Научная статья на тему 'Ўзбекистонда венчур бизнесини ривожлантиришнинг инновацион лойиҳаларни такомиллаштиришдаги аҳамияти'

Ўзбекистонда венчур бизнесини ривожлантиришнинг инновацион лойиҳаларни такомиллаштиришдаги аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
626
127
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Садикова Р. А.

Бозор муносабатларининг шаклланишини тегишли муҳитсиз, яъни бозор инфратузилмасисиз тасаввур этиб бўлмайди. Ушбу инфратузилманинг фаолияти товар пул ва меҳнат бозорида хўжалик субъектлари ўртасидаги ўзаро алоқаларни таъминлашга йўналтирилган. Иқтисодиётнинг бутун таркиби унга асосланган пойдевор такомиллашган инфратузилма мажмуаси ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда венчур бизнесини ривожлантиришнинг инновацион лойиҳаларни такомиллаштиришдаги аҳамияти»

и.ф.н. Садикова Р.А.

УзР ФА Ик,тисодиёт институти

УЗБЕКИСТОНДА ВЕНЧУР БИЗНЕСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ИННОВАЦИОН ЛОЙИ^АЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДАГИ А^АМИЯТИ

Бозор муносабатларининг шаклланишини тегиш-ли муцитсиз, яъни бозор инфратузилмасисиз тасав-вур этиб булмайди. Ушбу инфратузилманинг фао-лияти товар пул ва мецнат бозорида хужалик субъ-ектлари уртасидаги узаро алоцаларни таъминлашга йуналтирилган. Ицтисодиётнинг бутун таркиби унга асосланган пойдевор такомиллашган инфрату-зилма мажмуаси цисобланади.

Мамлакат миллий иктисодиётининг баркарор ишлаши ва унинг самарадор-лиги, шу билан бирга чет эл инвестиция-сини жалб этиш ва узлаштириш имкони-ятлари инфратузилманинг холати кай да-ражадалигига ва унинг ривожланганлиги-га боFлик. Давлат унда хужалик субъект-ларининг тенг ракобат шароитларида, бир бирлари билан узаро хамкорликда фао-лият курсата оладиган шароитни яратиши лозим. Шу маънода Узбекистон Президен-ти И.А. Каримов маърузасида "...мамлака-тимизнинг барча минтакаларида бизнесни ривожлантириш учун янада кулай ишчан мухит яратиш, ... лозим"1 деб таъкидлади.

Кичик бизнесни самарали фао-лият курсатиши учун инфратузилма тармокларининг ахамияти жуда катта. У жуда катта харажатларни талаб этишидан келиб чиккан холда, давлат уни куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш буйича ха-ражатларнинг асосий кисмини уз зимма-сига олиши максадга мувофикдир.

Тадбиркорлик сохаси инфратузилма-сини янада ривожлантириш максадида

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2008 йил 21 февралда-ги 81-ф-сонли фармойишига мувофик Узбекистонда кичик бизнес сохасидаги инновация лойихаларини венчур асосида молиялаш фондини ташкил этиш кузда ту-тилган.

Шу муносабат билан биз уз олдимиз-га венчур бизнесининг вужудга келиши борасидаги чет эл тажрибасини тахлил килиш хамда унинг шаклланиши ва фао-лият курсатишининг Узбекистон шароити-га энг мос келувчи алохида жихатларини танлаш вазифасини куйганмиз.

Жумладан Силикон водийсида2, 1957 йилда инвестиция банк фирмасининг хо-дими Артур Рок Клейнер лойихасини, ху-сусан, янги хилдаги кремний транзистори-ни ишлаб чикаришни молиялаш учун Уолл Стритдан 1,5 млн. АК.Ш долларини йиFиб берди. Шу тарика Силикон водийси барча ярим утказгич компанияларининг бобоси Fairchild Semiconductors^ асос солинди, сунгра Intel ва Apple Computer компания-лари ташкил этилди. 1984 йилга келиб Ар-

1 И.А. Каримовнинг 2010 йилда мамлакатимиз-ни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якун-лари ва 2011 йилга мулжалланган мухим устувор йуналишларга баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маъ-рузаси // Тошкент хакикати, 2011 й., №7.

2 Силикон водийси Америка Кушма Штатларининг Массачусетс штатида жойлашган. Ахборот техно-логиялари ва шу сохага ойид фан ва технология-ларнинг жадал ривожлантириши ва киска муддат-да жуда катта ютукларга эришганлиги билан маш-хур (ред.)

тур Рокнинг номи муваффакият синоними-га айланди, у «венчур сармояси» атамаси-ни ишлатган биринчи шахс булди1.

Компьютер бизнесининг х,озирги ги-гантлари DEC, Apple Computers, Compaq, Sun Microsystems, Microsoft, Lotus, Intel куп жих,атдан венчур сармояси туфайли х,озирги мавкеига эришди. Бунинг усти-га, шахсий компьютерлар ва биотехнология каби янги тармокларнинг жадал усиши асосан венчур инвестициялари иштироки-да руй берди.

Энг кадимий ва энг кудратли жах,он мо-лиявий маркази х,исобланган Буюк Британия Европада венчур индустриясининг KалдирFочи булди. Утган унйилликда Европада венчур бизнеси 46 млрд. ECU микдоридаги узок муддатли сармояни туплади ва х,озирги вактда инвестиция-ланган хусусий компаниялар сони икки юз мингтага якинни ташкил килади2.

Россияда венчур фондлари 1994 йил-да Европа тикланиш ва тараккиёт банки (ЕТТБ) ташаббусига кура ташкил этила бошлади - Минтакавий Венчур Фондлари (МВФ) Россиянинг 11 та минтакасида ташкил этилди. ЕТТБ билан бир вактнинг узида яна бир молиявий тузилма - Халкаро Мо-лиявий Корпорация х,ам жах,онда машх,ур булган айрим корпоратив ва хусусий сар-моядорлар билан биргаликда ташкил эти-лаётган венчур тузилмаларида иштирок этишга карор килди. Бугунги кунда Росси-яда корпоратив активларни инвестиция-ловчи 26 та махсус фонд фаолият курсатиб турибди, уларнинг умумий капиталлашти-риш микдори 1,6 миллиард АК.Ш доллари-ни ташкил килади. Бундан ташкари, яна 16 та Шаркий Европа фонди уз портфеллари-нинг бир кисмини Россияга йуналтирди3.

Венчур асосида молиялашнинг мох,ияти унинг функционал йуналиши билан белги-ланиб, устав сармоясидаги улаш ёки акция-ларнинг кандайдир пакети эвазига маълум микдордаги пул маблаFларини бериш йули

1 Гулькин П. «Международный опыт оформления венчурной деятельности», в сб. «Венчурное инвестирование в России. (Юридические аспекты)», РАВИ, 2001.

2 Эмиль Ван дер Бург. Развитие европейской венчурной индустрии в конце 90-х годов и процессы развития в Восточной Европе. СПб.: РАВИ, 2001.

3 Венчурный капитал и прямое инвестирование в России. (Сборник статей и выступлений.) СПб.: РАВИ, 2007, с. 59-60.

билан муайян бизнесга кумаклашишдан иборат.

Венчур асосида молиялаш жараёнини куйидагича тарзда ифодалаш мумкин: венчур фонди (ВФ) инвестициялаш объекти х,исобланган компания акциядорлик сар-моясининг бир кисмини харид килади. Бунда юридик шахс - фонднинг бошкарувчи компанияси бир ёки бир неча сармоядор-ларнинг молиявий маблаFларидан фойда-ланади. Ушбу маблаFлардан фойдаланган х,олда объект-компания ривожланиб, бу билан уз кийматини оширади. Бир мунча вакт утгач бошкарувчи компания узи харид килган акцияларни пул маблаFларига айирбошлашнинг тескари жараёнини амалга ошириб, ушбу инвестиция битими-дан уз фойдасини кайд этади.

50-60-йилларда АК,Шда молиялаш-ни ташкил этишнинг янги асосий концеп-циялари ишлаб чикилди: венчур фондлар куринишида х,амкорликни йулга куйиш, масъулияти чекланган шериклардан пул йиFиш ва улар манфаатларини х,имоялаш коидаларини белгилаш, бош шерик макомидан фойдаланиш. Инвестиция жа-раёнининг бундай ташкилий расмийлаш-тирилиши ХХ аср урталаридаги АКШ учун новаторлик жараёни булиб, умуман мам-лакат учун ракобат жих,атдан жуда катта устунликни яратди.

Демак, фонддан олинган пул маблаFлари объект-компания акциядорлик сармоя-сининг бир кисмини харид килиш учун йуналтирилади. Бундай молиялаш акци-яли молиялаш деб номланади ва одатда карз эвазига молиялашга карама-карши куйилади. Шунингдек, Фонд, масалан, узи чикарган айирбошланадиган облигаци-яларни сотиб олиш йули билан объект-компанияни карз эвазига молиялашни х,ам амалга ошириши мумкин (бундай механизм Фонд хатарини пасайтиради).

Венчур сармоядори нуктаи назари-дан инвестициялаш объекти х,исобланган компаниянинг вужудга келиши ва фаолият курсатишида бир неча боскични ажра-тиш мумкин:

1. Бизнес^оя боскичи - маркетинг Fояси, товар (хизмат)нинг дастлабки наму-наларини таклиф этиш;

2. Бизнесни ташкил этиш боскичи - бизнеснинг тула конли фаолият курсатишига утиш;

3. Усиш боскичи - янги ишлаб чикариш кувватларини узлаштириш, хо-димлар сонининг усиши;

4. Кенгайтириш боскичи - бо-зорнинг улушини эгаллаш, фойданинг баркарорлашуви;

5. Ликвидлилик боскичи - бизнес-да реал бозор кийматининг пайдо булиши (акцияларни тугридан-тугри сотиш имко-нияти).

Венчур асосида молиялаш ривожла-нишниг дастлабки учта боскичида, анъа-навий карз эвазига молиялаш эса кейинги учта боскичда амалга оширилиши мумкин.

Оддий венчур институтининг ташки-лий тузилиши куйидаги куринишга эга. У мустакил компания сифатида ташкил этилиши ёки чекланган шериклик каби руйхатга олинмаган тузилма сифатида фа-олият курсатиши мумкин. Айрим мамла-катларда «фонд» деганда компания эмас, шериклар уюшмаси тушунилади. Фонд-нинг директорлар ва бошкарув ходимла-ри фонднинг узи томонидан х,ам, алох,ида «бошкарувчи компания» ёки фондга уз хиз-матларини курсатувчи бошкарувчи томонидан х,ам ёлланиши мумкин. Бошкарувчи компания, одатда, самоядорлар дастлабки мажбуриятларининг 2,5 фоизигачасини ташкил килувчи х,ар йиллик компенсаци-яни олади. Бундан ташкари, бошкарувчи компания ёки хусусий шахслар, бошкарув штатининг ходимлари, бош шерик каби одатда 20 фоизни ташкил килувчи «carried interest» - фонд оладиган фойдадан фоизга умид килиши мумкин. Купинча ушбу фоиз сармоядорлар фондга киритган инвести-циялар суммаси тулик коплангунга кадар туланмайди.

Чекланган шериклик тузилган такдирда фонд асосчилари ва сармо-ядорлар масъулияти чекланган шериклар х,исобланишади. Бош шерик ушбу х,олатда фондни бошкариш учун жавоб беради ёки бошкарувчининг ишини на-зорат килиш функциясини бажаради. Чекланган шериклик соликлардан х,оли. Бу шуни англатадики, у солик солиш объек-ти х,исобланмайди, унинг иштирокчилари эса, агар уларга тегишли даромад ёки фой-да бевосита улар уз маблаFларини киритган компаниялардан келганда тулаши ло-зим булган соликларни тулашади.

Венчур фондини шакллантириш жа-раёни узига тегишли булмаган пулни

бошкаришга ихтисослашган профессио-налларнинг пайдо булишини талаб килади. Сармоядорлар томонидан кандайдир венчур фондига инвестиция киритиш туFрисида карор кабул килиниши учун улар куйидаги саволга жавоб олишни ис-ташади: нима учун айнан ушбу фондга пул куйиш кандайдир маъно касб этади.

Fарбда инвестиция фондларини шак-ллантиришнинг анъанавий манбалари -хусусий сармоядорлар маблаFлари, инвестиция институтлари, пенсия фондла-ри, сугурта компаниялари, турли х,укумат агентликлари ва халкаро ташкилотлардир. Россияда ва Россия билан ишловчи акса-рият фондлар бевосита халкаро ташки-лотлар томонидан ёки х,укуматлараро ке-лишувлар доирасида миллий ташкилот-лар томонидан ташкил этилган (US-Russia Defense Fund, The US-Russia Investment Fund (TUSRIF). Хусусий венчур фондлари Россия бозорида х,озирча жуда камчилик-ни ташкил килади1.

Тулик ёпилганидан кейин, яъни венчур фондининг маблагларини йигиш них,оясига етгач "венчурлаш" жараёни - инвестици-яланадиган компанияни кидириш, топиш, танлаш, бах,олаш ва унга кириш буйича амалий ишлар бошланади.

Венчур фондини шакллантириш жараё-нини маблагларни йигиш жараёни сифатида тавсифланган. Бунда фонднинг микдори бир неча миллиондан бир неча юз миллион долларгача булиши мумкин. Инвести-циявий сармоя компания бошкарувчиси томонидан тезкор бошкариладиган венчур фондига куйилади. Венчур фондини ташкил этиш ва бошкариш билан пулларни бошкаришга ихтисослашган бошкарувчи компания шугулланиши лозим булиб, у сармоядорлар бошлангич мажбуриятларининг 2,5 фоизигачани ташкил этувчи х,ар йиллик компенсацияни олишга х,акли. Венчур фонди компанияларда чекланган муд-датга, лекин купи билан 7-10 йилга улуш ха-рид килиш х,укукига эга. Фонд маблагларни бир вактнинг узида бир неча лойих,ага ки-ритиши мумкин, лекин, уларнинг сони 20 тадан ошмаслиги керак. Бу "барбод булган" лойих,алардан куриладиган зарарларни коплаш ва фойда олиш имконини беради. Молияланаётган лойих,аларнинг факат 20

1 Венчурный капитал и прямое инвестирование в России. (Сборник статей и выступлений.) СПб.: РАВИ, 2007, с. 59-60.

1-расм. Инновация жараёнида венчур сармоясининг урни1.

Аньанавий молиявий институтлар

Бозор тузил-малари ёки номаълум истеъмолчила

Бопща хатарли ин-ввстициялар

Бизнес сохдсидаги янги тузилма

Венчур сармоя-сини жалб ки-лиш билан бог-лиц булмаган бопща фаолият

Янги ишлаб чикар иш

Узгартири жан бозор тузилмаси

Фойда

I

Зарар

Венчур сармоя-сини жалб ки-лиш билан бог-лиц булмаган бопща фаолият

фоизигина фойда келтиради, 40 фоизи зарар кетиради ва яна шунчаси уларга кири-тилган маблаFларни зУрFа оклайди. Venture Economics маълумотларига кура, 1999 йил-да айрим фондларда юкори инвестиция-вий хатарлар ва янги компанияларни таш-кил этиш ва уларнинг ривожланишида-ги куп сонли муваффакиятсизликларга карамай даромад олишнинг ички меъё-ри 150 фоизга етди. Фондларнинг жахон буйича уртача курсаткичлари 17-25 фоиз-ни ташкил килади, бу банк даромадлилиги курсаткичидан анча юкори.

Инновация жараёнида венчур сармоясининг урни 1-расмда келтирилган булиб, бу ерда у бизнес сохасидаги янги тузилма-ларга хам, бошка молиявий ва бозор ту-зилмаларига хам турли хатарли инвести-циялар манбаси сифатида намоён этилган, шунингдек уни шакллантириш манбалари хам тасвирланган.

Венчур сармояси расмий ва норасмий секторларга такдим этилади. Расмий сек-торда ташкилий-хукукий шаклига кура ше-риклик хисобланган ва катор сармоядор-лар: хусусий ва давлат пенсия фондлари (Европада уларнинг улушига венчур сар-мояси барча инвестицияларининг 50 фо-изидан купи туFри келади), хайрия фондлари, корпорациялар, хусусий шахслар ва венчур капиталистлари - ВМФнинг ресурс-ларини бирлаштирувчи «венчур асоси-да молиялаш фирмалари (ёки фондлари)» (кейинги уринларда - ВМФ). Одатда, ин-

1 Венчурный капитал и прямое инвестирование в России. (Сборник статей и выступлений.) СПб.: РАВИ, 2007.

ституционал сармоядорлар (пенсия фондлари, узаро кредитлаш фондлари ва б.) уз инвестиция портфелининг 2-3 фоизини венчур сармояси сингари мукобил актив-ларга таксимлашади. ВМФ жалб килинган маблаFларни 5-7 йил мобайнида юкори даромад келтириши мумкин булган янги фирмаларга инвестиция килади.

Саноати юкори ривожланган мамлакат-лар тажрибаси шуни курсатмокдаки, давлат дастурларини ишлаб чикишда мам-лакатнинг иктисодий параметрлари, ху-сусан, хусусий сармояни таклиф этиш-нинг узига хос хусусиятлари мухим омил-лар хисобланади. Бунда АКШ, Fарбий Европа, Япония ва венчур индустрияси сохасидаги янги индустриал мамлакатлар-да давлат фаоллиги Fояси уларга инвести-циялар киритиш миллий иктисодиёт учун мухим хисобланган ва шунинг учун анъа-навий хусусий сармоя манбаларидан за-рур хажмдаги маблаFларни ололмайдиган фирмаларга сармоя таклиф этишнинг за-ифлигини тулдиришдан иборат.

Маълумки, кичик компаниялар узларига зарур маблаFларни кулай шароитларда олиши кийин, чунки сармоядорлар бо-зорда уз урнини топган йирик компаниялар билан ишлашни афзал куришади. Хусусий сармоядорлар хам ёш юкори техно-логик компанияларни молиялашни унча-лик хохламайди, чунки бу юкори хатар билан боFл и к. Давлат таъсир этишнинг бево-сита ва билвосита чора-тадбирлари ёрда-мида хусусий инвестициялар бозорининг ушбу "тор жойлари"га бархам беришга кумаклашиши мумкин. Венчур йули билан

Манба: "Government venture capital for technology-based firms", OECD, 1997.

1-жадвал.

Венчур йули билан инвестициялашни рагбатлантирирувчи давлат воситаларининг турли шакллари

Хили

Максади

Мисол

l. Сармояни тyFридан-тyFри бериш

ТyFридан-тyFри давлат инвести-циялари

Венчур фондларига ва кичик бизнес корхоналарига тyFридан-т^ри инвестицияларни бериш

Бельгия - Investment Company for Flanders (GIMV)

Давлат кредитлари

Венчур фондларига ва кичик бизнес корхоналарига узок, муддатли кредитларни паст фоиз остида ва/ ёки беFараз кредитларни бериш

Дания - VaekstFonden (Business Development Finance) Loan Programme

2. Молиявий имтиëзлар

Солик имтиëзлари

Beнчyр фондларига ë^ кичик бизнес коржоналарига маблаFларни ^ютчиларга солик имтиëзларини, xyсyсан, солик кредитларини бериш.

Буюк Британия - Enterprise Investment Scheme and Venture Capital Trusts

Карзларни кафолатлаш

Маълyм талабларга жавоб бeрyв-чи кичик корконаларга берилади-ган банк карзининг бир кисмини кафолатлаш

Франция - Société Française de Garantie des Financements des Petites et Moyennes Enterprises (SOFARIS)

Aкциядорлик сармоясини кафолатлаш

Юкори xатарли вeнчyр ин-вестицияларидан прилган йyкотишларнинг бир кисмини кафолатлаш

Финляндия - Finnish Guarantee Board

3. Сармоядорлар доирасини аниклаш

Пенсия фондлари ë^ сyFрта ком-паниялари каби инститyтларга вeнчyр сармоясига маблаFларни ^йишга рyxсат бериш

dllA - Кафолатли пенсия таъми-ноти тyFрисидаги конyнга кири-тилган yзгартиришлар

инвестициялашни раFбатлантириш учун фойдаланиладиган давлат воситаларининг турли шаклларини учта асосий гурух,га аж-ратиш мумкин: 1) сармояни венчур фондларига ёки кичик корхоналарга тyFридан-тyFри бериш (сармоя венчур фондларига ёки кичик компанияларга тyFридан-тyFри инвестициялар ёхуд паст фоизларда кре-дитлар куринишида берилади); 2) венчур фондларига ёки кичик корхоналарга инве-стициялаш учун молиявий имтиёзлар (венчур фондларига ёки кичик компанияларга кредитлар буйича давлат кафолатлари; солик имтиёзлари ёки соликлардан озод этиш); 3) венчур фондларига маблаFларни куйишга рухсат этилган сармоядорлар доирасини аникловчи коидалар (масалан, маълум микдорда пенсия фондларига ва суFурта компанияларига) (1-жадвал).

Венчур сармояси катор сифат хусуси-ятларига эга булиб, шулардан асосийлари куйидагилар х,исобланади:

□ янгиликларни инвестициялаш;

□ юкори хатарли лойих,аларни моли-ялаштириш;

□ юкори рентабелли лойих,аларга куйилмалар (йиллик фойда камида 30-40 фоиз);

□ куйилган сармоялар узини оклашининг катта муддати (5-10 йил);

□ бошкарувнинг кайишкоклиги;

□ молиялаш манбаларининг ташки хили.

Инвестициялашнинг бошка шакллари-дан фаркли уларок венчур бизнесига инвестициялар х,ам бир катор узига хос хусу-сиятлари билан тавсифланади:

1) моддий таъминотсиз ва кафолатлар-сиз венчур бизнесига куйилмалар, уз на-вбатида, сармоядорлар катта хатарга кул уришади. Муваффакиятсизликка учрал-ган такдирда улар катта микдордаги пул маблаFларини йукотишлари мумкин. МаблаFларни бундай «хатарли» куйишни тадбиркорлар узларининг венчур биз-неси муваффакиятига ишониши ва уз тадкикотлари ва истикболли технология-ни тижорат йулида амалга ошириш учун шароитларнинг мавжуд эмаслиги билан изох,лайдилар;

2) фирманинг устав сармоясида бевоси-та ёки билвосита шаклда мажбурий улуш-ли иштирок этиш (одатда, улуш 50 фо-издан ошмайди), яъни венчур сармояси кредит сифатида эмас, балки молиявий маблаFларни беришда келишиладиган

иштирок улушига караб фирманинг низом сармоясига пай бадали куринишида жой-лаштирилади. Сармоядорлар молиялана-диган фирма фойдасини тегишлича олиш-га х,ак,лидирлар;

3) маблаFлар узок муддатга ва кайтарилишсиз асосда берилади, шунинг учун айрим х,олатларда сармоядорлар куйилмаларнинг истикболлилигига ишонч х,осил килиш учун уртача 5-10 йил кутиш-ларига туFри келади;

4) сармоядорнинг молияланадиган фир-мани бошкаришда фаол иштироки, чунки у венчур корхонасининг муваффакиятидан шахсан манфаатдордир, шунинг учун хатарли сармоядорлар купинча пул маблаFларининг берилиши билан чекла-нишмайди, балки венчур фирмасига турли бошкарув, маслах,ат ва бошка улушли хиз-матларни курсатишади, лекин бунда унинг фаолиятини тезкор бошкаришга аралаш-майди.

Венчур фирмалари иккита ташкилий шаклларда ташкил этилади1: мустакил венчур фирмалари ва йирик корхона ичи-да жойлашган фирмалар. Ички венчурни ташкил этиш туFрисидаги карор корхона рах,барияти томонидан кабул килинади ва унинг фаолиятини бевосита рах,барлардан бири назорат килади. Венчур лойих,асини ташкил этиш учун Fояларни танлашда куйидаги иккита х,олат х,исобга олиниши шарт:

- ушбу лойих,а вазифаси бош компания манфаатларининг анъанавий сох,аси билан мос келмаслиги керак, яъни ички вен-чурнинг максади яккол инновацияларни кидириб топишдан иборат;

- ички венчурлар доирасида амал-га ошириладиган Fояларни танлашда экс-пертлар шунга ишонч х,осил килишлари ло-зимки, янгиликларнинг тижорат салох,ияти, яратиш, ишлаб чикариш ва сотиш учун ха-ражатлар 50 фоиздан 75 фоизгача аниклик билан олдиндан айтиб берилиши мумкин.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Венчур бизнесини ташкил этиш ва унинг ривожланиши борасидаги чет эл тажрибасининг танкидий тах,лили х,амда Узбекистонда юзага келган х,озирги иктисодий вазият Венчур йули билан молиялаш фондини ташкил этишнинг

1 Гулькин П. «Международный опыт оформления венчурной деятельности», в сб. «Венчурное инвестирование в России. (Юридические аспекты)», РАВИ, 2001.

максадга мувофиклигини таъкидлаш им-конини беради ва у, бизнинг фикримизча, учта боскични уз ичига олиши керак.

Биринчи боскич давлат иштирокида амалга оширилади ва у тизимни ташкил этувчи унсурларни яратиш, шу жумладан, венчур саноатини куллаб-кувватлаш ин-фратузилмасини, уни ривожлантиришнинг иктисодий ва х,укукий шарт-шароитларини шакллантириш, венчур инвестициялари-нинг ликвидлилигини таъминлаш, мил-лий венчур саноатининг ижобий нуфу-зини шакллантиришга йуналтирилган булиши лозим. Хозирги вактда кичик тад-биркорликка солик солиш, белгиланган имтиёзларни х,исобга олган ^олда, кор-хоналарнинг жадал ривожланишини ва уларга венчур сармояси окиб келишини раFбатлантирмайди. Кичик тадбиркорлик туFрисидаги солик солиш ва уларга солик кредитларининг берилиши билан боFлик конун ^ужжатларига кичик инновацион технологик компаниялар айланмаларининг усишини раFбатлантиришга йуналтирилган узгаришларни киритиш максадга мувофик ^исобланади.

Кейинги боскичда давлатнинг бевосита иштирокидаги венчур фондларининг ташкил этилиши мамлакат венчур саноатига хусусий сармояни жалб этишнинг асосий механизмига айланади. Давлат маблаFлари хусусий сармоядорлар учун хатарларни пасайтиради ва хусусий маблаFларни жалб килишда катализатор вазифасини утайди. Давлат йули билан куллаб-кувватлашнинг бундай шакли дастлабки боскичда деяр-ли барча мамлакатларда узининг самара-дорлигини курсатган. Венчур фондларида-ги давлат улушини бошкариш учун Мил-лий венчур компаниясини ташкил этиш максадга мувофик х,исобланади.

Венчур йули билан инвестициялаш миллий тизимининг унсурлари мустакил ривожланишнинг баркарор режимига чикадиган учинчи боскичда илгари ташкил этилган фондлар таркибидан давлатни чикиши туFрисида карор кабул килинади.

Венчур йули билан молиялаш фонди-нинг фаолият юритишини оптималлашти-риш давлат иштирокида, айникса тадбиркорлик фаолиятини фаоллаштириш нуктаи назаридан катор тадбирларни назарда ту-тади. Бунда кичик корхоналар томонидан узок муддатли кредитларнинг олиниши тартиботларини соддалаштириш ва молия-

лаш, инвестициялашнинг баркарорлигини таъминлашга ва кичик корхоналар ак-цияларининг сотилишига кумаклашувчи норматив-конунчилик х,ужжатларини иш-лаб чикиш максадга мувофик. Мух,им вен-чур фондларидан бири сифатида пенсия фондларини шакллантиришга, шунингдек венчур йули билан молиялаш сох,асидаги фаолиятни амалга ошириш учун малакали кадрларни тайёрлашга алох,ида эътибор каратиш лозим.

Шундай килиб, биз таклиф этаётган чора-тадбирларнинг амалга оширили-ши натижасида кичик ва хусусий корхо-наларнинг фаолият курсатиш тизимидаги ракобат мух,ити яхшиланади, бу эса улар сонининг усишига, бандликнинг ошиши-га ва уларнинг самарали ривожланишига олиб келади.

Узбекистонда венчур сармоясини ри-вожлантириш куйидаги йуналишлар буйича амалга оширилиши мумкин: кулай инвестиция мух,итини яратиш; венчур сар-мояси окиб келишини раFбатлантириш учун конунчилик базасини яратиш; Венчур инвестиция фондини ташкил этиш; сармо-ядорлар учун хатарни пасайтириш, солик имтиёзларининг тегишли тизими оркали технологияга инвестициялар киритишга йуналтирилган венчур фондларини ташкил этишни раFбатлантириш; кимматли KOFозларнинг иккиламчи бозорини ри-вожлантириш; солик солишнинг имтиёзли шароитлари, карзлар схемалари (биринчи харид килиш ^укуки), ахборот ва маслах,ат хизматларига эга булган янги юкори тех-нологик лойих,аларни яратиш ташаббуси-ни амалга ошириш.

Республикада венчур сармояси фондларини яратиш манбалари туFрисида юкорида билдирилган фикрларга якун ясаб куйидаги хулосаларга келиш мумкин.

Иктисодиёт ривожининг инновация йулини танлаган мамлакатимиз учун венчур бизнесини яратиш ва унинг фаолият юритиши технологик ривожланишнинг устувор йуналишалрини танлаш, устувор-ли молиялаш йуналишларини белгилаш; инновацион лойих,алаштириш учун интеллектуал ва ахборот инфратузилмасини барпо этиш; инсон ресурсларидан инновация сох,асида максимал даражада фой-даланиш имконини берувчи инновация менежментини ривожлантириш учун ша-роитлар яратиш, инновация сох,асининг конунчилик базасини янгилаш, айникса солик солиш сох,асида; инновация секто-рини ажратган х,олда ва тугалланган энг самарали тадкикот лойих,аларини кидириб топиш оркали илмий сох,ани таркибий узгартириш имконини беради.

Шундай килиб, инновация

лойих,аларини молиялаш манбаси сифати-да венчур бизнесини ривожлантириш, на-заримизда, кичик инновацион тадбиркор-лик сох,асидаги давлат сиёсатининг устувор йуналишларидан бири х,исобланади. Венчур бизнеси ривожланишининг чет эл тажрибасини фаол урганиш натижасида биз Узбекистонда венчур тадбиркорлиги-ни ривожлантириш давлат максадли дасту-рини ишлаб чикиш учун республикамиз-нинг иктисодий хусусиятларини ^исобга олган ^олда Узбекистонда фойдаланилиши мумкин булган юкорида баён этилган асо-сий х,олатларни танладик.

Адабиётлар руйхати:

1. И.А. Каримовнинг 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мулжалланган мух,им устувор йуналишларга баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Ма^камасининг мажлисидаги маърузаси // Тошкент х,акикати, 2011 й., №7.

2. Гулькин П. «Международный опыт оформления венчурной деятельности», в сб. «Венчурное инвестирование в России. (Юридические аспекты)», РАВИ, 2001.

3. Эмиль Ван дер Бург. Развитие европейской венчурной индустрии в конце 90-х годов и процессы развития в Восточной Европе. СПб.: РАВИ, 2001.

4. Венчурный капитал и прямое инвестирование в России. (Сборник статей и выступлений.) СПб.: РАВИ, 2007, с. 59-60.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.