртинчидан, ах,олининг мобил курилмалардан фойдаланиш даражаси юкорилигини х,исобга олиб, фонд бозорига буш молиявий ресурсларни жалб этишда инвестиция воситачиларининг молиявий технологиялар асосида ма,аллий ва хорижий инве-сторлар учун махсус кимматли котозлар бозори-нинг мобил иловаларини яратиш ва амалиётга жорий этиш зарурдир.
Бешинчидан, кимматли котозлар бозорига а,олининг буш пул маблатларини кенг жалб этиш максадида молиявий инструментлар сонини ва уларнинг ликвидлик даражасини ошириш зарурдир. Хусусан, давлат кимматли котозларини а,олига сотиш, акцияларга нисбатан опцион, инфратузилма ва ипотека облигациялари сав-досини йулга куйиш кимматли котозлар бозори жозибасини янада оширади.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати:
1. World Development Indicators: http://wdi.worldbank.Org/table/5.4
2. https://www.financialsamurai.com/what-percent-of-americans-own-stocks/
3. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожа-атномаси, 2020 йил 29 декабрь. - https://president.uz/uz/lists/view/4057
4. Ranald Michael The Global Securities Market: A History Oxford University Press; 1 edition (18.01.2007) 412 pages
5. Patrick S. Collins Regulation of Securities, Markets, and Transactions:a guide to the new environment/Canada. Wiley finance, 585 p.
6. William A. Rini Fundamentals of the securities industry/ United States of America/ 2003 240 pages.
7. Enrico G.De Giorgi, Thierry Post, Atakan Yalgn "A concave security market line" Journal of Banking & Finance Volume 106, September 2019, Pages 65-81
8. Узбекистан Республикасининг «Кимматли котозлар бозори тутрисида»ги Конуни 2015 йил 3 июнь, УРК-387-сон, «Халк сузи» газетасининг 2015 йил 4 июндаги 111 (6294)-сони.
9. Узбекистан Республикасининг «Узбекистан Республикаси Марказий банки тутрисида»ги Конуни ,амда "Тошкент" РФБ маълумотлари асосида муаллиф томонидан тайёрланган: (https:// www.uzse.uz/system/analytics)
10. Узбекистан Республикасининг «Кимматли котазлар бозори тутрисида»ги Конуни 2015 йил 3 июнь, УРК-387-сон, «Халк сузи» газетасининг 2015 йил 4 июндаги 111 (6294)-сони.
11. https://www.icmagroup.org/Regulatory-Policy-and-Market-Practice/Secondary-Markets/ bond-market-size/
12. Karimov A.I. The experience of involving the population's free money in the development of the securities market. // International Finance and Accounting, Volume 2020 Issue 6, ISSN: 2181-1016
ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)