CC BY
23СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ
УДК 631.8.022.3: 631.82: 631.86
ЭНЕРГЕТЫЧНАЯ ЭФЕКТЫУНАСЦЬ ВЫКАРЫСТАННЯ М1НЕРАЛЬНЫХ I АРГАН1ЧНЫХ УГНАЕННЯУ У СЕВАЗВАРОТАХ
В.М. БОСАК
Палеск дзяржауны ^верстэт, г. Шнск, Рэспублка Беларусь, bosak1@tut.by
УВОДЗ1НЫ
Аргашчныя i мшеральныя угнаенш належаць да галоуных фактарау павелiчэння прадукцыйнасщ сельскагаспадарчых культур, а таксама захавання i узнаулення глебавай урадлiвасцi [1-8].
Для ацэню выкарыстання арганiчных i мiнеральных угнаенняу выкарыстоуваюць разнастайныя паказчыю агранамiчнай, эканамiчнай i энергетычнай эфектыунасщ.
Да асноуных паказчыкау агранамiчнай эфектыунасщ патрэбна аднесщ прыбауку ураджайнасщ, акупнасць угнаенняу ураджаем, а таксама якасць прадукцьп. Сярод эканамiчных паказчыкау эфектыунасщ вылучаюць чысты прыбытак i рэнтабельнасць (адносшы чыстага прыбытку да затрат).
Да паказчыкау энергетычнай эфектыунасщ выкарыстання угнаенняу належаць удзельныя энергазатраты (адносшы агульных энергазатрат, затрачаных на атрыманне прыбаую ураджаю да велiчынi дадзенай прыбаую ураджаю) i энергааддача (адносшы энерги, якая yтрымлiваецца у прыбауцы ураджаю, да агульных энергазатрат, яюя затрачаны на атрыманне дадзенай прыбаую ураджаю) [9-12]. Выкарыстанне паказчыкау энергетычнай эфектыунасщ дазваляе выбраць найбольш рэсурсазберагальны варыянт сiстэмы угнаення, якi можа быць рэкамендаваны для сельскагаспадарчых прадпрыемствау Рэспублiкi Беларусь.
Мэта даследаванняу - вызначыць энергетычную эфектыунасць выкарыстання мшеральных i арганiчных угнаенняу к асноуных тыпах севазваротау на дзярнова-падзолiстай легкасуглшкавай глебе.
МЕТОДЫКА I АБ'ЕКТЫ ДАСЛЕДАВАННЯ
Даследаванш па вызначэнню энергетычнай эфектыунасщ выкарыстання мшеральных i арганiчных угнаенняу праводзш у працяглых палявых доследах 1нстытута глебазнауства i аграхiмii у СВК «Шчомыслiца» Мiнскага раена у асноуных тыпах палявых севазваротау (збожжаватравяным, збожжавапрапашным, iльняным) на дзярнова-падзолiстай легкасуглшкавай глебе. Асноуныя аграхiмiчныя паказчыкi ворнага гарызонту мелi наступныя значэннi: рН^ 5,96,2, утрыманне фосфару (0,2 М HCl) - 308-349 мг/кг, калда (0,2 М HCl) - 221-269 мг/кг глебы, гумусу (0,4 М K2Cr2O7) - 2,0-2,5% (шдэкс аграхiмiчнай акультуранасцi 0,92).
Схемы доследау прадугледжвалi унясенне дыферэнцыраваных доз аргашчных i мiнеральных угнаенняу у залежнасщ ад тыпу севазвароту i бiялагiчных асаблiвасцей вырошчваемых сельскагаспадарчых культур (таблща). Энергетычная эфектыунасць выкарыстання мiнеральных i арганiчных угнаенняу у севазваротах вызначалася у адпаведнасцi з прынятымi методыкамi [1112].
ВЫН1К1 I 1Х АБМЕРКАВАННЕ
У Рэспублiцы Беларусь усярэдненыя затраты на захоуванне 1 т цвердых арганiчных угнаенняу у тыпавым адкрытым гнаясховiшчы складаюць 6,2 МДж; вытворчасць 1 т саломiстага гною - 112 МДж, вытворчасць 1 т тарфянога гною - 222 МДж, вытворчасць 1 т торфагноевых кампостау -289 МДж.
Энергозатраты унясення цвердых аргашчных угнаенняу па прамой тэхналоги разлiчваюць на падставе ураунення рэгрэсii:
У = 448,7 + 57,6967 х Б + 31,3836 х Б х Я
дзе У - энергазатраты, МДж/га; Б - доза арганiчных угнаенняу, т/га; Я - плячо транспарщроую угнаенняу, км.
Пры перавалачнай тэхналоги прымянення цвердых арганiчных угнаенняу энергазатраты разлiчваюць на падставе наступнага ураунення рэгрэси:
У = 776,1 + 134,414 х Б + 25,5811 х Б х Я
Энергетычныя затраты на выкарыстанне вадкiх аргашчных угнаенняу разлiчваюць на падставе ураунення рэгрэси:
У = 907 + 30,2282 х Б + 28,4138 х Б х Я
Працягласць дзеяння i паслядзеяння цвердых аргашчных угнаенняу у сярэдшм складае 3 гады, таму пад першую культуру севазвароту звычайна адносяць 60% затрат, пад другую культуру -30%, пад трэцюю культуру - 10%, у цэлым па севазвроту - 100% усiх затрат на вытворчасць, захоуванне i выкарыстанне цвердых аргашчных угнаенняу.
Усярэдненыя агульныя энергазатраты на вытворчасць, захоуванне, транспарщроуку i унясенне мiнеральных угнаенняу у нашай краше складаюць: азотныя угнаеннi - 101,0 МДж на 1 кг дз.р.; фосфарныя угнаеннi - 35,4 МДж на 1 кг дз.р.; калшныя угнаент - 12,7 МДж на 1 кг дз.р.; мшеральныя угнаенш у сярэднiм - 49,1 МДж на 1 кг дз.р.
Для разлшу энергетычнай эфектыунасцi побач з энергазатратамi на выкарыстанне арганiчных i мiнеральных угнаенняу неабходна разлiчыць валавую i абменную энергiю, якая назапашана у прадукцыi раслiнаводства з улшам яе якасцi.
Пажыуная каштоунасць прадукцьи раслiнаводства вызначаецца не усей валавой энергiяй, якая выслабаняецца пры прамым спальваннi, а толькi той часткай, якую арганiзм зможа выкарыстаць, г.зн. абменнай (фiзiялагiчна карыснай) энергiяй.
Пры энергетычным аналiзе прыярытэт павiнен аддавацца абменнай энерги, якая больш аб'ектыуна адлюстроувае якасць прадукцыi i яе фiзiялагiчную каштоунасць для чалавека i жывелы.
Пры разлiку энергетычнай эфектыунасщ у севазвароце утрыманне валавой энерги у 1 к. адз. прымаюць за 16,17 МДж, абменнай энерги - 9,31 МДж. Нарматывы затрат на убоку, дапрацоуку i рэалiзацыю 1 ц к.адз., атрыманага за за кошт прымянення уганенняу, у сярэдшм складаюць 270 МДж.
Як паказалi нашы даследаваннi, арганiчныя i мiнеральныя угнаення аказалi вызначаны уплыу на прадукцыйнасць асноуных тыпау палявых севазваротау: прымяненне агранiчных угнаенняу у залежнасщ ад тыпу севазвароту i доз угнаенняу забяспечыла прыбауку прадукцыйнасщ 5,2-10,8 ц/га к.адз., мiнеральных угнаенняу - 19,9-30,3 ц/га к.адз. Акупнасць 1 т саломютага гною у доследах склала 65,0-131,3 к.адз., 1 кг №К - 8,1-9,7 к.адз. Удзельныя энергазатраты выкарыстання арганiчных угнаенняу у севазваротах склалi 518,5-771,8 МДж/ц, поунага мiнеральнага угнаення - 703,3-802,9 МДж/ц пры энергааддачы адпаведна 1,21-1,80 i 1,16-1,32.
Роля асаобных фактарау у фармiраваннi прадукцыйнасцi палявых севазваротау у нашых даследаваннях на дзярнова-падзолютай легкасуглiнкавай глебе у многiм залежала ад тыпу севазвароту (мал.).
Таблща - Энергетычная эфектыунасць выкарыстання мшеральных i аргашчных угнаенняу у севазваротах на дзярнова-падзолютай легкасуглiнкавай глебе
Варыянт Збор к.адз., ц/га Прыбаука, ц/га к.адз. Удзельныя энергазатраты, МДж/ц Энергааддача
гной №К гной №К гной №К
Збожжаватравяны севазварот (1 ратацыя)
Без угнаенняу 58,3 - - - - - -
Гной, 8 т/га 63,5 5,2 - 771,8 - 1,21 -
Гной + ^2РббКц2 83,8 - 20,3 - 802,9 - 1,16
Н1Р05 1,8
Збожжаватравяны севазварот (2 ратацыя)
Без угнаенняу 64,7 - - - -
Гной, 8 т/га 73,5 8,8 - 566,5 - 1,64 -
Гной + ^РбоКш 94,8 - 21,3 - 703,3 - 1,32
Н1Р05 2,1
Збожжавапрапашны севазварот (1 ратацыя)
Без угнаенняу 31,7 - - - - - -
Гной, 12 т/га 42,5 10,8 - 611,6 - 1,52 -
Гной + КбоР58КИб 62,5 - 20,0 - 749,3 - 1,24
Н1Р05 1,4
Збожжавапрапашны севазварот (2 ратацыя)
Без угнаенняу 39,9 - - - - - -
Гной, 8 т/га 50,4 10,5 - 518,5 - 1,80 -
Гной + Кб8Р48К96 70,3 - 19,9 - 761,8 - 1,22
Н1Р05 2,0
1льняны севазварот
Без угнаенняу 43,1 - - - - - -
Гной, 16 т/га 53,5 10,4 - 728,6 - 1,28 -
Гной + Кц5Р73К123 83,8 - 30,3 - 790,2 - 1,18
Н1Р05 1,8
ЫРК
23%
Гной 9%
Глеба 68%
збожжаватравяны севазварот (2 ратацыя)
Глеба 51%
Гной 17%
збожжавапрапашны севазварот (1 ратацыя)
ЫРК
28%
Гной 15%
ОТК 37%
Глеба 57%
Глеба 51%
Гной 12%
шьняны севазварот
збожжавапрапашны севазварот (2 ратацыя)
Малюнак - Роля асобных фактарау у фармправашп прадукцыйнасцi палявых севазваротау на дзярнова-падзолктай легкасуглiнкавай глебе
Так, у збожжаватравяным севазвароце, яю быу насычаны струкавымi культурамi, глебавая ура^васць садзейнiчала фармiраванню 68%, мiнеральныя i арганiчныя угнаенш - 32% прадукцыйнасщ (гной - 9%, NPK - 23%). У збожжавапрапашным i шьным севазваротах роля глебавай урадлiвасцi была акрэслена 51-57%, гною - 12-17%, NPK - 28-32%.
ВЫВАДЫ
У даследаваннях на дзярнова-падзолютай легкасуглiнкавай глебе выкарыстанне мiнеральных i арганiчных угнаенняу забяспечыла высокiя паказчыкi аграэнергетычнай эфектыунасщ.
Прымяненне мiнеральных угнаенняу павялiчыла прадукцыйнасць асноуных тыпау палявых севазваротау на 19,9-30,3 ц/га к.адз., арганiчных угнаенняу - на 5,2-10,8 ц/га к.адз. пры акупнасцi 1 т гною 65,0-131,3 к.адз. i 1 кг NPK 8,1-9,7 к.адз. Удзельныя энергазатраты выкарыстання арганiчных угнаенняу у залежнасщ ад тыпу севазвароту i доз угнаенняу склалi 518,5-771,8 МДж/ц, поунага мiнеральнага угнаення - 703,3-802,9 МДж/ц пры энергааддачы адпаведна 1,211,80 (гной) i 1,16-1,32 (NPK).
Л1ТАРАТУРА
1. Богдевич, И.М. Агрохимические показатели плодородия почв и мероприятия по их улучшению / И.М. Богдевич // Весщ НАН Беларусг Серыя аграрных навук. - 2005. - № 4. - С. 48-59.
2. Босак, В.Н. Органические удобрения / В.Н. Босак. - Пинск: ПолесГУ, 2009. - 262 с.
3. Лапа, В.В. Минеральные удобрения и пути повышения их эффективности / В.В. Лапа, В.Н. Босак; Ин-т почвоведения и агрохимии. - Минск, 2002. - 184 с.
4. Никончик, П.И. Агроэкономические основы систем использования земли / П.И. Никончик. - Минск: Белорусская наука, 2007. - 532 с.
5. Привалов, Ф.И. Плодородие почв и применение удобрений в Республике Беларусь / Ф.И. Привалов, В.В. Лапа // Почвоведение и агрохимия. - 2007. - № 2. - С. 7-14.
6. Технология повышения плодородия легких почв на основе применения удобрений, мелиорантов и промежуточных культур / Г. В. Пироговская [и др.]; Ин-т почвоведения и агрохимии. - Минск, 2006. - 24 с.
7. Nutritional and Environmental Research in the 21st Century - the Value of Long-Term Field Experiments / F. Ellmer [u.a.]. - Halle-Wittenberg, 2002. - 114 p.
8. Sturm, H. Gezielter düngen. Integriert. Wirtschaftlich. Umweltgerecht / H. Sturm, A. Buchner, W.Zerulla. - DLG-Verlags-GmbH, 1994. - 471 S.
9. Босак, В.Н. Агроэкономическая эффективность применения удобрений / В.Н. Босак. - Минск: БелНИВНФХ в АПК, 2005. - 44 с.
10. Босак, В.Н. Агроэнергетическая эффективность применения удобрений при возделывании кормовых культур / В.Н. Босак // Кормопроизводство: технологии, экономика, почвосбережение / НПЦ НАН Беларуси по земледелию. -Минск: ИВЦ Минфина, 2009. - С. 28-31.
11. Методика определения энергетической эффективности применения минеральных, органических и известковых удобрений / Г.В. Василюк [и др.]. - Минск: БелНИИПА, 1996. - 52 с.
12. Основы энергосбережения в системе применения удобрений / С.П. Кукреш [и др.]; УО "БГСХА". - Горки, 2008. - 48 с.
POWER EFFICIENCY OF MINERAL AND ORGANIC FERTILIZERS APPLICATION IN CROP ROTATIONS
V.M. BOSAK Summary
In researches on sod podzolic light loamy soil the application of mineral and organic fertilizers has provided high indicators of agronomic and power efficiency.
Entering of mineral fertilizers has raised efficiency of field crop rotations on 19,9-30,3 tha-1 of f.u., as well as entering of organic fertilizers - on 5,2-10,8 tha-1 of f.u. at a recoupment of 1 ton of manure of 65,0-131,3 f.u. and 1 kg of NPK of 8,1-9,7 f.u. Power return of application of mineral fertilizers in crop rotations has made 1,16-1,32, and of organic fertilizers - 1,21-1,80.
nacmyniy y рэдакцuw 12 wniynH 2009
