CC BY
42
316
KiMYA PROBLEMLORi № 3 2014
UOT 546.719
MANQAN(II)XLORiDiN QLÎSÎN, fi-ALANiN VO LEYSÎNL9 QARIÇIQLÎQANDLI KOMPLEKSL9RÎNiN SiNTEZi VO XASSOLORi
Ç.LQahramanova, E.A.Quliyeva, S.RJskandarova
AMEA-nin akad. M.F.Nagiyev ad. Kataliz va Qeyri-uzvi Kimya institutu AZ1143 Baki, H.Cavid pr., 113; e-mail: itpcht@lan.ab.az
Manqanin(II) muxtalif muhitlarda qlisin (L1), fi-alanin (L2), leysin (L3) ils [MnL1L2Cl2], [MnL1L 3Cl2]'2H2Û va [MnL2L3Cl2] kompleks birla§malari sintez edilmi§ va onlarin tarkib va quruluçlari kimyavi, rentgen-faza, iQ-spektral, termoqravimetrik analiz usullari ila ôyranilmiçdir. Termoqravimetrik va rentgen-faza analiz usullarinin naticalarina gôra komplekslarin termiki parçalanma prosseslari uç marhalada ba§ verir va parçalanma prosesinin son mahsulu manqan(III) oksiddan ibaratdir
Açar sôzlar: qariçiqliqandli komplekslar, qlisin, fi-alanin, leysin, iQ-spektral analiz, termoqravimetrik analiz.
Keçid elementlarin amin tur§ularla kompleks birlaçmalarinin sintezi va tadqiqi bioqeyri-uzvi va kompeks birlaçmalar kimyasi sahasinda ham nazari ham da praktiki ahamiyyat kasb edir. Bela ki, amintur§ular polidentat liqandlar sirasina aid olduqlarina gora onlar kompleks amalagalma zamani kompleks metal ionlari ila muxtalif formada koordinasiya oluna bilarlar: karboksil qrupunun oksigen atomu vasitasila, amin qrupunun azot atomu vasitasila, yaxud da har iki qrupun donor atomlari vasitasila. Ona gora da amintur§ularin amala gatirdiklari kompleks birla§malarinin qurulu§larinin oyranilmasi koordinasion birlaçmalar kimyasinda boyuk maraq kasb edir. Digar tarafdan isa bir çox metallarin amintur§ularla kompleks
birlaçmalari tibb sahasinda muxtalif xastaliklara qar§i darman maddalari kimi geni§ tatbiq olunmaqla yana§i eyni zamanda canli orqanizmda gedan proseslarin modeli rolunu oynaya bilarlar [1,2].
edabiyyatda keçid elementlarin amintur§ularla kompleks birlaçmalarinin sintezi va onlarin fiziki va kimyavi xassalarinin tadqiqi haqqinda malumatlarin kifayat qadar olmasina baxmayaraq manqanin bu tip kompleks birlaçmalari demak olar ki, sistematik çakilda oyranilmi§dir [3-10].
Taqdim olunan için maqsadi manqan (II) qlisin, B-alanin, leysin ila garisiq ligandli komplekslarin alinma çaraitlarinin içlanib hazirlanmasi va xassalarinin tadqiqindan ibaratdir.
T9CRUBI Hisse
Termoqravimetrik tadqiqatlar 20-1000oC temperatur arasinda Q-1500 D markali derivatoqrafda aparilmi§dir.
Sintez edilmi§ komplekslarin ÎQ-spektrlari 400-4000 sm -1 tezlik sahasinda UR-20 spektrometrda çakilmiçdir. Çakiliç uçun numunalar vazelin yaginda suspenziya çaklinda hazirlanmi§dir. Rentgenfaza analizi "Bruker" firmasinin "D2 Phaser" avtomatik markali difraktometrda aparilmi§dir .
[MnL1L2Cli]-nin sintezi. 0.8qr (0.005 mol) MnCI2 20 ml spirtda maqnitli qariçdirici vasitasila daim qariçdirmaqla 30-40oS temperaturda hall edilmiç va alinmiç mahlulun uzarina avvalcadan 20 ml suda hall edilmi§ 0.45qr (0.005 mol) P-alaninin va 0.38qr (0.005mol) qlisinin isti mahlulu alava edilmiçdir ( mol nisbati 1:1:1). Alinmiç çaffaf mahlul verilmiç temperaturda daim qariçdirmaqla 1-2 saat muddatinda
MANQAN(II)XLORiDiN QLiSiN, /-ALANiN V9 LEYSÎNL8
317
qizdirildiqdan sonra 1/3 hissasi qalana qadar buxarlandirilmiçdir. 5-6 saatdan sonra mahluldan açiq-çahrayi rangli kristallar çokdu. Kristallar suzularak bir neça dafa spirtda yuyulduqdan sonra eksikatorda sulfat turçusu uzarinda sabit kutlaya galana qadar quruduldu. [MnL1L2Cl2] uçun tapilmiçdir,% : Mn-21.84, Cl-28.25, N-5.45.
Hesablanmiçdir,% : Mn-21.90, Cl-28.20, N- 5.50.
[MnL2L3Cl2] -nin sintezi. Kompleks yuxarida qeyd olunan usula uygun olaraq sintez edilmiçdir. 0.8qr (0.005 mol) MnCl2 uzarina leysin 0.66qr (0.005 mol) va P-alanin 0.45qr (0.005 mol) 1:1:1 mol nisbatinda 60 ml spirtda 55-600 temperaturda intensiv qariçdirilmaqla hall edildi. Alinmiç çaffaf rangli mahlul suzqacdan suzularak kristallaçmaq uçun saxlanildi. Alinmiç kristallari mahluldan ayirilaraq bir neça dafa efirla yuyuldukdan sonra eksikatorda sulfat
turçusu uzarinda sabit kutlaya galana qadar quruduldu.
[MnL2L3Cl2] uçun tapilmiçdir, %: Mn-17.06, Cl-21.95, N-8.55.
Hesablanmiçdir, %: Mn-17.00, Cl-22.00, N-8.60.
[MnL1L3Cl2]^2H2O-nin sintezi. Kompleks avvalki qayda ila sintez edilmiçdir. 0.8qr (0.005 mol) MnCl2 uzarina leysin 0.66qr (0.005mol) va qlisin 0.38qr (0.005 mol) 1:1:1 mol nisbatinda 50 ml spirtda 50-600S temperaturda intensiv qariçdirilmaqla hall edildi. Alinmiç çaffaf rangli mahlul suzqacdan suzularak kristallaçmaq uçun saxlanildi. Alinmiç kristallari mahluldan ayiraraq bir neça dafa efirla yuyuldukdan sonra eksikatorda sulfat turçusu uzarinda sabit kutlaya galana qadar quruduldu. [MnL1L3Cl2]^2H2O-uçun tapilmiçdir, %: Mn-17.06, Cl-21.95, N-8.55. Hesablanmiçdir, %: Mn-17.00, Cl-22.00, N-8.60.
N0TIC0L9R V0 ONLARIN MUZAKIR0SI
Sintez olunmuç kompleks birlaç-malarda liqandin kompleksamagatirici ila koordinasiyasinin xarakterini muayyanlaç-dirmak maqsadila onlar ÎQ-spektral analiz usulu ila tadqiq edilmiçdir.
Sarbast liqandin ÎQ-spektri ila muqayisada alinmiç komplekslarin spektrlarinda nazara çarpacaq daracada dayiçiklik muçahida olunur. Bunu qlisin, alanin va leysin molekullarinda simmetrik, asimmetrik valent raqslari va muvafiq olaraq -CH2 qruplarinin sayinin dayiçmasila alaqalandirmak olar. Amin qrupunun valent raqslarina aid olan zolag liqandlarin spektrinda 3000-3100 sm-1 tezlik sahasinda gôrunduyu halda, komplekslarin spektrinda bu zolaq 3080-3300 sm-1 tezlikda muçahida olunur. Bu da liqandin kompleks amalagatiricila amin
qrupunda azot atomu ila koordinasiya olundugunu subut edir. Bundan baçqa liqandlarda amin turçularin spektrinda 565-660 sm-1 tezlikdaki udma zolaqlari itir va onlarin avazinda 610-620 sm-1 tezlikda udma zolaqlari muçahida olunur.
Daha sonra karboksil qruplarinin simmetrik va asimmetrik valent raqslari ucun xarakterik olan udma zolaqlari liqandlarin spektrlarinda uygun olaraq 1420 va 1590 sm-1 tezliklarda muçahida olunurlar. Alinmiç komplekslarin spektrlarinda isa onlar 14501600 sm-1 tezliklarda gorunurlar.
Tadqiq olunan komplekslarin termiki davamliligini va tarkibini tayin etmak uçun termoqravimetrik analiz aparilmiçdir. Komplekslarin termoqraviqrammalari çakil 1-da gostarilmiçdir .
318
Ç.i.Q9HR9MANOVA va b.
Çakil 1. Alinmiç komplekslarin termoqraviqrammalari: a) [MnL1L3Cl2] 2H2O; b) [MnL2L3Cl2]
T - temperatur dsyiçmssi, DTQ - kütlsnin dsyiçmssinin diferensial syrisi, DTA - temperatur dsyi^mssinin diferensial syrisi, TG - kütls dsyiçmssi.
Qeyd edak ki, eyni tip olan kompleks birlaçmalarin termoqramlari bir-birina yaxin oldugunu nazara alaraq içda iki kompleksin termoqraviqrammasi taqdim edilmiçdir.
Çakil 1-dan göründüyü kimi [MnL1L3Cl2]'2H2O tarkibli kompleksin termiki parçalanma prosesi 1100C tempe-raturda baçlayir va 3 marhalada baça çatir. 1-ci marhalada çox zaif kütla azalmasi mûçahida
edilir (9.6%), bu 2mol suya uygun galir, 2-ci marlalada kütla azalmasi (20.09 % ) 1mol qlisina uygundur, 3-çû marhalada isa 2 mol xlor ionlari ila 1 mol leysin birlikda ayrilir (kütla azalmasi 55%). [MnL2L3Cl2] tarkibli kompleksin termolizi isa 1850C baçlayir. Tadqiqatlar naticasinda mûayyanlaçdirilmiçdir ki, har iki kompleksin termiki parçalanma prosesinin son mahsulu Mn2O3 ibaratdir.
9D9BÍYYAT
1. Молодкин А.К., Есина Н.Я., Гнатик Е.Н. и др. Комплексные соединения Pt(IV) с цитозином и треонином. //Журн. неорг. химии.
1998. т.43.№7.С.1160.
//Molodkin A.K., Yesina N.Y., Gnatik E.N. i dr. Kompleksniye soedineniya Pt(IV) s tsitozinom i treoninom. / Jurn. neorg. khimii. 1998 .t.43 .№7. s.1160.
2. Головнев Н.Н., Новикова Г.В., Вершин В.В. Комплексообразование висмута(^) с L цис-теином // Журн.неорг.химии. 2003. т.48. №11. C.1847.
//Golovnev N.N., Novikova G.V., Vershin V.V. Kompleksoobrazovanie vismuta (IV) s L tsisteinom. // Jurn. neorg. khimii. 2003. t.48. №ll.s.l847.
3. Нейковский С.И. Электронное и геометрическое строение комплексного соединения цинка с цистеином. // Журн. неорг. химии.
1999. т.44 . №7. C.1157.
// Neykovskiy S.i. Elektronnoe i geomet-richeskoe stroenie kompleksnogo soedineniya
tsinka s tsisteinom. // Jurn. neorg. khimii. 1999. t.44. №7. s.1157.
5. Крылова Л.Ф., Купров И.С. Стерео-изомерные комплексы платины (II) с валином. // Журн. неорг. химии. 2001. т.46. №4. с.605. //Krilova L.F., Kuprov Í.S. Stereoizomerniye kompleksi platini (II) s valinom. //Jurn. neorg. khimii. 2001. t.46. №4 s.605.
6. Филиппов Д.В., Черников В.В., Кочергина Л.А. и др. Комплексо- образование в системе аминопропионовая кислота-магний-вода. // Журн.неорг.химии. 2003. Т. 48. № 5. C.862.
//Filippov D.V., Chernikov V.V., Kochergina L.A. i dr. Komplekssoobrazovanie v sisteme amino-propionovaya kislota-magniy-voda. // Jurn.neorg. khimii. 2003. T.48. №5. s.862.
7. Бабаева В.И., Керимова У.А., Османов Н.С. Синтез и исследование комплексов рения (IV) с некоторыми аминокислотами. //Журн. Химия и химическая технология. 2011. т.54. вып.1. C.33-36.
MANQAN(II)XLORIDIN QLISIN, /-ALANIN УЭ LEYSINL9
319
//Babayeva V.i, Kerimova U.A, Osmanov N.S. Sintez i issledovanie reniya(IV) s nekotorimi aminokislotami. //Jurn. Khimiya i khimicheskaya tekhnologiya. 2011. t.54. vip.1. s.33-36.
8. Babayeva V.l., Karimova Ü.9., Quliyeva E.A. va b. Reniumun(IV) leysinla kompleks birlaçmalarinin sintezi va tadqiqi. //Kimya problemlari jurn. 2010.No.2. sah. 263-266. //Babayeva V.I., Kerimova U.A., Guliyeva E.A. ve b. Reniumun(IV) leysinla kompleks birleshmelerinin sintezi ve tedqiqi. //Kimya problemleri jurn. 2010. №2. sah. 263-266.
9. Османов Н.С., Каграманова Ш.И., Кулиева Э.А. и др. Синтез и исследование комплексов марганца(И) с лейцином. // Хим.проблемы. 2010. №3. С.469.
// Osmanov N.S., Kahramanova Sh.i., Guliyeva
E.A. et al. Sintez i issledovanie kompleksov marqantsa (II) s leytsinom. //Khim.problemi. 2010. №3. s. 469.
10. Каграманова Ш.И., Гулиева Э.А., Аскерова Т.Я., Османова С.Н. Синтез и исследование комплексных соединений марганца(П) с лейцином и Р-аланином. Azarbaycan Resp.Sahiyya Nazirliyinin V.Axundov adina MET Tibbi Profilaktika institutunun Elmi asarlari. III cild. 2010.sah. 175-176.
// Gahramanova Sh.i., Guliyeva E.A., Askerova T.Y., Osmanova S.N. Sintez i issledovanie kompleksnikh soedineniy margantsa(II) s leytsinom i [в-alaninom. Azerbaycan Resp.Sehiyya Nazirliyinin V.Akhundov adina MET Tibbi Profilaktika institutunun Elmi eserleri. III cild. 2010. s. 175-176.
СИНТЕЗ И ИССЛЕДОВАНИЕ СМЕШАННОЛИГАНДНЫХ КОМПЛЕКСОВ МАРГАНЦА(П)
C ГЛИЦИНОМ, fi-АЛАНИНОМ И ЛЕЙЦИНОМ
Ш.И.Кахраманова, Э.А.Кулиева, С.Р.Искендерова
Синтезированы смешаннолигандные комплексные соединения марганца (II) с глицином(^), fi-
2 3 1 2 2 3 1 3
аланином (L) и лейцином (L) состава [MnL L Cl2], [MnL L Cl2] и [MnL L Cl2]'2H2O. Методами химического, рентгенофазового, ИК-спектрального и термогравиметрического анализа установлены состав и строение полученных комплексов. На основании данных термогравиметрического и рентгенофазового анализов установлено, что процесс термического разложения происходит в три стадии и конечным продуктом термолиза является окись марганца (III).
Ключевые слова: смешаннолигандные комплексы, глицин, fi-аланин, лейцин, ИК-спектральный и термогравиметрический анализ.
SYNTHESIS AND RESEARCH INTO MIXED LIGAND COMPLEXES OF MANGANESE(II) WITH QLYCINE, fi-ALANINE, LEUCiNE
Sh.I.Kakhramanova, E.A.Kulieva, S.R.Isgenderova
Mixed ligand complex compounds of manganese (II) have been synthesized with glycine L1, fi-
2 3 2 3 1 3 1 2
alanine L and leucine L of the composition [MnL L Cl2], [MnL L Cl2] and [MnL L Cl2]. Using methods of chemical, ESP, IR-spectral and thermo-gravimetric analysis, the composition and structure of obtained complexes have been established. Thermo-gravimetric researches and roentgen phase analysis showed that thermal decomposition of complexes proceeds in three stages and the final thermolysis product is manganese (III) oxide.
Keywords: complex compounds, glycine, fi-alanine, leucine, IR-spectral and thermo-gravimetric analysis.
Redaksiyaya daxil olub 14.05.2014.
