CC BY
41
Ш.02.22.ЗАБОНХ,ОИ МАРДУМИ КИШВАРХ,ОИ ХОРИ^ИИ АВРУПО,
ОСИЁ,АФРИКО, БУМИЁНИ АМРИКО ВА АВСТРАЛИЯ 10.02.22.ЯЗЫКИ НАРОДОВ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ЕВРОПЫ, АЗИИ,
АФРИКИ, АБОРИГЕНОВ АМЕРИКИ И АВСТРАЛИИ 10.02.22.LANGUAGES OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES OF EUROPE, ASIA, AFRICA, NATIVES OF AMERICA AND AUSTRALIA
УДК 821.222.8(Т) Н.И. ГИЁСОВ,
ББК 81.2 Т2 Ф.Н. ГИЁСОВА
Э^ЁГАРИ СУННАТХ,ОИ ФАРХАНГНИГОРИИ ТО^ИКЙ
Лексикографияи форсй-точикй дар тули таърихи беш аз хазорсолаи худ фархангхои зиёдеро ба мо мерос гузоштааст, ки шохиди дар сатхи баланд ;арор доштани фарханги миллй мебошад, зеро фархангномахо, алалхусус фархангномахои тафсирй, натанхо аслихаи пур;уввати маданияти ин ё он хал;анд, балки махсули хамин маданият хам махсуб мешаванд.
Таълифи ;ариб 200 фархангномаи тафсирии забони форсй-точикй (4, 180-186 ) ва он хам ба истиснои фархангхои ;арни XX ва замони мо ва то айёми мо расидани аксари онхо далели дигари гуфтахои боло мебошад. Кам андар ками миллати мутамаддини имрузаро метавон номбар кард, ки дар ганчинаи мероси моддии хеш чунин микдор лугатномахоро дошта бошад. Гузашта аз ин, фархангнигории форсй-точикй дар пайдоиш ва рушди анвои фарханг дар лексикографияи чахонй хам таъсири бисёр дорад, ки фархангхои ;арнхои Х-ХХ таъйид аз ин а;ида мекунанд. Рохи дигари ин таъсир иштироки бевоситаи фарзандони бедори миллати мо дар ташаккул, рушд ва тархрезии ;оидаву ;авонини фархангнигории арабй мебошад. Саид Нафисй хам дар ма;олаи «Таърихи ичмолии лугатнависй дар забони арабй» ба ин нукта ишора карда менависад: «Дар ин сурат метавон аввалин лугатнависони забони тозиро, ба мисдо;и во;еии ин калима, Азхарй, Ибни Дурайд, Абуиброхими Форобй, Сохиб ибни Аббод, Чдвхарй ва Ибни Форис донист, ки хама аз сарзамини Эрон бархостаанд ва метавон ба чуръат гуфт, ки лугатнависии забони тозй аз ихтироот ва ибдооти эрониён аст» (2, 231).
Хануз то ;арни X дар фархангнигории арабй ду мактаб - равияи бузурги лугатнигорй ташаккул меёбад, ки дар раъси аввалй Халил ибни Ахмади Фарохидй меистад ва дуюмй тахти рохбарии Абулхусайн Ахмад ибни Форис (с.ваф. 1005) рушд менамояд.
Дар он давра адабиёти арабй, аз чумла адабиёти арабизабони точикй, ру ба рушд овард. Рушди назм ва алалхусус ба вучуд омадани насри мусаччаъ дар зери таъсири Куръони карим фархангнигорони арабро водор бар он сохт, ки усулхои нави тадвини фархангхоро ба вучуд оранд. Шароити онва;та халли, асосан, се масъаларо та;озо мекард: 1. Ба меъёр даровардани низоми фархангнигорй аз лихози каммият ва тасхили истифода аз онхо 2. Да;и; намудану ошкор сохтани рафъи иштибохоти моддахои лугавй ва тачдиди назар ба семантикаи онхо 3. Коркарди усули нави интихоб ва чобачогузории моддахои лугавии фархангхо, то истифода аз он барои шуаро дар дарёфти вожахои хам;офия осон гардад (3, 557-558).
Махз бо назардошти хамин вазъият ва талаботи замон равияи сеюм дар фархангнигории арабй пайдо мешавад, ки асосгузори он Абунаср Исмоил ибни Хаммод ал-Ч,авхарй мебошад. Чдвхарй дар Фороби Мовароуннахр тахмин соли 333х.;./944м. ба дунё омадааст ва бо ла;аби «Форобй» низ машхур аст. Тиб;и ин равия моддахои лугавй аз руи алифбо чобачогузорй мешаванд, вале фарханг ба бобхо бо назардошти харфи охири моддаи лугавй чудо карда мешавад. Бобхо ба фаслхо аз руи харфи аввали моддаи лугавй та;симбандй шаванд, дар зерфаслхо решахо аз руи алифбо бо назардошти харфи мобайни реша чобачо шудаанд. Ба ;авли проф. В.М. Белкин, на;шаи чустучуи моддахои лугавии решаашон сехарфа дар ин фарханг аз руи формулаи р3р1р2, барои моддахои лугавии решаашон чорхарфа р4р1р2р3 сурат мегирад (1, 173).
Бо ибораи дигар гуем, Ч,авхарй нахуст охирин харфро аз хуруфи решагии калима, сипас харфи аввал аз хуруфи решагй ва дар охир харфи дуюми решаи калимаро меъёр карор дод. Зохиран, Чдвхарй аз он хотир ин усулро интихоб намудааст, ки харфи аввалу дуюми решагии вожахо, ба вижа дар бобхои решаашон сехарфа ва чахорхарфа, яъне сулосии мазид ва рубоъй ва хамчунин феълхои яке аз харфхои иллатдор, яъне алиф, вов, йо дошта, бештар дучори тагйир мешаванд.
Аммо охирин харф аз хуруфи сегонаи реша кариб ба тагйирот дучор намешавад. Аз ин чо касоне, ки бо нозукихои сарф ва калимасозии арабй ошноии бисёр надоранд, осонтар метавонанд вожаи мавриди назари хешро дар ин фарханг дарёбанд.
Фарханги Чдвхарй аз 28 боб иборат аст ва овозхои таркибии моддахои лугавй барои гурез аз хато хондан ташрех шудааст.
Фарханги Чдвхарй, вокеан хам, табаддулотеро дар фархангнигорй ба вучуд овард ва уро дар сарчашмахо ва тадкщотхо имруз хам бо лакаби ифтихории «имому-л-луга» ба маънии пешво дар лексикология ва мактаби уро ба унвони «мадрасату-л-кофия» ном мегиранд. Ин мактаб ва тадвини фарханге, ки Чдвхарй асос гузошт, кариб 900 сол пайравони худро дошт. Аз ин ба баъд мархалаи нави фархангнигории арабй огоз меёбад, ки дар он хам усули Чдвхарй бо андаке тагйир макоми хосса дорад. Лозим ба тазаккур аст, ки «Лисон-ул-араб»-и Ибни Манзур, «ал-^омус ал-мухит»-и Фирузободй, «Точ-ул-арус»-и Зубайдй, «Муъчам-ул-булдон» ва «Муъчам-ул-удабо»-и чугрофидони машхури араб Ёкути Хдмавй, «Сихох-ул-фурс»-и Нахчувонй, «ФархангиЧ,ахонгирй»-и Инчуи Шерозй ва аз фархангхои муътабари муосири арабй - «ал-Муъчам ал-васит» дар асоси решаи алифбои калима, яъне бо усули Чдвхарй тартиб дода шудаанд.
Фарханги дузабонаи арабй-точикие, ки соли 2016 дар нашриёти «Эр-Граф»-и Душанбе ба чоп расид, ба калами забоншинос, фархангнигори маъруф, доктори илмхои филология, профессор Сайидрахмон Сулаймонй тааллук дорад. С. Сулаймонй беш аз ним аср аст, ки умри бобаракати хешро сарфи забони арабй, тахкику баррасии пахлухои гуногуни он, тарчумаи осори ба арабй навиштаи мутафаккирони гузаштаи мо, тадкики лингвистии осори фалсафй, таърихй ва чугрофиёии ниёкони мо, тадвини фархангхои дузабонаи арабй-точикй ва тадриси нозукихои ин забон ба мутахассисон - шаркшиносони оянда мекунад. Далели ин гуфтахо осори зиёди илмии проф. С. Сулаймонй аст, ки дар шакли китобу дастурхо ва маколахо хам дар Точикистон ва хам дар хоричи кишвар ба забонхои мухталиф нашр шудааст.
С. Сулаймонй соли 1969 шуъбаи арабии факултети таърих ва филологияи Донишгохи давлатии Точикистон ба номи В.И. Ленинро хатм кардааст. Солхои 1970-1971 дар Ч,умхурии Араби Яман ба хайси тарчумони харбй ифои вазифа кардааст. Фаъолияти педагогии донишманди мумтоз соли 1971 аз тадриси забони арабй дар мактаби миёнаи №53 ш. Душанбе, ки мадрасаи ягона бо таълими забони арабй дар пойтахт буд, огоз мегардад. Соли 1972 ба ДДТ ба номи В.И. Ленин ба хайси лаборанти кафедраи филологияи араб ба кор мегузарад ва то соли 1974, яъне то замони ба аспирантураи рузонаи донишгох дохил шудан, дар хамин вазифа кор мекунад.
Соли 1979 рисолаи номзадии хешро дар мавзуи «Асосхои лингвистии топонимика дар асари «Муъчам-ул-булдон»-и Ёкути Х,амавй», ки бузургтарин асари чугрофии карни XIII махсуб меёбад, дар Маскав дар Шурои диссертатсионии Пажухишгохи ховаршиносии Академияи улуми собик ИЧ,ШС бомуваффакият химоя мекунад.
Фаъолияти илмй-омузгории у дар кафедраи филологияи араб ба хайси ассистент (1974-1979), сармуаллими кафедра (1979) ва ичрокунан-даи вазифаи дотсенти кафедра (1980) идома меёбад.
Аз соли 1980 то 1983 у дар Ч,умхурии Ирок ба хайси тарчумон-референти мушовири иктисодии назди Сафорати ИЧ,ШС дар Ирок адои вазифа мекунад. Баъди бозгашт у фаъолияташро дар кафедра идома медихад. Соли1985 уро ба вазифаи ходими калони илмии Шуъбаи тарчума ва нашри осори фалсафй ва хукукии Пажухишгохи фалсафа ва хукуки АУ Ч,Т ба кор даъват мекунанд. Соли 1992 у мудирии ин шуъбаро бар ухда мегирад ва то соли 2005 дар ин вазифа кор мекунад. Махз дар хамин солхо фаъолияти илмии С.Сулаймонй ривочу равнаки тоза мегирад ва у дар ду самт - забоншиносй ва матншиносй бо тарчумаи он ковишхои илмии худро мебарад. Соли 1997 у дар мавзуи «Тахаввули истилохи фалсафй дар забонхои арабй ва точикй дар пояи мероси фалсафии Ибни Сино» рисолаи доктории хешро бомуваффак химоя менамояд. Тавъам бо ин, рисолаи монографии хешро тахти унвони «Ташаккули забони фалсафаи точик» (Душанбе, 1997) аз дасти чоп мебарорад.
Хидмати у дар муаррифии осори мутафаккирони форс-точик ба чахониён ва хамчунин дар тарчумаи мероси илмии ба забони арабй навиштаи эшон барои хонандагони точик бисёр бузург аст. Махз ба туфайли захмати у рисолахои фалсафии Умари Хайём ба забони русй тарчума ва бо тавзехоти мабсуте дар Душанбе дар соли 2002 бо номи «Омар Хайём. Философские трактаты. Комментарии и подготовка текста к изданию» ва соли 2004 дар Алма-Ато рисолаи Садриддини Шерозй «Небесная мудрость» (трактат)» аз дасти чоп мебарояд.
С.Сулаймонй дар тули фаъолияти пурсамари хеш дар ин чода дар солхои 2005-2011 беш аз 20 рисолаи фалсафиву ирфонй ва динии Ибни Синоро, аз чумла «Х,икмати машрикия», «Китоби
хидоя», «Китоби ибора», "Китоби киёс", «Китоб-уш-шифо», рисолахои "Андар ахлок", "Андар ишк", «Тафсири Ибни Сино ба бархе аз сурахо ва оятхои Куръон», "Рисолаи мусикй" ва гайраро аз арабй ба точикй тарчума ва нашр менамояд. Соли 2003 у "Зод-ул-мусофирин" ва "Рисолаи хикматй"-и Носири Хисравро аз арабй ба точикй тарчума ва нашр менамояд.
Соли 2005 фаъолияти устод боз дар донишгох идома меёбад ва дар хамин сол ба тарики озмун ба мудирии кафедраи филологияи араб таъ-йин карда мешавад ва дар ин вазифа то соли 2012 кор мебарад.
Аз ин сол ба баъд фаъолияти илмии эшон фарохтар мегардад ва дар баробари тарчума аз забони арабй у боз хам бештар ба тадвини фархангхои дузабонаи арабй-точикй ва навиштани китобу дастурхои таълимй рочеъ ба масоили гуногуни забоншиносии арабиву точикй ва таълими забони арабй машгул мешавад.
С. Сулаймониро метавон асосгузори равияи тадвини фархангхои дузабонаи арабй-точикй дар фархангнигории муосири точикй махсуб донист, зеро махз ба шарофати ин шахс меъёрхои тадвини чунин фархангхо аз нав зинда ва мутобик ба меъёрхои тадвини ин гуна фархангхо дар лексикографияи замони мо гардонида шуд. То нашри фарханги аввалини дузабонаи С.Сулаймонй дар фархангнигории точикй хамагй ду фарханг чоп шуда буд. Яке аз он ба калами Ф.А.Исаева ва Х,Д. Муъминов тааллук дошту дар соли 1970 дар ДДХ ба номи В.И. Ленин бо унвони «^омуси арабй-точикй» нашр шуд ва дигарй аз чониби Нарзулло Назаров тахия шуд, ки он соли 1992 дар Душанбе бо номи «Фарханги хурди арабй ба точикй» аз дасти чоп баромад.
Лозим ба таъкид аст, ки С.Сулаймонй ба тадвини фарханги дузабонаи худ аз ибтидои солхои 90-уми карни гузашта огоз карда буд ва дар мукаддимаи аввалин фарханги дузабонаи хеш онро хамчун «самараи захмати понздахсолаи муаллиф» муаррифй мекунад (5, ч.1, 13).
Х,ар каси бомаърифат ва каме огохй аз фархангнигорй дошта медонад, ки захматтарин ва пурмашаккаттарин кор тадвини фарханг аст ва он, ба чуз захмати чандинсола, доштани дониши фарохеро аз илмхои замонаш талаб мекунад.
Фарханги арабй-точикии С. Сулаймонй, ки дар заминаи анъанахои фархангнигории точикй-форсй, арабй ва дар пояи бозёфтхои забоншиносии муосири точикй тадвин шудаасту дар таърихи лексикографияи муосири точикй то андозае мунхасир ба фард аст, истисно аз ин гуфтахо нест.
Фарханги С.Сулаймонй иборат аз 1563 сахифа мебошад ва соли 2016 дар як чилди захим ба табъ расидааст (6). Он шомили «Пешгуфтор ба чопи дуюми фарханг (6, 7-8), маколаи «Аз таърихи фархангнигорй дар забонхои точикй ва арабй» бо «Шархи истинодот» (6, 9-19), «Мукаддимаи арабй» (6, 20-23), маълумот дар бораи сохтори фарханг (6, 24-27), «Ихтисорахои илмии фарханг"(6, 29), «Алифбои арабй» (6, 30), «Номгуйи сарчашмахо» (6, 31-36) ва 28 боб тибки номи харфхо дар алифбои арабй, ба мисли «Бобу-л-алиф», «Бобу-л-бо», «Бобу-т-то» ва амсоли ин (6, 37-1417) мебошад. Дар охири китоб хам якчанд замимахо ба фарханг мулхак шудааст, ки аслан дастур ё рахнамои таълим дар бораи сарфу нахви забони арабй бо чадвалхои муфассал дар бораи чигунагии тасрифи феълхои шаклан гуногуни забони арабй ва муштаккоти он мебошад (6, 14651561).
Фарханги мавриди тахкики мо фарогири зиёда аз 100 хазор моддаи лугавии мансуб хам ба забони классикй ва хам хозираи адабии арабй мебошад.
Сарчашмахои фарханги С. Сулаймониро 38 осори ба арабй, 33осори ба забони форсй, 32 осори ба русй, 2 асари ба англисй, 2 асари ба фаронсавй, 2 асари ба лотинй ва 11 асари ба точикй бо хуруфи сириллик таълифшуда ва дар мачмуъ 120 осор ташкил медиханд, ки, аз як тараф, бурхони котеи умк, вусъат ва эътимоднокии ин фарханг бошад, аз чониби дигар, аз захмату машаккати муаллиф ва талоши у барои ба вучудойии чунин як фарханги ба зоти худ нодир шаходат медихад.
Вижагии дигари ин фарханг ва марбут ба интихоби моддахои лугавии он дар ин аст, ки муаллиф, бо вучуди ба фарханг дохил намудани лексикаи забони классикии арабй, гурез аз истифодаи вожахои архаистй, матрук, муродифоти бешумори ин ё он исм намуда, кушиш ба харч додааст, то бештар маъно ва таркибхои нав, лексика ва истилохоти рузро мавриди бахрабардорй карор дихад.
Дар кисмати асосии фарханг моддахои лугавии арабй, чунонки ишора рафт, аз руи тартиби харфхои алифбои арабй чой дода шудаанд.
Омонимхоро муаллиф хамчун моддаи лугавии мустакил оварда, онхоро бо ракам ишора мекунад:
дарозкашй, давомнокй, хамешагй - ^j-
дарахти мукл (як намуди нахл) - гиёхш. - 2fj-
Аз вежагихои дигари ин фарханг ва хам фарки он аз фарханги пешин бештар овардани моддахои лугавй - исмхо бо шакли чамъи шикаста, исмхои чамъбандиашон солими хам мардона ва хам занона, сифат ва исмхои фоил мебошад.
Феълхои духарфаи арабй, яъне ба истилох феълхои музоаф, ки теъдоди зиёд надоранд, вале аз маъмултарин феълхо дар баробари феълхои иллатдор мебошанд, дар шакли аслии худ, яъне бо решаи сехарфа оварда шудаанд. Масалан ва Ъ дар шакли ва -'О, яъне мутаносибан 1) хад гузоштан 2) тез к. ва 1) баргардонд; 2) монеъ ш. 3) дур к. 4) зид баромад 5) чавоб дод 6) нисбат дод 7) рад к. нишон дода шудааст.
Исмхои арабй дар шакли номуайян, танхо ва дар холати (падежи) рафъ бе ишора ба чинсият оварда шудаанд, зеро аз холати ба чинси занона тааллук доштани онхо аз шакли грамматикии калима (то-и марбутаи охири калима) метавон огохй пайдо кард. Дар холатхое, ки калима ба хар ду чинс тааллук дорад, дар фарханг ишораи махсус (м., з.), ки ба мардонаю занона мансуб будани онхо далолат мекунад, ба кор рафтааст.
Аз вежагихои дигари фарханг ин аст, ки муаллифи он, бар хилофи фархангхои тафсирии арабии хам кадим ва хам муосир, ки дар онхо ба маънои ин ё он вожа дар дохили таркибхои муносиб ахамият намедиханд, хангоми ташрехи маънои калима ба кадом объект дахл доштани он моддаи лугавиро ишора намуда, маънихои дигари онро дар дохили таркибу иборахо ва чумлахо тавзех медихад, ки вокеан хам аз мухассаноти ин фарханг ва диди фарохи муаллифи он махсуб меёбад. Яъне, дар фарханг нахуст тарчумаи маънои аслии моддаи лугавии фарханг ба забони точикй оварда шуда, пас аз он барои таъйиди тобишхои дигари маъноии онхо таркибхои алохида, чумлахо, зарбулмасалу маколхо, иборахои фразеологй оварда мешавад ва дар баробари ин вобастагии ин маънихо ба ин ё он объект ё падида дар охири ташрех дар кавсайн ва бо хуруфи курсив ишора шудааст. Масалан:
-С 1)хунукй; хунукии нарм (хушоянд, форам); сармо хурдааст; - ~ а) хаво сард аст;
б) хунук; I - «хунукии пиразан» (бозгашти хунукй дар бахорон); ^ J
- аз ин суханон хамаи хозирин хушнуд шуданд; 2) сармо, хунукй; 3) оби дахон; 4) хоб. Дар холатхое, ки моддаи лугавй танхо маънии истилохй дорад, муаллиф онро алохида ва бо хамон маъно меорад. Одатан, ин гуна вожахо калимахои иктибосй мебошанд:
дин. синаксор (мачмуи шархи холи бузургони насрония, ки дар калисо хонда мешавад). ^ маъд. яшм, санги баходоре, ки ба забарчад монанд аст
Муаллиф кушидааст, ки хатталимкон муодили лотинии истилохоти сохаи ботаника, зоология, биология, анатомия ва тибро дар лугат нишон дихад: гиёш.дарахти мурд(МиЛш) шалгам, шалчам (Вга88юагера)
Лозим ба кайд аст, ки дар фарханг на танхо калимахо, балки микдори зиёди таркибхо ташрех шудаанд, зеро дар забони арабй маънои ин ё он калима танхо дар дохили ин вохиди забонй равшан мегардад:
ширкати обсардкунакхо ~ ^ косахонаи чашм, устухони абру ил*^ ~
Дар баробари ин муаллиф теъдоди зиёди вохидхои фразеологй, калимахои маънои мачозй, киноя ва истиора доштаро низ ташрех медихад ва онхоро бо аломату ихтисорахои махсус аз дигар моддахои лугавй фарк месозад: гунчишк - ^ дар хона хеч кас нест - ^ ^
Дар хулоса бояд таъкид кард, ки «Фарханги арабй-точикй» шояд аз иштибохоту ну^сонхо дар фарогирии моддахои лугавй ё галатхои чузъй дар шархи маънии вожахо, сарфи назар кардан аз бархе калимахо, эътибор надодан ба муштакот, рохи ихтисору эчозро интихоб кардан дар шархи бархе аз моддахои лугавй ва амсоли ин, ки хамаи фархангхои мавчуд орй аз ин камбудихо нестанд, холй набошад. Аммо ро^ими ин сатрхо кушиш кард, ки аз чустучуи камбудихои фарханг дур бошад, зеро рубаруи мо махсули захмати 20-солаи як нафар сарсупурдаи миллат аст, ки умри азизи хешро сарфи илми точик, сарфи пайваст кардани ду фарханги бузурги олам - арабиву ачамй намудааст. Ба назари банда, баходихй ба ин фарханг бояд бо назардошти як нуктаи мухим сурат гирад: «Фарханги арабй-точикй» бо тамоми хусну кубхи худ анъанаи чандинасраи ба боди фано рафтаи фархангнигории моро дар риштаи арабй-точикй на танхо аз нав бедор, балки созгор ба меъёрхои чахонии лексикография намуд.
Устод С. Сулаймонй имсол чашни бузург - хафтодсолагй доранд. Мо устоди азизу гиромй, инсони шарифу комилро бо ин муносибати фархунда аз замири дил табрику тахният мегуем. Ба
эшон умри бардавом ва тавфики хамешагиро дар зиндагй ва корхои илмй-эчодиашон таманно мекунем. Умедвор хастем, ки устод бо таълифоти дигари пурарзиши худ моро рахнамой ва илми ховаршиносии точикро ганитар мегардонанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Белкин, В.М. Арабская лексикология/В.М.Белкин. - М.: МГУ, 1975.-56с.
2. Деххудо, Алиакбар. Лугатнома/А.Деххудо//Мукаддима. - Техрон: Донишгохи Техрон, 1377.-528с.
3. Зарина-заде, Г. Сравнение «Сихах ал-арабиййа» и «Сихах ал-фурс» /Г.Зарина-заде// Семитские языки. Вып.2 (ч.2.). - М.: Наука, 1965. - С. 556-559.
4. Нафисй, Саид. Фархангхои форсй /С.Нафисй//Лугатнома. Мукаддима. - Техрон: Донишгохи Техрон, 1377. - С.178-186.
5. Сулаймонй, С. Фарханги арабй-точикй/С.Сулаймонй.- Дар 2 чилд. - Душанбе: ЭР-Граф, 2005.-1ч;1208.-2ч.
6. Сулаймонй, С. Фарханги арабй-точикй. - Душанбе: ЭР-Граф, 2016.-1563с.
REFERENCES:
1. Belkin, V.M. Arabic Lexicography. - M.: Moscow State University (MSU), 1975. - 256 p.
2. Dehkhudo, Aliakbar. Dictionary. Introduction. - Tehran: Sirus, 1337hijra. - 528 p.
3. Zarina-zoda, G. Comparison of "Sihah al-Arabiyeya" with "Sihah al-Furs" / Semitic Languages. - Issue 2 (p.2). - M.: Science, 1965. - P. 556-559.
4. Nafisi, Said. Persian Dictionaries /Dictionary. Introduction. - Tehran: Sirus, 1337hijra. - P.178-186.
5. Sulaymoni, S. Arabic-Tajik Dictionary. In two volumes. - Dushanbe: ER-Graph, 2005. - V.1, 1046 p.; - V.2, 1208 p.
6. Sulaymoni, S. Arabic-Tajik Dictionary. In two volumes. - Dushanbe: ER-Graph, 2016. - 1563 p.
Эхёгари суннатхои фархангнигории тоцикй
Вожахри калиди: лексикография, фархангхои дузабона, фархангнигории арабй, анъанахои
фархангнигории форсй тоцикй, С. Сулаймонй, фарханги арабй-тоцикй. Мацола ба фаъолияти илмии шарцшиноси тоцик, доктори илщои филология, профессор Сайидрахмон Сулаймонй ва нацши у дар эхё ва тацдиди анъанахои фархангнигории форсии тоцикй, ба вежа таълифи фархангхои дузабона бахшида шудааст. Муаллифон баробари тахлили осори илмии С. Сулаймонй навъ ва принсищои таълифи фархангхои тафсирй ва дузабонаро дар таърихи фархангнигории арабй ва тоцикй баррасй намуда, вижагщои "Фарханги арабй- тоцикй"- и С. Сулаймониро бо мисолхои мушаххас нишон додаанд.
Муаллифон хулоса мекунанд, ки фарханги дузабонаи С. Сулаймонй на танхо цавобгу ба талаботи меъёрхои фархангнигории муосир мебошад, балки суннатхои асили фархангнигории форсй-тоцикии цуруни вусторо эхё мекунад.
Реформатор традиции таджикской лексикографии
Ключевые слова: лексикография, двуязычные словари, арабская лексикография, традиции таджикско-персидской лексикографии, С. Сулеймани, арабско-таджикский словарь.
Статья посвящена научной деятельности таджикского востоковеда, доктора филологических наук, профессора С.Сулеймани, его роли в возрождении традиций персидско-таджикской лексикографии, особенно в составлении двуязычных словарей. Авторы, наряду с анализом научных трудов С.Сулеймани, рассматривают проблемы видов и принципов составления толковых и двуязычных словарей в истории арабской и персидско-таджикской
лексикографии, лексикографические особенности современного "Арабско-таджикского словаря" С.Сулеймани на конкретных примерах.
Авторы заключают, что словарь С. Сулеймани не только отвечает требованиям современной лексикографии, но возрождает лучшие традиции персидско-таджикской лексикографии средних веков.
Reformator of Tajik Lexicography Tradition
Key words: lexicography, bilingual dictionaries, Arabic lexicography, traditions of Tajik-Persian lexicography, S.Sulaymoni, Arabic-Tajik dictionary.
The article dwells on the scientific activity of Tajik scholar in Oriental Studies, Dr. of Philology, Professor S.Sulaymoni and his role in the revival of Persian-Tajik lexicography tradition, namely, referring to composition of bilingual dictionaries. Alongside with the analysis dealing with scientific works belonging to Prof. S.Sulaymoni, the authors of the article canvass the problem associated with kinds and principles of compiling interpretation and bilingual dictionaries in the history of Arabic and Persian-Tajik lexicography, lexicographic peculiarities of "The Arabic-Tajik Dictionary" created by S.Sulaymoni.
In a nutshell, the authors come to the conclusion that the relevant dictionary not only corresponds to the requirement for modern lexicography, but revives the best traditions aimed at Persian-Tajik lexicography of the Middle Ages either. Маълумот дар бораи муаллифон:
Fиёсов Нурулло Исматович, номзади илмуои филология, дотсенти кафедраи грамматикаи забони арабии Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик БТафуров (Цум^урии Тоцикистон, ш.Хуцанд), E-mail: nur-1954@mail/ru
Fиёсова Фируза Нуруллоевна, номзади илмуои филология, дотсенти кафедраи грамматикаи забони арабии Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик БТафуов (Цум^урии Тоцикистон, ш.Хуцанд), E-mail: Fn.giasova @ mail.ru Сведения об авторах:
Гиясов Нурулло Исматович, кандидат филологических наук, доцент кафедры грамматики арабского языка Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: nur-1954@mail/ru
Гиясова Фируза Нуруллоевна, кандидат филологических наук, доцент кафедры грамматики арабского языка Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: Fn.giasova @ mail.ru Information about the authors:
Giyasov Nurullo Ismatovich, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of the Arabic Language under Khujand State University named after Academician B. Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand), E-mail: nur-1954 @ mail/en
Giyasova Firuza Nurulloevna, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of the Arabic Language under Khujand State University named after Academician B. Gafurov (Tajikistan, Republic Khujand), E-mail: Fn.giasova @ mail.ru
