CC BY
1УДК 61.614.2 МРНТИ 00.11
ЖАЛПЫ Б1Л1М БЕРУ ¥ЙЫМДАРЫНДА ОЦУ УРДГСШЩ ¥ЙЫМДАСТЫРЫЛУЫН ЭДЕБИ К0ЗДЕР НЕГ1З1НДЕ ЗЕРДЕЛЕУ
*Э.Фариза, М.Кульжанов, М.Сарсенбаева, А.Рыскулова
«^ДСЖМ» ^азакстандык Медициналык университетi ЖШС, Алматы, ^азакстан
Туй1ндеме
Бул макалада эдеби дереккездерге CYЙене отырып, жалпы бiлiм беру уйымдарындагы оку-тэрбие YPдiсiн уйымдастырудагы кец таралган проблемалар талданады. Апталык саба; кестесш жасау кезiнде жиi кездесетш, окушылардыц денсаулыгына байланысты акауларды ашатын кемшiлiктер зерделенедi.
Туй1нд1 сездер: жалпы бшм беру уйымдары, оку-тэрбие YPДiсi, денсаулык сактау, балалар мен жасесiпiрiмдер.
К1р1спе. Еылыми зерттеулер бiлiм беру кызметтщ жалпы орта бiлiм беру мекемелершде балалардыц денсаулыгын аныктайтын, жYЙелi жэне узак мерзiмдi факторы болып табылатынын дэлелдедi. Жалпы орта бшм беру уйымдарында гигиеналык талаптардыц бузылуыныц езi оку YPДiсi барысында сагат сайын жэне кYн сайын жиналып калуга бейiм [1,2] жэне окушылардыц денсаулыгына керi эсерiн тигiзуi мYмкiн [3].
^азiрri бiлiм беру жYЙесi бiздiц пiкiрiмше баска гылымдармен катар балалар мен жасесmрiмдердщ денсаулыгывн сактау мен ныгайту, олардыц салуатты емiр салтын калыптастыру мэселелерiн шешуге багытталган когамдык емiр мен кызмет саласы болып табылады.
Нег1зг1 бел1м. Алынган бшм сапасы когамныц эрбiр азаматына колжетiмдi болса, кез келген бiлiм беру жYЙесiнiц табыска жету мYмкiндiгiн бар. Алынган бшмнщ жетiспеушiлiгi, ягни орта жалпы бшм беретш мектептi аяктамау, окушылар арасында мацызды кузыреттердщ болмауына, жастардыц болашак кэсiби тагдырына керi эсерiн тигiзедi: гылыми бiлiмге непзделген тез езгеретiн ецбек нарыгына нашар бейiмделу жэне нэтижесiнде болашакта жумыссыздыкка экеледi. Жеке азаматтардыц бшмшщ болмауы когамныц дамуына, атап айтканда оныц экономикалык элеуетiне, экономикалык есуiне жэне инновациялык мYмкiндiктерiне керi эсер етедi [4].
Сонгы жылдардагы гигиеналык зерттеулер окушылардыц оку жYктемелерiнiц келемiн калыпка келтiруге барлык эрекеттерге карамастан, осы туста жасалып жаткан жумыстардыц нэтижес байкалмайтынын сенiмдi тYPде керсетедi. Мектепте оку кебшесе оку эркеттерiн балалар мен жасеспiрiмдердiц денсаулыгы Yшiн кауш факторына айналдыратын шамадан тыс жYктемелерге экеледi. Мундай жагдайларда оку процесш уйымдастыруды гигиеналык багалау, оку жYктемесiнiц керi эсерiн тиiмдi темендететiн оку Yрдiсiн оцтайландыру жолдарын iздеу, оныц шшде осы мэселенi шешуге кешендi кезкарас ете мацызды болып табылады [5].
Ресей галымдарыныц зерттеу корытындысы бойынша шектi руксат етiлген оку жYктемесiн аптаныц кYндерi бойынша белу (максималды жYктеменi сейсенбi, сэрсенбi, жума кYндерiне кою) бойынша санитарлык-гигиеналык талаптарды бузудыц таралуын зерделеу кезiнде бул жагдай окушылардыц 60,8% байкалатыны аныкталды. Ец колайсыз жагдай 6,7,11 сыныптарда байкалган. Мектептердiц 6-7, 10-11 сыныптарында, гимназиялардыц 5-7 жэне 11 сыныптарында окушылардыц терттен Yш белiгiнде оку
жYктемесi апта шшде дурыс бeлiнбейтiндiгi аныкталды (Хи-квадрат тест!, х2= 1065,90, р=0000). Сонымен катар, жYргiзiлген саyалнама нэтижелерi бойынша окушылардыц 17,8% Yшiн ец киыны дYЙсенбi, 15,8% Yшiн - бейсенбi кYнi ецбекке кабiлеттiлiк динамикасыныц физиологиялык аныкталFан ерекшелiктерiне сэйкес келмейтшдЫ аныкталды [6].
Оку YPДiсiн уйымдастыруда аныкталFан санитарлык-гигиеналык талаптарды бузудыц денсаулыкка эсерiн зерделеу кезiнде, окушылар арасында анонимдi сауалнама жYргiзy нэтижелерi бойынша тексергендердщ 59,2%-ы кYн сайын дерлж немесе аптасына бiр реттен ^п рет сабактан кейiн элсiздiк пен шаршаFандык туралы хабарлайтыны аныкталды. Окушылардыц жартысына жyыFы (45,7%) ашушац немесе ^цш^й нашар болатындыFын мойындады. Жишп бойынша Yшiншi орында жYке жYЙесiне тYсетiн ^штеменщ шамадан тыс болуы саyалнамаFа катыскандардыц 37,4%-ы атап erri. Эрбiр Yшiншi окушы (32,4%) ^н сайын дерлiк немесе аптасына бiр реттен жиi тест тапсыру, тактада жауап беру жэне т.б. байланысты мектепке барудан коркатынын атап eni. Эрбiр тeртiншi окушыныц басы ^н сайын дерлiк немесе аптасына бiр реттен жиi ауырады (29,2%), депресия (27,5%), уйкысыздык (25,5%). Эрбiр бесiншi саyалнамаFа катысушысында (20,4%) жылауыктык байкалады. Окушылардыц штщ немесе аркадаFы ауырсынудыц болуына ец аз шаFымдар болды. ^ыздар кYн сайын дерлiк немесе аптасына бiр реттен жиы ы^асыздъщты бастан кешiретiнi аныкталды [7].
Алыетан нэтижелер эртYрлi жастаFы жэне жыныс топтарындаFы балалардыц денсаулык жаFдайындаFы ерте ауыткуларды аныктау жэне профилактикалык, сауыктыру жэне оцалту шараларын эзiрлеy максатында балалардыц жYЙелi профилактикалык тексерулер жYргiзy кажетиттiлiгiн растайды [8].
Мамандардыц айтуынша мектеп жасындаFы балалардыц денсаyлыFын нашарлататын жаFымсыз эсерлердiц 20-40% дейiнгi бшм беру мекемелерiмен байланысты. Оку YPДiсiн уйымдастыру (оку жYкмесiнiц кeлемi, оку ^ншщ узактъ^ы, оку аптасы, сабакты уйымдастыру, сабак оку кестесi т.б.) айтарлыктай Yлес косады [9,10,11], ол гигиеналык талаптарFа жэне бала организмшщ психофизиологиялык мYмкiндiктерiне сэйкестiлiгiне колданыстаFы бшм беру тэртштерш зерттеyдiц eзектiлiгiн аныктайды.
Балалар мен жасeспiрiмдер Yнемi eсy мен даму процесiнде екндiгi белгш. Бул роцестi бузу денсаулык жаFдайындаFы елеyлi аyыткyларFа экелyi мYмкiн [12]. 7-17 жас аралыFындаFы балалардыц адп уакытын мектепте eткiзетiнiн ескерсек, бшм беру уйымдарыныц санитарлык-эпидемиологиялык салyаттылыFын камтамасыз ету кажет екенi анык 13,14].
Бшм беру уйымдарыныц санитарлык-гигиеналык жаFдайын окушылардыц денсаyлыFымен байланыстыратын интегралды кeрсеткiшi окушылардыц санитарлык-эпидемиологиялык салуаттылык децгей болып табылады [15,16].
Санкт-Петербург каласындаFы жалпы бiлiм беретiн оку орындары окушыларыныц (7-17жас) денсаулык жаFдайын кешендi баFалаy нэтижелерi сонFы 10 жылда (2006-2016) денi сау мектеп окушыларыныц Yлесi 8,4-14,8% к¥PFанын кeрсеттi. Бшмгерлердщ кeпшiлiгiнде (60,7-76,7%) денсаулык жаFдайында эртYрлi морфологиялык жэне функционалдык ауыткулар болFан. Бiлiмгерлердiц 23,0-24,5% созылмалы аурулармен ауыратындъ^ы белгiлi болды.
Талданатын кезендегi жалпы бшм беру ¥ЙымдарындаFы окушылардыц денсаулык кeрсеткiштерiнiц атап eтiлген Санкт-Петербyргтегi балалар мен жасeспiрiмдердiц денсаулык жаFдайындаFы терю тенденциясын кeрсетедi [17].
Айта кету керек, мектептердеп ец кeп бузылыстар критериi - оку YPДiсiнiц уйымдастыру бойынша аныкталFан. Сонымен, егер бастауыш жэне орта сыныптарда оку
жYктемесi гигиеналык талаптарга сай болса, онда жогары сыныптарда мiндеттi апталык оку жYктемесi руксат етiлген шектi мэндерден 16,2% дейiн асып кеттi. Сабак кестесi барлык сыныптарда утымды болмаган, кYнделiктi жэне апталык динамикадагы окушылардыц акыл-ой эркетiнiц зацдылыктары ескерiлмейтiндiгi аныкталды [18].
Окушылардыц тэулiктiк тэртiбiнiц керсетюштерш талдау мектептегi мiндеттi окумен катар 1-4 сынып окушыларыныц 30,9%, 5-9 сынып окушыларыныц 19,7% жэне жогары сынып окушыларыныц 63,0% эртYрлi пэндер бойынша косымша сабактар еткiзетiн керсетл (тацдау пэндерi бойынша, окытушылармен, аптасына 11-12 дейiн жалпы оку сагаттары улгайган). Сонымен катар, кYнделiктi YЙ тапсырмасын орындау узактыгы гигиеналык тургыдан усынылатын уакыттан бастауыш сынып окушыларыныц 19,8% (2 сагат), орта мектеп окушыларыныц 15,4% (2,5 сагат) жэне жогары сынып окушыларыныц 32,3% (3,5 сагат) асып кеткен [17].
Лир Д.Н., Казанбаев А.В., Легостин В.А. (2020ж) [20] мэлiметтерi бойынша бiрiншi сынып окушыларыныц апталык оку жYктемесiн гигиеналык багалау руксат етшген мэндердщ асып кетуш аныктады. Факультативтiк сабактарды ескере отырып, бул керсеткiш 21 сагаттыц орнына 23 - 25 сагатка дейiн ауыткитындыгын мэлiмдедi. Кестенщ мiндеттi жэне факультативтi сабактар Yшiн олардыц арасындагы 45 минуттык Yзiлiс есепке алынбай, бiрiгiп курастырылганын, бул да талаптарга сай келмейтшш ескеру кажет.
Пэндердiц киындыгы бойывнша оку жYктемесiн талдау упайлардыц ец кеп мелшерi дYЙсенбi жэне сейсенбi ^ндершде (тиiсiнше 24,8±3,5 жэне 25,7±2,0 балл), ец жецш кYнi бейсенбiге (20,5±3,0 балл) келетiнiн керсеттi. Апта шшде психикалык енiмдiлiктiц физиологиялык негiзделген динамикасын жэне санитарлык нормалармен ережелер талаптарына сайлыгын ескеру кажет [21] сейсенбi жэне сэрсенбi ец киын ^ндер болуы керек, жумыс Yшiн дYЙсенбi жэне физиологиялык калпына келу Yшiн бейсенбi жецiлдiрек кYндер болуы керек. Сонымен катар, кYндiзгi акыл-ой жумысыныц биоритмологиялык оцтайлылыгы да ескерiле бермейдь Ец жогары киындык дэрежесi бар пэндер (бiрiншi сынып Yшiн математика жэне казак/орыс тiлi пэндерi) бiрiншi жэне тертiншi сабактарда 74% жагдайда кестеге енгiзiлген, ал олар екiншi жэне Yшiншi сабактарда болуы керек санитарлык нормалар мен талаптарга сай. Оныц Ydi^ кYндiзгi бiрiншi сабактыц немесе сабактыц болмауы («терезелер» деп аталатын) жагдайларда бар [22].
^азакстан Республикасыныц балаларга катысты Мемлекеттiк саясаты балалардыц кукыктары мен зацды мYДделерiн коргаудыц кукыктык жэне элеуметтiк кепшдштерш камтамасыз етуге багытталган. Елiмiзде дамып келе жаткан инклюзивтi бiлiм беру тэжiрибесi барлык бiлiмгерлердiц бiлiм беру кажеттшктерш канагаттандыратын бейiмделген бiлiм беру ортасын куруга багытталган. ^азiргi уакытта муFалiмдердiц бiлiм мазмуны мен окыту эдiстемесiн жацартуFа байланысты кэсiби iзденiстерiн балалардыц жеке бiлiм беру кажеттшктерш жYзеге асыруFа баFыттау кажеттiлiгi туындап отыр [23,24,25,26,27].
^орытынды: эдеби кездердщ талдау нэтижесiнде жалпы бiлiм беру уйымдарда оку Yрдiсiнiц уйымдастыруында бiр катар ауыткулардыц бар екендiгi аныкталды, атап айтканда сабак кесесiнiц дурыс уйымдастырылмауы (апталык кYштеменiц дурыс болмауы, пэндердщ ауырлыFы бойынша гигиеналык талаптарFа сай койылмауы т.б.) окушылар денсауль^ында эр тYрлi аурулардыц туындауыныц себепкерi болуыда. Осы туста аталFан мэселе бойынша гигиенистер тарапынан жасалуы кажет жумыстар айтарлыктай болып отыр. Балалар мен жасеспiрiмдерге арналFан гигиеналык дэр^ер бул кызметтi баскара алады, ейткеш оныц усынылFан кызметтi жYзеге асыру Yшiн кэсiби кузыреттiлiктерi бар, ол эрiптестерiмен
(педиатр, мешргер), мектептщ педагогикальщ ужымымен, бiлiм беру органдарымен, ата-аналармен езара эрекеттесудi уйымдастыра алады.
ИЗУЧЕНИЕ ОРГАНИЗАЦИИ УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ НА ОСНОВЕ ЛИТЕРАТУРНЫХ
ИСТОЧНИКОВ
*А.Фариза, М.Кульжанов, М.Сарсенбаева, А.Рыскулова
ТОО Казахстанский Медицинский Универститет «ВШОЗ», Алматы, Казахстан
Аннтоция
В данной статье на основе литературных источников анализируются распространенные проблемы организации образовательного процесса в общеобразовательных организациях. Наиболее часто регистрирующиеся недостатки в ходе составления недельного расписания занятий и нарушения здоровья учащихся к которым они приводят.
Ключевые слова: общеобразовательные организации, образовательный процесс, здравоохранение, дети и подростки.
STUDY OF THE ORGANIZATION OF THE EDUCATIONAL PROCESS IN GENERAL EDUCATION ORGANIZATIONS BASED ON LITERARY SOURCES
*A. Fariza, M. Kulzhanov, M.Sarsenbava, A. Ryskulova
Summary
In this article, on the basis of literary sources, the common issues of the organization of the educational process in general education organizations are analyzed. The most frequently reported shortcomings are during the preparation of the weekly schedule of classes, which reveal violations of the health of students.
Key words: educational organizations, educational process, healthcare, children and adolescents.
OfleSneTTep Ti3iMi
1. Kuchma, V.R. Vyzovy XXI veka: Gigienicheskaja bezopasnost' detej v izmenjajushhejsja srede (Chast' I) / V.R. Kuchma // Voprosy shkol'noj i universitetskoj mediciny i zdorov'ja. — 2016. — № 3. — S. 4-22.
2. Kuchma, V.R. Vyzovy XXI veka: Gigienicheskaja bezopasnost' detej v izmenjajushhejsja srede (Chast' II) / V.R. Kuchma // Voprosy shkol'noj i universitetskoj mediciny i zdorov'ja. — 2016. — № 4. — S. 4-24.
3. Guzik, E.O. Zdorov'e uchashhihsja Respubliki Belarus' i puti minimizacii faktorov riska, ego formirujushhih: monografija / Belorus. med. akad. poslediplom. obrazovanija / E.O. Guzik. — Minsk: BelMAPO, 2020. — 334 s.
4. Ovsjannikova M.A. Problema poluchenija zakonchennogo srednego obshhego obrazovanija v FRG. Sbornik: Universitet XXI veka: Nauchnoe izmerenie. Materialy nauchnoj konferencii
nauchno-pedagogicheskih rabotnikov, aspirantov i magistrantov TGPU im.L.N.Tolstogo. 2017. S.151-152.
5. Guzik E.O., Sidukova O.L., Jankovskaja N.G., Koleda A.G. Gigienicheskaja ocenka obrazovatel'nogo processa uchashhihsja bazovoj i srednej shkoly. / Zdorov'e i okruzhajushhaja sreda. 2022.№32. S.78-85.
6. Specific sanitary and epidemiological requirements for the maintenance and operation of educational institutions: approved by the Decree of the Council of Ministers of the Republic of Belarus; August 7, 2019, No. 525. Available at: https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=C21900525&p1=1 (accessed 27 September 2022). (in Russian).
7. Requirements for institutions of general secondary education: sanitary norms and rules: approved by the decree of the Ministry of Health of the Republic of Belarus; December 27, 2012, No. 206. Available at: https://pravo.by/document/?guid= 12551 &p0=W21326846p&p1=1 (accessed 27 September 2022). (in Russian)
8. Profilakticheskaja medicina kak nauchno-prakticheskaja osnova sohranenija i ukreplenija zdorov'ja naselenija. Sbornik nauchnyh trudov. Vypusk 4. Pod obshhej redakciej d. m. n., prof. M.A. Pozdnjakovoj. - N. Novgorod: Izd-vo «Remedium Privolzh'e», 2017. - 279 s.
9. Aleksandrova I.Je. Optimizacija gigienicheskoj ocenki uchebnogo raspisanija v shkole // Zdorov'e naselenija i sreda obitanija. - 2015. - № 8 (269). - S. 24-27.
10. Gigienicheskaja ocenka uchebnogo processa v shkolah s razlichnymi obrazovatel'nymi. programmami / S.L. Valina, I.E. Shtina, L.V. Osheva, O.Ju. Ustinova, D.A. Jejsfel'd // Gigiena i sanitarija. - 2019. - № 98 (2). - S. 166-170.
11. Suvorova A.V., Jakubova I.Sh., Mel'cer A.V. Sanitarno-gigienicheskoe obespechenie rezhima dnja, uchebno-vospitatel'nogo processa v obshheobrazovatel'nyh organizacijah // Profilakticheskaja i klinicheskaja medicina. - 2017. - № 1 (62). - S. 12-19.
12. Skoblina N.A., Kuchma V.R., Milushkina O.Ju., Bokareva N.A. Sovremennye tendencii fizicheskogo razvitija detej i podrostkov // Zdorov'e naselenija i sreda obitanija. 2013. 8(245). S. 9-12.
13. Gavrjushin M.Ju., Sazonova O.V., Borodina L.M. Zavisimost' narushenija fizicheskogo razvitija detej ot polnocennosti shkol'nogo pitanija // Voprosy detskoj dietologii. 2016. T. 14. №6. S. 13-17. DOI: 10.20953/1727-5784-2016-6-13-17.
14. Berezin I.I., Gavrjushin M.Ju. Sravnitel'nyj analiz antropometricheskih pokazatelej fizicheskogo razvitija shkol'nikov gorodov Samara i Penza // Nauka i innovacii v medicine. 2016. №1. S. 25-30.
15. Kuchma V.R., Stepanova M.I., Aleksandrova I.Je., Shumkova T.V., Sedova A.S., Zvezdina I.V., Moldovanov V.V., Safonkina S.G. Novyj metodicheskij podhod k gigienicheskoj ocenke uslovij obuchenija i vospitanija detej v obrazovatel'nyh organizacijah // Gigiena i sanitarija. 2014. № 4. S. 110-115.
16. Gavrjushin M.Ju., Frolova O.V. Zhurnal nauchnyh statej. Zdorov'e i obrazovanie v XXI veke. 2017. T.19. №7. S.76-80.
17. Suvorova A.V. Dinamika pokazatelej sostojanija zdorov'ja detej i podrostkov Sankt-Peterburga za 20-letnij period / A.V. Suvorova, I.Sh. Jakubova, T.S. Chernjakina // Gigiena i sanitarija. 2017. № 96 (4). S. 332-338.
18. Suvorova A.V. Sanitarno-gigienicheskoe obespechenie rezhima dnja, uchebno-vospitatel'nogo processa v obshheobrazovatel'nyh organizacijah / A.V. Suvorova, I.Sh. Jakubova, A.V. Mel'cer // Profilakticheskaja i klinicheskaja medicina. 2017. № 1 (62). S. 12-19.
20. Lir D.N., Kazanbaeva A.V., Legostina V.A. Gigienicheskaja ocenka obrazovatel'nogo processa v srednej obshheobrazovatel'noj organizacii/Sbornik: Fundamental'nye i prikladnye aspekty analiza rriska zdorov'ju naselenija. Materialy vserossijskoj nauchno-prakticheskoj internet-konferencii molodyh uchenyh i specialistov Rospotrebnadzora s mezhdunarodnym uchastiem. Perm', 2020.S.313-316.
21. SanPiN 2.4.2.2821-10. Sanitarno-jepidemiologicheskie trebovanija k uslovijam i organizacii obuchenija v obshheobrazovatel'nyh uchrezhdenijah (s izmenenijami na 24 nojabrja 2015 goda) [Jelektronnyj resurs]. - URL: http://docs.cntd.ru/document/ 902256369 (data obrashhenija: 10.09.2020).
22. Sejsenova A. D. Pravovaja podderzhka detej s osobymi obrazovatel'nymi potrebnostjami / A. D. Sejsenova // Inkljuzivnoe obrazovanie: teorija, praktika, opyt : materialy mezhdunar. nauch.-prakticheskoj konf. - Nur-Sultan : NAO im. I. Altynsarina, 2019. - S. 18-23.
23.Seidin M. Z. Role of Inclusion "Smart City" Concept as a Factor in Improving the Socioeconomic Performance of the Territory / M. Z. Seidina, S. A. Makushkin, A. V. Kirillov, V. S. Novikov, M. K. Shaizhanov. - URL: www.econjournals.com/index.
php/ijefi/article/view/2370/pdf.
24. Mcleskey J. Effective leadership makes schools truly inclusive / J. Mcleskey. - URL : www.researchgate.net/publication/273292059_Effective_.
25.Ainscow M. From exclusion to inclusion: ways of responding in schools to students with special educational needs / M. Ainscow, A. Dyson, S. Weiner. - URL: files.eric.ed.gov/fulltext/ED546818.pdf.
26. Respublika Kazahstan. Postanovlenija. Ob utverzhdenii Gosudarstvennoj programmy razvitija obrazovanija i nauki Respubliki Kazahstan na 2020- 2025 gody : postanovlenie № 988.
27. Pushkareva I.N., Dauletova S. Organizacii i upravlenie obrazovatel'nym processom v inkljuzivnoj srede bshheobrazovatel'nyh shkol Kazahstana. Sborni: Ponjatijnyj apparat pedagogiki i obrazovanija. Sbornik nauchnyh trudov. Ekaterinburg, 2020.S.192-200.
