CC BY
29
УДК 631.8: 631.815:633.2/3
ЭКАНАМ1ЧНАЯ ЭФЕКТЫУНАСЦЬ ВЫКАРЫСТАННЯ УГНАЕННЯУ ПРЫ ВЫРОШЧВАНН1 КАРМАВЫХ КУЛЬТУР
В.М. БОСАК
Палесм дзяржауны ун1верс1тэт, г. Птск, Рэспублша Беларусь, bosakl@tut.by
УВОД31НЫ
Кармавыя культуры займаць значнае месца еярод вырошчаемых сельскагаспадарчых культур. Так, у 2007 г. плошча пасеву кармавых культур склала 2142,5 тыс. га (38,3% ад агульнай плошчы пасеву), у т.л. кармавых караняплодау - 47,9 тыс. га, кукурузы на сшас 1 зялёны корм - 630,4 тыс. га, аднагадовых трау - 507,6 тыс. га, шматгадовых трау - 954,6 тыс. га.
Вырошчванне у севазваротах кармавых культур дазваляе павял!чыць прадукцыйнасць севазваротау, збор сырога пратэшу, падабраць лепшыя папярэднш для збожжавых 1 тэхшчных культур, больш рацыянальна выкарыстоуваць мшеральныя 1 аргашчныя угнаенш, палепшыць глебавую урадгнвасць 1 г.д. [1-3].
Навукова-абгрунтаванае прымяненне мшеральных 1 аргашчных угнаенняу дазваляе атрымоуваць высокая 1 гарантаваныя ураджа1 кармавых культур з добрай якасцю таварнай прадукцьп. У сельскагаспадарчай вытворчасщ Рэспублш Беларусь мшеральныя 1 аргашчныя угнаенш на ворных землях забяспечваюць болей 50% агульнай прадукцыйнасщ сельскагаспадарчых культур [1, 4-5].
Мэта даследаванняу - вызначыць эканам1чную эффектыунасць выкарыстання мшеральных угнаенняу пры вырошчванш кармавых культур на дзярнова-падзолютай лёгкасуглшкавай глебе.
МЕТОДЫКА I АБ'ЕКТЫ ДАСЛЕДАВАННЯ
Даследаванш па вызначэнню эканам1чнай эфектыунасщ выкарыстання мшеральных угнаенняу пры вырошчванш кармавых культур праводзш на працягу 1994-2008 гг. у палявых доследах 1нстытутаглебазнауства 1 аграх1мп у СВК «Шчомыслща» Мшскага раёна на дзярнова-падзолютай лёгкасуглшкавай глебе (рНКС| 5,96,2, утрыманне фосфару (0,2 М НС1) - 308-349 мг/кг, калш (0,2 М НС1) - 221-269 мг/кг глебы, гумусу (0,4 М К,Сг207) - 2,0-2,5%) Даследуемыя культуры: кукуруза Родник, кармавыя бураю Экендорфсюя жоугыя, лубш вузкал1стны ГУПртан, канюшына лугавая Цудоуная, гароха-аусяная сумесь (Багатыр + Асшак), в1ка-аусяная сумесь (Белацаркоуская 88 + Асшак), пялюшка-аусяная сумесь (Усцянская + Асшак), яравы рапс Смак.
Агратэхшка вырошчвання кармавых культур - агульнапрынятая для Рэспублш Беларусь [6-7].
Разлж паказчыкау агранам1чнай, энергетычнай 1 эканам1чнай эфектыунасщ выкарыстання мшеральных угнаенняу праводзш на аснове адпаведных методык 1нстытута глебазнауства 1 аграх!мп з улжам коштау на прадукцыю 1 угнаенш На 1.09.2008 г. [8-9].
ВЫН1К11IX АБМЕРКАВАННЕ
У нашых даследаваннях на дзярнова-падзолютай лёгкасуглшкавай глебе мшеральныя угнаенш аказал1 значны уплыу на прадукцыйнасць даследуемых кармавых культур (табл. 1-2).
Пры вырошчванш кукурузы выкарыстанне 1Ч90+30Р60К|2(| забяспечыла прыбауку прадукцыйнасщ 25,2 к.адз. пры акупнасщ 1 кг ЫРК 8,4 к. адз. 1 энергааддачы 1,04 адз.
Выкарыстанне мшеральных угнаенняу пры вырошчванш кармавых буракоу павял1чыла прадукцыйнасць (караняплоды з улжам бацвення) на 19,3-52,9 ц/га к.адз. пры акупнасщ 1 кг ЫРК 6,4-12,6 к.адз. 1 энергааддачы 1,10-1,81 к.адз. Найбольш аграэнергетычна эфектыуным аказалася выкарыстанне 1Ч|2(1(.0Р90К|5(1: прыбаука прадукцыйнасщ склала 52,9 ц/га к.адз., акупнасць 1 кг ХРК - 12,6 к.адз., энергааддача - 1,81 адз.
У даследаваннях с аднагадовым! струкава-злакавым1 травасумесям1 (гароха-аусяная, в!ка-аусяная, пялюшка-аусяная сумесь) узрастаючыя дозы мшеральных угнаенняу павял1чыл1 прадукцыйнасць на 13,229,3 ц/га к.адз. пры акупнасщ 1 кг ЫРК 10,2-18,9 к.адз. 1 энергааддачы 1,30-1,65 адз. Рэкамендуемая доза азотных угнаенняу склала Ы60 на фоне Р30К50 . Павел1чэнне дозы азоту да N прывяло да зшжэння паказчыкау аграэнергетычнай эфектыунасщ.
Выкарыстанне ^0+30Р60К|20 пры вырошчванш яравога рапсу павял!чыла збор кармавых адзшак на 23,5 ц/га пры акупнасщ 1 кг ЫРК 8,4 к.адз. 1 энергааддачы 1,09 адз.
Пры вырошчванш лубшу вузкалктнага 1 канюшыны лугавой азотныя угнаенш не прымяняюцца, так як дадзеныя струкавыя культуры здольны забяспечваць сябе азотам дзякуючы с1мб1ёзу з клубеньчыкавым1 бактэрыям1 [10-11].
Выкарыстанне фосфарных 1 калшных угнаенняу Р40К70 у даследаваннях з лубшам вузкалштным забяспечы-ла дадатковы збор 9,4 ц/га к.адз. пры акупнасщ 1 кг РК 8,5 к.адз. 1 энергааддачы 1,81 адз.
Пры вырошчванш канюшыны лугавой больш эфектыуным аказалася прымяненне Р,(1К75: у першы год ка-рыстання прыбаука прадукцыйнасщ склала 17,0 ц/га к.адз. пры акупнасщ 1 кг РК 16,2 к.адз. 1 энергааддачы 2,40 адз.; на друп год карыстання канюшыны лугавой прымяненне Р30К_. павял1чыла збор кармавых адзшак на 13,4 ц/га пры акупнасщ 1 кг РК 12,8 к.адз. 1 энергааддачы 2,21 адз. Павапчэннс доз фосфарных 1 калшных угнаенняу да Р60К|50 зшзша акупнасць 1 кг РК да 7,8-9,7 к.адз. пры энергааддачы 1,81-1,99 адз.
Анал1з эканам1чнай эфектыунасщ выкарыстання мшеральных угнаенняу пры вырошчванш кармавых культур паказау, што яна у мнопм залежала ад доз 1 суадносш мшеральных угнаенняу, а таксама дзеяння аргашчных угнаенняу 1 б1ялапчных асабл1васцей даследуемых культур (мал. 1-2).
Таблща 1. Аграэнергетычная эфектыунасць выкарыстання поунага мшеральнага угнаення
пры вырошчанш кармавых культур
Ураджайнасць, ц/га Прыбаука, ц/га к.адз. Акупнасць, к.адз. 1 кг ОТК Энерга-аддача, адз.
Варыянт таварная прадукцыя кармавыя адзшю
Кукуруза
Без угнаенняу 420 113,4 - - -
Гной, 60 т/га - фон 572 154,4 - - -
N Р К 665 179,6 25,2 8,4 1,04
НСР„ 20 5,4
Кармавыя бурак!
Гной, 40 т/га - фон 430 77,4 - - -
N Р К 537 96,7 19,3 6,4 1,10
N Р К 604 108,7 31,3 8,7 1,14
N Р к 724 130,3 52,9 12,6 1,81
НСР„, 25 6,8
1 ароха-аусяная сумесь
Без угнаенняу 334 60,1 - - -
N. 1'. К „ 407 73,3 13,2 10,2 1,30
N Р К 453 81,5 21,4 14,3 1,46
N Р К 467 84,1 24,0 14,1 1,36
НСР„, 21 3,9
В1ка-аусяная сумесь
Без угнаенняу 310 49,6 - - -
^„Р^п 397 63,5 13,9 12,6 1,53
N Р К 475 76,0 26,4 18,9 1,65
4 '' к 493 78,9 29,3 17,2 1,46
НСР0, 19 3,0
Пялюшка-аусяная сумесь
Без угнаенняу 382 68,8 - - -
N Р К 460 82,8 14,0 11,7 1,51
N Р К 510 91,8 23,0 15,3 1,52
VI1 к 523 94,1 25,3 14,1 1,33
НСРП, 19 3,3
Яравы рапс
Без угнаенняу 258 36,1 - - -
м Р К 426 59,6 23,5 8,4 1,09
НСР„, 21 2,4
Выкарыстанне поунага мшеральнага угнаення эканам1чна эфектыуным аказалася пры вырошчванш ад-нагадовых струкава-злакавых сумесяу, а таксама кармавых караняплодау: у лепшых па аграэнергетычнай эфектыунасщ доследных варыянтах чысты прыбытак склау 36,1-65,2 $/га пры рэнтабельнасщ ад 14% (карма-выя караняплоды) до 30-51% (аднагадовыя струкава-злакавыя сумей).
Пры вырошчванш кукурузы выкарыстанне поунага мшеральнага угнаення аказалася стратным (-26,1 $/га), што звязана, перш-наперш, з дзеяннем аргашчных угнаенняу: выкарыстанне 60 т/га салошстага гною у даследаваннях забяспечыла дадатковы зобр 41,0 ц/га к.адз. Для кукурузу рэкамендуецца поуная арганамшеральная с1стэма угнаення, якая прадугледжвае спалучэнне навукова-абгрунтаваных доз арган1чных 1 мшеральных угнаенняу [12]. У нашых даследаваннях прымяненне 60 т/га саломютага гною у спалучэнн1 з ^д0+30Р60Кр0 забяспечыла чысты прыбытак 69,5 $/га з рэнтабельнасцю 17%.
Таблща 2. Аграэнергетычная эфектыунасць выкарыстання фосфарных 1 калшных угнаенняу пры
вырошчанш струкавых кармавых культур
Варыянт Ураджайнасць, ц/га Прыбаука, ц/га к.адз. Акупнасць, к.адз. 1 кг ИРК Энерга-аддача, адз.
таварная прадукцыя кармавыя адзшю
Лубш вузкал1стны
Без угнаенняу 482 67,5 - - -
Р К 549 76,9 9,4 8,5 1,81
НСР„, 21 4,6
Канюшына лугавая - 1 год карыстання
Без угнаенняу 749 157,3 - - -
830 174,3 17,0 16,2 2,40
р к 846 177,7 20,4 9,7 1,99
НСР„, 18 3,8
Канюшына лугавая - 2 год карыстання
Без угнаенняу 609 127,9 - - -
Р К 673 141,3 13,4 12,8 2,21
687 144,3 16,4 7,8 1,81
НСР„, 23 3,5
ЕЗ Кукуруза ■ Кармавыя бурак! □ Гарох-авёс □ Вша-авёс ■ Пялюшка-авёс И Яравы рапс
65.2
-30 И————— * ■ --:—:-
1
Мал 1. Чысты прыбытак выкарыстання поунага мшеральнага угнаення пры вырошчванш кармавых культур, $/га
ШЛубш ■ Канюшына (1 год - РЗОК75)
□ Канюшына (1 год - Р60К150) □ Канюшына (2 год - Р30К75) ■ Канюшына (2 год - Р60К150)
36.6
1
Мал 2. Чысты прыбытак выкарыстання фосфарных 1 калшных угнаенняу пры вырошчванш струкавых кармавых культур, $/га
У даследваннях з яравым рапсам выкарыстанне поунага мшеральнага угнаення таксма аказалася стратным (-26,5 $/га). Пры вырошчванш рапсу больш эфектыуным з'яуляецца атраманне насення, чым зялёнай масы, што звязана з ix закупачным1 цэнам1, а таксама коштам мшеральных угнаенняу
Пры вырошчванш струкавых кармавых культур толыа пры выкарыстанш Р30К75 пад канюшыну атрыманы станоучы эканам1чны эфект: чысты прыбытак склау 16,5-36,1 $/га пры рэнтабельнасщ 20—42%. Павел1чэнне доз фосфарных i калшных угнаенняу да Р60К|50 у сувя-ii з blicokím коштам на угнаенш аказалася стратным. У даследаваннях з лубшам вузкалктным выкарыстанне фосфарных i калшных угнаенняу таксама аказалася эканам1чна не эффектыуным.
Трэба адзначыць, што даследаванш з кармавым1 культурам! праводзшся на добраакультуранай глебе (шдэкс arpax¡MÍ4Hañ акультуранасць 0,92). На таюх Глебах эфектыунасць выкарыстання мшеральных угнаенняу, перш-наперш фосфорных i калшных, зшжаецца. Дозы фосфару i кал1ю на таих Глебах павшны быць наираваны на падтрыманне глебавай урадл1васщ, а таксама кампенсацыю вынасу фосфару i калда ураджаем Да таго ж, дозы угнаенняу рэкамендуецца разл1чваць на севазварот з ушкам ix дзеяння i паслядзеяння [1, 12].
ВЫВАДЫ
Выкарыстанне мшеральных угнаенняу забяспечыла высоюя паказчыю агранам!чнай i энергетычнай эфектыунасщ пры вырошчванш ycix кармавых культур: прыбаука прадукцыйнасщ склала 9,4-25,2 ц/га к.адз., акупнасць 1 кг NPK- 7,8-18,9 к.адз., энергааддача - 1,04-2,40 адз.
Эканам1чная эфектыунасць выкарыстання мшеральных угнаенняу залежала ад ix доз i суадносш пажыуных рэчывау, а таксама б1ялапчных асабл!васцей вырошчваемых культур, коштау на таварную прадукцыю i мшеральныя угнаенш.
Пры вырошчванш аднагадовых струкава-злакавых сумесяу i кармавых буракоу рэнтабельнасць выкарыстання мшеральных угнаенняу у лепшых па аграэнергетычнай эфектыунасщ варыянтах склала 14-51%, канюшыны лугавой - 20—42%. Пры вырошчванни кукурузы рэкамендуецца спалучэнне аргашчных i поунага мшеральнага угнаення, якое у нашых даследаваннях забяспечыла атрыманне чыстага прыбытку 69,5 $/га пры рэнтабельнасщ 17%.
Л1ТАРАТУРА
1. Босак, В.Н. Система удобрения в севооборотах на дерново-подзолистых легкосуглинистых почвах / В.Н. Босак; Ин-т почвоведения и агрохимии. - Минск, 2003. - 176 с.
2. Шлапунов, В.Н. Кормовое поле Беларуси / В.Н. Шлапунов, B.C. Цыдик. - Барановичи, 2003. - 304 с.
3. Шофман, Л.И. Однолетние кормовые культуры в составе смесей / Л.И. Шофман. - Минск: БелНЦИМАПК, 1997. -175 с.
4. Босак, В.Н. Агроэкономическая эффективность применения удобрений / В.Н. Босак. - Минск: БелНИВНФХ в АПК, 2005.-44 с.
5. Босак, В.Н. Экономическая эффективность применения удобрений в севооборотах / В.Н. Босак // Экономика и банки. -2008,-№ 1.-С. 63-68.
6. Организационно-технологические нормативы возделывания сельскохозяйственных культур: сборник отраслевых регламентов. - Минск: Белорусская наука, 2005. - 304 с.
7. Современные ресурсосберегающие технологии производства растениеводческой продукции в Беларуси / Ф.И. Привалов [и др.]. - Минск: ИВЦ Минфина, 2007. - 448 с.
8. Методика определения агрономической и экономической эффективности удобрений и прогнозирования урожая сельскохозяйственных культур / И.М. Богдевич [и др.]; БелНИИ почвоведения и агрохимии. - Минск, 1988. - 30 с.
9. Методика определения энергетической эффективности применения минеральных, органических и известковых удобрений / Г.В. Василюк [и др.]. - Минск: БелНИИ почвоведения и агрохимии, 1996. - 52 с.
10. Персикова, Т.Ф. Продуктивность бобовых культур при локальном внесении удобрений / Т.Ф. Персикова. - Горки: БГСХА, 2002.-204 с.
11. Makowski, N. Körnerleguminosen / N. Makowski. - Verlag Th. Mann Gelsenkirchen. - 2000. - 856 S.
12. Справочник агрохимика / B.B. Лапа [и др.]; Ин-т почвоведения и агрохимии. - Минск: Белорусская наука, 2007. -390 с.
THE ECONOMIC EFFICIENCY OF FERTILIZATION IN FODDER CROPS
CULTIVATION
KM. BOSAK Summary
The optimum dose of mineral fertilizers in cultivation of annual legume and cereal grasses according to indexes of the agronomy and economic efficiency was N60P30K50 60, fodder beet - N|20+60P90K|50, clover - P30K75.
The profitability of full mineral fertilizers application in recommend variants in cultivation of annual legume and cereal grasses and fodder beet was 14—51%, phosphorus and potassium fertilizers in cultivation of clover - 20-42%.
IJacmyniy y psdaKijbiw 27 KacmpbmniKa 2008 z.
