CC BY
68
ТАКРИЗВА КИТОБИЁТ
РЕЦЕНЗИИ
Гиёсов Нурулло Исмат ович,
номзади игмшэи филолог/', дот сент иДДХБС Т Рустамов Шавкат Ранимович, номзади игмнои филолог/', дот сет, мудири шу ъбаи ими ДДХБС Т
НАКШИ ФАРНАНГ ДАР ОИНАИ НАКДИ АДАБ1 (так риз ба китоби Саидов С. «Н акд дар оинаи фарнанг» -Хуланд: Андеша, 2011. -179с.)
Фарнангноманоро оинаи тамаддуни миггат мегуянд. Дар катори мероси пурарзиши хаттии адабиву игмии миггати мо осори лексикограф/' макоми хосаеро дороанд. Нануз аз даврони Сосониён «Фарнанги пангавик»-ро ёд мекунанд, ки шомиги вониднои гугавии форсии миёна будааст ва фарнанги дигар бо номи «Фарнанги оим - евак», ки гугати авасто/ ба форсии миёна мансуб мешавад, дар сарчашманои игм/ зикр шудаанд. Фарнангнависии форсии толикиро, ки аз ибтидои асри 1Х сурат гирифтааст, бо номи «Рисогаи Абунафси Сугд/ » ва «Рисогаи Катрони Табрез!» ё «Тафосир ф! лугот-ил-фурс»-и Шарафуззамони Катрон марбут медонанд. Кунантарин фарнангномаи форс!, ки чанд нусхаи каламиаш то замони мо расидааст, «Лугати фурс»-и Асадии Тусист, ки дар асри Х1 тасниф шудааст. Аз он давра то имруз садно номгуи лугатномано дар таърихи суханшиносии форс! -толик! руи кор омадаанд. Боиси зикр аст, ки ба омузиши ин сарчашмаи муним ва беназири сухансанл! тайи садсолаи охир теъдоди зиёди мунаккикони ватаниву хорил! таваллуни махсус зонир намудаанд, Дар ин лода тадкикоти мух,ак,к,ик,оне монанди Шанриёри Накав!, С.И.Баевский, Саид Нафис!, Саидмунаммади Доиюлислом, В.А.Капранов, Н>.Раупов, Н>.Ана-дов, А.Насриддинов, А.Сангинов, А.Вонидов ва данно нафарони дигарро метавон ном бурд, ки дар навиштанои эшон панлунои мухталифи
гексикографияи форсу толик мавриди танкику баррас/ карор
гирифтаанд. Як нуктаи бориз ин лост, ки дар бист соли охир дар лугатшиносии толик чандин тадкикоти тозае руи кор омаданд, ки он мансули мактаби лугатшиносии донишманди маъруф Абдулманнони Насриддин мебошад. Устод дар омузиши яке аз фарнангнои беназир «Шамс-ул-лугот» санм гирифта, баъдан шогирдони зиёдеро дар рони омузиши лугатноманои мухталифи адаби форс! -толик! раннамо! карданд. Дар ин радиф пажунишнои суханшиносон М.Урунова, С.Саидов, М.Анмадов, Ш.Рустамов, М.Сатторова, Р.Каримхолаева, Ф.Гиёсова, М.Холаева ва чанде нафарони дигар санифаи тозаеро дар риштаи фарнангшинос! боз кард. Ин тадкикот пиромуни таърихи лексикографияи форсу толик, хусусиятнои лексикографии фарнангно, сохту мундарич,а, тартибу тафсир, масоили лексик! -грамматик!, хусуси-ятнои забон!, мукоиса бо забони адабии нозираи толик, муайян намудани арзиш^ои илмиву адаб! ва мар ч,аии нусха^ои нодиру муътабари калам! ва мунташири осори лугав! ва амсоли ин масоили мух,ими лексикографияи форсу точ,ик банс менамоянд. Зумрае аз суханшиносон - шогирдони ин мактаб, ки дар ин самт пажух,иш анч,ом доданд, бархе аз нусха^ои нодири ин лугатноманоро аз дидго^и илми адабиётшинос! мавриди тадкик карор дода, он^оро намчун сарчашмаи муътамади адаб!, ки арзиши баланд дар илми матншинос! ва интикоди матн доранд, муарриф! кардаанд. Вокеан х,ам, фарнангнои форс! баробари анамияти лексикографии худ дар радифи манобеи мутааддиди илм! аз кдбили тазкираву шарнно ва осори илмиву таърих! намчун сарчашмаи арзишманди илмиву адаб! пазируфта шуда, дар муайян ва мушаххас намудани маъхазнои адаб!, бозлусти ашъори парешон, шинохти муаллифони вокеии ин ё он осори адаб!, х,алли муаммо^ои текстолог! ва умуман, барои тадвини нусха^ои ба асл наздики мероси парешони суханварон накши мух,им доранд.
Китоби тозанашри номзади илмнои филолог! С.Саидов «Накд дар оинаи фарнанг» манз аз намин чашмандоз, яъне аз лих,ози илми адабиётшинос! ва матншиносии муосир мавриди пажу^иш карор додани нусха^ои муътабар ва нодири лугатноманои давраи аввали лексикографияи форсу точ,ик таълиф гардидааст. Боиси зикр аст, ки С.Саидов тайи чанд сол мунтазам дар риштаи адабиётшинос! пажу^иш мебарад. У бо роннамоии устоди равоншод Абдулманнони Насриддин фаъолияти хешро асосан ба пажуниши ду риштаи муним - накди адаб! ва
гeкcикoгpaфия paвoнa нaмyд. Нзвнуз coги 1993 аввалин китoби Caидyмpoн Caидoв «Фapнaнги Kaввoc» - сарчашмаи суханшиносЇ» ва баъдтар «Синонтал-фyрc» ва интикоди матн» ба нашр расиданд, ки аз дастоварднои шоёни мyаллиф дар ин ришта ба нисоб мераванд. Рисолаи номзадиаш «Фарнангнои тафсирии асрнои Х1-Х1У ва масоили наKдy таснени мутуни адабЇ», ки соли 1996 аввалин шуда дар ШУрои навтаъсиси диссертатсионии ДДХ ба номи академик Б.Гафуров ба дифоъ расид, назари тозаеро дар шинохти осори лексикограф! руи кор овард. Саидумрон Саидов фарнангнои давраи аввали лyfатнигории толикро аз назари илми адабиётшиноо.' , хоса матншиносЇ мавриди омузиш карор дода, дар таснену накди назми асри Х санми худро гузошт. Инак, тайи чандин солност, ки у бо таълифу интишори силсилаи маколанои илмЇ ин бахши фаъолияти хешро густариш мединад.
Китоби тозанашри С.Саидов «Накд дар оинаи фарнанг», ки дар нашриёти «Aндеша» ба чоп расид, тадк,ик,оти як андоза ламъбастии муаллиф дар мавриди мушаххас намудани макому манзалати осори лексикографЇ дар таснену танкени назми РудакЇ ва намасрони у мебошад. Китоб аз мукаддима, ду боб, хулоса ва фенрасти сарчашмано ва кутуби сонавЇ иборат аст.
Муаллиф дар мукаддима ба масъалаи таърихи омузиши осори лексикографЇ аз лониби мух,ак,к,ик,они ватаниву хорилЇ рулуъ карда, дуруст зикр мекунад, ки дар аксар маврид ба ланбаи адабии лyfатноманo камтар эътибор дода шудааст. Aз ин ру, муаллиф надафи аслии тадки-котро дар муайян кардани арзишнои адабии лyfатномано мебинад. Дар ин замина омузиши мукаммали фарнангно ва муайян намудани анамияти илмиву адабии онх,о, мукоисаву мукобалаи асноди шониди фарнангно бо сарчашманои дигари адабиву илмЇ дар китоб дар доираи баррасии се масъалаи муними илми матншиносЇ фарохдм омадаанд:
1.Таснени матни осори адабЇ
2.Муайян намудани муаллифи вокеии ин ё он осори адабЇ
3.Бозёфти ашъори парешон
Дар боби якуми рисола, ки «Назаре ба таърихи лyfатнавиcии давраи аввали адаби форсЇ -толикЇ » унвон дорад, муаллиф маълумоти мухта-сари лексикографЇ дар бораи се лyfатнома: «Лyfати Фурс»-и Acадии Ту-сї, «Синон-ал-фурс»-и Мунаммад йиндушони НахлувонЇ, «Фарнанги Фахри Каввос»-и Фахриддин Муборакшони ГазнавЇ меоварад. Дар ин равиш у такя ба тадкикоти суханшиносони маъруфи ватаниву хорич,Ї чун К.Г.Залеман, В.A.Капранов, С.И.Баевский, Назир Aнмад, Ша^риёри НакавЇ, Саид НафисЇ, Н>.Рауфов, A.Наcриддинов ва дигарон намуда,
читати баррасии матолиби тадк,ик,шавандаи боби сонЇ заминаи мусоиде фарохдм меоварад.
Дар боби дуюми рисола «Фарнангнои тафсирЇ ва таснени мутуни адабии асри Х», ки менвари асосии тадкики анчомёфтаро ташкил додааст, дастоварди шоён ва самараи лустулу^ои густардаи муаллиф дар матншиносии осори адабии дар заминаи асноди матни лyfатномано х,осилшуда ба х,исоб меравад. Дар ин кисмат кулли масъалагузорих,о дар доираи зермавзуъ^ои «МатншиносЇ ва масоили таснени мутуни адабЇ » ва «Тас^е^и назми асри Х» натичагирЇ шудаанд.
Дар заминаи андешанои олимони сох,аи матншиносЇ муаллиф оид ба танкики усул^ои таълиф ва танаввули осори хаттЇ, накду таснени осори адабЇ, роху усул^ои маъмулу самарабахши кор бо матн ва амсоли инх,о мухтасар изнори назар карда, мунимтарин вазифаи матншиносро дар мавриди омузиши асноди шеърии лyfатномано дар баркарор намудани матни аслии асар, муайян намудани таснифу тахриф, fалатy санви котибону носихон, муайян кардани муаллифи вокеии осори адабЇ, бозёфти ашъори тоза аз байни абёти парешони махфузмонда ва FайраxIо мебинад. Дар ин замина муаллиф бо нишон додани меъёрнои методологЇ ва принсипи интикоди матн дар матншиносии форсии толикЇ марналанои фаъолияти матншиносро возену равшан муайян мекунад. Aзбаcки дар илми матншиносЇ хулоса^ои амику дакик танх,о дар сурати кор бо нусханои муътабару муътамад ва мукоисаву мукобали дакиккоронаи илмии онх,о даст медихдд, С.Саидов пешнинод мекунад, ки дар ин маврид пеш аз х,ама арзиши марчаии нар як нусхаи лyfатнома аз х,амин нуктаи назар муайян ва мушаххас гардида, танх,о баъдан ба масобаи як нусхаи аслии асар дар асоси пажу^иш карор гирад. Мусаллам аст, ки муаллифони лyfатномано аз манобеи илмиву адабЇ фаровон истифода намуда, дар тавзех,и маънии вожа^ои тафсиршаванда мустаким ва ё Fайримycтаким истиноди вофир ба мачмуах,ои ашъори шоирон, девонно, баёзно ва ё дигар сарчашманои илмиву адабЇ намудаанд, аммо мутаассифона кисмати мух,име аз манобеи зери дасти ин муаллифон то замони мо нарасидааст. Aз ин нуктаи назар ин се лyfатномаи нодири давраи аввали адаби форсЇ - «Лyfати фурс»-и Acадии ТусЇ, «Синон-ал-фурс»-и Ниндушони НахлувонЇ, «Фарнанги Фахри Каввос»-и Муборакшони ГазнавЇ дар тадкикоти С.Саидов ба х,айси манбаи муътамад дар кори матншиносии назми асри Х, яъне ашъори РудакЇ ва намасрони у мавриди омузишу тадкик карор гирифтааст.
Бoиcи зи^ аст, ки 6o вулуди интишopи бaтaкpopи ocopи РудакЇ ва нaмacpoни у мacъaгaи накду тасх,ех,и мутуни адабии асри Х хдмоно кушода мемонад. Н&нуз мушкилоти зиёде садди рони матншиносони муосир мебошад, ки наллу фасли онх,о лустулуву омузиши дакик ва муттасилро такозо мекунад. Тадкикоти анчомдодаи С.Саидов дар ин самт кушиши босубот ва шоиста дар матншиносии осори суханварони анди РудакЇ мебошад.
Муаллиф кисмате аз осори РудакЇ ва намасрони уро дар асоси матни ин се фарнанг мавриди омузиш карор дода, х,амзамон бархе аз осори адабЇ ва илмии мухталифи марбут ба назми асри Х-ро низ ба риштаи танкик кашидааст. У дар мавриди накду таснени матни осори адабЇ, муайян намудани муаллифи вокеии ин ё он абёт, бозёфти ашъори парешон бо истифода аз усули таърих' -мукоисавЇ пажуниш бурда, дар ин раванд ба натича^ои назарраси илмЇ ноил гардидааст. Бозёфт^ои муаллиф дар масъалаи оянда омода намудани нашри илмию интикодии осори суханварони асри Х хеле муфид хох,ад буд.
Кагицважаню: над lдaвpaи авваг гeкcикoгpaфия, «Луґати 4ypc», матншинсюї, манобєь, іуґатномаю, ocopи cyxaнвapoн
Гиясов Нурулло Исматович,
к. филол. наук, доцент ТГУПБП
Рустамов Шавкат Рахимович,
к. филол. наук, доцент ТГУПБП
Значение словарей в литературной критике
Ключевые слова: критика, ранний период лексикографии, «Лугати фурс», текстология, источник, словари, наследия поэтов
Статья представляет собой рецензию на книгу кандидата филологических наук, доцента Саидова С.Г. «Критика в отражении словарей» (Худжанд, 2012.173с.). Авторы рецензии считают, что фундаментальное исследование С.Саидова отличает глубокая научность и она имеет весомое значение в дальнейшей эволюции современной таджикской лексикографии.
В книге представлены важные текстологические сведения о трех уникальнейших словарях раннего периода персидско-таджикской средневековой лексикографии - «Лугати Фурс» Асади Туси, «Сихах-ал-фурс» Мухаммада Хиндушаха Нахд-жувони, «Фарханги Каввос» Фахриддина Муборакшаха Газнави.
В исследовании на основе детального изучения материалов указанных словарей, Саидов С. определяет научную, литературную и текстологическую ценность словарей и устанавливает, что эти источники поистине могут внести
неоценимый вклад в изучение словарей последующих эпох, а также в составление новых критических текстов, оценку и характеризацию наследия поэтов Х-Х1 веков.
N.I. Ghiyasov, Sh.R. Rustamov The Importance of Dictionaries in Literary Criticism
Key words: criticism, early period of lexicography, “Lugati Furs", textology, source, dictionaries, heritage of poets
The article is a review concerned with the book “Criticism Reflected in Dictionaries " by the Candidate of Philology, Professor Assistant S.G.Saidov (Khujand, 2012 - 173pp.). The authors of the review consider that the fundamental research is distinguished with a profound scientific outlook and it acquires a weighty importance in a further evolution of the modern Tajik lexicography.
Significant textological news is presented in the book, it concerns the three unique dictionaries of the early period of the mediaeval Tajik-Persian lexicography - “Lugati Furs" by Asad Tusi, “Sikhakh-al-furs" by Mukhammad Hindushakh Nakhdjuvoni, “Farkhangi Kavvas " by Fakhriddin Muborakshakh Gasnavi.
Designing on the premise of the materials of the dictionaries in question studied in particulars the authors determine their scientific, literary and textological value; they assert that these sources may make a great contribution into the studies related with the dictionaries of the next epochs and also into a composition of new critical texts, evolution and characterization of the heritage left by the poets of the X-th - Xl-th centuries.
