CC BY
1920
Труды БГТУ, 2017, серия 6, № 2, с. 20-24
УДК 325.2(44)«1918/1939»
В. У. Коваль
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
ДЗЕЙНАСЦЬ БЕЛАРУСКАЙ ЭКАНАМ1ЧНАЙ ЭМ1ГРАЦЫ1 У ФРАНЦЫ1 У М1ЖВАЕННЫ ПЕРЫЯД
Артыкул анатзуе маштабы эканашчнай эмпрацып беларусау у Францыю у мгжваенны перыяд. Найбольшых маштабау эмпрацыйная хваля дасягнула у 1920-я гады. Асноуная увага надаецца пы-танням тдыгадуальнай адаптацып i узроуню заробкау беларуск1х эмпрантау у Францьп. Аутар даследуе працэсы фармiравання i станаулення беларускай дыяспары, мiжнароднага супрацоу-нiцтва i развщця нацыянальнай вдэнтычнасщ у асяродку беларусау замежжа з 1918 па 1939 г.
У артыкуле раскрываецца сутнасць эмiграцыйных працэсау у Францыю з тэрыторыi За-ходняй Беларусi. Асаблiвая увага надаецца аналiзу арганiзацыйнай працы беларускiх эм^антау. У артыкуле апiсваецца i аналiзуецца роля нацыянальных палггычных арганiзацый у грамадсшм жыцщ беларускай дыяспары. Аутар артыкула канстатуе, што працэс легалiзацыi быу дастаткова працяглы i складаны для эканамiчных эмiгрантаy. Даследаванне прапануецца не тольк1 для бе-ларусшх гiсторыкаy, але i для спецыялютау замежжа.
Ключавыя словы: эканамiчная эмпрацыя, беларуская дыяспара, нацыянальная щэнтыфша-цыя, мiжнароднае супрацоунщтва, нацыянальная аргашзацыя, Францыя, Заходняя Беларусь.
V. U. Koval
Belarusian State Technological University
ACTIVITIES OF BELARUSIAN ECONOMIC EMIGRATION IN FRANCE DURING THE INTER-WAR PERIOD
The article analyzes the scale of the economic emigration of Belarusians in France during the inter-war period. The largest scale emigration has reached in 1920th years. The main attention is made on the individual adaptation and the level of the salary for the Belarusian emigrants in France. The author examines the processes of the diaspora formation, international cooperation and the development of the national identity among Belarusians abroad from 1918 till 1939 years.
The article reveals the basic of the emigration process in France from West Belarus. Particular attention is paid to the analysis of the organization work among emigration. It describes and analyzes the role of the national political organization in the public life of Belarusian diaspora. The author states that the process of legalization was very long and difficult for the economic emigration. The research proposes to use not only for Belarusian historians, but also for the specialists abroad.
Key words: economic emigration, Belarusian diaspora, national identity, international cooperation, national organization, France, West Belarus.
Уводзшы. Псторыя фарм1равання беларускай дыяспары у Францыи пачынаецца у м1жваенны перыяд, кал1 беларуская суполь-насць пачала аргашзацыйную работу па канса-лщацып эм1грацы1, развщщ нацыянальнай щэнтычнасщ у прымаючым грамадстве.
Асноуная частка. Масавая эканам1чная эмпрацыйная хваля беларусау у Францыю у вызначаны перыяд фарм1равалася з л1ку жыха-роу Заходняй Беларусь Афщыйная паттыка польсюх улад стымулявала выезд беларускага насельнщва за межы Другой Рэчы Паспаттай. Асноуную масу эм1грантау складала моладзь з л1ку збяднелых малазямельных щ беззямель-ных сялян. Эканам1чная эм1грацыя беларусау у Францыю мела пэуныя рэпянальныя асабл1-васщ, аднак тэндэнцыи яе развщця супадаюць з законам1 м1жваеннай эм1грацыйнай хват. Най-больш спрыяльныя умовы для эм1грацы1 па
эканам1чных прычынах у кра1ну-рэцытент склалюя у 1920-я гады. Пасля Першай сусвет-най вайны Францыя атрымала ад Германи но-выя тэрыторып, дзе востра не хапала працоунай сшы (у тым л1ку у 1ндустрыяльных раёнах Эльзаса i Латарынги), таму эм1гранты першапачат-кова патрабавалюя для адбудовы эканомш рэпёна.
Яскравыя i пераканаучыя ашсанш жыцця эканам1чных эм1грантау у Францып был1 апубл1каваныя на старонках газеты "Барацьба", якая выдавалася беларусам1 у Берлше у 1932— 1933 гг. "Галоуная маса зах.-беларускай эм1гра-цы1 у Францыи складаецца з работшкау. Нась-ледкам эканам1чных i пал1тычных рэпрэсш на Зах. Беларуси яны шалонам1 хлынул1 да Францы! дзеля пашуканьня куска хлеба. Па прыбл1з-ным падрахункам л1чба зах.-беларускай эм1гра-цы1 вагаецца пам1ж 30-40 тысяч" [1], - тсала
газета "Барацьба" у 1932 г. Варта адзначыць, што беларускай эмiграцынай прэсе было уласщва перабольшваць лiчбы эм^рантау у розных крашах свету. Карэспандэнты газет спецыяльна намагалiся павялiчыць значэнне беларускай дыяспары пры дапамозе больш значнай колькасщ яе прадстаушкоу, якую яны пазначалi у сваiх артыкулах.
Эм^ацыя у Францыю мела сталы i сезон-ны характар. Колькасць беларусюх эм^рантау у прымаючым грамадстве не была стабшьнай. Складанасць у падлшах беларусау у Францыi звязана з пытаннем нацыянальнай iдэнтычнасцi жыхароу Заходняй Беларусi, бо далёка не усе з iх лiчылi сябе беларусамi па нацыянальнасцi. Афiцыйныя польскiя дакументы не ствараюць поуную карцiну эм^рацьи, там прысутшчау падзел эмiгрантау па веравызнанш, аднак не было падзелу на нацыянальнасцi. Веравызнан-не эм^рантау сучасным даследчыкам таксама не дае дакладных адказау. Сярод праваслауных Заходняй Беларус не усе iдэнтыфiкавалi сябе беларусам^ разам з тым, не усе каталт бела-рускiх ваяводствау з'яулялюя палякамi, сярод iх было нямала беларусау. Па прыблiзных падлiках колькасць беларусау, яюя выехалi у мiжваенны час у Францыю па эканамiчных прычынах, складала каля 20 000 чалавек.
Значная частка беларусау у Францып праца-вала у сельскай гаспадарцы, уладкоувалася на вшаградшках цi цукровых заводах, была асаблiва запатрабаванай у перыяд палявых работ. Эм^ранты, якiя працавалi у галiне сель-скай гаспадаркi Францыi, атрымоувалi заробю у 2-3 разы меншыя, чым прамысловыя рабо-чыя. Значная частка эм^рантау-сялян шукала магчымасцi змянiць сваю сельскагаспадарчую работу на працоунае месца у прамысловасцi. Каб не дапусцщь росту сацыяльнага напружан-ня у грамадстве, французскае Мшютэрства унутраных спрау 30 лiстапада 1926 г. выдала дэкрэт пра забарону шшаземным сельскагаспа-дарчым работнiкам мяняць месца працы на працауладкаванне у прамысловацi [2]. Увядзен-не закона пауплывала на рээмiграцыйны рух некаторай частю беларусау, якiя расчаравалiся у магчымасщ замежных заробкау.
Частка беларусау у Францыи працавала у прамысловасцi крашы i сферы абслугоування. Нярэдка эм^антау бралi на фiзiчна цяжкую щ малааплачваемую працу. Фiзiчна выносныя мужчыны працавалi шахцёрамi, чорнарабочымi на металурпчных заводах, на прадпрыемствах па здабыванш жалезнай руды. Некаторыя эмiгранты уладкоувалюя на фабрыкi i заводы, працавалi на прадпрыемствах па вырабу штуч-нага шоуку, iх актыуна наймалi на будоУлi, а таксама на работу па мелiярацыi зямлi у ба-
лоцiстай мясцовасцi [3]. Жанчыны атрымоУвалi працу абслуговага персаналу у прыватных ма-ёнтках цi гатэлях, а таксама месца рабочых на фабрыках.
Варта падкрэслщь, што беларускiя эм^ран-ты размяркоувалiся па краiне, згодна з раз-мяшчэннем французскiх селькагаспадарчых i iндустрыяльных цэнтрау. Эмiграцыйная газета "Барацьба" удакладняе найбольш буйныя бела-русюя калонii: "1х галоуныя асяродю разьмеш-чаны па галоуным шдустрыяльным раёнам Францыi. Найбольшая скупчанасьць прыпадае на раёны пауночнай Францыi: Лшь, Рубэ, Па-дэ-Калэ; затым щзе усходняя Францыя: Мосэй, Эльзас, Лётарынпя i далi: Лiён-Сан, Трацьен, Парыж, дэпартамэнт Гард (недалёка ад Марселю), Бордо, Гавр i т. д. Прыблiзна % беларускай эм^рацып працуе у сельскай гаспадарцы, най-скупчанейшым раёнам якой ёсьць Тулюза (пауднёвая Францыя). У раёне Марсель-№м-Арль вырабiлася профэсiянальная група сэзонь-нiкау, якiя канчаючы жнiва, пераходзяць на зборку вша, т. зв. "вананс", а затым апрацоукай марской сол^ сэзон якой пачынаецца прыблiзна у канцы верасьня" [4]. Таюм чынам, у Францыi аформiлiся пэуныя раёны, дзе склалiся спрыяль-ныя умовы для кансалiдацыi беларускiх эм^-рантау.
Для працы у Францыi агенты у Заходняй Беларусi вербавалi пераважна маладых асоб, якiя змаглi б вытрамаць складаныя умовы эмiграцыi. 1нфармацыя пра рэкрутацыю выезду размяшчалася у выглядзе плакатау. Для адбору на працу у Францыю звычайна запрашалiся мужчыны ва узросце ад 21 да 40 гадоу, неза-мужшя маладыя жанчыны цi сем'i для работы у сельскай гаспадарцы [5]. Жадаючыя легальна выехаць на заробю у Францыю праходзiлi жорст-ю адбор, бо пры найманнi рабочай сшы уважль ва ставiлiся да фiзiчнага здароуя кандыдатур.
Абмежаваннi пры вярбоуцы у Францыю сталi прычынай шматлiкiх ашуканствау, былi распрацаваныя цэлыя схемы афер з фальшы-вымi запрашэннямi i кантрактамi. Прычынай распаусюджвання нелегалау як з' явы ва унут-рыкантынентальнай эм^рацып стала тэрыта-рыяльная блiзкасць да прывабнай у эканамiч-ным плане крашы-рэцэшента, калi асобы маглi самастойна здзейснщь падарожжа. Найбольш знаходлiвыя эм^ранты выкарыстоУвалi легальную магчымасць для афармлення дакументау, якiя дазвалялi перасекчы мяжу. Напрыклад, жа-даючыя выехаць у Францыю у Консульстве афармлялi вiзы для удзелу у мiжнародных па-рыжскiх выставах [6], пасля чаго заставалюя у краше зарабляць грошы нелегальна. У падобных выпадках Эм^ацыйны сiндыкат намагауся дзейнiчаць супольна з Консульствам Францып у
22
Дзeйнacuь àeëapycêaé экaнaмiчнaй эмiгpauыi y Фpaнuыi y мiжвaeнны перыяд
Дpyгoй Рэчы Пacпaлiтaй для cпынeння xвaлi нeлeгaлay, aднaк ix мepы пpымaлicя ж зaycёды cвoeчacoвa i aпepaтыyнa.
Ц^вым пытaннeм для дacлeдaвaння cтaлi фiнacaвыя yмoвы эмiгpaцыi y Фpaнцыю. npbi вяpбoУцы эмiгpaнтay aгeнты дaмayлялicя, што aплaтa дapoгi бyдзe yлiчвaццa y кoшт бyдyчaгa зapoбкy. Пpaдcтayнiкi экaнaмiчнaй эмiгpaцыi пaгaджaлicя нa тaкiя yмoвы, 6o пepшaпaчaткoвa y ix ж былo гpoшaй нaвaт нa чыгутачны бiлeт. ПpaцoУны дзeнь y cяpэднiм cклaдay 10 гaдзiн, пpы гэтым ceзoннaя пpaцa y ceльcкaй гacпaдap-цы мaглa быць бoльш пpaцяглaй дa 14-16 ra-дзiн. Эмiгpaтны aтpымoУвaлi нiжэйшы зapoбaк зa фpaнцyзay нa aднoлькaвыx paбoтax, мeнaвiтa тaмy яны былi вымyшaныя пpaцaвaць звыш нopмы. Вapтa пaдкpэcлiць, штo 8-гaдзiнны npa-цoУны дзeнь мeлi толью шaxцёpы.
Як yжo aдзнaчaлacя, зapoбкi эмiгpaнтay нa пpaмыcлoвыx пpaдпpыeмcтвax 6brni знaчнa вышэйшымi зa тыx, xto пpaцaвay y ceльcкaй гacпaдapцы. Бeлapycay пpымyшaлi пaдпicвaць кaнтpaкт, якi звычaйнa cтaвiy ix y няpoУныя Умoвы з фpaнцyзaмi. Кoжны пpaцoУны з тaкiм кaнтpaктaм мey зapoбaк m 30-40% нiжэйшы, чым aУтэxтoннae нaceльнiцтвa. У 1930-я гaды pacпaycюджaнaй пpaктыкaй cтaлa выплaтa мeншыx cyм, чым пaзнaчaлacя y кaнтpaкцe.
Кaнтpaкт для экaнaмiчныx эмiгpaнтay 6ыу нe aдзiным пaтpэбным дaкyмeнтaм для rncm-xoвaй лeгaлiзaцыi y Фpaнцыi. Acoбaм нeaбxoд-нa былo aфopмiць яшчэ пpaцoyнyю щэнтыф^-цыйную кapтy. Aфapмлeннe rap™ былo ra^o-cтaй cпpaвaй, aднaк бeз дaкyмeнтay yлaдкaвaц-цa m пpaцy нe дaзвaлялacя: "Дзeля тaгo, кaб мeць пpaвa нa ^a^, a гэтa знaчыць дacтaць "кapт д'iдэнцiтэм, нeoбxoднa cкoнчыць былo rampas. Кapтa выдaeццa ня бoльш, як та двa гaды. Цяпep, y зьвязку з кpызicaм, кoжны эмiгpaнт, якi ^a^iy мeнш пяцi год у Фpaнцыi, пpы aбмeнe тaкoй кapты мyciць знaйcьцi i пaдпicaць нoвы Rampa^r" [7]. ПpaцoУнaя кapтa дaклaднa aбмяжoyвaлa ceктap вaкaнciй, 6o з ceльcкaгacпaдapчaй кapтaй aco6a ж мeлa пpaвa Улaдкaвaццa нa ^a^ y пpaмыcлoвacцi.
Iгнapaвaннe фpaнцyзcкix зaкoнaУ нe тoлькi cтвapaлa пpaблeмы y мoмaнт пpaцayлaдкaвaн-ня, aлe i пaгpaжaлa pэaльным пaкapaннeм. Haпpыклaд, ^ы aднayлeннi пpaтэpмiнaвaнaй пpaцoУнaй iдэнтыфiкaцыйнaй rap™ эмiгpaнты штpaфaвaлicя. Склaдaнacцi лeгaлiзaцыi для 6e-лapycay у Фpaнцыi пepaшкaджaлi пcixaлaгiчнaй aдaптaцыi aco6, пpымyшaлi ix ядшцвд y caюзы i apгaнiзaцыi, кaб paзaм iмкнyццa дa выpaшэння пpaблeм з пaдпicaннeм кaнтpaктay щ aфapм-лeннeм кapт.
Сycвeтны экaнaмiчны кpызic нeгaтыyнa aдбiycя нa эмiгpaцыйнaй кaн'юнктypы, a з
cяpэдзiны 1930-x гaдoУ пpaвoдзiлacя мacaвaя дэпapтaцыя эмiгpaнтay з тэpытopыi Фpaнцыi. Бoльш cпpыяльнымi гaдaмi для экaнaмiчнaй эмiгpaцыi y ^ai^ cтaлi 1920-я гaды, кaлi Фpaнцыя aдбyдoyвaлa гacпaдapкy i пpaмыcлo-вacць пacля paзбypэнняy Пepшaй cycвeтнaй вaйны. Aднaк нaвaт у aдзнaчaны пepыяд pэaль-ныя зapoбкi эмiгpaнтay нe былi нeвepaгoднa выcoкiмi, opa штo cвeдчaць мaтэpыялы пpэcы зa 1927 гoд: "J zahranicny pan tak jak i swoj starajecca wykarystac nasaha brata pracu, bo za rabotnikaй wializarnuju pracu daje tolki na praZyйleñnie pa 20 frankaй u dzieñ, z jakich za charcy treba zaplacic 15 fr., za kwateru 3 fr., astajecca 2 fr., za katoryja treba prakarmic zonku i dzaciej, jakija astalisia й kraju" [8]. Рaзвaгi бeлa-pyca y Фpaнцыi дэмaнcтpyюць pэaльнae cra-нoвiшчa экaнaмiчныx эмiгpaнтay, яны фaктыч-нa paзвeнчвaюць мiф пpa зaмeжныя зapoбкi, як cфapмipaвaycя y гpaмaдcкaй cвядoмacцi жькя-poy Зaxoдняй Бeлapyci. Гaзeтa "Бeлapycкaя Кpынiцa" cicтэмaтычнa пyблiкaвaлa лicты бeлa-pycкix эмiгpaнтay з poзныx ^arn cвeтy, дзe пaдpaбязнa aпicвaлicя ix пpaблeмы i цяжкacцi.
Бeлapycкaмoyнaя вiлeнcкaя пpэca нaмaгa-лacя cyпpaцьcтaяць пoльcкaй пpaпaгaндзe пa зaaxвoчвaннi эмiгpaцыi. Ha цяпepaшнi мoмaнт цяжкa aцaнiць сту^нь уплыву aтpыкyлay гaзeт нa чытацкую aУдытopыю, xaця мaтэpыялы былi дacтaткoвa эмaцыйныя i пepaкaнayчыя, з royrnrni фaктaмi i paзвaгaмi. Тыпoвым пpыклa-дaм жыцця эмiгpaцыi y Фpaнцыi з'яyляeццa мaтэpыял з гaзeты "Сын Бeлapyca": "Дык вocь, штo пiшa мнe знaёмы з Фpaнцыi: Ha эмiгpaнтay у Фpaнцыi глядзяць бaдaй штo, як нa pa6oy, i нaдтa ня любяць, кaлi xTO-жбудзь з гэтыx "pa-6oy" вeдae фpaнцyзcкyю мoвy. Кoжны пaвiнeн пaдпicaць кaнтpaкт цi yмoвy i дa вызнaчaнaгa чacy жывe y лaгepы бeз пpaвa выxaдy. Плaтa зшчта мeншaя, чым нaвaт мoжнa былo cпaдзя-вaццa" [9]. Мaтэpыял гaзeты пaвiнeн 6ЫУ тд-pыxтaвaць чытaчoУ дa нecпpaвядлiвaгa CTay-лeння y эмiгpaцыi, дa ix pacчapaвaння y пaмepax зapoбкay. Дacтaткoвa чacтa y aпicaнняx лёcay эмiгpaнтay выдayцы ^э^ выкapыcтoУвaлi лicты, 6o aпyблiкaвaнaя кapэcпaндэнцыя тай-бoльш пepaкaнayчa yплывaлa m чытaчoy, тз-бayлялa ix мiфay пpa лёгкiя i вялiзныя зapoбкi зa мяжoй.
Бeлapycкaя эмiгpaцыя y Фpaнцыi вызшчы-лacя cвaёй apгaнiзaвaнaй дзeйнacцю пa aбapoнe Улacныx экaнaмiчныx iнтapэcay, нaйбoльш rnc-пяxoвa гэтa пpaцa пpaвoдзiлacя y 1930-я гaды. Hяглeдзячы нa тoe, штo эмiгpaнты cпpaбaвaлi apгaнiзaвaццa знaчнa paнeй, фaктычнa ix iнiцыятывa нe pэaлiзaвaлacя. У эмiгpaнцкaй пpэce зacтaлicя aнaлiтычныя мaтэpыялы пpa cтyпeнь aктыyнacцi бeлapycкaй дыяcпapы
у Францык "Ня ведаючы французкае мовы, бе-ларускiя рабочыя ня мелi магчымасьцi нала-дзiць цесны кантакт з французкiмi рабочымi профсаюзам^ а спробы стварыць свае уласныя арганiзацыi доуга не Удавалiся" [3]. Яшчэ адной прычынай беспаспяховых спроб развщця бела-рускiх арганiзацый у 1920-я гады стала адсту-насць аргашзацыйнага вопыту у лiдарау дыяс-пары, бо большасць з iх была тыповымi прад-стаунiкамi эканамiчнай эмiграцыйнай хвалi, без адмысловай адукацып i досведу грамадскай дзейнасцi.
Беларусюя эмiгранты, якiя вызначылiся спробамi абароны сваiх правоу у Францыi, мелi пэуны палiтычны вопыт барацьбы у змаганнi з польскiмi уладамi у Заходняй Беларусi. З другой паловы 1920-х гадоу беларускiя сяляне i працоуныя у Францыi пачалi ствараць нацыя-нальныя арганiзацыi i гурткi. У канцы 1928 г. бе-ларускi гурток ствараецца у Парыжы, у гэтым жа годзе узшкае беларускi гурток з 12 рабочых у невялiчкiм мястэчку Верпелье [10]. Беларус-кiя аддзелы i гурткi пачынаюць працу з канца 1920-х гадоу пры польскiх, украшсюх i фран-цузскiх арганiзацыях. Нягледзячы на пер-шапачатковы уздым пал^ычнай актыунасцi, на пачатковым этапе сваёй аргашзацып беларускiя аб'яднаннi хутка зшкль Свае палiтычныя няудачы i пралш самi эмiгранты тлумачылi наступным чынам: "Паяснiць гэта лёгка па першае незнаёмствам умоу новай i чужой крашы, а па другое бракам вырабленага актыву, якi-б хутчэй з'ар'ентавауся у абставiнах" [11]. Няудалы пал^ычны вопыт беларусау канца 1920-х гадоу можна таксама звязаць са слабой кансалiдаванасцю беларускай дыяспары у Францыi, адсутнасцю фшансавай базы для яе палiтычнага развщця, недахопам штэл^енцыи.
Самай актыунай i значнай арганiзацыяй беларускай дыяспары у мiжваенны час стау "Хаурус беларускiх работнiкау у Францыi". Аргашзацыя была створана у Парыжы у вераснi 1930 г., яе фшялы дзейнiчалi у Вiянкуры, Мар-сел^ Эльзасе, Нордзе, Лiёне, Гардзе, асобныя гурткi "Хаурусу" працавалi на Корсщы, у Пон-дэ Шэры, Мантаржы. Актыунасць "Хаурусу" беларускiх работнiкаУ у Францып была ня-роунай, часам спадала зуам. Праблемай для аргашзацып заусёды заставалася слабая кансалiдацыя беларусюх эмiгрантау, iх нiзкая палiтычная актыунасць. Напрыклад, "Хаурус" фактычна бяздзейнiчау у 1931 г., не маючы падтрымю беларусау з iншых краiн свету, без сталай сувязi з палiтычнымi цэнтрамi Заходняй Беларусi, але у 1932 г. праца зноу пачала ажы-ваць [12] i развiвацца да акупацыi краiны у Другой сусветнай вайне. Аб'яднанне эканамiч-ных эмiгрантау у Францыi iснавала больш
за дзесяцiгоддзе, што дазваляе зрабщь выснову пра яе запатрабаванасць i значнасць.
"Хаурус" выдавау свой часотс у Парыжы пад назвай "Бюлетэнь "Хаурусу" беларускiх работнiкаУ у ФранцыГ', дзе публiкавалiся навiны i матэрыялы пра дзейнасць беларускай дыяспары. Аргашзацыя паспяхова праводзша адукацыйную дзейнасць у асяродку экана-мiчных эмiгрантау, былi адкрыты спецыяльныя курсы для дарослых, дзе слухачоу вучылi вядзенню гаспадарю, гiсторыi Беларусi, беларускай мове i г. д.
Акрамя "Хаурусу" у Францыi дзейнiчалi iншыя аргашзацып беларусау, пра якiя застало-ся мала звестак, што ускладняе ацэнку iх ролi i уплыву на супольнасць замежжа. З вшенскай прэсы вядома, што бурна адгукнулася на не-справядлiвы прысуд польскiх улад над Б. Та-рашкевiчам "Культурна-асветная арганiзацыя iмя Б. Тарашкевiча у г. Саломiн" [13], якая была створана беларускiмi сялянамi i рабочымi з лiку эмiгрантау. Пра дзейнасць таварыства пiсала не толью беларуская прэса (газеты "Ба-рацьба" i "Родны край"), але i перыёдыка iншых славянскiх дыяспар, асаблiвую увагу на арганiзацыю звяртала украшская газета "Голас украiнскiх работнiкаУ".
Эканамiчная мiжваенная эмiграцыя у Фран-цыю яскрава дэманстравала гендэрную ня-роунасць за мяжой. Жанчыны-эмiгранткi трап-лялi у значна больш складаныя у эканамiчным плане умовы: "Шчэ у больш варварскай экс-плёатацыi знаходзщца жанчына. Пры агульнай нiжэйшай аплаце яе працы на фабрыцы, яна яшчэ у больш дзшх формах прыгоблена пры выкарыстаньнi яе, як дамашняй прыслугi. Толькi у вялшх гатэлях датрымлiваецца 10-цi гадз. рабочы дзень i адзiн выхадны дзень у тыдзень. У рэшты-ж дамох, т. зв. "мэзон дэ буржуа", дзе i працуюць на 80% нашы жанчы-ны, рабочы дзень рахуецца аж да 16 гадз., а выхадны час - 3 гадз. на тыдзень пры шзкай ме-сячнай зарплаце" [14]. На медыцынскую дапа-могу можна было разлiчваць толькi у выпадку сур'ёзнай траумы цi няшчаснага здарэння на працоуным месцы. Беларускiя жанчыны такса-ма спрабавалi праявiць сваю пал^ычную актыунасць, у 1938 г. значных поспехау у ар-ганiзацыйнай справе дасягнула Беларуская жа-ночая грамада у Парыж^1, якая ладзша культур-ныя вечарыны i паспяхова супрацоУнiчала з арганiзацыямi украшскай дыяспары.
Заключэнне. Такiм чынам, беларусюя эканамiчныя эмiгранты у Францыi сустра-калiся са складанасцямi легалiзацыi у прыма-ючым грамадстве, што тлумачылася зака-надауствам краiны-рэцыпiента. Адметных поспехау у аргашзацыйнай справе беларусы
24
Дзейнасць беларускай эканам1чнай эм1граиы1 у Франиьи у м1жваенны перыяд
дасягнул1 у другой палове 1930-х гадоу, каш атрымал1 пэуны пал1тычны вопыт у абароне эканам1чных штарэсау. Вшенская прэса нама-галася супрацьстаяць польскай аптацыи па заахвочванш эм1грацы1, на яе старонках
публшавалюя матэрыялы пра складанасщ шдывщульнай i пс1халапчнай адаптацыи у Францыи. Разам з тым эканам1чная эм1грацый-ная хваля беларусау у Францыю мела масавы характар.
Лiтаратура
1. Нацыянальны арх1у Рэспублш Беларусь (НАРБ). Ф. 458. Воп. 1. Спр. 182.
2. Качараба С. П. Ем1гращя з Захщно! Украши 1919-1939. Льв1в: Льв1вський нацюнальний ушверситет 1меш 1вана Франка, 2003. С. 341.
3. Берлшец. Працоуная беларуская эм1грацыя у Заходняй Эуропе пачынае аргашзоувацца // Бе-ларуская школа у Латвп. 1932. № 7. С. 251.
4. НАРБ. Ф. 458. Воп. 1. Спр. 182.
5. Дзяржауны арх1у Брэсцкай вобласщ (ДАБВ). Ф. 2082. Воп. 1. Спр. 102.
6. ДАБВ. Ф. 1. Воп. 4. Спр. 1335.
7. НАРБ. Ф. 458. Воп. 1. Спр. 182.
8. Monski J. Dola Bielaruskaha emihranta // Bielaruskaja Krynica. 1927. № 34. S. 3.
9. Запольсю М. Пюьмы з Сэрби // Сын Беларуса. 1924. № 32. С. 4.
10. НАРБ. Ф. 458. Воп. 1. Спр. 182.
11. М. Л. Зах.-бел. эмкрацыя у Францыи // Барацьба. 1932. № 2. С. 4.
12. НАРБ. Ф. 458. Воп. 1. Спр. 182.
13. У Францыи. Т-ва 1м. Б. Тарашкев1ча // Родны край. 1933. № 6. С. 6.
14. НАРБ. Ф. 458. Воп. 1. Спр. 182.
References
1. National Archives of the Republic of Belarus (NARB). Fund 458. I. 1. F. 182.
2. Kacharaba S. P. Emigratsiya z Zakhidnoy Ukrainy 1919-1939 [Emigration from West Ukraine 1919-1939]. Lviv, Lvivskiy natsional'nyy universitet imeni Ivana Franka Publ., 2003. P. 341.
3. Berlinets. Labour Belarusian emigration in West Europe is beginning to organize. Belaruskaya shkola u Latvii [Belarusian school in Latvia], 1932, no 7, p. 251 (In Belarusian).
4. NARB. Fund 458. I. 1. F. 182.
5. State Archives of Brest Region (SABR). Fund 2082. I. 1. F. 102.
6. SABR. Fund 1. I. 4. F 1335.
7. NARB. Fund 458. I. 1. F. 182.
8. Monski J. Fate of the Belarusian emigrant. Belaruskaya Krynitsa [Belarusian Source], 1927, no. 34, p. 3 (In Belarusian).
9. Zapol'ski M. Letters from Serbia. Syn Belarusa [Son of Belarusian], 1924, no. 32, p. 4 (In Belarusian).
10. NARB. Fund 458. I. 1. F. 182.
11. M. L. West Belarusian emigration in France. Barats'ba [Struggle], 1932, no 2, p. 4 (In Belarusian).
12. NARB. Fund 458. I. 1. F. 182.
13. In France. Association named after B. Tarashkevich. Rodny kray [Native land], 1933, no. 6, p. 6 (In Belarusian).
14. NARB. Fund 458. I. 1. F. 182.
1нфармацыя пра аутара
Коваль Вольга Уладзiмiрауна - кандыдат пстарычных навук, старшы выкладчык кафедры псторы1 Беларус1 i патталоги. Беларусю дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспубл1ка Беларусь). E-mail: sunny_san@rambler.ru
Information about the author
Koval Volha Uladzimirauna - PhD (History), Senior Lecturer, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Svyardlova str., Minsk, Republic of Belarus). E-mail: sunny_san@rambler.ru
Пастуту 04.09.2017
