CC BY
1458
Труды БГТУ, 2017, серия 6, № 1, с. 58-62
УДК 331.108.3-054.72«1918/1939»
В. У. Коваль
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМ1ЧНАЯ I ПС1ХАЛАГ1ЧНАЯ АДАПТАЦЫЯ БЕЛАРУСК1Х ЭМ1ГРАНТАУ У М1ЖВАЕННЫ ПЕРЫЯД
У артыкуле разглядаюцца падыходы да азначэння праблемы сацыяльна-эканам1чнай i паха-лапчнай aдaптaцыi беларусшх эм^антау з 1918 па 1939 гг. Асноуная увага надаецца aнaлiзу першаснай, iндывiдуaльнaй aдaптaцыi эмпрантау i працэсу aкультурaцыi, а таксама ix ацэнкам. Аутар даследуе працэс фaрмiрaвaння i рaзвiцця нацыянальнай щэнтычнасщ у асяродку белару-сау замежжа мiжвaеннaгa часу.
Артыкул прадстауляе культурную адаптацыю як працэс iнтэгрaцыi асобы у новую культуру. Аcaблiвaя увага прысвечана aнaлiзу пcixaлaгiчнaй aдaптaцыi. Палггычная дзейнасць беларусшх эмпрантау была важным фактарам ix aдaптaцыi да новых умоу жыцця. Аутар прыxодзiць да высноу, што экaнaмiчныя i палггычныя эм^анты aдчувaлi культурны шок у час працэсау акуль-турaцыi i першаснай адаптацьп. Вынiкi даследавання прапануюцца для выкарыстання не только белaруcкiм псторыкам, але таксама пcixолaгaм i сацыёлагам.
Ключавыя словы: беларуская дыяспара, эм^ацыя, пcixaлaгiчнaя адаптацыя, сацыяльная адаптацыя, акультурацыя, першасная адаптацыя, нацыянальная вдэнтыфжацыя.
V. U. Koval
Belarusian State Technological University
SOCIAL, ECONOMIC AND PSYCHOLOGICAL ADAPTATION OF BELARUSIAN EMIGRANTS DURING THE INTER-WAR PERIOD
The article considers approaches to the problem of social, economic and psychological adaptation of Belarusian emigrants from 1918 till 1939. The focus is made on the analysis of individual and primary adaptation of emigrants and the process of acculturation, as well as their evaluation. The author examines the process of formation and development of the national identity among Belarusians abroad during the inter-war period.
The article demonstrates that the cultural adaptation was the process of integration into a new culture. Particular attention is paid to the analysis of the psychological adaptation. Political activities of Belarusian emigrants were the important factors for their adaptation to the new condition of the life. The author comes to the conclusion about the culture shock during the acculturation and primary adaptation for the labour and political emigrants. The research proposes to use not only for Belarusian historians, but also for psychologists and sociologists.
Key words: Belarusian diaspora, emigration, psychological adaptation, social adaptation, acculturation, primary adaptation, national identity.
Уводзшы. У сучасных пстарычных работах толью пачынаецца афармленне адаптацый-нага юрунку даследавання беларускай дыяспа-ры. Тэма адаптацыйных працэсау павшна пры-цягнуць да сябе вучоных з розных галш навую, бо яна шюструе няпростыя лёсы беларусау, яюя апынулюя на чужыне у м1жваенны час, ix страху праблемы, турботы, а таксама 1дэ1 канса-лщацып i узаемадапамоп.
Асноуная частка. Вывучэнне пс1халапчнай i культурнай адаптацыи эм1грантау як правша праводзщца у кантэксце акультурацыи. Акультурацыя - навучэнне нормам i навыкам прымаю-чага грамадства. Вызначаны працэс двухбаковы, абатраецца на узаемадзеянне этшчнай меншас-щ, якую складаюць эм1гранты, з этшчнай большасцю насельнщтва крашы-рэцышента. Акультурацыя праходзщь бесперапынна для са-м1х эм1грантау, яе вышкам становяцца змены па-
водзш, рэакцый i стылю жыцця. Першапачатко-вая адаптацыя найбольш цесна звязаная з акуль-турацыяй, узаемауплывам1 розных культур.
Адаптацыя кожнай асобы у прымаючым грамадстве - гэта ушкальны працэс, як можа адрозшвацца ад групавых характарыстык раз-вщця дыяспары. Аснову м1жваеннай эм1гра-цыйнай хвал1 складал1 жыхары Заходняй Беларуси якая з 1921 па 1939 гг. была пад уладай Польшчы. Пры даследаванш адаптацып i акультурацыя варта памятаць пра матывы эм1грацы1. Большасць беларусюх эмпрантау паюдала кра1ну пражывання па эканам1чных матывах (перанаселенасць вёсю, дыскры-мшацыя нацыянальных меншасцей у Другой Рэчы Паспал1тай, голад).
Рэальна распрацаваных паттычных праг-рам па прыёму эмпрантау у крашах пражыван-ня i ix адаптацып у м1жваенны перыяд не было.
У структуры польсюх эм^рацыйных органау асноуную ролю выконвау Варшаусю эм^а-цыйны шндыкат, якi меу разгалiнаваную сетку аддзелау. Сiндыкат спрабавау праводзiць работу з насельнщтвам, каб спрыяць сацыяльна-эка-намiчнай адаптацыi эм^рантау, але вынш яго дзейнасцi высока ацанiць немагчыма.
У перыяд фармiравання беларускай дыяспа-ры узшкаюць першыя грамадсюя аргашзацш, аб'яднаннi i саюзы у розных крашах свету. Пат-рэбнасць асоб у самаарганiзацыi звычайна з'яуля-ецца натуральнай рэакцыяй у чужым сацыякуль-турным асяродку. Першыя беларускiя суполю i аргашзацш не змаглi аб'яднаць усiх эм^антау, яны не стал адразу масавымi i папулярнымi, а некаторыя увогуле хутка знiклi. На першапа-чатковым этапе эмiгрантам не хашла аргашза-цыйнага вопыту у развiццi сва1х аб'яднанняу. Нацыянальныя аргашзацыи за мяжой маглi б дапамагчы вырашэнню вострых пытанняу, пастауленых перад эмiграцыяй, аказаць падтрым-ку у вдывщуальнай адаптацыi, наладзiць юрыдычнае кансультаванне, развiваць культурную i асветную дзейнасць. Недахоп беларускiх грамадскiх аб'яднанняу шмат у яюх крашах свету негатыуна адбiуся на працэсах сацыяльна-эканамiчнай адаптацыi эмiгрантау. Як вышк, беларусы замежжа далучалiся да iншых, больш колькасных i арганiзаваных славянсюх дыяспар.
Пры вывучэннi адаптацыйных працэсау мiжваеннай эмiграцыйнай хвалi асаблiвую ува-гу неабходна Удзялiць псiхалагiчнаму аспекту. Заканамернасщ псiхалагiчнай адаптацыi эм^-рантау падрабязна даследуюць спецыялiсты у галше сацыяльнай псiхалогii. У працэсе дасле-давання тэмы варта улiчваць пшхалапчны бар'-ер, выклiканы асаблiвым пшичным станам, якi можна характарызаваць як шндром адчужэння [1]. Нярэдка эм^ранты iмкнулiся да мiжкуль-турных кантактау у нефармальных зносiнах, але сустракалi рэакцыю iгнаравання з боку на-цыянальнай большасцi.
У працэсе першапачатковай адаптацыi губ-лялася псiхалагiчная устойтвасць асоб. Фак-тычна кожны эм^рант перажывау культурны шок у шшым грамадстве, паспяховасць пераа-долення страхау непасрэдна залежыла ад яго iндывiдуальных пшхалапчных характарыстык. Найбольш складана адаптацыя праходзша у перыяд Вялiкай дэпрэси 1929-1932 гг.
Асобам было няпроста пры сацыялiзацыi на чужыне, калi яны пакiдалi сям'ю, сяброу, звыклую абстаноуку. «На чужой старане заусё-ды нудна жывецца... ды дзе цяпер весела! Але зушм цяжка i нудна, калi яшчэ здарыцца якая-небудзь няудача, або пачуеш нешта зусiм дрэн-нае» [2], - тсау беларускi эмiгрант у 1924 г. у адным са сваiх лiстоу. Асаблiвыя цяжкасцi для
эм^рантау уяуляу моуны бар'ер, калi няведан-не замежнай мовы станавшася праблемай у ка-мунiкацыях з аутэхтонным насельнiцтвам. Час-ткова пшхалапчнае напружанне здымала эм^-рацыйная прэса (у тых краiнах, дзе яна распау-сюджвалася).
Беларускамоуная прэса эм^антау лшвща-вала iнфармацыйную iзаляванасць у адносшах да навiн з Бацькаушчыны. Перыёдыка дыяспа-ры станавiлася не толью крынiцай iнфармацыi, але i сродкам зносiн, а часам нават вучэбным дапаможнiкам пры засваеннi граматнасщ эм^-рантамi [3]. На вялт жаль, у 1920-1930-ыя гг. толью пачынаецца працэс станаулення прэсы беларускага замежжа, выданш выходзiлi нерэ-гулярна, iх было мала.
Значна спрыяла псiхалагiчнай адаптацыi эмiгрантау магчымасць падтрымлiваць сувязь са знаёмымi i сваякамi на Бацькаушчыне, люта-ванне, перасылка грошай i вопраткi. Сувязь эм^рантау з метраполiяй нярэдка станавiлася асноуным стымулам для прадстаУнiкоУ экана-мiчнай хвалi у пошуках заробкау, каб матэрыя-льна дапамагчы сваякам, зацвердзщца у сваiх вачах i пераканауча прадэманстраваць поспех для свайго сацыяльнага асяродка на радзiме.
Сярод асноуных аспектау адаптацыйных працэсау варта таксама выдзялщь навучэнне новаму стандарту паводзш у прымаючым грамадстве, як дазваляу паспяхова узаемадзейш-чаць з аутэхтонным насельнщтвам. У сучаснай тэрмшалоги дыяспаральнасщ ужываецца па-няцце «культурная дыстанцыя» [4] пры выву-чэннi працэсау акультурацыi, якая абатраецца на рознiцу культурных рыс жыцця i побыту эмiгрантау i грамадзян прымаючага грамадства. Найбольш акрэсленую культурную дыстанцыю у сваiх успамшах, дзённiках i лiстах фiксавалi тыя асобы, якiя выехалi у крашы Пауднёвай Амерыкi у мiжваенны час (большасць патрат-ла у Аргенщну i Бразiлiю).
Значна ускладнялi пахалапчную адапта-цыю эмiгрантау iх падманутыя чаканнi, калi рэ-чаiснасць вщавочна разыходзiлася з абяцаннямi агентау карабельных кампанiй i уласнымi мара-мi пра замежжа. У мiжваенны час у масавай свядомасщ сфармiравауся устойтвы мiф аб «казачным жыцщ» у Амерыцы, якi ускладняу iндывiдуальную адаптацыю асоб, што ехалi на шшы кантынент. Скажэнне iнфармацыi аб по-быце эмiгрантау прыносiла чысты прыбытак карабельным таварыствам i iх агентам, з мэтай стымуляцып эмiграцыi распавядалюя гiсторыi шалёных заробкау, а часам выпускалюя спецы-яльныя рэкламныя артыкулы у папулярных бе-ларускамоуных перыядычных выданнях.
Прыкладам рэкламных матэрыялау стала апавяданне «Амерыканец» [5], апублшаванае у
60
Сацыяльна-экана/^чная i пахалапчная адаптаиыя беларусюх 3MirpaHTay у MiœBaeHHû перыяд
газеце «Беларуская Крынща» y 1927 г. Матэры-ял нагадвае вясковую псторыю-чутку пра пос-пех звычайнага хлопца, яю за некалькi год у Амерыцы зарабiy столькi грошай, што яму па-вiнна было хапщь на усё жыццё. Доказамi для чытачоу сталi факты бiяграфii вясковага «амерыканца», якi у роднай вёсцы набыу 5 мор-гау зямлi ва уласнасць, а пасля ажашуся на са-май прыгожай дзяучыне, зрабiyшы багатае вя-селле сваякам. У апавяданш асаблiва падкрэсль валася, што «амерыканец» не стау сам апрацоу-ваць сваю зямлю, а перадау яе у арэнду брату.
Падобны матэрыял атсвау мару дзясяткау тысяч маладых i амбiцыйных вясковых хлоп-цау, якiя па прыкладу галоунага героя ехалi за мяжу у пошуках добрых заробкау i дабрабыту, а на самой справе - ехалi у эмiграцыю з раман-^rammi разважаннямi, часта без пэуных уяу-ленняу пра краiну-рэцэпiент. У масавым уяу-леннi назва «Амерыка» размывалася, таму пры пераказах агентау пра лёсы эм^рантау яна маг-ла азначаць любую кра^ Пауночнай щ Пауд-нёвай Амерыкi (часта гэта была Аргенцша, Бразiлiя, Канада, бо эм^ацыя у ЗША значна абмяжоувалася спецыяльна yведзенымi квота-мi). У рэкламных матэрыялах беларускамоуных газет нярэдка выкарыстоувалюя эмоцыi i па-чуцщ чытачоу, каб заахвоцiць iх да падарожжа. Расчараванне уласным эканамiчным становш-чам прымушала сялян ехаць у Аргенцшу, Бразь лiю, Парагвай, Уругвай без зваротных кв^коу, без грошай на юнаванне i без дакладнага уяу-лення пра клiмат, традыцьп, звычаi прымаючай краiны.
Нярэдка расчараванне эм^антау пачына-лася з падарожжа, асаблiва востра ашуканства агентау успрымалася пры цяжкiм пераездзе у крашы Пауночнай i Пауднёвай Амерыкi. Нап-рыклад, у 1923-1924 гг. папулярная беларуска-моуная газета «Змаганьне» рэгулярна публша-вала рэкламу карабельнай кампанй «Red Star Line». Кампанiя з нумара у нумар настойлiва прапаноувала выезд у Канаду цi ЗША парахо-дамi «Лаплянд» i «Бэльгелянд» з порта горада Антвэрпэн («Змаганьне» № 4, 10, 19 за 1923 г.). Рэгулярныя рэкламныя абвестю за 1923 г. змя-ншся разгорнутымi артыкуламi пра эмiграцыю у газеце «Змаганьне» за 1924 г. Верагодна, суп-рацоyнiкi кампанй «Red Star Line» iмкнулiся ат-рымаць дадатковыя прыбыткi, таму публiкавалi артыкулы, якiя павiнны былi стымуляваць да эм^рацып тых асоб, што яшчэ вагалiся у сваiм рашэннi.
Напрыклад, маркетынгавы ход з павышэн-нем коштау на квiткi павiнен быу прынесцi да-датковы прыбытак у блiжэйшай перспектыве, фактычна адразу пасля публшацып наступнай iнфармацыi: «Параходная суполка «Red Star
Line» дала нам знаць, што чакаецца падвышка цэнау шыфскартау на 15-20 далярау, дзеля гэ-тага, каб гарантаваць сябе на атрыманьне шыф-скарты па старой цане, трэба пасьпяшыць з уз-носам задатку у кантору «Red Star Line» у Вiль-нi» [6]. Кароткатэрмiновы характар акцып вы-мушау жадаючых эм^раваць уносiць аванс без дакладных уяуленняу пра суправаджаючыя да-кументы для легалiзацыi у прымаючай краiне.
Газета «Змаганьне» для рэкламы карабельнай кампанй выкарыстоувала не толькi абвест-кi, але i эмацыйныя люты самiх эмiгрантаy, якiя быццам бы былi пад такiм уражаннем ад ванд-роyкi, што нават шсат у газету. У рэкламных акцыях «Red Star Line» 1923-1924 гг. прасочва-ецца прафесiйнае уяуленне страхау i жаданняу патэнцыйных клiентаy. Напрыклад, вытрымка з лiста Рыyкi Мускат, якая выехала 3-м класам на параходзе «Lapland» таварыства «Red Star Line» у Пауночную Амерыку, з'яуляецца прык-ладам прафесiйнай i нават агрэаунай рэкламы. Абсалютна пазiтыyныя ацэню Рыyкi Мускат пра падарожжа пераканауча рассейвалi чуткi пра цяжкую вандроуку праз акiян, дрэннае хар-чаванне, цесную каюту цi марскую хваробу. Чытачу, якi паверыу у апублшаваны лiст, такса-ма хацелася здзейснщь падарожжа на далёкi кантынент. Дадзены лiст з'яуляецца класiкай рэкламнай прадукцып: «Увесь час на параходзе я чулася дужа добра i зусiм здаровай. Есьщ да-валi пад дастаткам колью i чаго хто хацеу. Ста-лаваньне складалася з розных патравау: так напр. на сьнеданьне давалк каву, 2 яйкi, масла, селядцы, чалядэрскi сыр, бульбу. Цукернщы з цукрам былi растаулены па ушх сталох. Усякi еу тое, што яму падабалася. На абед давалк зу-пу, мяса, рыбу, кашу, кампот. Больш заставала-ся, чым зьядалЬ> [7]. У сваiм лiсце Рыука Мускат просiць брата Язэпа завгаць у кантору «Red Star Line» з падзякай за яе шыкоунае па-дарожжа.
Рэгулярны i настойлiвы рэкламны матэрыял у «Змаганьш» вымушае супаставiць яго з ш-шымi публiкацыямi, што адразу тлумачыць ка-мерцыйны характар лiста Рыую Мускат. Зада-воленая абсалютна yсiм на параходзе дзяучына з кв^ком 3-га класа пiша пра свабодную каюту з чыстымi белымi посцiлкамi i прыгож^Iмi коу-драмi на асобных ложках. А беларускi эм^ант Язэп Маркевiч з аналагiчным квггком у сваiм апублiкаваным лiсце падкрэ^вау цеснату для пасажырау на судне, што стварала сур'ёзны дыскамфорт: «...drenna bylo jechac z prycyny wialikaj kolkasci pasazyraü i stul wialikaj niawyhody ad ciesnaty» [8]. Таюм чынам, бяс-концыя падзякi Рыую Мускат могуць быць фантазiямi самiх карабельных агентау, якiя пра-дават квiткi эмiгрантам. Расчараванне асоб па-
дарожжам магло выкткаць глыбою стрэсавы стан, але вярнуцца ужо не было магчымасщ.
Далёка не заусёды апраудвалюя надзеi эм^рантау на высокi узровень заробкау, доб-рыя умовы працы i жыцця. Пра няпростую штодзённасць беларусау за мяжой рэгулярна публiкавала матэрыялы беларускамоуная вшен-ская прэса. Нярэдка публшацьп падлягалi лiсты эм^рантау, яюя павiнны былi настроiць на цяж-кiя умовы побыту жадаючых зарабщь у замеж-жы. У газеце «Беларуская доля» пра жыццё беларусау у Францып пiсалася дакладна: «Холад, вiльгаць i бруд пануюць у работнiцкiх кватэрах. Кожнаму работшку даюць коудру вауняную, але звычайна дзiравую, ды старую - па ваенна-палонных, i за гэта вылiчваюць з пэнсii па 22 франю, пад той час, як новая коудра каштуе ад 14 да 16 фр. ... Умывальшкау у дамох няма, вады - таксама, за вадой трэба хадзщь да чану, дзе плавае гншое лiсьце, чэрвi, ды нават здох-лыя птушю» [9], - тсалася у артыкуле «Нядоля эмiгрантау у Францыи». Для працоуных эмт-рантау у Францыi абавязковай умовай было падтсанне кантракту, аднак яго умовы далёка не заусёды вытрымлiвалiся працадауцам^ часта яны плацiлi меней, не сачылi за санiтарыяй для наймггау.
Псiхалагiчна асоба трапляла у атуацыю выбару памiж аповедамi агентау пра магчымас-цi замежных заробкау i публiкацыямi беларус-камоуных выданняу, дзе агульная карцша жыцця эмiгранта была далёка няпростай. Пасп-рыяць рашэнню эмiграваць у выпадку унутраа-сабовага матывацыйнага канфлiкту маглi пера-казы аднавяскоуцау цi знаёмых, а часам пэуныя сямейныя абставiны.
Працэс сацыяльнай адаптацыi беларусау на чужыне быу даволi складаным. Новым жыха-рам дзяржавы неабходна было засвоiць шшую сiстэму маральных каштоунасцей, iншыя нормы паводзш у грамадстве i увесь час iмкнуцца дамагчыся роунасщ у сацыяльна-эканамiчных правах. Да таго ж беларусам важна было як мага хутчэй вывучыць замежную мову, зразумець чужое заканадауства, адчуць традыцыi прыма-ючага грамадства, што часта патрабавала вял> кiх намаганняу i часу. Вострай праблемай для шматлтх эмiгрантау быу пошук працы, асабль ва у перыяд сусветнага эканамiчнага крызiсу. Псiхалагiчны дыскамфорт беларусюх эмтран-тау у Амерыцы прашюстравала газета «Bielaruskaja Krynica»: «Bielarusy й Amerycy pjuc dobra wodku (samahonku) i й karty hulajuc, choc, praйda, josc i akuratnych. Ciapier u nas z rabotaj slabawata, mnohija siadziac biez raboty» [10]. Эм^анты заусёды былi Уразлiвымi да умоу чужога сацыякультурнага асяродка. Моц-ны стрэс ад згубы звычайнага вобразу жыцця,
беспрацоуе, нестабiльнасць, палажэнне неза-патрабаванасщ нярэдка прымушалi прадстаут-коу эмтрацып рэагаваць у спецыфiчнай пратэс-тнай форме.
Заканамернасщ адаптацыi эканамiчных i па-лiтычных эмiгрантау адрознiвалiся. Калi для прадстаУнiкоУ эканамiчнай хвалi асноунай мэтай былi заробкi, то для асоб, уцягнутых у палтга-нае жыццё, галоунай задачай станавiлася сама-рэалiзацыя у пабудове беларускай нацыянальнай iдэi, развiццi нацыянальнай iдэнтычнасцi. Колькасць пал^ычных эмiгрантау значна састу-пала беларускай эканамiчнай мiжваеннай хвалi. Асноунымi цэнтрамi беларускага палiтычнага жыцця стал Чэхаславакiя, Латвiя, ЗША.
Упэуненасць у значнасщ арганiзацыйнай працы членау беларусюх саюзау i партый за-межжа стымулявала iх, мабiлiзавала на новую работу, дапамагала спрауляцца з праблемамi побыту у прымаючым грамадстве. Маральная падтрымка для эмiгрантау перыядычна гучала са старонак беларускамоунай вiленскай прэсы. «Нас паведамляюць з чэскае Прап, што тамтэй-шы украiнскi Пэдагапчны 1нстытут, якi абслу-гоувае i беларускую моладзь, пастанавiу ства-рыць адумысную катэдру беларусазнауства, каб гэтым дапоУнiць нацыянальнае узгадаваньне нашых студэнтау у Празе. ... I прыдумаюць то-лькi, што гэта робщца на чужыне, пад той час, як з Вшенскага унiвэрсытэту беларуская мова аказалася выюнутай ня толью з унiвэрсiтэцкае аУдыторыi, але i з калiдорау: тут, у сэрцы За-ходняе Беларусi, унiвэрсытэт зьлшвщавау вык-лад беларускае мовы...» [11], - тсалася у газеце «Беларуская доля» пра супрацоунщтва бела-рускiх i украшсюх эмiгрантау у Чэхаславаки. Падобныя ацэнкi дзейнасцi беларускай эмтра-цыi аб пашырэннi роднай мовы, абуджэннi нацыянальнай свядомасщ беларусау замежжа, развiццi адукацыйных кантактау уздымалi са-маацэнку эмiгрантау, а таму спрыялi сацыяльнай i псiхалагiчнай адаптацыi. Фармiраванне этнiчнага самаадчування дазваляла ствараць альтэрнатыуны асяродак зносш для палiтычных беларускiх эмiгрантау.
Заключэнне. Такiм чынам, даследаванне адаптацыйных працэсау у значнай ступенi па-шырае уяуленнi пра станауленне беларускай дыяспары у мiжваенны час. Камерцыйныя пра-екты карабельных кампанiй нярэдка негатыуна уплывалi на уяуленнi асоб пра эм^ацыю, што негатыуна адбiвалася на iх стане псiхалагiчнага камфота у працэсе iндывiдульнай адаптацыi. Заканамернасцi адаптацыйных працэсау экана-мiчных i пал^ычных эмiгрантау адрознiвалiся тэмпамi iнтэграцыi у прымаючым грамадстве. Прадстаунiкi палiтычнай хвалi намагалiся раз-вiваць нацыянальную щэнтычнасць дыяспары.
62
Сацы1яльна-экана/^чная i пахалапчная адаптаиыя беларусюх э/^грантау у мiжвaенны перыяд
Лiтаратура
1. Поляков Ю. А. Адаптация и миграция в историческом контексте // Адаптация российских эмигрантов (конец XIX-XX вв.). М.: Институт российской истории РАН, 2006. С. 17.
2. Запольсю М. Пюьмы з Сэрбп // Сын Беларуса. 1924. № 32. С. 4.
3. Тарле Г. Я. Общественные организации выходцев из России в Северной Америке в исторической литературе (конец XIX - начало ХХ в.) // Социально-экономическая адаптация российских эмигрантов (конец XIX - начало XX в.). М.: Институт истории РАН, 1999. С. 22-23.
4. Попков В. Д. Феномен этнических диаспор. М.: ИС РАН, 2003. С. 57.
5. W. D. Amerykaniec // Bielaruskaja Krynica. 1927. № 7. S. 2.
6. Важна для выяжджаючых у Амэрыку i Канаду // Змаганьне. 1924. № 9. С. 4.
7. Вытрымка з шсьма Рыую Мускат, якая выехала да Амэрыю у 3-й клясе на параходзе «Lapland» параходнага Т-ва «Red Star Line» да брата Язэпа Муската у Вшьш // Змаганьне. 1923. № 18. С. 4.
8. Markiewic J. Z zyccia Bielarusaй u Arhientynie // Bielaryskaja Krynica. 1928. № 22. S. 4.
9. Нядоля эмпрантау у Францыи // Беларуская доля. Вшьня. 1925. № 13. С. 2.
10. Awin L. Bialarusy й Amerycy // Bielaruskaja Krynica. 1926. № 5. S. 7.
11. Беларуская катэдра у Празе // Беларуская доля. 1925. № 6. С. 4.
References
1. Polyakov Yu. A. Adaptation and migration in the historical context. Adaptatsiya rossiyskikh emigrantov (konets XIX-XX vv.) [Adaptation of Russian emigrants (the end of 19th century - 20th century)]. Moscow, 2006, p. 17 (In Russian).
2. Zapol'ski M. Letters from Serbia. Syn Belarusa [Son of Belarusian], 1924, no. 32, p. 4 (In Belarusian).
3. Tarle G. Ya. Public organizations of emigrants from Russia in North America according the historical literature. SotsiaVno-ekonomicheskaya adaptatsiya rossiyskikh emigrantov (konets XIX - nachalo XXv.) [Social and economic adaptation of Russian emigrants (the end of 19th century - the beginning of 20th century)]. Moscow, 1999, pp. 22-23 (In Russian).
4. Popkov V. D. Fenomen etnicheskikh diaspor [Phenomenon of ethnic diasporas]. Moscow, IH RAS Publ., 2003. P. 57.
5. W. D. American. Belaruskaya krynitsa [Belarusian Source], 1927, no. 7, p. 2 (In Belarusian).
6. Important for the leaving to America and Canada. Zmagan 'ne [Struggle], 1924, no. 9, p. 4 (In Belarusian).
7. Fragment from the letter of Ryvka Muscat to her brother Jazep Muscat in Wilna about the travel to America with steamship association "Red Star Line" in steamship "Lapland". Zmagan'ne [Struggle], 1923, no. 18, p. 4 (In Belarusian).
8. Markevich J. From the life of Belarusians in Argentina. Belaruskaya krynitsa [Belarusian Source], 1928, no. 22, p. 4 (In Belarusian).
9. Trouble of emigrants in France. Belaruskaya dolya [Belarusian fate], 1925, no. 13, p. 2 (In Belarusian).
10. Awin L. Belarusians in America. Belaruskaya krynitsa [Belarusian Source], 1926, no. 5, p. 7 (In Belarusian).
11. Belarusian department in Prague. Belaruskaya dolya [Belarusian fate], 1925, no. 6, p. 4 (In Belarusian).
1нфармацыя пра аутара
Коваль Вольга Уладзiмiрауна - кандыдат пстарычных навук, старшы выкладчык кафедры псторып Беларус i патталогп. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсггэт (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспубл1ка Беларусь). E-mail: sunny_san@rambler.ru
Information about the author
Koval Volha Uladzimirauna - PhD (History), Senior Lecturer, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., Minsk, Republic of Belarus). E-mail: sunny_san@rambler.ru
Паступгу 25.02.2017
