Научная статья на тему 'Жисмоний шахслардан олинадиган ер солиғи бўйича солиқ қарздорлигини камайтириш йўллари'

Жисмоний шахслардан олинадиган ер солиғи бўйича солиқ қарздорлигини камайтириш йўллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1221
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Давлетьярова С.

Жамият ривожланишида солиқлар ва уларни ундиришда солиқ сиёсатининг ўрни жуда ҳам муҳим ҳисобланади. Солиқ сиёсати ўз мақсадига кўра олинган манбалардан қатъий назар, барча даромадларга солиқ солишда давлат мажбурловини амалга оширишни ифодаловчи ҳаракат воситасидир. Республикамизга хос ва мос миллий хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган солиқ сиёсати йил сайин такомиллаштириб келинмоқда. Қисқа давр ичида давлат томонидан оқилона солиқ сиёсатини юргизиш орқали солиқ қонунчилигининг яхлит тизимига асос солинди. Унинг асосида шунингдек, бошқаришнинг конституциявий-ҳуқуқий тамойиллари ётади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Жисмоний шахслардан олинадиган ер солиғи бўйича солиқ қарздорлигини камайтириш йўллари»

Давлетьярова С.

Солик, академияси тадк,ик,отчиси

ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРДАН ОЛИНАДИГАН ЕР СОЛИГИ БУЙИЧА СОЛИК КАРЗДОРЛИГИНИ КАМАЙТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Жамият ривожланишида солицлар ва уларни ун-диришда солиц сиёсатининг урни жуда цам муцим цисобланади. Солиц сиёсати уз мацсадига кура олин-ган манбалардан цатъий назар, барча даромадлар-га солиц солишда давлат мажбурловини амалга оши-ришни ифодаловчи царакат воситасидир. Республи-камизга хос ва мос миллий хусусиятларини узида му-жассамлаштирган солиц сиёсати йил сайин тако-миллаштириб келинмоцда. Цисца давр ичида давлат томонидан оцилона солиц сиёсатини юргизиш орцали солиц цонунчилигининг яхлит тизимига асос солинди. Унинг асосида шунингдек, бошцаришнинг конституциявий-цуцуций тамойиллари ётади.

Мустакиллик йилларида мамлакатда бозор тамойилларига жавоб берадиган солик тизими шаклланди, Узбекистон Ре-спубликасининг янги Солик кодекси кабул килинди, соликларни бошкаришнинг за-монавий методлари ва механизмлари жо-рий этилди, солик органларининг яхлит тизими яратила бошланди.

Бугунги кунда республикамизда олиб борилаётган солик сиёсатини такомил-лаштиришнинг асосий йуналишлари куйидагилардан иборат:

солик юкини ишлаб чикарувчилардан истеъмолчиларга утказиш, туFридан-туFри соликлар салмоFини камайтириш х,исобига билвосита соликлар улушини купайтириш;

ресурсларни тежовчи ишлаб чикаришларни раFбатлантирувчи

ресурс соликлари ставкаларини макбуллаштириш;

соликларни белгилашда соликлар да-ражаси мамлакат бюджетига етарли микдордаги тушумлар тушишини таъмин-лаши билан бирга солик юкининг жуда

х,ам юкори булиб кетмаслиги зарурлигини инобатга олишдир.

Ушбу масалаларни хал килишга каратилиб, Узбекистон Республикаси Президентининг "Республика Солик ор-ганлари тизимини янада модернизация килиш чора-тадбирлари туFрисида" ги 2010 йилдаги ПК-1257 сонли Карорининг кабул килиниши оркали Давлат солик кумитасининг асосий вазифалари ва функ-циялари такомиллаштирилди.

Шу боисдан мамлакатимизда тупланган ва чет эл тажрибасини х,исобга олган х,олда солик органлари тизимини янада модернизация килиш, назорат килувчи органлар функцияларидаги бир-бирини такрорлашларни бартараф этиш, республика фискал-молия органлари тузилма-сида солик органларининг, энг аввало, кабул килинган солик конунчилигини ва Давлат бюджетининг даромад кисмини шакллантириш буйича белгиланган топширикларни бажариш масалаларида-ги ваколатларини кенгайтириш ва ролини ошириш оркали Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитасининг куйидаги асо-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 3, 2012

сий вазифалари ва функциялари белгилаб берилди:

- Давлат солик сиёсатини амалга оши-риш ва солик конунчилигига, соликлар ва бошка мажбурий туловларнинг тyFри х,исобланишига, уларнинг тулик ва уз вактида туланишига риоя килиниши юза-сидан таъсирчан назоратни таъминлашни йулга куйиш;

- соликлар ва бошка мажбурий туловларнинг Узбекистон Республика-си Солик кодексига х,амда бошка конун х,ужжатларига мувофик Узбекистон Респу-бликаси Давлат бюджетига, давлатнинг максадли жамFармаларига ва бюджетдан ташкари жамFармаларга тулик микдорда тушишини таъминлаш;

- соликлар йиFилишини купайтириш чора-тадбирларини амалга ошириш, маъ-лумотларнинг ягона компьютер базаси-ни юритиш асосида солик туловчиларни х,исобга олиш механизмларини такомил-лаштириш;

- уларга курсатилаётган ахборот-маслах,ат хизматлари сох,асини кенгайти-риш, солик сох,асида х,укук бузилишла-рининг олдини олиш, уларни аниклаш ва бартараф этиш буйича комплекс тадбир-ларни руёбга чикариш каби1 вазифалар юклатилди.

Ушбу Карорга асосан солик ва бошка мажбурий туловлардан бокиманда карзлари бор корхона ва ташкилотлар би-лан ишлаш учун шах,арлар (туманлар) давлат солик инспекцияларида"Солик буйича карзларни мажбурий ундириш булими (шуъбаси)" ташкил этилиб, х,озирги кун-да солик конунчилигида белгиланган тар-тибда бокиманда карзларини камайти-риш чоралари амалга оширилмокда.

Бугунги кунда амалга оширалёт-ган ислох,отлар асосида жисмоний шах-слардан олинадиган ер солиFи буйича солик карздорлигини камайтириш амал-даги Солик кодекси х,амда бошка конун х,ужжатларига асосан амалга оширилади.

Узбекистон Республикасида амалда-ги солик конунчилигига мувофик хужалик юритувчи субьект х,исобланган солик ва

1 Узбекистон Республикаси Президентининг "Республика Солик органлари тизимини янада модернизация килиш чора-тадбирлари тyFрисида" ги 2010 йилдаги ПК,-1257 сонли Карори.

йиFимларни уз вактида бюджетга утказиб бермаса ёки тулашдан буйин товласа у х,олда, ушбу хужалик юритувчи субьект бюджет олдида солик карзига эга булади. Солик карзи - бу соликлар ва йиFимлар тyFрисидаги конун х,ужжатларида белгиланган муддатда туланмаган солик ва бошка мажбурий туловлар суммаси х,исобланади.

Соликнинг бюджетга туланган х,амда тулаш учун х,исоблаб чикарилган сумма-лари уртасидаги, такдим этилган солик х,исоботи асосида аникланадиган ижобий фарк соликнинг ортикча туланган суммаси, деб эътироф этилади.

Ортикча туланган сумма солик карзини куйидаги кетма-кетликда узиш х,исобига х,исобга олиниши керак:

1) соликнинг мазкур тури буйича пеня ва жарималарни узиш х,исобига;

2) бошка турдаги соликлар буйича карзни узиш х,исобига;

3) бошка турдаги соликлар буйича пеня ва жарималарни узиш х,исобига;

4) мазкур солик буйича келгуси туловлар х,исобига;

5) бошка турдаги соликлар буйича булажак туловлар х,исобига.

Соликлар ва бошка мажбурий туловлар буйича ортикча туланган суммани х,исобга олиш Солик Кодексининг 56-моддаси асосида амалга оширилади. Соликлар ва бошка мажбурий туловлар буйича ортикча туланган суммани белгиланган тартибда х,исобга олиш амалга оширилгандан кей-ин ортикча туланган соликларнинг колган суммасини солик туловчининг банкдаги x1исобвараFига кайтариш Солик Кодексининг 57-58-моддаси асосида амалга оширилади.

Ортикча туланган солик суммаларини кайтариш давлат солик хизмати кайтариш учун солик туловчининг ёзма аризаси асосида хулоса такдим этган такдирда, кайтариш тyFрисидаги ариза топширил-ган санадан эътиборан уттиз иш куни ичи-да тегишли молия органлари томонидан амалга оширилади.

Солик туловчи томонидан талабнома-ни олинган кундан бошлаб беш кун мо-байнида солик карздорлиги узилмаган х,олларда давлат солик хизмати органлари белгиланган тартибда солик туловчининг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 3, 2012

банк х,исобваракларидан сузсиз ундириш чораларини куллайди.

Ер солиFи буйича солик карзини маж-бурий ундиришнинг куйидаги усуллари мавжуд:

• Солик карзини солик туловчининг банкдаги хисобваракларидан сузсиз ундириш;

• Ундирувни солик туловчига унинг дебиторлари утказиши лозим булган сум-мага каратиш;

• Ундирувни солик туловчининг мол-мулкига каратиш.

Солик туловчи солик карзини бар-ча чоралар курилганидан кейин узмаган такдирда, давлат солик хизмати органи уни банкрот деб топиш тyFрисидаги ариза билан судга мурожаат этади.

Солик карзини мажбурий ундириш чо-ралари жисмоний шахсларга нисбатан факат суд тартибида кулланилади.

Солик текшируви натижалари буйича кушимча хисобланган солик карзини мажбурий ундириш чоралари солик туловчи томонидан унинг натижалари буйича бе-рилган шикоят даврига тухтатиб турилади.

Солик туловчининг банкдаги хисобваракларидан солик карзини сузсиз ундириш, солик туловчининг талаб килиб олингунча сакланадиган депозит x1исобвараFига хизмат курсатаётган банк-ка давлат солик хизмати органининг солик карзи суммасини тегишли бюджетга ёки давлат максадли жамFармасига утказиш тyFрисидаги инкассо топширикномасини такдим этиш оркали амалга оширилади.

Хизмат курсатувчи банк белгиси куйилган тулов топширикномасининг нусхаси солик туловчи томонидан такдим этилмаган такдирда, солик карзи суммасини утказиш тyFрисидаги инкассо топширикномалари солик карзи сумма-сини узиш тyFрисидаги талабномани ба-жаришнинг белгиланган муддати утган кундан эътиборан уч иш куни ичида давлат солик хизмати органлари томонидан такдим этилади.

Солик карзи суммасини ундириш солик туловчининг барча банк хисобваракларида турган пул маблаFларидан амалга оширилади.

Солик туловчи дебитор билан узаро хисоб-китобларнинг солиштирма дало-

латномасини такдим этган такдирда, давлат солик хизмати органлари ундириш-ни солик туловчига унинг дебиторлари-дан утказилиши лозим булган суммага каратади.

Дебиторлар узаро хисоб-китобларнинг солиштирма далолатномаларига имзо куйишни асоссиз рад этган такдирда, солик туловчи бир томонлама имзолан-ган солиштирма далолатномаларни деби-торлик карзи мавжудлигини тасдикловчи хужжатларни илова килган холда давлат солик хизмати органларига такдим этиш хукукига эга.

Солик туловчининг дебитори томонидан имзоланган узаро хисоб-китобларнинг солиштирма далолатномаси кредитор-нинг имзоси мавжуд булишидан катъи назар, унинг кредитори солик карзини ун-диришни унга каратиши учун асос булади.

Давлат солик хизмати органи узаро хисоб-китобларнинг солиштирма дало-латномаси асосида дебиторларнинг банк хисобваракларига солик туловчининг солик карзи суммасини солик туловчи олдидаги карзидан ошмайдиган микдорда ундириш тyFрисидаги инкассо топширикномасини такдим этади.

Давлат солик хизмати органининг такдим этилган инкассо топширикномасини бажариш белгиланган тартибда амалга оширади.

Ундиришни солик туловчининг мол-мулкига каратиш давлат солик хизмати органининг даъво аризаси асосида суд тартибида амалга оширилади.

Ундиришни солик туловчининг мол-мулкига каратиш тyFрисидаги ариза солик туловчи хисобга куйилган жойдаги давлат солик хизмати органининг рахбари ёки рахбар уринбосари томонидан имзолана-ди.

Ундиришни суд карори асосида солик туловчининг мол-мулкига каратиш конун хужжатларида белгиланган тартибда суд ижрочилари томонидан амалга оширили-ши белгилаб берилган.

Хозирги кунда Давлат солик идоралари томонидан конунда белгиланган тартибда солик ва бошка мажбурий туловлардан бокиманда карзи бор корхона ва ташки-лотлардан бокиманда карзларини мажбурий ундиришнинг чоралари ишлаб

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 3, 2012

чикил^н 6УЛИ6, тeгишли тaртибдa ишлaр aмaлгa oшиpилмoкдa.

Дeмaк, хoзиpги кyндa мaмлaкaтимиз-дa oлиб бoрилaётгaн иcлox1aтлaр нaти-жacидa ep coлиFини ундириш мeхaниз-мини тaкoмиллaштиpиш хaмдa жиcмo-ний шaхcлapдaн oлинaдигaн ep coлиFи бyйичa имтиёзлap бeлгилaш Ba мaвжyд ep coлиFидaн шлик кapздopлигини мaйтиpиш мacaлaлapи юзacидaн илмий Ba нaзapий тaклифлap ишлaб чикиш бу-гунги кyндa иктишдчи oлимлap Ba илмий тaдк1икloтчилap oлдигa кaттaдaн-кaттa Ba-зифaлapни кУймoкдa.

Шyлapни эътибopгa oлгaн хoлдa биз бугунги кyндa жиcмoний шaхcлap тoмo-нидaн тyлaнaдигaн ep coлиFини тaкoмил-лaштиpиш юзacидaн aмaлгa oшиpиш лo-зим бyлгaн кyйидaги чopa-тaдбиpлapни тaклиф килaмиз:

Биpинчидaн, шлик тyлoвчилap coлик мaдaниятини oшиpиш, шуниндак ep pe-cypcлapидaн oкилoнa фoйдaлaнишни aмaлгa oшpиш мaкcaдидa жoйлapдa ce-минapлap, aхбopoт вocитaлapи opкaли чикишлap Ba мaхcyc кypгaзмaли мaтepи-aллap ишлaб чикиш лoзим;

Иккинчидaн, жиcмoний шaхcлap ep coлиFи мaъмypчилигини тaкoмиллaшти-pиш мaкacaдидa мaвжyд ^нунчиликнинг aмaл килиши ycтидaн кaттик onepa^B нa-

зopaт ypнaтиш Ba шлик тyлaшдaн 6УЙИН тoвлaш, нoкoнyний фaoлият Ba яши-pин иктиcoдий oпepaциялapнинг oлди-ни oлишгa кapaтилгaн чopa-тaдбиpлapни кyчaйтиpиш, xap биp coлик 6a3ac^ coлик oбъeкти Ba coлик тyлoвчиcи бyйичa кaтъий paвишдa coлик х,ишбини юpитиш лoзим.

Учинчидaн, жиcмoний шaхcлapдaн ун-диpилaдигaн ep coлиFидaн имтиёзлap тизимини тaкoмиллaштиpиш, яъни ep coлиFи имтиёзлapини paFбaтлaнтиpyвчи poлини кyчaйтиpиш.

Тypтинчидaн, pecпyбликaмиздa coлик тyлoвчилapнинг мaълyмoтлap 6a3a^-ни яpaтaдигaн, мaълyмoтлapгa ишлoв 6e-paдигaн coлик хишбини юpитaдигaн 5-7 тa худудий инфopмaциoн-aнaлитик Map-кaзлap яpaтиш лoзим дeб хиcoблaймиз. Бу мapкaзнинг иш фaoлияти acocaн шлик coхacидaги бapчa мaълyмoтлap билaн илмий тaдкикoт oлиб бopyвчилap, шлик coxa^ янгиликлapигa кизикyвчилap Ba шлик тyлoвчилapгa инфopмaциoн-aнaлитик хизмaтлap кypcaтишдaн ибopaт 6УЛИШИ лoзим. Инфopмaциoн-aнaлитик Mapкaзлapни фaoлиятини йyлгa куйилиши coхaни илмий жих^^н тaдкикoт килиш имкoниятлapини кeнгaйтиpaди дeб Xиcoблaймиз.

Aдабиётлаp руйхати:

1. 2012-йил Вaтaнимиз тapaккиётини янги бocкичгa кyтapaдигaн йил бyлaди. 19.01.2012 Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнти Иcлoм Кapимoв-нинг 2011-йилнинг acocий якyнлapи Ba 2012-йилдa Узбeкиcтoнни ижтимoий-иктиcoдий pивoжлaнтиpишнинг y^yBop йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Вaзиp-лap Maхкaмacининг мaжлиcидaги мaъpyзacи.

2. И.Кapимoв. Бapчa peжa Ba дacтypлapимиз Вaтaнимиз тapaккиётини юк-caлтиpиш, хaлкимиз фapoвoнлигини oшиpишгa хизмaт килaди. Т.: "Узбeкиcтoн", 2011

3. Узбeкиcтoн Рecпyбликacининг 2012 йилги acocий мaкpoиктиcoдий кypcaткичлapи пpoгнoзи Ba дaвлaт бюджeти пapaмeтpлapи тyFpиcидa. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг Кapopи 30.12.2011 й. N ПК-1675

4. Узбeкиcтoн Рecпyбликacининг Сoлик Кoдeкcи.-Т.: Адoлaт, 2010 й.-198 бeт

5. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг "Рecпyбликa Сoлик opгaнлa-pи тизимини янaдa мoдepнизaция килиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa" ги 2010 йилдaги ПК-1257 шнли Кapopи.

ИKТИCOД BA MOЛИЯ I ЭKOНOMИKA И ФИНAНCЫ № 3, 2012

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.