Научная статья на тему 'Жанубий Кореяда иқтисодий ўсишнинг асосий омиллари'

Жанубий Кореяда иқтисодий ўсишнинг асосий омиллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
2557
98
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Сахиева Г. Ш.

Жаҳон иқтисодиёти тушкунликка юз тутган ҳозирги шароитда истеъмол талаби ва экспорт ҳажмларининг пасайиши туфайли Жанубий Корея иқтисоди ҳам ўсиб бораётган рецессия ҳавфи билан тўқнашиб келмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Жанубий Кореяда иқтисодий ўсишнинг асосий омиллари»

ЖАНУБИИ КОРЕЯДА ИЩСОДИИ УСИШНИНГ АСОСИЙ ОМИЛЛАРИ

Жах,он ицтисодиёти тушкунликка юз тутган цозирги шароитда истеъмол талаби ва экспорт цажмларининг пасайиши туфайли Жанубий Корея ицтисоди %ам усиб бораётган рецессия цавфи билан туцнашиб келмоцда.

ХАЛКАРО ИКТИСОДИЁТ ВА ИКТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАР / 23"^ МЕЖДУНАРОДНАЯ ЭКОНОМИКА И ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ_(

Сахиева Г.Ш.

ТошДШИ стажёр-тадк,ик,отчиси

Узбекистон Республикаси Президен-ти И.Каримовнинг 2011 йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш-нинг устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузасида таъкидланганидек: "Жахон иктисодиётига, биринчи навбатда, ривож-ланган йирик мамлакатлар иктисодиётига 2008 йилда бошланган глобал молиявий-иктисодий инкироз хануз салбий таъсир курсатмокда.

Шу билан бирга жахон задира валюта-ларининг бекарорлиги, молия-банк тизи-ми кредит кобилиятининг кескин пасайиши ва инвестициявий фаолликнинг сусай-иши билан боFл и к мураккаб муаммолар куплаб давлатлар иктисодиётининг тикла-ниш ва усиш суръатларига салбий таъсир курсатмокда1"'

Глобал молиявий инкирознинг жахон буйлаб тобора кенгайиб бориши Жанубий Кореяни хам четлаб утмади. Корея Банки-нинг маълумотларига кура, умуман, 2008 йили мамлакатнинг ЯММ 2,5%га усди. Вахоланки 2007 йилда бу курсатгич 5%ни ташкил этган эди. 2008 йил давомида "экспорт хажми 4,6%га ошган булса (2007 йил 12%), харажатлари 4,8%га кискарди2. Бун-дай пасайиш тенденциялари Жанубий Ко-

1 Каримов И.А. 2011 йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. Халк сузи, 20 январь, 2012 йил

2 Корея Банки (Bank of Korea ) http:// wwwfactbook.com

реяни Осиё инкирози ларзага солган 1998 йилдан бери энди кузатилмокда.

Инкироздан кейинги утган йиллар давомида хам инфляция босимининг бир мунча пасайишига карамай, купчилик иктисодий курсаткичлар динамикасида жумладан, саноат ишлаб чикариши, ички талаб ва экспорт хажми курсаткичларида пасайиш кузатилди. Масалан, 2009 йили экспорт 2008 йилга нисбатан 32,8%га кискарган булса, кенг истеъмол товар-ларига сотиш хажми 7%га пасайди. 2008 йилнинг октябридаёк Жанубий Корея хукумати глобал молиявий инкироздан чикишнинг комплекс режасини эълон килди. Ушбу режа уз ичига жахон банк ти-зими, фонд ва валюта бозорларидаги но-хуш холатнинг окибатлари таъсирини ка-майтиришга каратилган бир катор чора-ларни камраб олди. Улар сирасига - хори-жий заёмлар буйича мамлакат банклари-га кафолатлар, миллий валюта ва америка доллари ликвидлигини куллаб-кувватлаш, фонд бозорини баркарорлаштириш, ки-чик ва урта бизнесни куллаб-кувватлаш, шунингдек глобал инкирозга карши халкаро фаолиятларда иштирок этиш чо-ралари киради.

Хукумат режаси халкаро молиявий ташкилотлардан хорижий валютада олин-ган заёмлар буйича мамлакат банкларига давлат кафолатларини беришни кузда ту-тади. Хусусан, уч йил муддат билан кафо-латлар 2008 йилнинг 20 октябридан 2009 йилнинг 30 июнигача олинган кредитлар учун берилади. Заёмлар буйича кафо-латлар хажми деярли юз миллиард дол-

24 ХАЛКАРО ИКТИСОДИЁТ ВА ИКТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАР /

МЕЖДУНАРОДНАЯ ЭКОНОМИКА И ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ

лар булиб, бу сумма корейс банклари-нинг 2009 йилнинг охиригача тулаши ке-рак булган ташки карзлари 80 миллиард долларга тенглигини х,исобга олиб белги-лангандир1.

Глобал молиявий инкироз

окибатларини бартараф этиш учун 2008 йилнинг октябрь ойидаёк янги Иктисодий Маслах,ат Кенгаши тузилди. Шу билан бир-га мамлакатнинг Марказий Банки - Корея банки зиммасига банк кредитлаш меха-низми ишламай колса молия тизимининг етарли ликвидлигини таъминлаш вазифа-си куйилди.

Хозирги х,олат куп жих,атдан 1997 йил-даги вазиятга ухшасада, ХВФ ва халкаро молиявий ташкилотлар экспертларининг фикрига кура Жанубий Корея иктисоди молиявий инкирозни катта талофатлар-сиз енгиб ута олади деб бах,оламокдалар. 2009 йил бошидаги х,олатга кура мамла-катда жамFарилган 240 миллиард доллар-лик валюта зах,иралари, х,амда утган 11 йил мобайнида корейс бизнесида юз бер-ган анча катта ижобий узгаришлар бундай бах,олашга асос була олади.

Бирок давом этаётган жах,он молиявий-иктисодий инкирози ва иктисоддаги тур^унл и к Жанубий Корея мех,нат бозори-даги вазиятга ёмон таъсир курсатмокда. Корея Республикаси миллий статистика маълумотларига кура оила бошлиFи маъ-лум бир ишга эга булмаган оилалар улуши 2009 йилга келиб 16%дан (деярли 2,7 миллион киши) ошиб кетди. Жанубий Корея иктисодидаги нохуш вазиятни курсатувчи яна бир курсаткич шундан иборатки, охирги 4 йилда биринчи марта умумий истеъмол харажатларидаги озик-овкат харажатларининг улушини курсатувчи Энгель коэффициенти яна оша бошлади. Маълумки, ривожланган давлатлар учун ушбу курсаткич 40%дан кам. 2004 йилдан бошлаб Энгель коффициенти камайиб бо-риб, 2007 йилда 26%ни ташкил килган булса, 2008 йилда 26,7%гача усди, мамла-кат ах,олисининг турмуш даражаси пасай-иб бораётганлигидан далолатдир. Улар-нинг турар-жой, коммунал ва медицина хизматлари х,амда озик-овкатга сарф-

лаган харажатларининг умумий истеъмол харажатларидаги улуши мос равишда 5,9, 5,5 ва 5,3%га кутарилди. Бир вактнинг узида маданий ва номоддий эх,тиёжларни кондириш учун сарфлайдиган харажатла-ри камайди2.

Бундай шароитда Жанубий Корея х,укумати кичик ва урта бизнес сох,асида янги иш уринларини яратишга ёрдам бе-рувчи мах,аллий саноатни ривожланти-ришнинг киска муддатли лойих,аларини жорий этиш чораларини амалга оширмокда. Бу жих,атдан Корея Республикаси ишлаб чикариш инвестициялари-ни ошириб ва истеъмолни раFбатлантира бориб, инкирозни енгиб утиш буйича бошка мамлакатлар тажрибасини самара-ли кулламокда.

2008 йилнинг майида Жанубий Корея-да бир катор давлат компанияларини ху-сусийлаштиришнинг х,укумат режасини амалга оширишни бошлаш х,акида эълон килинди. Йил сунгида ушбу дастур 69 та давлат компанияларининг реструктуризация килиниши х,акидаги маълумот билан янада аниклаштирилди. Бу ходимлар-нинг катта микёсда кискартирилишини, мех,натга кушган х,иссасига караб х,ак тулашнинг дифференциал тизимининг жорий этилишини ва уларга тегишли мул-книнг сотилишини билдиради. Якин 3-4 йилда 69 та давлат компанияси персона-лининг умумий сони 19 минг кишига ёки 13%га кискартирилади. Давлат компанияларини реструктуризация килиш дасту-ри 2008 йилда глобал молиявий инкироз окибатларини бартараф килиш ва мам-лакатдаги иктисодий вазиятни яхшилаш сох,асида х,укумат томонидан курилган чораларнинг туртинчисидир. Мамла-кат х,укумати жах,он бозорида миллий иктисодиёт ракобатбардошлигини оши-риш максадида ушбу жараённи давлат томонидан бошкаришни тезлаш-тириш учун иктисодиётнинг турли тармокларида х,озирда мавжуд булган ме-ъёрий х,ужжатлар амал килиш муддати ту-гаш санасини урнатишни режалаштирган булиб, 2009 йилда 100 га якин меъёрий х,ужжатлар бекор килинди.

1 Корея Банки wwwfactbook.com

(Bank of Korea ) http://

2 Корея Банки wwwfactbook.com

(Bank of Korea ) http://

ХАЛКАРО ИКТИСОДИЁТ ВА ИКТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАР / МЕЖДУНАРОДНАЯ ЭКОНОМИКА И ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ

2007 йилда х,укумат бошкарувига кел-ган Ли Мен Бак маъмурияти эълон килган мамлакатни иктисодий ривожлантириш-нинг "5+2" дастури аввалги президент маъмурияти кабул килган "худудларни мувозанатли ривожлантириш" страте-гиясидан анча фарк килади. Ушбу режа-га мувофик, мамлакат алох,ида тавсиф-ли жих,атларни х,исобга олиб, 7 та йирик иктисодий зоналарга, яъни бешта оддий - пойтахт х,удуди, Чхунчхон, Чолла, Кен-сан Намдо ва Кенсан Пукто провинцияла-ри х,амда иккита махсус - Канвон ва Чечжу провинцияларига булинди. Режани бажа-ришда ташаббус уз ракобатбардошлигини ошира оладиган провинцияларга берила-ди. Аввалги х,укумат провинцияларга дав-лат корпорациялари ва идораларини шун-чалик утказишни кузда тутган эди. Шун-дай килиб, янги стратегия худудларни х,ар томонлама ривожлантиришга ва мамлакат худудидан максадга мувофик равиш-да фойдаланишга йуналтирилган. Шунинг билан бирга илмий марказлар ва ишлаб чикаришлар бирлашадиган худудлараро зоналарни киритиш лойих,аларини дав-лат томонидан куллаб-кувватлашни таш-кил этиш режалаштирилди. Ушбу концепция йирик иктисодий зоналарни шакллан-тириш ва худудлар уртасида х,амкорликни фаоллаштириш буйича халкаро тенден-цияни акс эттиради. Шуни таъкидлаб утиш жоизки, марказий хукумат худудлар уртасида мустакил х,амкорликни йулга куйиш ва улар томонидан ракобатбардош иктисодий лойих,аларни амалга ошириш учун асос буладиган бошкариш органи ролини бажаришни режалаштирган.

Ташки иктисодий фаолиятида хукумат собиткадамлик билан савдони эркин-лаштириш х,хамда худудий ва глобал х,амкорликни ривожлантириш курсини давом эттирмокда. Бу биринчи навбатда Жанубий Корея билан х,амкорликни ри-вожлантираётган мамлакатлар билан эр-кин савдо битимларини имзолашга те-гишлидир. Европа Иттифоки, Хиндистон, Канада, Мексика, Хитой ва Япония билан ана шундай битимлар тайёрлашни фаоллаштириш вазифаси куйилган. Бу битим-ларнинг имзоланиши билан мамлакат экс-

порт хажми 1 триллион доллардан ошиб кетиши мумкинлиги башорат килинмокда.

Бирок бундай битимларнинг имзола-нишига эришиш Жанубий Кореядан куп куч, вакт ва сабр-токатни талаб килади. Маълумки, х,озиргача Корея Республикаси Чили, Сингапур, х,амда Швейцария, Норвегия, Исландия, Лихтенштейнни бирлаш-тирувчи Европа эркин савдо ассоциация-си ва Жанубий-Шаркий Осиё давлатлари Ассоциацияси (АСЕАН) билан шундай битимлар имзолаган.

2008 йил бошида мамлакат тулов ба-лансининг такчиллиги 2,6 миллиард долларни ташкил этиб, у 2007 йилдаги курсаткичга нисбатан 1,8 миллиар ддол-лара юкори булди. Шу билан бирга инвестиция даромадларининг усиши, х,амда доллар курсининг пасайиши билан боFлик х,олда валюта зах,ираларининг усиши давом этди. Натижада Жанубий Корея валюта зах,ираларининг х,ажми буйича Хитой, Япония, Россия, Хиндистон ва Тайвандан кейин жах,онда 6-чи уринни эгаллади.

Миллий иктисодиёт

ракобатбардошлигини ва иктисодий усиш суръатларини ошириш максадида Жанубий Корея хукумати илмий тадкикотлар ва лойих,а-конструкторлик ишларига сарф-харажатларни мамлакат ЯММнинг 5%га етказишни режалаштирганлигини таъкид-лаш жоиздир.

2008 йилнинг сентябрида хукумат иктисодий усишнинг янги манбалари булиши керак булган 22 тармокдан ибо-рат руйхатни эълон килди. Янги "усиш ло-комотивлари" орасида альтернатив энергия манбаларини, биофармацевтик техно-логияларни ривожлантириш, ахборот тех-нологияларини янада такомиллаштириш каби устувор йуналишлар белгиланган. Мутахассисларнинг х,исоб-китобларига кура, х,озирда 220 триллион вонни ташкил килган ушбу тармокларнинг кушилган киймати 2018 йилга келиб 700 триллион вондан ошади. Бунда ушбу тармоклар мах,сулотларининг экспорти шу даврнинг ичида йилига 177 миллиарддан то 900 миллиард АКШ долларгача ошиши кузда тутилмокда. 2013 йилгача иктисодий усишнинг янги манбаларига 86 мил-

' 26 ХАЛКАРО ИКТИСОДИЁТ ВА ИКТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАР /

МЕЖДУНАРОДНАЯ ЭКОНОМИКА И ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ

лиард долларлар инвестиция киритиш мулжалланмокда1.

Шу билан бирга, сунгги йилларда жах,он бозорида Жанубий Корея хорижий техно-логиялар ва ноу-хаунинг фаол импортери сифатида х,ам иштирок этмокда. Йилдан-йилга патент туловлари х,ажмининг ошиб бораётганлиги бунинг яккол далилидир: 2005 йилда бу курсаткич 4,5 миллиард доллар, 2006 йили. - 4,7 миллиард дол-ларни ташкил этган булса, 2007 йилда -5,8 миллиард доллардан ошиб кетди.

Молия сох,асидаги салбий тенденци-яларни бартараф этишга х,аракат килар экан, Жанубий Корея х,укумати инвестиция фаолиятига доир бир катор че-клатишларни бекор килишни ва ин-весторларни х,имоялашнинг кушимча чора-тадбирларини кузда тутувчи капитал бозорларини бирлаштириш х,акидаги конунни амалга киритди. Ушбу жужжат банклар, суFурта ва инвестиция компани-

яларига активлар, кимматли ко*озлар ва фьючерсларни бошкариш билан боFлик фаолият билан шуFулланиш имконини бе-риб, аввал амал килган 14та конунни бир-лаштирди. Янги конунга мувофик суFурта компаниялари асосида брокер хизматла-ри курсатувчи, активларни бошкарувчи ва инвестиция масалалари буйича маслах,ат берувчи инвестиция банклари тузилиши кузда тутилган.

Умуман олганда, Жанубий Кореяда х,озирги вазиятга анча хотиржамлик билан каралмокда. Чунки мамлакатда 1998 йилдаги молиявий инкирозини бартараф килиш ва иктисодий ривожланиш-нинг янги боскичига кутарилиш буйича нисбатан катта ва муваффакиятли тажри-ба йиFилган. Бундан келиб чикиб, мамлакатда жорий инкироз х,ам етарли дара-жада тез вактда енгиб утилишига ва яна-да тезкор усишга асос солишига умид боFланмокда.

Адабиётлар руйхати:

Каримов И.А. Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тараккиётини юксал-тириш, халкимиз фаровонлигини оширишга хизмат килади. - Т.: "Узбекистон", 2011. - 44 б.

Каримов И.А. 2011 йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлисидаги маърузаси. Халк сузи, 20 январь, 2012 йил

Абдуллаев О. Минтакалар ва мамлакатлар иктисодиёти. - Т.: "Янги аср ав-лоди", 2009. 282 б.

Ата-Мирзаев О., Тухлиев Н. Узбекистан: природа, население экономика. -Т.: Гос.науч.изд-во "Узбекистон миллий энциклопедияси", 2009. - 240 с.

5. Корея Банки (Bank of Korea ) http://wwwbook.com

1 Корея Банки (Bank of Korea ) http://wwwworldfactbook.com

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 10, 2012

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.