Olei̇n turşusunun n-alki̇l ami̇dləri̇ni̇n sulfat TÖRƏMƏLƏRİNİN duzlarinin və kompleksləri̇ni̇n 5%-li̇ məhlullarinin neftyiğici XASSƏLƏRİNİN TƏDQİQİ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

KiMYA PROBLEML9RÍ № 4 2014

419

UOT 665.7.038

OLEiN TURÇUSUNUN N-ALKÍL AMÍDL9RÍNÍN SULFAT T0R9M9L9RÍNÍN DUZLARININ УЭ KOMPLEKSL9RÍNÍN 5%-LÍ M9HLULLARININ NEFTYIGICI

XASS9L9RÍNÍN T9DQÍQÍ

N.Ç.Rzayeva

AMEA Akademik Y.Mdmmdddliyev adina Neft-Kimya Proseslari înstitutu AZ1025 Baki, Xocali pr., 30; e-mail:anipcp@dcacs. ab.az

Olein turçusunun N-dimetil-, dietil- va tsikloheksil amidlarinin sulfat töramalarinin Na-, K- va NH4 duzlari va mono-, di- va trietanolamin komplekslari sintez olunub. Alinan maddalarin 30%-li izopropil spirtinda 5%-li mahlullari hazirlanib va onlarin neftyigici xassasi öyranilib. Nümuna olaraq Pirallahi neftindan istifada olunub. Açar sözfor: olein turçusunun N-alkil amidlari, neftyigici xassa

Dünyada neft hasilatinin va çaylar, danizlar, okeanlar vasitasi ila daçinmasinin böyük hacmda olmasi va qazalarin ba§ vermasi sababindan su hövzalarinin sathi neft va neft mahsullari ila çirklanir [1,2]. Bu da su hövzalarinda canlilarin inki§afina manfi tasir göstarir va ciddi ekoloji problemlar yaradir [3]. Odur ki, su hövzalari sathindan neft va neft mahsullarinin samarali yigilma üsullarinin

CH3—(CH2)7—CH=CH—(CH2)7—C^

i§lanib hazirlanmasi aktual olaraq qalir. Bela üsullardan an samaralisi neftyigici sathi aktiv maddalardan istifada edilmasidir.

Bu maqsadla biz olein turçusunun N-alkil amidlarini sintez etmi§, onlari sulfatla§dirmi§ va sulfat töramalarinin duzlarini va komplekslarini almiçiq.

Sintez açagidaki reaksiya tanliklarina uygun olaraq aparilmiçdir:

+ H2NR

OH

H2O

CH3—(CH2)7—CH^CH—(CH2)7—C

O

CH3 (CH2)7—CH=CH—(CH2)7—C'

•NHR O

+ H2SO4 NHR (duru)

CH3—(CH2)7—CH2—CH—(CH2)7—C

SO3OH

O

NHR

O

NHR

CH3- (CH2)7—CH2—CH—(CH2)7—C SO3OH

-► CH3-(CH2)7—CH2—CH—(CH2)7—C

SO3OMe

O

NHR

va ya

+ MeOH

H2O

420

N.Ç.RZAYEVA

CH3- (CH2)7—CH2—CH—(CH2)7—C^ + h2NCH2CH2°H

I NHR

S°3°H

CH3—(CH2)7—CH2—CH—(CH2)7—C

S°3°"

°

~NHR

h3nch2ch2°h

Sintez edilmi§ birla§malarin izopropil spirtinin suda 30%-li mahlulunda 5%-li mahlullarini hazirlami§iq. Hazirlanmi§ mahlullar açagidaki tarkiblara malikdirlar:

1. Olein tur§usunun N-dimetil amidinin sulfat toramasinin Na duzunun mahlulu;

2. Olein tur§usunun N-dimetil amidinin sulfat toramasinin K duzunun duzunun mahlulu;

3. Olein tur§usunun N-dimetil amidinin sulfat toramasinin ammonium mahlulu;

4. Olein tur§usunun N-dietil amidinin sulfat toramasinin Na duzunun mahlulu;

5. Olein tur§usunun N-dietil amidinin sulfat toramasinin K duzunun mahlulu;

6. Olein tur§usunun N-dietil amidinin sulfat toramasinin ammonium duzunun mahlulu;

7. Olein turçusunun N-dietil amidinin sulfat toramasinin monoetanol amin kompleksinin mahlulu;

8. Olein turçusunun N-dietil amidinin sulfat toramasinin dietanol amin kompleksinin mahlulu;

9. Olein turçusunun N-dietil amidinin sulfat toramasinin trietanol amin kompleksinin mahlulu;

10. Olein turçusunun N-tsikloheksil amidinin sulfat toramasinin Na duzunun mahlulu;

11. Olein turçusunun N-tsikloheksil amidinin sulfat toramasinin K duzunun mahlulu;

12. Olein turçusunun N-tsikloheksil amidinin sulfat toramasinin ammonium duzunun mahlulu;

13. Olein turçusunun N-tsikloheksil amidinin sulfat toramasinin monoetanol amin kompleksinin mahlulu;

14. Olein turçusunun N-tsikloheksil amidinin sulfat toramasinin dietanol amin kompleksinin mahlulu;

15. Olein turçusunun N-tsikloheksil amidinin sulfat toramasinin trietanol amin kompleksinin mahlulu;

16. Olein turçusunun N-dimetil amidinin sulfat toramasinin monoetanol amin kompleksinin mahlulu;

17. Olein turçusunun N-dimetil amidinin sulfat toramasinin dietanol amin kompleksinin mahlulu;

18. Olein turçusunun N-dimetil amidinin sulfat toramasinin trietanol amin kompleksinin mahlulu.

Sinaq aparmaq uçun Petri qabinin içarisina 40ml su tôkulmuç va uzarina 2qram Pirallahi nefti alava olunaraq diametri 10sm olan neft tabaqasi yaradilmiçdir. Qablarin har birina bir mahluldan 0.02qram alava edilmiç va neft yigilmasi uzra muçahidalar aparilmiçdir. Su sathinda ilkin neft tabaqasinin sahasi 78.5sm2 olmuçdur. istifada olunan mahlullarin sira nômralarina uygun olaraq yigilmiç neftin diametri va sathin tamizlanma faizi cadvalda verilir.

Cadval. Sintez edilmiç duzlarin va komplekslarinin 30%-li izopropil spirtinda _5%-li mahlullarinin neftyigici xassasi_

Yigilmiç neftin diametri, sm Su sathinin tamizlanma faizi

1 2.0 92.17

2 3.2 89.8

3 2.0 92.17

4 2.8 92.16

OLEiN TURÇUSUNUN N-ALKÍL AMÍDL9RÍNÍN

421

5 1.6 97.45

б 2.4 94.24

l 2.2 95.16

S 2.5 93.75

9 2.4 94.24

10 2.8 92.16

11 2.5 93.75

12 2.5 93.75

13 2.8 92.16

14 2.6 93.24

15 2.9 91.59

16 3.0 91.00

1l 3.0 91.00

18 4.2x2

Naticalardan göründüyü kimi mahlullarin hamisi sathdan neftyigici xassaya malikdir. 1, 3, 5 va 7-ci mahlullarda bu effekt daha güclüdür.

Açagida ayri-ayri mahlullarin tasiri ila su sathinda olan neftin yigilmasini göstaran çakillar verilir.

422

N.§.RZAYEVA

16.

17. 18.

Qeyd: gakilhrda qeyd olunan rdqdmhr mdhlullarin sira nömrdsim uygun gdlir.

§akillardan göründüyü kimi bir 90X hallarda su sathina yigilmi§ neft tabaqasi farqli va düzgün olmayan qurulu§a malik olur (2, 9, 10, 14, 16, 18). Cadvaldan va §akillardan görünür ki, kation (Na+) eyni qalsa da azota birla§mi§ alkil radikallari dayi§dikda satha yigilan neftin diametri kaskin dayi§ir. Bela ki, olein tur§usunun N-dimetil amidinin sulfat töramasinin Na duzu N-dietil - va N-tsikloheksil olan Na duzuna nazaran su sathindan neft tabaqasini daha yax§i yigir. Birinci halda sathda yigilan neftin diametri 2.0 sm, 2-ci halda isa 2.8 sm olur. Eyni üzvi

hissaya malik K duzu mahlullarinin sathdan nefti yigma effekti aksina dayi§ir. Bela ki, amid qrupuna birla§an radikal böyüdükca sathdan nefti yigma effekti artir (nümuna 2 va 5). Radikal dimetil va dietil olduqda sathdan yigilan neft tabaqasinin diametri uygun olaraq 3.2 va 1.6 sm, tsikloheksil olduqda isa yigilan neftin diametri 2.5 sm olur. Olein tur§usunun N-dietilamidinin sulfat töramasinin mono-etanol amin kompleksinin mahlulu di- va trietanol amin komplekslarinin mahlullarina nazaran daha yax§i neft yigici xassaya malikdir.

0D0BIYYAT

1. Аббасов В.М., Мамедханова С. А., Ефендиева Л.М. и др. Исследование нефтесобирающих свойств оксиефиров синтетических нефтяных кислот. //Процессы нефтехимии и нефтепереработки. 2013, Т.14, №4 (56), с.332-338.

Abbasov V.M., Mamedhanova S.A., Efendieva L.M. i dr. Issledovanie neftesobirajushhih svojstv oksiefirov sinteticheskih neftjanyh kislot. //Pro-cessy neftehimii i neftepererabotki. 2013, T.14, №4 (56), s. 332-338.

2. Abbasov V.M., Mdmmddxanova S.d., Qfdndiyeva L.M. Sintetik neft tur§ularmm

amidoaminldrinin va poliamin komplekslarinin spirtdd va etilenqlikolda mahlullarinin neftyigici xassalarinin tadqiqi. // Kimya problemlari. 2013, №3, sdh.306-311. 3. Гурбанов Г.Г., Абрамзон Р.А., Гасанов А.И. Неиногенные поверхностно-активные вещества. Характеристика, получение, свойства и применение. Справочник. Том.III, Баку: Элм, 2000, с.333. Gurbanov G.G., Abramzon R.A., Gasanov A.I. Neinogennye poverhnostno-aktivnye veshhestva. Harakteristika, poluchenie, svojstva i primenenie. Spravochnik. Tom.III, Baku: Jelm, 2000, s.333.

НЕФТЕСОБИРАЮЩИЕ СВОЙСТВА 5%-НЫХРАСТВОРОВ СОЛЕЙ И КОМПЛЕКСОВ СУЛЬФАТПРОИЗВОДНЫХ И-АЛКИЛАМИДОВ ОЛЕИНОВОЙ КИСЛОТЫ

Н.Ш.Рзаева

Институт Нефтехимических Процессов Национальной АН Азербайджанской Республики А2 1025 Баку, пр.Ходжалы, 30; е-таИ:атрср@Дсас8.аЬ.аг

Синтезированы Ыа-, К- и ЫН4- водорастворимые соли и моно-, ди- и триетаноламинные комплексы сульфатпроизводных Ы-диметил-, диэтил- и циклогексиламидов олеиновой кислоты. Были приготовлены 5%-ные растворы синтезированных соединений в 30%-ном растворе

OLEiN TUR§USUNUN N-ALKiL AMiDLaRiNiN

423

изопропилового спирта и изучены нефтесобирающие свойства этих растворов с поверхности водного слоя. В качестве нефти взят образец месторождения Пираллахи. Ключевые слова: амиды олеиновой кислоты, нефтесобирающие свйства.

OIL-YIELD PROPERTIES OF 5% SOLUTIONS OF SALTS AND COMPLEXES OF SULFATE DERIVATIVE N-ALKYL AMIDES OF OLEIC ACID

N.Sh.Rzaeva

Institute of Petrochemical Processes named after. Yu.Mamedaliyev Khojali pr., 30, Baku AZ1025, Azerbaijan Republic; e-mail: anipcp@,dcacs. ab.az

Water soluble salts and complexes of sulfate of N-alkyl amides of oleic acid have been synthesized. Synthesized compounds included dimethyl alkyl radicals, die til-, cyclogexyle radicals. 5% solutions of the compounds synthesized in 30% isopropyl alcohol have been prepared. Oil-yield properties have been studied on the surface of aqueous solution layer. As an oil sample, Pirallahi oil is taken. Keywords: amides of oleic acid, oil-yield properties.

Redaksiyaya daxil olub 12.08.2014.