Научная статья на тему 'NANO-TiO2 (PC-500) KATALİZATORU İŞTİRAKINDA TƏBİİ VƏ SİNTETİK NEFT TURŞULARI, α-NAFTİL SİRKƏ TURŞUSU VƏ METİL SPİRTİ ƏSASINDA MÜRƏKKƏB EFİRLƏRİN SİNTEZİ VƏ TƏDQİQİ'

NANO-TiO2 (PC-500) KATALİZATORU İŞTİRAKINDA TƏBİİ VƏ SİNTETİK NEFT TURŞULARI, α-NAFTİL SİRKƏ TURŞUSU VƏ METİL SPİRTİ ƏSASINDA MÜRƏKKƏB EFİRLƏRİN SİNTEZİ VƏ TƏDQİQİ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
97
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Azerbaijan Chemical Journal
Область наук
Ключевые слова
təbii və sintetik neft turşuları / α-naftil sirkə turşusu / mürəkkəb efir / metil spirti / nano-titan dioksid / dizel yanacağı / natural and synthetic petroleum acids / α-naphthyl acetic acid / ester / methyl alcohol / nano- scale titanium dioxide / diesel fuel

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — P. M. Kərimov, E. B. Zeynalov, S. Q. Əliyeva, O. M. Ələsgərova, E. M. Quliyeva

Ölçüsü 5–10 nm və xüsusi səthi BET=329.1 m2/q olan heterogen tipli nano-TiO2 (PC-500) katalizatoru iştirakında təbii neft turşusu (TNT), sintetik neft turşusu (SNT), α-naftil sirkə turşusumetil spirti əsasında mürəkkəb efirlər turşu:spirt=1:2, 80–900C temperaturda, 8– 10 (TNT, SNT) və 14–15 (-naftil) saat müddətində sintez edilmişdir. Göstərilmiş optimal şəraitdə məqsədli məhsulun çıxımı 85.8% təşkil edir. Efirlərin fiziki-kimyəvi göstəriciləri təyin edilmiş və spektral üsullarla identifikasiya olunmuşdur. Heterogen katalizatorların tətbiqi zamanı efirin neytrallaşması, yuyulması, qurudulması kimi mərhələlər ixtisara salınmış və bununla efirlərin alınma texnologiyası xeyli sadələşmişdir. Sintez edilmiş TNT, SNT və α-naftil sirkə turşularının metil efirlərini dizel yanacağında termooksidləşmə stabilliyini yaxşılaşdırdığı məqsədi ilə sınaqda keçirilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, bu efirlər dizel yanacağında antioksidant kimi tətbiq oluna bilər.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SYNTHESIS AND INVESTIGATION OF ESTERS ON THE BASIS OF NATURAL, SYNTHETIC PETROLEUM ACIDS AND α-NAPHTHYL ACETIC ACID AND METHYL ALCOHOL IN THE PRESENCE OF NANO-TiO2 CATALYST (РС-500)

There has been made a synthesis and carried out research of esters derived from natural synthetic petroleum and α-naphthyl acetic acids and methanol in the presence of nano-catalyst TiO2 (PC-500), 5–10 nm. An optimum yield (85.8%) of the end products were obtained at temperatures 79–800C, ratio acid:alcohol = 2:1.2, amount of catalyst 1.2 mas.% and reaction time in 14–15 hours. Composition, chemical structure and physical-chemical indices of synthesized esters were determined by IRspectroscopic and analytic methods. It is shown that the usage of the heterogeneous nano-catalyst allows substantially to simplify the process of the esters obtaining due to removing intermediate stages, and to increase the esters yield by 10–20% in comparison with the process where the industrial TiO2 is used. It has been established that synthesized methyl esters reveal significant anti-oxidative effect and may be used as effective antioxidants for diesel fuels.

Текст научной работы на тему «NANO-TiO2 (PC-500) KATALİZATORU İŞTİRAKINDA TƏBİİ VƏ SİNTETİK NEFT TURŞULARI, α-NAFTİL SİRKƏ TURŞUSU VƏ METİL SPİRTİ ƏSASINDA MÜRƏKKƏB EFİRLƏRİN SİNTEZİ VƏ TƏDQİQİ»

44

NANO-TiÜ2 (PC-500) KATALÍZATORU ͧTÍRAKINDA ТЭВП УЭ SÍNTETÍK

qari§iq verarak su ayiriciya yigilir. Bu catinliyi aradan qaldirmaq maqsadi ila benzol:metil spirti muvafiq olaraq 3:1 nisbatinda reaksiya sistemina hissa-hassa verilir.

t0crubi Hisse

TNT-nin metil efirinin alinmasi. Texniki elektrik qizdiricisi, qari§dirici, termometr, Din-Stark suayiricisi ila tachiz olunmu§ dordbogazli reaksiya kolbasina 16.2 q (0.1 q/mol) TNT-nin 70-2000C/7.98a0-4 MPa fraksiyasi, 0.194 q nano-TiO2 (PC-500) katalizatoru (tur§uya gora 1.2 kutla%), 100 ml benzol yerla§dirilir. Kolbada neft tur§usu qari§dirilmaqla 80-900C-da qizidirilir. Sonra avvalcadan hazirlanmi§ 32 q metil spirtinin benzolla qari§igi damci qifi vasitasi ila yava§-yava§ reaksiya kolbasina verilir. Reaksiyada temperatur rejimi 80-900C intervalinda saxlanilir va 8-10 saatdan sonra reaksiya ba§a 9atir. Reaksiya zamani 3.6 q su ayrilir. Reaksiya qurtardiqdan sonra reaksiya mahsulu katalizatordan suzulub tamizlanir, distilla usulu ila avvalca metil spirtinin artigi, halledici (benzol) ayrilir va TNT-nin metil efiri tazyiq altinda distilla edilir. Efirin fiziki-kimyavi gostaricilari cadval 2-da gostarilmi§dir.

TNT va metil spirti asasinda alinan efirin qurulu§u Almaniyanin "Bruker" firmasinin "ALPHA" iQ-Furye spektrometrinda 9akilmi§ va a§agidaki udma zolaqlari mu§ahida olun-mu§dur:

1376, 1435, 1455 sm-1 - CH3 va CH2 qruplarinin C-H rabitasinin deformasiya raqsi;

2857, 2924, 2951 sm-1 - CH3 va CH2 qruplarinin C-H rabitasinin valent raqsi;

1707 sm-1 - tur§unun C=O qrupu;

1738 sm-1 - murakkab efirin C=O alaqasi;

1167 sm-1 - murakkab efirin -C-OCH3 qrupunun C-O-C rabitasi;

O

1194 sm-1 - R-CO-OR-da -C-OR C-O-C rabitasi;

II '

O

1248 sm-1 - CH3-C-OR -da -C-O-R qrupunun C-O-C rabitasi;

O O

1167, 1194, 1248 sm-1 - C-O-C rabitasi.

Analoji olaraq nano-TiO2 (PC-500) katalizatorunun i§tiraki ila SNT va metil spirti asasinda metil efiri sintez edilarak fiziki-kimyavi xassalari oyranilmi§ va cadval 2-da verilmi§dir.

Cadval 2. Sintez edilmis efirlorin fiziki-kimyovi gostoricilori

Maddolorin adi Qaynama temperaturu, 0C Sixliq, „20 P 4 , kq/m3 §üa sindirma omsali, n20 nD Tur§u ododi, mq KOH/q Sabunla§ma ododi, mq KOH/q

tocrübi nozori

TNT-nin metil efiri 80-180/7.8^10-4 MPa 912.5 1.4540 0.5 - -

SNT-nin metil efiri 70-170/7.8^10-4 MPa 927.5 1.4520 0.5 - -

a-naftil sirko tur§u-sunun metil efiri 239-243/13.3^10-4 MPa 1131.0 1.5560 0.5 230.0 234.0

a-Naftil sirka tur^usunun metil efirinin sintezi. a-Naftil sirko tur§usunun metil efiri a§agida gostorilon reaksiya üzro ovvollor gorülon i§loro istinad edilorok [8] aparilmi§dir:

kat

R-CH2-COOH + CH3OH > R-CH2-COOCH3

2 3 -H2O 2 3 '

R - naftil radikalidir.

Qizdirici, qari§dirici, termometr, Din-Stark suayiricisi ilo tochiz olunmus dordbogazli reaksiya kolbasina 18.7 q (0.1 mol) a-naftil sirko tur§usu, 100 ml benzol, 0.225 q nano-TiO2

P.M.KeRIMOV УЭ b.

45

(PC-500) (1.2 kütla % reaksiyada götürülan tur§uya göra) katalizatoru yerla§dirilir. a-Naftil sirka tur§usu kolbada qari§dirilmaqla 80-900C-a qadar qizdirilir. övvalcadan hazirlanmi§ 64 q metil spirtinin qari§igi damci qifi vasitasi ila ehtiyatla reaksiya kolbasina verilir. Reaksiya 80-900C-da aparilir va 14-15 saatdan sonra ba§a 9atir. Distilla üsulu ila metil spirtinin artigi, halledici (benzol) ayrildiqdan sonra a-naftil sirka tur§usunun metil efiri 229-2340C/13.3^ 10-4 MPa tazyiq altinda distilla edilir. Alinmi§ maddalarin fiziki-kimyavi göstaricilari tayin olunmus va cadval 2-da verilmi§dir.

Onlarin a§qar kimi 0.004 % miqdarinda dizel yanacagi nümunalarinda termooksidla§ma stabilliyi 1200C-da 4 saat müddatinda yoxlanilmi§ va naticalar cadval 3-da verilmi§dir.

Cadval 3. Dizel yanacaginda asqar kimi yoxlanilan efirlarin göstaricilari; efirin miqdan 0.004 %

Adlari Termooksidlasma stabilliyi, Qöküntünün miqdari, mq/100 sm3 yanacaqda Sixliq 200C-da, kq/m3 Ümumi kükürdün miqdari, % Setan adadi

Hidrogenla tamizlanmis dizel yanacagi 6.0 845.6 0.0118 45

TNT-nin metil efiri 2.5 845.6 0.0118 45

SNT-nin metil efiri 1.0 845.6 0.0118 45

a-naftil sirka tur§usunun metil efiri 5.6 845.6 0.0118 45

Cadval 3-dan göründüyü kimi, a-naftil sirka tur§usunun metil efiri antioksidant kimi dizel yanacagina alava etdikda zaif natica göstarir, ancaq TNT va SNT-nin metil efirlarinda isa 9öküntünün miqdari 6.0 mq-dan 2.5-1.0 mq-a qadar a§agi salinir.

Belalikla, ilk dafa olaraq, nano-TiO2 (PC-500) katalizatoru i§tirakinda tabii va sintetik neft, habela a-naftil sirka tur§ularinin metil efirlari sintez edilmi§, onlarin fiziki-kimyavi göstaricilari tayin edilmi§dir. Efirlarin dizel yanacaqlarinda termooksidla§ma stabilliyi tayin olunmus va müayyan edilmi§dir ki, hidrogenla tamizlanmi§ dizel yanacagina efirlari a§qar kimi 0.004% qatiliqda alava etdikda 9öküntünün miqdari 100 ml yanacaqda 6.0 mq-dan 2.5 mq-a azaldigindan, onlardan dizel yanacagi ü9ün antioksidant kimi istifada etmak olar.

0D0BÍYYAT SiYAHISI

1. Пат. 2437899 РФ. 2002.

2. Ланге К.Р. Поверхностно-активные вещества. Санкт-Петербург. Изд-во "Профессия", 2005. 240 c.

3. Артеменко А.И. Органическая химия. М.: Высш. школа, 2000. 536 c.

4. Ким А.А. Органическая химия. Новосибирск: Изд-во "Сибирский университет", 2002. 972 c.

5. Садиева Н.Ф., Искендерова С.А., Зейналов Э.Б. и др. // Азерб. хим. журн. 2008. № 3. С.151-154.

6. Садиева Н.Ф., Искендерова С.А., Зейналов Э.Б. и др. // Азерб. нефтяное хоз-во. 2009. № 3. С.57-61.

СИНТЕЗ И ИССЛЕДОВАНИЕ СЛОЖНЫХ ЭФИРОВ НА ОСНОВЕ ПРИРОДНЫХ,

СИНТЕТИЧЕСКИХ НЕФТЯНЫХ КИСЛОТ, а-НАФТИЛУКСУСНОЙ КИСЛОТЫ И

МЕТИЛОВОГО СПИРТА В ПРИСУТСТВИИ КАТАЛИЗАТОРА НАНО-ТЮз (РС-500)

П.М.Керимов, Э.Б.Зейналов, С.Г.Алиева, О.М.Алескерова, Э.М.Кулиева

Проведены синтез и исследования сложных эфиров на основе природных, синтетических нефтяных и a-нафтилуксусной кислот и метилового спирта в присутствии катализатора - нано-ГЮг (РС-500) с размерами частиц 5-10 нм. При соотношении кислота:спирт=1:2, температуре 80-900С, количестве катализатора 1.2 мас. % и продолжительности реакции 8-10 (TNT, SNT) и 14-15 ч (а-нафтил) достигнут оптимальный (85.8%) выход конечных продуктов. Состав, строение и физико-химические показатели синтезированных эфиров определены ИК-спектроскопическим и

46

NANO-TiO2 (PC-500) KATALIZATORU i§TIRAKINDA ТЭВП УЭ SINTETIK

аналитическим методами. Показано, что применение гетерогенного нано-катализатора упрощает процесс получения эфиров путем исключения промежуточных стадий этерификации и увеличивает выход сложных эфиров относительно процесса с использованием промышленного TiO2. Выявлено, что синтезированные метиловые эфиры проявляют значительный антиокислительный эффект и могут быть использованы как эффективные антиоксиданты в составе дизельного топлива.

Ключевые слова: природные и синтетические нефтяные кислоты, а-нафтилуксусная кислота, сложный эфир, метиловый спирт, нано-титана диоксид, дизельное топливо.

SYNTHESIS AND INVESTIGATION OF ESTERS ON THE BASIS OF NATURAL, SYNTHETIC PETROLEUM ACIDS AND a-NAPHTHYL ACETIC ACID AND METHYL ALCOHOL IN THE PRESENCE OF NANO-TiO2 CATALYST (РС-500)

P.M.Kerimov, E.B.Zeynalov, S.Q.Aliyeva, O.M.Alesgerova, E.M.Guliyeva

There has been made a synthesis and carried out research of esters derived from natural synthetic petroleum and a-naphthyl acetic acids and methanol in the presence of nano-catalyst TiO2 (PC-500), 5-10 nm. An optimum yield (85.8%) of the end products were obtained at temperatures 79-800C, ratio acid:alcohol = 2:1.2, amount of catalyst 1.2 mas.% and reaction time in 14-15 hours. Composition, chemical structure and physical-chemical indices of synthesized esters were determined by IR-spectroscopic and analytic methods. It is shown that the usage of the heterogeneous nano-catalyst allows substantially to simplify the process of the esters obtaining due to removing intermediate stages, and to increase the esters yield by 10-20% in comparison with the process where the industrial TiO2 is used. It has been established that synthesized methyl esters reveal significant anti-oxidative effect and may be used as effective antioxidants for diesel fuels.

Keywords: natural and synthetic petroleum acids, a-naphthyl acetic acid, ester, methyl alcohol, nano-scale titanium dioxide, diesel fuel.

AZЭRBAYCAN KiMYA 1иЯКАЫ № 3 2014

47

УДК 543.54;543.42

ОПРЕДЕЛЕНИЕ СОДЕРЖАНИЯ ЖЕЛЕЗА(Ш) В ВОДЕ С ПРЕДВАРИТЕЛЬНЫМ КОНЦЕНТРИРОВАНИЕМ НА ХЕЛАТООБРАЗУЮЩЕМ СОРБЕНТЕ

*Ф.Эспанди, Р.А.Алиева, Ф.Н.Бахманова, С.З.Гамидов, Г.Р.Мугалова

Независимый Исламский университет, Каражский филиал Бакинский Государственный Университет

Аёап_сЬет@татЫег. ги

Поступила в редакцию 19.12.2013

Методом твердофазной спектроскопии изучены химико-аналитические свойства сорбента на основе сополимера малеинового ангидрида со стиролом, модифицированного и-амино-бензойной кислотой и его полимерного хелатного комплекса с ионами железа(Ш). Установлено время достижения равновесия процесса сорбции, исследована зависимость степени извлечения металла твердой фазой от кислотности среды и сорбционной емкости. Исследована сорбция ионов железа(Ш) на синтезированном сорбенте. Показана перспективность аналитического применения твердой фазы для концентрирования и выделения ионов железа(Ш) из растворов сложного состава. Разработана эффективная методика определения железа(Ш) в водопроводной воде.

Ключевые слова: железо(Ш), концентрирование, синтез сорбента, методика.

Новые эффективные методы очистки промышленных стоков от катионов переходных и тяжелых металлов являются важной актуальной задачей не только в плане совершенствования технологий комплексного извлечения ценных компонентов из бедного полиметаллического сырья, но и в экологическом аспекте.

Для определения железа, одного из наиболее распространенных элементов-примесей природных и техногенных вод, широко используются фотометрические [1] и сорбционно-фотометрические методы [2], сочетающие сорбционное концентрирование и последующее фотометрическое определение элемента в фазе сорбента.

Среди органических реагентов для фотометрического определения железа широкое распространение получили ^гетероциклические основания: 1,10-фенантролин, 2,2'-дипиридил и их производные, образующие интенсивно окрашенные в красный цвет устойчивые комплексы с железом(П) [1]. Однако определение содержаний на уровне предельно-допустимых концентраций и ниже в пробах сложного химического состава с высоким содержанием солей даже такими методами может быть затруднено. Для уменьшения матричных помех, улучшения предела обнаружения и метрологических характеристик методов применяют предварительное разделение и концентрирование элементов. Известно достаточно много сорбентов, используемых для этих целей, причем все большее предпочтение отдается использованию комплексообразующих сорбентов [3-5]. В частности, широко используются полимерные хелатообразующие сорбенты. Поэтому получение полимерных хелатообразующих сорбентов на основе синтетических материалов органического происхождения, разработка на их основе методов концентрирования и выделение микроколичеств железа являются одними из важных проблем аналитической химии. Способам иммобилизации аналитических реагентов на поверхности различных сорбентов и их аналитическому использованию посвящен ряд работ [6-9].

Важным направлением является целенаправленный синтез новых избирательных сорбентов и улучшение аналитических характеристик уже известных природных и синтетических материалов введением в матрицу сорбента функциональных аналитических группировок, способных взаимодействовать с ионами металлов с образованием комплексов, хелатов или ионных ассоциатов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.