Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОҲАСИДА ПЕДАГОГ КАДРЛАР ТАЙРЛАШ ТИЗИМИНИ БОШҚАРИШНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОҲАСИДА ПЕДАГОГ КАДРЛАР ТАЙРЛАШ ТИЗИМИНИ БОШҚАРИШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

108
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жисмоний тарбия / спорт / бошқариш / педагог-мураббий / спорт секциялари / спорт-таълим муассасалари / меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар / эксперимент услубияти / баҳолаш модели. / physical education / sports / management / teacher-trainer / sports sections / sports and educational institutions / regulatory documents / experimental methodology / assessment model.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Н. А. Худайбердиева

Мазкур мақолада жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги педагог кадрлар тайёрлаш тизимидаги муаммолар таҳлил қилинган. Спорт соҳасида мутахассисларни тайёрлашнинг сифатини яхшилаш, муаммоларни аниқлаш, уларга бўлган талаб ва эҳтиёжни аниқлаш, маҳаллий ва хорижий тажрибаларни умумлаштириш, ўтган ва бугунги кундаги жараёнларни таҳлилий нуқтаи-назардан таққослаш ҳолатларига тўхталиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF MANAGING THE TEACHER TRAINING SYSTEM IN THE FIELD OF PHYSICAL TRAINING AND SPORTS

This article analyzes the problems in the system of teacher training in the field of physical education and sports. The main attention is paid to improving the quality of training of specialists in the field of sports, identifying problems, identifying their needs and requirements, summarizing local and international experience and comparing current and current processes from an analytical point of view.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОҲАСИДА ПЕДАГОГ КАДРЛАР ТАЙРЛАШ ТИЗИМИНИ БОШҚАРИШНИНГ АҲАМИЯТИ»

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОХДСИДА ПЕДАГОГ КАДРЛАР ТАЙРЛАШ ТИЗИМИНИ БОШ^АРИШНИНГ АХДМИЯТИ

Н. А. Худайбердиева

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги педагог кадрлар тайёрлаш тизимидаги муаммолар тахлил килинган. Спорт сохасида мутахассисларни тайёрлашнинг сифатини яхшилаш, муаммоларни аниклаш, уларга булган талаб ва эхтиёжни аниклаш, махаллий ва хорижий тажрибаларни умумлаштириш, утган ва бугунги кундаги жараёнларни тахлилий нуктаи-назардан таккослаш холатларига тухталиб утилган.

Калит сузлар: жисмоний тарбия, спорт, бошкариш, педагог-мураббий,спорт секциялари, спорт-таълим муассасалари, меъёрий-хукукий хужжатлар, эксперимент услубияти, бахолаш модели.

THE IMPORTANCE OF MANAGING THE TEACHER TRAINING SYSTEM IN THE FIELD OF PHYSICAL TRAINING AND SPORTS

N. A. Khudoyberdiyeva

Senior Lecturer at the Uzbek State University of Physical Culture and Sports

ABSTRACT

This article analyzes the problems in the system of teacher training in the field of physical education and sports. The main attention is paid to improving the quality of training of specialists in the field of sports, identifying problems, identifying their needs and requirements, summarizing local and international experience and comparing current and current processes from an analytical point of view.

Keywords: physical education, sports, management, teacher-trainer, sports sections, sports and educational institutions, regulatory documents, experimental methodology, assessment model.

КИРИШ

Жахон амалиётидан маълумки, таълим тизимини ривожлантириш ва сифатли таълим хизматларини курсатиш хамда юкори малакали кадрлар тайёрлаш тизимини бошкаришни янада такомиллаштириш лозим. Юкори

малакали кадрлар тайёрлаш борасида Юнеско томонидан 2030 йилгача белгиланган халкаро таълим концепциясида "сифатли таълим ижодий тафаккурни ва билимни рагбатлантиради, саводхонлик ва хисоб малакалари асосларини, шунингдек, тахлил килиш, муаммоларни хал килиш, фикрлаш хамда бошка шахслараро ва ижтимоий муносабат куникмаларини юкори даражада эгаллашни кафолатлайди" деб таъкидлаб утилган.

Жисмоний тарбия ва спорт сохасида педагог кадрлар тизимини бошкариш ва рахбарлик килиш, соха учун етук кадрлар тайёрлаш, укув-малакаларини замон талаблари асосида ошириб бориш мухим муаммолардан биридир.

Жисмоний тарбия ва спорт сохасида педагог кадрлар тизимини бошкаришга хос булган омиллар, айнан жисмоний тарбия ва спорт сохасида педагог кадрлар тизимини бошкаришни турли усул, механизм ва дастаклар оркали давлат томонидан ишлаб чикилган ва белгиланган меъёрий-хукукий хужжатлар талабига асосланиб жисмоний тарбия ва спорт муассасалари рахбарлари томонидан тартибга солиш ва самарали бошкариш объектив заруратга айлантиради.

Бугунги кунда таълим сохасида педагогик кадрлар тайёрлаш фаолиятида бошкарув фаолиятни шакллантирмасдан туриб ижобий натижага эришиб булмайди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли Фармони билан тасдикланган "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси"да "Болалар спортининг оммавийлигини ошириш хамда мусика ва санъат таълимини ривожлантириш учун кулай шароитлар яратиш, 251 та умумтаълим мактаби, 12 та болалар ва усмирлар спорт мактабида спорт залларини куриш, 9 та ёпик сузиш хавзасини куриш ва 2 тасини реконструкция килиш" ишларини амалга ошириш таъкидлаб утилган.

Жисмоний тарбия ва спорт сохасини ривожланишига статистик маълумотларга таянган холда ёндашадиган булсак, республикамизда жисмоний тарбия-спорт ходимлари сони 49250 тани, шундан спорт мураббийлари сони 13153 тани, бундан ташкари, спорт секцияларини юритувчи укитувчилар (инструкторлар) сони 38326 тани, спорт заллари сони 10397 тани, стадионлар 399 тани, шугулланаётган спортчилар сони 6465030 тани, спорт секцияси ва булимларида дарсдан ва ишдан ташкари спорт билан шугулланаётганлар сони 2624328 тани, спорт мактаблари сони 225 тани ташкил этади. Шунингдек, спорт

иншоотлари 51306 тани, спорт федерациялари сони 98 тани, спортга ихтисослашган коллежлар 15 тани ва ОТМ лар сони 1 тани ташкил этади.

НАТИЖАЛАР

Дархакикат, бугунги кунда республикада жисмоний тарбия ва спорт сохаси мутахассис педагог кадрларга булган эхтиёж катта. Деярли, барча вилоятларда педагогика институтлари ва университетларида жисмоний тарбия факультетлари фаолият юритиб келмокда хамда тайёрланаётган кадрлар бевосита жойлардаги мактабгача таълим муассасаларида, умум таълим мактабларида, болалар ва усмирлар спорт мактаблари ва турли спортга ихтисослашган мактаб ва спорт коллежларида педагог-мураббий хамда спорт услубиётчиси лавозимларида фаолият юритиб келмокда.

10334 | | | 2864

10365 2825

10612 | | | 2809

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000

■ Республика буйича спорт-таълим муассасалари мураббийлар таркиби сони ■ шундан, аёллар

1-расм. Узбекистон Республикаси буйича спорт-таълим муассасалари мураббийлар таркиби динамикаси тахлили

Долзарб масалалардан бири сифатида эътироф этиш жоизки, хар бир худуддаги ёшларнинг спорт турларига булган талабини урганган холда спорт объектларини спорт сохасидаги кадрлар билан таъминлаш ва бу борада доимий равишда мониторинг ишларини ташкил этиш масаласи хали уз ечимини топганича йук.

Жисмоний тарбия ва спорт муассасаларида республика буйича спорт-таълим муассасалари мураббийлар салохияти таркибини аниклаш хамда мураббийлар билан таъминлаш даражасига эътибор каратадиган булсак, 2015 йилда сохадаги умумий спорт-таълим муассасаларининг жами мураббийлар сони 10612 тани ташкил этган булса, шундан аёл педагог-мураббийлар сони 2809 тани ташкил этган (1-расм).

Тахлиллар шуни курсатадики, 2016 йилга келиб, жисмоний тарбия ва спорт муассасаларидаги жами спортчи мураббийлар сони 10365 тани ташкил этган ва бу курсаткич 2015 йилга нисбатан кадрлар сони 247 тага камайган. Шунингдек, аёл спортчи-педагог мураббийлар сони 2825 тани ташкил этган булиб, 2015 йилга нисбатан 16 тага купайган.

2017 й.

а.

П5

§ 2016 й.

2015 й.

Жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги таълим муассасаларида педагог кадрлар фаолиятини бошкаришга таъсир этувчи жараёнларни тизимли ташкил этишга оид муаммоларни бартараф этиш, сохада фаолият юритаётган педагог кадрларнинг салохият даражасини бахолаш хамда тизимда бошкариш фаолияти самарадорлиги узига хос омиллар таъсирида амалга оширилиши мумкин.

Жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги таълим муассасаларида педагог кадрлар фаолиятини бошкаришга таъсир этувчи омиллар каторига сиёсий-хукукий омилларни келтириб утиш уринлидир, шунингдек, сохани ривожлантиришда конунчиликнинг мавжудлиги хамда меъёрий-хукукий хужжатларнинг соха ривожида тугри тадбик этилганлик даражасига бевосита боглик( 1 -жадвал).

МУ^ОКАМА

Илмий тадкикотларимиз айнан, жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги таълим муассасаларида педагог кадрларни бошкаришда фаолиятини ривожлантиришга таъсир этувчи омилларни эксперимент услубияти асосида бахолашдан иборат. Жисмоний тарбия ва спорт сохасида педагог кадрларни бошкариш фаолиятини ривожлантиришга таъсир этувчи омилларни эксперимент (тажриба-синов) тарикасида вазиятни бахолаш максадида уз тадкикотларимизни Жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш марказида 20172018 йилларда республика спорт таълими муассасаларининг "Рахбар ва рахбар уринбосарлари" курси тингловчилари уртасида амалга оширилди.

1-жадвал

Жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги таълим муассасаларида педагог

кадрларнинг бошкарув доирасидаги фаолиятини бахолаш модели

Даража Бахолаш мезони Бошкарув жараёнининг тавсифи

I (0-25) Жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги таълим муассасаларида педагог кадрларнинг бошкарувдаги аник максад ва вазифалари белгилаб берилмаган ёки меъёридан ташкари ташкилий ишларнинг юкланиши. Бу борада айнан сохани бошкаришга доир куникмаларини ошириш максадида уларнинг функционал вазифаларини кайта куриб чикиш лозим.

II (26-50) Жисмоний тарбия ва спорт сохасини бошкаришда бошкарув тизими ходимлари меъёрий-хукукий хужжатлардан самарали даражада фойдалана олмаслиги, муаммоларни хукукий жихатдан бартараф кила олмаслиги, бу борада уларнинг хукукий саводхонлигини ошириш талаб этилади.

III (51-75) Жисмоний тарбия ва спорт сохасини бошкаришда мустакил тарзда бошкариш ва бошкарув карорларини кабул килиш шаклланмаган. Бошкарув тизимида юкорига буйсуниш сакланиб колинган. Бу эса мустакил бошкариш ва фаолият ривожига таъсир этмокда.

Жисмоний тарбия ва спорт сохасида юкори натижаларга эришаётган кадрларни рагбатлантириш ёки куллаб-кувватлашни максимал даражада амалга ошириш лозим. Бу эса кадрларни бошкариш тизимидаги муаммоларни бартараф этилишига олиб келади.

Жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги таълим муассасаларида педагог кадрларнинг бошкарув борасида спорт муассасаларининг 25 та рахбар ва 150 та рахбар уринбосарларининг билим ва тажрибаларини бахолаш максадида эксперимент тадкикот утказилди. Тадкикотларимиз жараёнида уларнинг билим ва тажрибалари бахоланди.

ХУЛОСА

Хулоса кисмида шуни таькидлаш керакки, жисмоний тарбия ва спорт тугрисидаги конунига Жисмоний тарбия ва спорт сохасининг педагог кадрлар билан таъминланганлик даражасини яхшилаш натижасида сохада кадрлар таъминотидаги муаммоларни, хусусан спортга ихтисослашган барча таълим муассасаларини педогогик кадрлар билан таъминлаш тизимини такомиллаштиришга эришилади.

Жисмоний тарбия ва спорт сохасида педагог кадрлар тайёрлаш тизимини хукукий жихатдан бошкаришга хос булган омиллар, сохадаги меъёрий-хукукий хужжатлар билан тартибга солиниши хамда педагог кадрлар тизимини бошкаришда хукукий ва иктисодий саводхонликни оширилишини таъминлайди.

Жисмоний тарбия ва спорт сохасида педагог кадрлар тайёрлаш тизимини бошкаришдаги рахбарларнинг узлари ташаббус курсатган холда уз фаолиятига кадрлар билан биргаликда ёндашиши, ташкил этилган лабароторияларда ишлашни ташкил этиш, жараённи кузатиш, бахолаш, иш жараёнидаги камчиликларни аниклаш ва хулоса чикариш хамда бошкариш фаолиятда иштирок этаётган педагог кадрларни мунтазам рагбатлантириш механизмини такомиллаштириб боришга йуналтиради.

Жисмоний тарбия ва спорт сохаси мутахассис педагог кадрлар тайёрлашда худудий кадрларга булган эхтиёж катта, шу боис, худудлардаги олий таълим муассасаларида жисмоний тарбия факультетлари фаолият юритиб келмокда хамда тайёрланаётган кадрлар бевосита жойлардаги мактабгача таълим муассасаларида, умум таълим мактабларида, болалар ва усмирлар спорт мактаблари ва турли спортга ихтисослашган мактаб ва спорт коллежларида педагог-мураббий хамда спорт услубиётчиси лавозимларидаги кадрларни мониторинг килиш хамда спорт объектларини спорт сохадасиги педагогик кадрлар билан таъминланиши ва бу борада доимий равишда мониторинг ишларини такомиллаштиришдан далолат беради.

REFERENCES

1. Шукурова, С. С., & Алимова, Д. А. (2020). Развитие тренировочных нагрузок высококвалифицированных боксеров в горных регионах. Молодой ученый, (4), 454-456.

2. Шукурова, С. С., Маматова, З. А., & Юсупова, У. Р. (2020). Исследование количественного содержания аминокислотного спектра мембран эритроцитов и роль генетических и средовых факторов в ее формировании. Интернаука, (19-1), 21-22.

3. Ольховская, И. В., Шукурова, С. С., & Очилов, К. Т. (2020). Криптовалюта-новый шаг в мировой экономике. Проблемы современной науки и образования, (2 (147)).

4. Habibullayevna, B. G., Sobitjanovna, A. S., Makhmusovna, M., & Yusubjanovna, Z. (2020). Optimization Of Molecular-Genetic Methods For The Determination Of Resistance Markers Using Genotyping Of Actn3 And Ace Genes. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7(10), 67-74.

5. Алиев, И. Б. (2020). Курашчиларнинг мусобака олди тайёргарлик боскичларидаги толикиш белгиларини турли хажмдаги таъсирига караб юкламаларни таксимлаш. Фан-спортга, (2), 42-45.

6. Умаралиева, Ф. Т., & Рахматова, Д. Н. (2019). Теннисга дастлабки ургатиш боскичида тана мувозанатини саклаш функциясини урни. Фан-спортга, 13-15.

7. Худойбердиева, Н. А. (2018). Жисмоний тарбия ва спорт сохасини ривожлантиришда спортчининг фаолиятга кизикишини шакллантиришнинг психопедагогик хусусиятлари. Фан-спортга, 27-31.

8. Abduraxmonova, J. N., & Xolisov, B. A. (2020). Turkiston iqtisodiy kengashining o'lka ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga ta'siri. Утмишга назар, (2), 63-73.

9. Xolisov, B. A. (2020). Sovet hokimiyatini o'matilishi va boshqaruv siyosati. Oriental art and culture, 115-118.

10. Дадабаев, О. Ж. (2020). Юкори малакалари дзюдочиларда укув-машгулот жараёнини режалаштириш хусусиятлари. Фан-спортга, 20-23.

11. Холбоев, Т. К. (2020). Обзор средств и технологий в процессе тренировки по легкой атлетике. Наука, образование и культура, (4 (48)).

12. Адилбеков, Т. Т., Маматова, З. А., Файзулаева, З. Р., Шукурова, С. С., & Тухтаева, Ф. Ш. (2020). Влияние физической нагрузки на систему" двигательное окончание-мышечное волокно". Молодой ученый, (9), 75-77.

13. Samarova, S. R. (2018). Forming Creative Vision of Person as Universal Method Enhancing Creativity. Eastern European Scientific Journal, (6).

14. Ражабов, Г. К., Каландаров, Д. Ш., & Каримов, Ш. К. (2016). Влияние изменений правил соревнований и судейства в боксе на тренировочный и соревновательный процесс. Молодой ученый, (21), 974-976.

15. Xoshimova, D. (2019). Features of Grow of Sensate-Expressive Speech in English Language at the Students via Conceiving by Listening. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).

16. Xoshimova, D. R. (2020). Using effective methods in preschool and primary school educational system. Science and Education, 7(5), 170-173.

17. Кдырова, М. А., & Абатова, Г. Н. (2021). Прессо-депрессорная разминка как эффективное средство настройки психофункциональной готовности спортсменов к соревнованиям. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

18. Bakitovich, A. E. (2020). Improvement of technologies of ecological education of pupils. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 9(6), 165-171.

19. Bakitovich, A. E. (2020). Practical forms and methods of' Improving environmental education technologies through protection of natural areas for students". ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(6), 173-177.

20. Айдаров, Е. Б. (2019). Укувчи-ёшларга маънавий-ахлокий тарбия бериш оркали экологик маданиятни шакиллантириш. Замонавий таълим илмий-амалий оммабоп журнал, <5(81), 60-66.

21. Айдаров, Е. Б. (2019). Укувчига атроф-мухитни мухофаза килиш оркали экологик тарбия бериш. Таълим-тарбияузлуксизлиги ваузвийлигида интегратив ёндошувлар вариативлиги, 170-174.

22. Айдаров, Е. Б. (2019). Как правильно формировать экологическое воспитание у подростков. Международной научно-практической конференции «II Юнусовские чтения: Модернизация ценностей Великой Степи как ключевой фактор развития науки и образования», 3, 27-29.

23. Айдаров, Е. Б. (2019). ПОНЯТИЕ ОБ ЭКОЛОГИИ И КАК БЕРЕЧЬ ОКРУЖАЮЩЮЮ СРЕДУ. Журнал научных и прикладных исследований, 67.

24. ЯРАШЕВ, К., & РАСУЛОВ, З. (2020). Спорт фаолиятида мураббийларга хос кобилиятларнинг намоён булиши: педагогик-психологик тахлил ва талаблар. Фан-Спортга, (4), 66-69.

25. Rabidjanovna, S. S., & Akramovna, M. M. (2020). The problem of the formation of creative abilities of students in foreign psychology. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(5), 1937-1943.

26. Bakhtiyorovich, O. B. Improvement of methodology of development of technical and tactical methods with rapid power of belbog wrestlers.

27. GAZIEV, S. (2020). Improving the speed-strength preparedness of sambo wrestlers at the stage of sports improvement. Фан-Спортга, (1), 56-60.

28. ИЛОВ, А. (2020). Шаркона яккакураш спорт турлари билан шугулланувчиларда меъёрлаштирилган махсус машкларни бажариш тезлиги ва унинг гипоксик киймати (каратэ мисолида). Фан^портга, (1), 65-68.

29. Ражабов, Г. К., Каландаров, Д. Ш., & Каримов, Ш. К. (2016). Влияние изменений правил соревнований и судейства в боксе на тренировочный и соревновательный процесс. Молодой ученый, (21), 974-976.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.