Научная статья на тему '"Жанатас"фосфорит кен орныныц техногендж-булшген ландшафтарында 0с1мд1ктщ табиги 0су жагдайындагы топыракту31лу урд1с1'

"Жанатас"фосфорит кен орныныц техногендж-булшген ландшафтарында 0с1мд1ктщ табиги 0су жагдайындагы топыракту31лу урд1с1 Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
44
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Козыбаева Ф.Е., Бейсеева Г.Б., Дэуггбаева К.Э., Тугелбаев С.О., Ажикина Н.Ж.

По описанию разрезов, заложенных на естественно-зарастающих участках отвала месторождения «Жанатас» были выявлены инициальные признаки почвообразования. На участке, где естественное зарастание имеет характер единичных растений процесс почвообразования почти отсутствует или очень слабо выражен. По профилю всех разрезов заметна дифференциация карликовых горизонтов«Жанатас» кен орныньщ ушндыершщ есймдж табиги жолмен ескен тел1мдершде салынган топырац кескшдершщ сипаттамасы бойынша топырак тузшудщ бастапкы белгшер1 аньщталды. GciMfliK аз ескен жер тел1мдершде топырактузшу урдю байцалмайды немесе ете баяу журедь Барлык казба шундырлардын, кескшдер1 бойынша кыса кабаттарга белшу байкдлады.According to the description of cuts, laid on the natural areas overgrown spoil deposit "Zhanatas" revealed initial signs of soil formation. At the site where the natural overgrowth of plants has the character of individual process of soil formation is almost absent or very weakly expressed. The profile of all the cuts visible differentiation of dwarf horizons.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Козыбаева Ф.Е., Бейсеева Г.Б., Дэуггбаева К.Э., Тугелбаев С.О., Ажикина Н.Ж.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «"Жанатас"фосфорит кен орныныц техногендж-булшген ландшафтарында 0с1мд1ктщ табиги 0су жагдайындагы топыракту31лу урд1с1»

ЭОЖ 631.48

«ЖАНАТАС»ФОСФОРИТ КЕН ОРНЫНЫЦ ТЕХНОГЕНДЖ-БУЛШГЕН ЛАНДШАФТАРЫНДА 6С1МД1КТЩ ТАБИГИ 6СУ ЖАГДАЙЫНДАГЫ

ТОПЫРАЦТУЗЫУ УРД1С1

Ф.Е. Цозыбаева1, Г.Б. Бейсеева1, К.Э. Дэуггбаева2, С.6. Тугелбаев3, Н.Ж. Ажикина1, М. Тоцтар1

б.О.Оспанов атындагы К,азац топырацтану жэне агрохимия гылыми-зерттеу институты1, эль-Фараби атындагы К^азац ¥лттыц Университет?, Фитоинтродукция институты3, e-mail:farida_kozybaeva@mailru, beiseeva2009@mail.ru

«Жанатас» кен орныньщ ушндыершщ eciMfliK табиги жолмен ескен тел1мдершде салын-ган топырак; кескшдершщ сипаттамасы бойынша топырак;тузшудщ бастапк;ы белгшер1 аньщ-талды. GciMfliK аз ескен жер тел1мдершде топырацтузшу YPAici байцалмайды немесе ете баяу журедь Барльщ к;азба шуц^ырлардьщ кескшдер1 бойынша к;ыс^а к;абаттарга белшу байкдла-ды.

К1Р1СПЕ

Техногенездщ дамуына к;арай топырак; жамылгысы елеул1 мелшерде бузы-лады, кей жагдайда толыгымен жойы-лып, жеке аудандардыц экологияльщжаг-дайыньщ бузылуына экеледь Пайдалы цазбаларды ашьщ карьерлж эдкпен енд1ретш аудандарда топырак; жамыл-гысыныц кец аук;ымда жойылуына эке-ледь Пайдалы к;азбаларды карьерлж эдкпен ецщрген кезде пайда болган енеркэсштж ушндыер ес1мдш толыгы-мен жойылган, тасты, микроэлементтер мелшер! (соныц ¡шшде ауыр металдар] ерекше техногенд!к аумацтарды, енеркэсштж шелейтерд! б1лд1ред1.

Ресей галымдарыныц кептеген зерт-теулер! непзшде енеркэсштж ушндыер ерекше экотиптер ретшде цалыптасады. Олар алып жатк;ан ауданы мен эр турл1 бижтжтеп неорельефтщ аккумулятивт1 нышандарын бищ1ред1. Олардыц непзп ерекшелтн осы уйшд1лерд1 цурайтын эр турл1 тау жыныстарынын, (техногендж элювий) к;оспалары курайды.

Булшген жерлер ашылган жэне тау жыныстарыныц ушнд1лерш, цалдьщсак;-тагыштарды, кул ушцщлерш, кем!р жэне тау-кен цазбалау карьерлерш, мунай к;аз-балары мен амбарларын б1лд1ред1. Каз-

балау терещцп 800 м болган кезде 300 га жэне одан да кеп аудандарды алып жат-к;ан (Доцырат Кен орны карьершщ алып жатцан жер1 4 км) карьерлер белгШ. Булшген жерлердщ жалпы келемшщ тек 49,3 мыц гектары ецделген жэне рекуль-тивацияьщ жумыстар журпзшуге тшс. Булшген жерлердщ ец кеп мелшер1 Караганды, Костанай, Шыгыс Казахстан, Ак;мола, Павлодар облыстарында орна-ласцан.

Казбаланган кушнде цалдырылган карьерлер мен уй1нд1лер эрозия урдктершщ орталыгы болып табылады, соныц нэтижесшде олардыц мацындагы жер тел1мдер1 де пайдалануга жарамсыз болып кдлады. Жердщ бетга цабатын жэне тау массивтерш буза отырып, ашьщ тау-кен жумыстары ландшафтарды да езгертедь Шел жэне шелейтп аудандар-дагы ашьщ тау-кен жумыстарыньщ бузу эрекетш ерекше атап эту керек.

Ka3ipri уацытта минералды шиюзат-тарды элемдж енд1руде ашьщ тау кен жумыстары алдьщгы орындарга ие. Олардыц MeHiuiKTi салмагы: KOMip - 34 %, жэне курылыс материалдары - 97 % курайды. Жер асты цазбалау жумыстарымен айна-лысатын мекемелердщ пайдалы цазба-ларды внд1ру кезшде булд1рген жерлер!

б1рнеше мыц гектар жерлерд1 алып жатыр.

Техногенез жагдайында топырац-туз1лу урдктерш зерттеу булшген жер-лерде рекультивация жумыстарын журпзу жэне халык; шаруашылыгында оларды цайта пайдалану, сондай-ак; булшген жерлерд1 жалпы цалпына келт1ру ушш теорияльщ база болып табы-лады. Сондьщтан, техногенез жагдайын-да топырак;тузшу урд^стерш зерттеуге багытталган зерттеулер езект1 мэселе-лердщ б!р1 болып табылады.

Жумыстыц нeгiзгi мацсаты: топырак;-тузыу урдюнщ жылдамдыгы мен багы-тын айцындау жзне техногендж-булш-ген жерлерд1 топырак;-экологиялык; функ-циялары бойынша багалау.

Алгашцы топырацтузшу урдга бас-талган эр турл1 уак;ытта к;азбаланган тел1мдер жэне ашылган жыныстардьщ физикалык^ физикальщ-химиялык^ хи-миялык; жэне биологиялык; к;асиеттер1 айцындалды.

ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ ЖЭНЕ ЭД1СТЕР1

Зерттеу нысаны «Жацатас» фосфорит кен орны болып табылады. «Жацатас» кен орнына уш: Солтустж-батыс, Орталык^ Оцтустж-шырыс карьерлер1 юредь Орталык; карьер 4 блоктардан турады. Оцтустж-шыгыс карьерше -Тогызбай жэне Бурютт1 жер тел1мдер1 юредь Зерттелген нысан Жанатас к;ала-сынан оцтустж-шыгыс багыттатещз дец-гешнен 700 - 800 м бижтжте Шопщабу-лацтау жэне У л кен Ацтау тауларында орналасцан. Кен орныныц солтустж жэне солтустж батысындагы топырац-тар - таудыц кэд1мп сур топырацтары. Оцтуст1к жэне оцтуст1к шыгыста сургылт цара цоцыр топырак;тар, ал олар оцтустж батысца царай ксероморфты сургылт к;ара к;оцыр топырацтарга етедь Гранулометрияльщ цурамы бойынша

бул топырацтар орташа кумбалшьщты. «Жацатас» - uieriHfli тектеп фосфорит кен орны. Пайдалы цазбалары - доло-миттер, доломиттенген эктастар, фос-фатты-кремнил! так;та тастар, кремний. Рудальщ емес минералдар: халцедон, кварц, дала шпаттары, кремниль балшьщты тацта тастар, пирит, кальцит, карбонаттар. Уытты элементтер - куюрт, cUtí, цоргасын, мышьяк кездеседь Жацатас кен орныныц фосфориттер1 тыгыз усак; TyñipmiKTi к;урылымдагы сур, к;ара сурдан к;ара TycTire дешнп тузипмдер: фосфат TyñipmiKTepi жэне оолиттердщ диаметр! 0,08-0,2 мм. Руданыц тыгызды-гы 2,5 - 3 г/см3, цаттылыгы 4-5. Жетекпп минерал - фторкарбонатапатит. EpiMeñ-tíh цалдьщтагы басца минералдар: халцедон, кварц жэне кейде (кумды турле-ршде) далалык; шпаттар кездеседь Акцессорлык; минералдар (латынныц accessorius — к;осалк;ы): б1рл1-жарым циркон, турмалин, мушзталшыц, флюорит, глауконит, хлорит тушршжтерь Кура-мында карбонат бар турлершде доломит пен кальцит кездеседь Конкрециялыц фосфориттер, сондай-ац эктасты немесе фосфаты цементпен 6ipre фосфорит™ конгломераттар сирек кездеседь Кара-тау-Жамбыл енеркэсштж кешеш eHflipi-сшщ к;алдык;тары шекарасы нацты белпленбеген езшдж 6ip биогеохимия-льщ провинция курган.

ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1 ЖЭНЕ ТАЛИБЫ Л АУ «Жацатас» кен орнында узындыгы, eHi жэне терецщп бойынша параметр-лер1 эр турл1 3 карьер бар (1-4 сурет). «Ортальщ» карьершщ узындыгы 10,74 км, eHi 400 м, терецщп 120 м. «Оцтустж-Шыгыс» карьершщ узындыгы 3,3 км, eHi 350 м, терецщп 90 м. «Солтустж-Батыс» карьершщ узындыгы 4,1 км, eHi 350 м, терецщп 80 м.

2-сурет - «Жацатас» фосфорит уйшдыер1

3- сурет - Ушндшщжалпы KepiHici

«Орталык;» карьерше эксперимент ретшде балык; ж1берыген, ол к;арк;ынды турде кебеюде (1-сурет].

Ушндще еамджтер жеке-жеке топ-танып немесе эр жерде сирекжеке ескен. 6ciMfliK жамылгысы шелейттж-дала eciMfliKTepi: Астьщ туцымдастар -Gramineae арпаган - Bromus tectorum L, к;аратау селеушщ- Stipa Karatauviensis Roshev. сирек кездесетш даналары, Ephedraceae туцымдасыныц - цызыл тамыр цылша Ephedra intermedia Schrenk eciMfliri. Шаршы гулдыер туцымдасынан - Cruciferae - Маршал ацбас курайы -Erysimum marschallianum Andrz. Соны-мен цатар курдел1 гулдыер туцымдасы-

4-сурет - «Солтустж-Батыс» Kapbepi

нан - Compositae жусан - Artemisia terrae albae Krasch., тау сагыз -Scorzonera tau-saghyz L., эфемерлер кездеседь

Зерттеу жумыстары оцтустж шыгыс ушндшщ 10 жэне 14 ушндыершде ЖYpгiзiлдi.

Ушндшщ к;азбаланганына 50 жыл (1960 жылдан 6epi) болган. Ушндыердщ шетшде жоталы-к;ырк;алы ушнд1 туршде Ti36eK цурайтын ушлген YЙiндiлep жатыр. 14-уйшдще еамдж жацсы ескен. бамдж жамылгысы 80 %-ды цурайды. Бул ушндще микрорельеф, eciMfliK жамылгысы жэне ушндшщ ещспгш еске-ре отырып, 2 топырак; к;азба шуцк;ыры цазылып, KecKiHi сипатталды.

1 - цазба шущыр ушндшщ оцтустж-шыгыс белшнде к;азылып, k6ckíhí сипат-талды. Мунда непзшен карбонатты жыныстар кездеседь 10 % HCl бетю к;аба-тынан бастап буюл кесюн бойынша к;ай-найды. Топырацтузыу ypflici ушндшщ топырацгрунттарыныц бетю к;абатта-рында байк;алады. Keñ6ip жерлерде мук колониялары кездеседь Жел багыты оцтустж-шыгыстан 13,6 м/сек.

0-2 см - Жогаргы цабаты куцпрт туске боялган, тастыщиыршьщ тасты, тамырлар кеп, тамыр туктер1 сирек кез-десед1, кургак^ тыгыздалган. Киыршьщ тастар арасындагы цумбалшьщты жыныстан тамыр туктер1 еткен. ¥сак; кумырыск;алар кездеседь Келес1 к;абатк;а eTyi айк;ын.

2-5 см - Сургылт - куба, 30 жыл шшде бетю 0-5 см цабат топырак;тузыу урдкше ушыраган. Тастыщиыршьщ тасты, тыгыздалган, тамыр тукшелер1 терецге таралган, цургак^ euiöip куцпрттену жок^ ^умбалшьщты, келес1 к;абатк;а eTyi Tyci бойынша ай^ын.

5-10 см - Куба к;оцыр рещц, тыгыз-далган, тасты-к;иыршык; тасты, к;ой тастар, тамырлар жэне тамыр тукшелер1 кез-деседь келес1 к;абатк;а eTyi айк;ын.

10-40 см - Куба, тыгыз, тасты-щыршьщ тасты. Кесюн бойынша туз цыпщылын тамызганда ^айнайды.

2-щзба шущыр. 1-к;азба шуцк;ырдан 500 метр жерде цазылган. 9с1мджтер сирек ескен, астьщ туцымдастар жэне эр турл1 шептер кездеседь

0-1 см - Шымды к;абат, куцпрт-сур, цургак^ борпылдац, кесект1-тушршжт1, тасты-циыршьщ тасты, астьщ туцымдас еамджтердщ еткен тамырлары кеп. Келеа к;абатк;а eTyi Tyci бойынша айк;ын.

1-5 см - Куцпрт-сур, тыгыздалган, Курган, анда-санда тамыр тукшелер1 кез-деседь Буюл кесюн бойынша туз цыпщы-лын тамызганда к;айнайды. Келеа к;абат-rça eTyi айцын.

5 - 30 см - Куба-цоцыр, к;ой тастар, тас-тыщиыршьщ тасты, кесюн бойынша анда-санда тамыр тукшелер1 жэне тамыр к;алдьщтары кездеседь

lO-yumdi 3-цазба шущыр. Оцтустж-шыгыс карьершщ солтустж жагында цазылды. Эамджтерден гулдеп турган жэне жемк беру кезецшде шецгел (Halimodendron halodendron (Pall) Voss) кездеседь Жел жылдамдыгы 12,8 м/сек, багыты батыс, солтустж шыгыск;а царай. Ауатемпературасы 38-40°С.

0-1 см - Жартылай mipireH eciMfliK туамдерь

1-2 см - Куцпрт-сур, кургак^ тасты-циыршьщ тасты, тыгыздалган, к;иыр-шьщ тас пен тастьщ арасында KeyeKTi цумбалшьщты жыныс бар, тацташалы-к;абыршак;ты, тамыр тукшелер1 кой тас-тарды орап жатыр, кумды кумбалшьщ усак; к;ара кумырск;алар кездесед1,келеа к;абатк;а eTyi Tyci жэне ылгалдылыгы бойынша айк;ын.

2-10 см - Кубащоцыр, кумдак; фрак-циялар, ipi кум, тамыр талшьщтары бар, HCl-нан буюл кесюн бойынша к;айнайды. Келес1 к;абатк;а eTyi айк;ын.

10-22 см - Коцыр рецкт1 куба, тасты-циыршьщ тасты, ылгалданган, олардьщ арасында цызгылтщоцыр балшьщ кез-десед1.

22-30 см - Коцыр, балшьщты, тацта-шалы-к;абыршак;ты белшектерге ыды-райды.

30-40 см - Коцыр, тамыр жуйей 40 см таралган, буюл кесюн бойынша тамыр тукшелер1 кездесед1, жогаргы цабатында усак; кумырск;алар кездеседь

4-щзба-шущыр шецгел ecin турган жердщ мацында к;азылды. Бетю к;аба-тында eciMfliKTYciMi аз, туз к;ыпщылынан к;айнауы бетю цабатынан басталады.

0-1 см - Сургылтщоцыр, кургак^ бор-пылдак TyñipmiKTi-TacTbi, бос KeceKTi, к;абыршак;ты, тамырлар таралган, келес1 к;абатк;а eTyi Tyci бойынша айк;ын.

1 - 6 см - Коцыр, тыгызырак^ к;ургак^ тушршжтьтасты, тасты-к;иыршык; тасты, тамырлар тарамдалган, келес! к;абат-к;а ету1 курылымы бойынша айцын.

6-15 см - Сургылт-к;оцыр, дымк;ыл, тыгыз, цумбалшык^ тасты-циыршык; тасты, тушрипкп-унтацты, тамыр тукше-лер1 кездесед1, келес1 к;абатк;а ету1 туй бойынша айцын.

15-27 см - Куба-^оцыр, дымцыл, тыгыздалган, тасты-циыршык; тасты, усак;-жацгак;ты-тацташалы, 40 см дейш шецгелдщ юндж тамыры кездесед1, тамыр тукшелер1 кездесед1, келей к;абат-ца ету1 туе! бойынша айцын.

27-40 см - Сургылт, тыгыз, дымк;ыл, тасты-циыршьщ тасты, кесюн бойынша шецгелдщ тамырлары кездесед1, грунт-тьщ бетю к;абатында 1р1 кумырсцалар кез-деседь буюл кескш бойынша НС1-тамызганда цайнайды.

5-цазба шущыр. Бул цазба шуцк;ыр 4-к;азба шуццырдан 700 метр жерде цазыл-ды. 0с1мдж сирек эр жерде жек топтанып оскен.

0-7 см - Куцпрт-сур, борпылдак^ цургац, унтацты-шацда^, тасты-щыр-шыц тасты, тамыр тукшелер1 сирек кез-деседь Келес1 к;абатк;а ету1 к;урылымы жэне туа бойынша айк;ын.

7-16 см - Куцпрт сур, тыгыздау, цурга^, тасты-циыршьщ тасты, кесекть шацдак^ тамыр тукшелер1 сирек кезде-седь Келес1 к;абатк;а ету1 айк;ын.

16-30 см - Ашыц-сур, тыгыз, тасты-циыршьщ тасты, тамыр тукшелер1 кезде-седь келес1 к;абатк;а ету1 туе! мен цурылы-мы бойынша айцын.

30-50 см - Сургылт к;уба рецкп, дым-к;ыл, тугел тасты-циыршык; тасты, кремний жэне доломита жынысты белшек-терден к;уралган, буюл кесюн цайнайды.

6-щзба шущыр. Бетю цабаты 7° ецктжпен тепстелген. вамдж жамыл-гысы20%.

0-2 см - Куцпрт-сурдан к;ошк;ыл туске дейш шымды, ыпр^ен еамдж к;алдык;та-

рынан турады, келес1 цабатца ету1 туе! мен курылымы бойынша айк;ын.

2-8 см - Куба-к;оцыр, к;ургак^ к;ум бал-шьщты, шацды-унтацты, тасты-к;иыр-шыц тасты, тамыр тукшелер1 тарамдал-ган, келеп к;абатк;а ету1 цурылымы бойынша айцын.

8-15 см - Цоцыр, дымцыл, тыгыз, уса^-унта^ты-кумдак^ цумды, тасты-к;иыршьщ тасты, тамыр тукшел ер1 кезде-седь

15-40 см - К^уба цоцыр, дымк;ыл, тыгыз, тасты-циыршык; тасты, тамыр тукшелер1 тарамдалган, туз цыищылын тамызганда буюл кесюн бойынша к;ай-найды, бетю цабатында усак; к;умырск;а-лар, кебелектер кездеседь

7-щзба шущыр. 6 к;азба шуццырдан 11° ещепен солтустж-батыск;а к;азылды. бамджтен ак; жусан жэне сур жусан, астьщту^ымдастар кездеседь

0-2 см - Куцпрт рен,д! сур тусп, аздап шымды, борпылдац, цургац, тушрынкп-унтак;ты-^иыршьщ тасты, бетю жагында циыршьщ тастар, келеа к;абатк;а ету1 туе! мен цурылымы бойынша ай^ын.

2-7 см - Коцыр, тыгыздау, к;ургак^ тас-ты-циыршьщ тасты, унта^ты-циыршык; тасты, тамыр тукшелер1 кездесед1, келес1 цабатца ету1 туе! мен к;урылымы бойынша айцын.

7-14 см - Сургылт-цуба, дымцыл, тыгыз, ^иыршьщ тасты-тастак^ туй1р-шжтькесект1 цумга ыдырайды, усак;-к;иыршьщ тасты), тамырлар мен тамыр туктер1 кездесед1, келес1 к;абатк;а эту! к;урылымы бойынша айк;ын.

14-40 см - Коцырцай, 19-25 см бастап к;иыршьщ тастар жэне усак; к;ой тастар к;абаты, 1р1 к;иыршык; тастар мен тастар, терещректе к;оцырк;ай, дымк;ыл, тыгыз, балшьщты, тамыр туктер1 мен уса^ тамырлар кездесед1, бук1л кеск1н туз цыпщылын тамызганда цайнайды.

8-щзба шущыр. Астык; тук;ымдас ес1мджтер ейп турган тел1мде ^азылды,

тастардьщ арасында еамдж к;алдьщта-ры кездеседь Цазба шуцк;ыр к;азылган жердщ бетшде тастар мен к;ой тастар кеп.

0-3 см - Куцпрт тустен цопщылга туске дешн еамдж к;алдьщтары кезде-седь кургак^ тастардьщ арасында куцпрт тусп еамдж кдлдьщтары бар, келес1 цабат^а ету1 туй бойынша айк;ын.

3-7 см - Ашьщ-сур, борпылдак;, тушршжт1-унтак;ты-кесект1, кум, к;иыр-шьщ тастар кеп, тастыщиыршьщ тасты, тамыр туктер1 тарамдалган, келеа к;абатк;а эту! тYci жэне цурылымы бойынша ай^ын.

7-35 см - Тотты-саргыш, дымк;ыл, Кумбалшьщты, тастыщиыршьщ тасты, ацшыл карбонат тузШмдер1 бар, кесюн НС1 тамызганда цайнайды.

9-щзба шущыр. Бул к;азба шуццыр 8 цазба шуьщырдан темешрек, жусан ескен тел1мде к;азылды.

0-2 см - Сургылт, ппр1ген еамдж туамшщ куцпрт дацтары кездесед^ борпылдак, цургац, циыршьщ тасты-тастак^ жещл цумбалшьщ кумдак^ жеке кумбал-шьщ кесектеръ уса^ куысты, тамыр тукшелер1 тарамдалган, келес1 к;абатк;а ету! туа жэне цурылымы бойынша айк;ын.

2-15 см - Коцырк;ай рецкт1 кубалау, тыгызырак^ кургак^ тасты-циыршьщ тас-ты, цумбалшыцты, цабыршацты-тацташалы, усак;-кесект1, тамыр жуйеа жацсы тарамдалган, келеа к;абатк;а ету1 б1ртндеп.

15-40 см - Куба-к;оцырк;ай, онша тыгыздалмаган, кургак^ циыршьщ тасты, так;ташалы-жацгак;ты-призма тэр1зд1, ^умбалшьщты, б1рл1 жарымды тамыр туктер1 кездесед!, буюл кесюн бойынша туз цьшщылын тамызганда к;айнайды.

Ушндшщ еамдж ездтнен ескен тел1мдершде салынган осы цазба шуцк;ырлардыц сипаттамасы бойынша бастапцы топырак;туз1лу белплер1 аньщ-

талды. бамдж еспеген немесе б!рл1-жарымды еамдж ескен жерлерде топы-рак; туз ¿л у урд!а ете элаз журед1 немесе топырак;тузыу урдга журмейдь Барльщ к;азба шуццырлардыц кесюндер1 бойынша цыск;а цабаттарга белшу1 байк;алады.

10-цазба шуццыр 14-уйшд1ден шьнысца царай 100 метр жерде, ею еще жондардьщ арасында к;азылды, ес1мдж жамылгысы астьщ-туцымдас-жусанды. Кесюн бойынша ипр1ген тамырлар, цара тут капролиттер кездеседь Сур топы-рацтар биогецщ топырацтар болып табы-лады. Бунакденел 1л ердщ уялары ете кеп.

0-7 см - Сургылт, борпылдак, к;абыр-шацты-кесект^ усак куысты, тамыр тукшелер1 тарамдалган, 2 см диаметр-деп 60%-дай циыршьщтас кездесед1, уак; к;иыршьщ тасты, келеа к;абатк;а ету! туе! жэне курылымы бойынша айцын.

7-21 см - Ашьщ-сур, кургак^ тыгыз-далган, тушршжт1 - кесект1 - унтак;ты, усак; куысты уак; тастар юрмелер1 бар, орташа кумбалшьщты, бунавденель лердщ кептеген шдер1 бар, усак; тамыр тукшелер1, 1пп капролиттерге толы уялар кеп, жусанньщ б1рл!-жарымды жуан тамырлары тарамдалган, келес! рабатка ету1 тус1жэне курылымы бойынша ай^ын.

21-43 см - К°ЦЬфк;ай рецкт1 куба тусп, ете тыгыз, карбонаты сызьщтар кез-десед1, кургак, тыгыз, кесект1-жацгак;ты, усак; куысты карбонат дэндерь ш1р1ген тамыр к;алдьщтары кездесед1, бунакде-нелыерд1ц уялары кеп, жусан тамырлары етед1, эр турл1 мелшердеп усак; к;иыршьщ тастар кездеседь туз к;ышк;ылын тамыз-ганда жак;сы к;айнайды, келес1 к;абатк;а ету! б1ртндеп.

43-67 см - Куба, дымк;ыл, к;урылымы бойынша онша тыгыздалмаган, капролиттер бар, усак; к;иыршьщ тастар кезде-сед1, тыгыз, жан,гак;ты-кесект1, цнр1ген тамыр ^алдьщтары, бунаеденел1лерд1ц куыршак;тары, цабьщтары жэне олар-

дьщ уялары кеп кездесед1, жусан тамыры кездеседь келеа к;абатк;а ету1 б1ртндеп.

67-100 см - Карбонаттардьщ ащныл дацтары бар к;уба туст1, теменге к;арай тыгыздау, дымцыл, туз цыпщылын тамызганда жак;сы цайнайды, ете берж, ¿рЬжацгакты-кесектьунтацты, тамыр туктер1 жэне еймджтщ жуан тамырлары кездеседь борпылдак; жерлер (жануар-лардьщ цазган жерлер1), ацтацгыл туршде карбонат жиналымдары кезде-седь

Топырацтыц ылгалдылык; дэрежей топыраюпплж урдктерге эсер етедь Одан баск;а, ылгалдылык; дэрежес1 топы-рак;тыц курылымына, цурылысына жэне т.б. эсер етедь Гигроскопияльщ су топы-рак;та тек буга айнала отырып к;озгала алады. Оны ес1мдж пайдалана алмайды. Топырацтагы гигроскопияльщ судыц мелшер! топырацтыц грануломерияльщ жэне химияльщ цурамына байланысты. Органикальщ зат жеиспейтш топырац-тарга Караганда, органикальщ заттарга бай топырак;тар ылгалды кеб1рек жинау-га к;аб1летть Зерттелетш нысандардагы топырак; ылгалыныц непзп кез1 жауын-шашын болып табылады. Оныц мелшер1 жэне таралымы осы жердщ климаты мен метеорологияльщ жагдайына байланысты. Топырацгрунттарына ылгалдыц тусушщ еюнип кез1 топырак; грунттары-ныц бет1 жэне бетю цабаттарына (10-15 см) атмосферальщ ылгалдыц кон-денсациясы болып табылады. Кесюн бойынша далальщ ылгалдыц мелшер1 шамалы гана. Топыра^грунттарыныц бетю цабаттарына Караганда теменп к;абаттарында ылгал кеб!рек. Ол кепт-еген факторлармен байланысты. Цазба шуццырлар непзшен тепстелген те-л1мдерде цазылган. Зерттелген тел1м-дерде бетю ушцщ жыныстардьщ уплу1 жэне су эрозиясы урдктершщ салдары-нан жинацталуы мумюн усак; фракция-

лардыц артуы байцалады. Лессиваж урдктершщ салдарынан усак; фракция-лар топырацгрунттарыныц теменп цабаттарына шайылып, жиналады. Олар-дьщ сщ1ру к;аб1лет1 жацсы жэне аздаган ылгалды сщ1рш алады.

Жас топырацтарда алгапщы жылда-ры гумустыц тузыу1 аккумулятивтж сипатта болады. Осыган байланысты педогенездщ бастапцы кезещнде к;алып-тасатын гумус кептеген галымдардыц шюршше гумус болып табылмайды, ол органикальщ цалдьщтарыныц езге-рушщ аральщ ешм1, сондьщтан оны органикальщ зат деп атау керек дейд1 [1].

Ушндшер жагдайында топырац-тузшу урд1сш айцындаушы мацызды ком-поненттер гумус заттарыныц деграда-циясы, гумустузыу, гумус жинацталу жэне гумификация болып табылады. Тех-ногендж экожуйелердеп гумустузыу аймацтьщ топырак;тарга уцсас механизм-дер бойынша жузеге асырылатыны аньщ-талды [2-4].

Утндшщ топырацгрунттарын химияльщ талдауларыныц нэтижелер! (1-кесте) гумустыц мелшер1 бойынша уйшдыерде топырацтузглу урдкшщ баяу журш жатцанын керсетть Барльщ цазба шуццырлардан 0-1; 0-2; 0-5 см алын-ган топырацгрунттарында теменп цабаттарына Караганда гумустыц мелшер1 жогары. Гумустыц мелшер! мен еамджтщ ездтнен есу! жагдайында ес1мджтщ жайгасуы, сирект1г1, жак;сы есу1 арасындагы байланысты атап ету керек.

Зерттеу нысанындагы 1, 2, 3, 5-к;азба шуцк;ырлардыц ортацгы жэне теменп цабаттарында жалпы фосфордыц мел-шер1 жогары. Бул грунт1ш1л1к химияльщ урд1стермен, жыныс минералдарымен фосфордыц жаца к;осылыстар тузу1мен байланысты болуы мумюн. Жылжымалы фосфор мелшер1 топырацгрунттарыныц

1- кесте - Жанатас кен орнынын, ушндшершщ топырак;грунттарыныц агрохимиялык; сипаттамасы

Казба Терец- Гумус Жалпы Гипс, Гидр со2, Жалпы, Жылжы-

шуцк;ыр д1г1, см % азот, % % азот, % % малы,

нем1р1 мг/кг мг/кг

Р205 К20 Р205 К20

1- Казба 0-2 1,10 0,070 0,21 28,0 6,75 2,6 0,80 21 80

шуцк;ыр 2-5 0,38 0,042 0,36 19,6 6,82 4,5 0,73 8 50

14-уйшд1 5-10 0,028 0,15 16,8 4,78 7,3 0,80 8 50

10-40 0,028 0,18 11,2 5,42 6,9 0,94 8 50

2- Кдзба 0-1 1,03 0,070 0,58 16,8 4,78 2,8 0,73 19 50

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

шуцк;ыр 1-5 0,24 0,028 0,19 8,4 5,80 3,1 0,61 13 30

14-ушнд1 5-30 0,028 0,25 5,6 7,97 2,8 0,55 19 30

3- Казба 0-2 1,75 0,084 0,16 11,2 5,54 6,0 0,95 100 210

шуцк;ыр 2-10 1,14 0,028 0,34 19,6 5,93 5,0 1,10 30 100

10-уйшд1 10-22 0,042 0,63 11,2 7,0 8,26 1,10 12 140

22-30 0,056 0,43 14,0 7,07 6,2 1,40 8 180

30-40 0,056 0,65 11,2 7,97 2,2 1,16 10 120

4- Казба 0-1 1,30 0,126 0,28 28,0 1,61 2,2 1,65 49 180

шуцк;ыр 1-6 0,68 0,042 0,14 16,0 0,98 2,0 1,83 8 90

10-уШнд1 6-15 0,070 0,20 11,2 2,56 2,8 1,74 8 100

15-27 0,042 0,37 14,0 3,70 2,48 1,83 8 110

27-40 0,070 0,16 8,4 2,24 1,8 1,93 8 70

5- Кдзба 0-7 1,44 0,056 0,19 14,0 4,91 0,88 1,33 14 170

шуцк;ыр 7-16 0,45 0,056 0,17 8,4 9,37 1,16 1,25 8 130

10-ушнд1 16-30 0,042 0,26 5,6 6,82 4,5 1,25 8 30

30-50 0,028 0,44 5,6 10,6 4,8 1,18 8 50

6- Казба 0-2 2,48 0,168 0,16 33,6 3,82 2,8 1,33 79 160

шуцк;ыр 2-8 0,62 0,098 0,21 22,4 3,70 2,68 1,45 25 100

10-ушнд1 8-15 0,056 0,26 14,0 3,50 2,60 1,40 12 90

15-40 0,042 0,17 8,4 3,38 2,4 1,74 10 80

7- Казба 0-2 0,93 0,084 0,07 22,4 5,29 1,44 2,11 56 410

шувдыр 2-7 0,41 0,070 0,17 19,6 4,33 1,44 2,20 12 230

10-уйшд1 7-14 0,042 0,15 14,0 4,52 1,32 2,11 8 160

14-40 0,028 0,47 14,0 6,37 1,08 2,01 6 140

8- Цазба 0-3 2,48 0,154 0,30 42,0 3,70 2,6 1,33 120 280

шуцк;ыр 3-7 1,17 0,112 0,43 22,4 5,48 1,28 1,83 32 370

10-уйшд1 7-35 0,056 0,31 16,8 5,86 2,0 1,83 12 210

9- Казба 0-2 2,14 0,168 0,29 25,2 5,56 0,96 1,33 54 270

шуцк;ыр 2-15 0,52 0,056 0,29 16,8 5,52 0,68 1,66 9 130

10-уйшд1 15-40 0,07 0,028 0,34 14,0 6,0 0,55 1,76 6 100

10- Казба 0-7 2,02 0,154 0,26 30,8 7,75 0,12 1,93 24 350

шуцк;ыр 7-21 1,14 0,154 0,14 25,2 8,89 0,104 1,93 4 170

Аймацтьщ 21-43 0,86 0,098 0,32 28,0 9,84 0,104 1,84 4 110

топырац 43-67 0,69 0,084 0,45 19,6 11,1 0,104 1,76 3 90

67-100 0,65 0,084 0,48 19,6 12 9 0,096 1,58 3 80

жогаргы цабаттарында кеп, ал теменп цабаттарында азырак;. Ушндшщ топы-ра^грунттарындагы жылжымалы фосфор мелшер1 жеткШкп деп санауга бола-ды, осыган царамастан фосфорит кен орнындагы топыра^грунттарындагы фосфордьщ мелшершщ эр турл1 екенш атап етуге болады. Зерттелетш топырак;-грунттарыньщ жылжымалы калиймен к;амтамасыз етшу1 де эр турль Оньщ мелшер1 кептеген топыра^ улплершде орташадан (30-270 мг/кг) жораргы мелшерге дешн (410 мг/кг) болады.

Алгапщы сукцессияларда еамджтщ дамуы сингенез тиш бойынша [5] - ягни аумакда епмджтщ есу жолымен журедь Бул жол белгШ б1р аумак; уппн жэне белгШ б1р езара царымщатынастыц цалыптасуы ушш олардыц арасындагы курес удерМн бшд1ред1. Техногендж сук-цессияны сипаттау ушш мамандар Л.Г. Шенников [6] усынган схеманы пайдала-нады. Ол жалацаштанган субстратта еамджтщ цалыптасуыныц уш непзп сатысын белед!: 1) епмджтер арасында

а

5-сурет - Ушндшерде еамджтщ е турган жэне же

даудыц керсету1 бойынша жас топырак;-тарда непз1 тамыр массасы 0-10 см тер-ецджке шогырланган. Статистикальщ талдау фитоценоздардыц жер бетшдеп жэне жер асты белжтершде елеул1 айыр-машыльщты аньщтауга жагдай жасады, оньщ ез! еамдж жамылгысыныц б1р-келю жайгаспаганын сипаттайды. Тамыр биомассасыньщ варияцияльщ коэффициент! 36-79 %, шепнде, 6 - цазба

елеул1 б1р езара царымщатынас жоц пио-нерлж топтама; 2) еамджтер арасында белгш б1р царамщатынастар пайда бола-тын, алайда б1рлестжтщ таралу сипаты фрагментарлы топтамалы-буталы шепт! б1рлестжтер; 3) б1рлестж элементтер! арасында болатын бэсекелестж децгеш-не сэйкес келетш жеке турлердщ жайга-суы жэне еамджтер арасындагы езара царым-цатынас аралас сипат алатын диф-фуздьщ б1рлестж. Ушндшерде еамджтщ табиги жолмен есу1 жагдайында еамджтщ цалыптасуыныц ею кезецш: пионерлж топтама жэне топтамалы-буталы шепт1 б1рлестжтерд1 атап етуге болады (5-сурет).

Шептес1н ес!мд1ктерд1ц жер бетшдеп фитомассасыныц биологияльщ ешмдипп шшен ору эдюмен (1x1 м2 4-цайталанымда) есепке алынды. Тамыр жуйес1 монолиттер (25x25) эдгамен 4-цайталанымда алынып, диаметр! 1 мм елеуш арк;ылы жуылып, есептелшдь

бамджтщ жер асты жэне жер устшдеп белжтершщ ешмдшгш айцын-

в

[пнен есу1: а. тау сагыз;б,в гулдеп : берген шецгел

шуццырда 77 % жете отырып, ауытциды. Шшеннщ вариацияльщ коэффициент! 9 цазба шуцк;ыр мацында 79,6 % цурады. Аймацтьщ топырак;та тамыр биомассасыньщ вариацияльщ коэффициент! 38,266,1 % шепнде (3-кесте).

вамджтщ фитомассасыныц биологияльщ ешмдшгшщ нэтижеа 2-кестеде бершген.

M

H > н» o Sc о a 2 i CT1 Й я s OJ pj 43 Я ы w H o\ я g вз ■я E н< Я Я er Р чО 9 я аз Sc со й- X № е. Е «3 я я Е Р ^ 00 9 я ►< ВЗ Sc И й- « S Bi Ï3. Е ч< Я Я Е Р 9я «s ы Sc " й- 04 X № Е •< я я Е V ON 9 я K¡ S3 Sc " й- X № S. E 4< я я Е V H-1 9 я ►< ВЗ Sc " й- 04 X № Е я я Е V Е ^ Х< Я Я Ъ) ■Я й. er о\ £ » 1 >< Sc х" ь. в Н< я я гз -я а er о\ £ !" M 1 -< Sc х' h (U ы о\ ВЗ в н< я я Е T3

Тамыр 3 n 2 a в CD X К? а Е тз 3 о a 1=1 E П) X 5? а Е тз 3 n а а Е п> X S? г Е ТЗ n S" 1=1 E n> X г? г Е ТЗ n s" 1=1 Е m X $ s Е ТЗ 3 n s а Е П) X s? г Е ТЗ n s" а Ê пз X г E ТЗ n К а Е ев X аз n s ь я OV ф

о ■ КЗ о n а 0 1 M О о а

N3 ь» к 00 0J 00 40 41 H» 41 Ol N3 ON vO ¿o о сл о чО СЛ СЛ 00 КЗ 00 со ^ 00 КЗ 0П КЗ 00 СЛ СЛ I-» Ol ON ON КЗ КЗ 00 00 vO КЗ КЗ vO I-1 M In о 0J о 0J КЗ р к СЛ 00 00 КЗ ON КЗ ^ ON СЛ КЗ 00 41 00 о КЗ ь1 ^ к чО чО к СЛ я X ч " №

M ^ к ь» № h-k vO 00 ON Vi 00 ^ 00 00 о In О к чО M ^ 00 o\ 4i ON КЗ 00 M vO о 40 о 41 о ON КЗ 00 h-i kl СЛ M 00 КЗ о kl 00 ^ 0J 0J со о\ КЗ 00 00 КЗ M "чО 0^ I-» о о 0J ON СЛ о "vD чО СЛ 41 ON M 00 0^ In 00 N

VI о сл 00 чО У 00 o\ Ol 00 M M У КЗ СЛ О о чО Oí КЗ к1 00 00 со к ь1 СЛ о 00 vO СЛ о СЛ 00 w In OJ ¿-к ki l-k СЛ о 00 СЛ 00 о н» о 0J СЛ v£3 о ON СЛ 'vD 0J l-i H» ON о "чО 00 У1 к о СЛ о к 00 К1 СЛ о чО со СлЗ к 0J о "чО 00 КЗ к чО s

№ Р4 сл ^ 00 00 ф. OJ 00 41 чо h-1 СЛ 4i 00 о ON о h-» О N3 О OJ b» 41 чО In ON КЗ ON СЛ ь» 00 00 00 ь» Vi ON 1Л о 00 l-k о ON In 00 vj 41 kl 00 Ol СЛ КЗ чО о l-k чО о СЛ 00 H» 00 41 00 о ^ КЗ к 0J н-к КЗ 41 I-1 0J 0J о СЛ 0J СЛ In 00 чО ON чО sÇ оч

к V] ^ ON N3 o\ 00 (Л СЛ Vi о* ON In ON N3 чО ON KJ l-k Kl КЗ КЗ СЛ чО КЗ н» 00 00 4J M о Kl ki vO l-k vO о H» ^ ON h-1 0^ о КЗ КЗ KJ 00 чО 1-к ON 1л ON о\ H» КЗ vD н» 41 ON СЛ 00 о н-к ON к КЗ ON ON I-1 ON к 00 M ^ о 00 чО к .ТЗ vP 0s

О M I-» О 0J чО О о к 00 о к 41 о О M чО О O O o чО о о СЛ о KJ 00 СЛ о о ^ 00 о о 00 о о ь» СЛ о о КЗ KJ о о 00 vû о кз 00 о о о ON о о 0J о о к о КЗ о о СЛ 00 о о КЗ 41 о к 41 о о КЗ чС о о 0J о р к о о КЗ о о чО 00 .X в "1 <u

UJ

я fí n H ев i

CD

n g'

й я о\ s о s

03 Ci

о № n

E s cr

Я

n H № H

s

о H

s я

03 ¡4

E я

cd

JE

CD ta 45

03 I-1 Sc о 2 i й ы ■3 W d ON СГ (u * E о д. S Я E cr B-3 я -< 4Û sc 4, N— Я X »3 la w ■й- ON ВЗ E Ч< я я Е ■р h-» 0 1 >< 00 SC ± —■ Я X № —■ ON № E «s я я er V о ■ < 41 sc Л N— Я X »3 ь Ä ON »3 E H< я я er p h-» 0 1 >< Ol SC Л —■ я X (U ь Ä —■ ON fu E н< я я er p M 0 1 < se Л N— Я X »3 ь Ä — ON »3 E H< я я er p h-i 0 1 -< КЗ SC • N— Я X »3 ь Ä — о\ № E К я Я er p ь-ь 1 >< ь» se Л —■ Я X CU ь Ä —■ ON cu E н< я я er p M ^ 1 Pi Вз Cd OV вз E н< я я Е >3

s S'S s г Ф W H П cr la CD ■-J * s 21 fD яз н О S" 1-3 -5 er la " fD ч s 'S г fD W 1-3 о с СГ la — CD 4 s £■8 s г CD &3 H О 1-3 -5 er la " CD 4 s S'S •s г fD 03 H Г5 ^ -5 СГ la 1-1 fD 4 s £■8 s ^ fD SU H П С -3 -5 er la fD * S-8 S s1 fD 03 H О S" ^ -5 er la 1-1 CD 4 s -S г fD 03 нЗ fi S" ^ -5 СГ la 1-1 fD l CD n a ь я OV CD ь

ON P к к S У о £ СЛ ^ КЗ ^ 00 СЛ м К y g s КЗ KJ ^ ЧО ON b» КЗ p 00 OJ l-i КЗ W M VO о с 0 тз <. X H >-Г й- вз вз a g ВЗ

h-i о ^ чО KJ Ol In OJ p к Kl I-1 00 Kl In КЗ oo OJ OJ p In OJ ^ vO о\ s ^ е О ^ f S » —N & ч в a w n Э о Е F

СЛ 41 КЗ ф- № КЗ ^ СЛ к OJ 41 КЗ on слз In In ^J KJ КЗ 00 о о 00 I-* сл: on oo к 41 КЗ h^ oo к OJ œ i-k о чО к lo ON OJ о чО к чо о сл ВЗ H CD —ч a J н œ вз s- й- n я a g s s % 1. E S — я ïgïâ вз ¡и аз д С чз s SJ E g fD я ^p X Й 13 o4 er fD я -а

N3

I

Я CD

n H CD

CD « G. g? S Я

За ы

S" H

я w

à. "

я я

ох Й § а

ta О

п

Я »

ta

е

о •Ö s Е £ tr

я я

CD

g- Sç

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ti S

"S- Й

ta С,-

К' 1=1

3. « та

3

CD 3

03

Sc

г

tu

ъ

Е я

H о 1=1 Е •3 №

w тз Е s ь

оз

HI

tr

Эспмдштщ жер асты жэне жер устшдеп белжтершщ ешмдипгш айк;ын-даудыц KepceTyi бойынша жас топырак;-тарда Heri3i тамыр массасы 0-10 см те-рецджке шогырланган. Статистикальщ талдау фитоценоздардьщ жер бетшдеп жэне жер асты белжтершде елеул1 айыр-машыльщты аньщтауга жагдай жасады, оныц 83i eciMfliK жамылгысыныц б1ркел Ki жайгаспаганын сипаттайды.

КОРЫТЫНДЫ

1. «Жанатас» кен орныныц ушн-дглершщ еамдж табиги жолмен ескен тел1мдершде салынган топырац кес-кшдершщ сипаттамасы бойынша топы-рацтузшудщ бастапк;ы белплер1 аньщ-талды. бимдж аз ескен жер тел1мдершде топырак;тузыу ypflici байк;алмайды неме-се ете баяу журедь Барльщ к;азба шуц^ырлардыц кескшдер1 бойынша к;ыс-rça цабаттарга белшу байк;алады.

2. Ушндшщ топырацгрунттарын химияльщ талдауларыньщ нэтижелер1 гумустьщ мелшер1 бойынша ушндыерде топырацтузыу урдкшщ баяу журш жат-цанын KepceTTi. Барльщ к;азба шуцк;ыр-лардан 0-1; 0-2; 0-5 см алынган топырац-грунттарында теменп цабаттарына Караганда гумустьщ мелшер1 жогары. Гумустьщ мелшер1 мен еамджтщ езд1гшен ecyi жагдайында еамджтщ жайгасуы, сиректт, жак;сы ecyi арасындагы байла-нысты атап ету керек.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР

1. Андроханов В.А., Овсянников C.B., Курачев В.М. Техноземы: свойства, режимы, функционирование. Новосибирск. Наука. 2000.200 с.

2. Трофимов С.С., Наплекова H.H. и др Гумусобразование в техногенных экосистемах. Новосибирск. Наука. 1986.126 с.

3. Махонина Г.И. Экологические аспекты почвообразования в техногенных экосистемах Урала. Екатеринбург. 2003.356 с.

4. Фаткулин Ф.А. Энергетика гумусонакопления в техногенных ландшафтах Куз-басса//Почвообразования в техногенных ландшафтах. Новосибирск. Наука. 1979. С. 203-212.

5. Миронычева-Токарева Н.П. Динамика растительности и растительного вещества при зарастании отвалов // Новосибирск: Наука. Сиб. отд. 1998.170 с.

6. Шенников А.П. Введение в геоботанику. Л.: Изд-во ЛГУ 1964.430 с.

3. Зерттеу нысанындагы 1, 2, 3, 5-к;азба шуццырлардыц ортацгы жэне теменп к;абаттарында жалпы фосфор-дьщ мелшер1 жогары. Бул грунт1шыж химияльщ урдктермен, жыныс минерал -дарымен фосфордьщ жаца цосылыстар тузу1мен байланысты болуы мумкш. Жылжымалы фосфор мелшер1 топырак;-грунттарыньщ жогаргы цабаттарында кеп, ал теменп цабаттарында азырак;. Ушндшщ топырак;грунттарындагы жылжымалы фосфор мелшер1 жеткыжт1 деп санауга болады, осыган царамастан фосфорит кен орнындагы топырацгрунтта-рындагы фосфордьщ мелшершщ эр турл1 екенш атап етуге болады. Зертте-летш топырацгрунттарыныц жылжымалы калиймен цамтамасыз eTùiyi де эр турль Еоньщ мелшер1 кептеген топырац улплершде орташадан (30-270 мг/кг) жогаргы мелшерге дейш (410 мг/кг) болады.

4. Фитоценоздардьщ жер асты био-массасын аньщтауда еамджтщ Heri3ri тамыр массасы 0-10 см к;абатк;а жинацта-латынын KepceTTi. Статистикальщ талдау фитоценоздардьщ жер бетшдеп жэне жер асты белжтершде елеул1 айыр-машыльщты аньщтауга жагдай жасады, оныц e3i ес1мд1к жамылгысыныц б1ркелш жайгаспаганын сипаттайды.

РЕЗЮМЕ

По описанию разрезов, заложенных на естественно-зарастающих участках отвала месторождения «Жанатас» были выявлены инициальные признаки почвообразования. На участке, где естественное зарастание имеет характер единичных растений процесс почвообразования почти отсутствует или очень слабо выражен. По профилю всех разрезов заметна дифференциация карликовых горизонтов

RESUME

According to the description of cuts, laid on the natural areas overgrown spoil deposit "Zhanatas" revealed initial signs of soil formation. At the site where the natural overgrowth of plants has the character of individual process of soil formation is almost absent or very weakly expressed. The profile of all the cuts visible differentiation of dwarf horizons.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.