Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА СУД ҲОКИМИЯТИ МУСТАҚИЛЛИГИГА ОИД ХАЛҚАРО-ҲУҚУҚИЙ СТАНДАРТЛАРНИ ИМПЛЕМЕНТАЦИЯ ҚИЛИШ МАСАЛАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА СУД ҲОКИМИЯТИ МУСТАҚИЛЛИГИГА ОИД ХАЛҚАРО-ҲУҚУҚИЙ СТАНДАРТЛАРНИ ИМПЛЕМЕНТАЦИЯ ҚИЛИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
170
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
суд ҳокимияти / суд тизими / халқаро стандартлар / имплементация / инсон ҳуқуқлари / халқаро шартномалар.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Moxichexra Yunusalievna Yuldasheva

Мақолада муаллиф суд ҳокимияти мустақиллиги оид халқаро стандартларни миллий қонунчиликка имплементация қилишнинг назарий методологик асосларини, суд ҳокимияти мустақиллиги принципининг халқаро ва миллий механизмларини такомиллаштириш бўйича таклиф ва тавсияларни ишлаб чиқиб, ҳозирги замон халқаро ҳуқуқ доктринасида, шунингдек универсал ва минтақавий халқаро шартномаларда халқаро стандарт тушунчасининг назарий жиҳатлари, суд ҳокимияти мустақиллигига оид халқаро ва минтақавий ҳужжатлар комплекс тарзда таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА СУД ҲОКИМИЯТИ МУСТАҚИЛЛИГИГА ОИД ХАЛҚАРО-ҲУҚУҚИЙ СТАНДАРТЛАРНИ ИМПЛЕМЕНТАЦИЯ ҚИЛИШ МАСАЛАЛАРИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

УЗБЕКИСТОНДА СУД ХОКИМИЯТИ МУСТАКИЛЛИГИГА ОИД ХАЛКАРО-ХУКУКИЙ СТАНДАРТЛАРНИ ИМПЛЕМЕНТАЦИЯ КИЛИШ

МАСАЛАЛАРИ

Moxichexra Yunusalievna Yuldasheva

Давлат солик Кумитаси хузуридаги "Солик-сервис" давлат унитар корхонаси

Кадрлар булими бош мутахассиси

Маколада муаллиф суд хокимияти мустакиллиги оид халкаро стандартларни миллий конунчиликка имплементация килишнинг назарий методологик асосларини, суд хокимияти мустакиллиги принципининг халкаро ва миллий механизмларини такомиллаштириш буйича таклиф ва тавсияларни ишлаб чикиб, хозирги замон халкаро хукук доктринасида, шунингдек универсал ва минтакавий халкаро шартномаларда халкаро стандарт тушунчасининг назарий жихатлари, суд хокимияти мустакиллигига оид халкаро ва минтакавий хужжатлар комплекс тарзда тахлил килинган.

Калит сузлар: суд хокимияти, суд тизими, халкаро стандартлар, имплементация, инсон хукуклари, халкаро шартномалар.

Дунёда суд хокимияти мустакиллиги ва одил судловга эришиш масаласи тобора глобаллашаётган даврда ахамиятли ва долзарб муаммо булиб колмокда. БМТнинг Инсон хукуклари буйича Олий комиссари бошкармасининг маълумотларига кура, суд хокимияти мустакиллиги ва судьяларнинг уз фаолиятларини эркин амалга ошириши халигача хавф остида колмокда. Судьялар уз профессионал фаолиятларини амалга оширишларида тахдидлар, аралашишлар, куркитишлар ва узбошимчалик билан кулга олишларга дучор булмокда. Шу нуктаи назардан суд хокимияти мустакиллигига оид халкаро стандартларни имплементация килишнинг ташкилий-хукукий масалаларини такомиллаштириш одил судловга самарали эришишни таъминлаш воситаси сифатида бахоланиб, ушбу мавзуда тадкикот олиб бориш долзарб ахамият касб этмокда. Жахонда ишнинг мустакил ва холис суд томонидан куриб чикилиш хукукини таъминлаш, суд хокимияти мустакиллигига оид халкаро стандартларни имплементация килиш муаммолари, суд хокимияти мустакиллигининг институционал ва индивидуал жихатларини жорий килиш, одил судловнинг ахлокий-этик жихатлари хамда судьялар интизомий жавобгарлиги оид халкаро стандартларни такомиллаштириш, судьялар корпусини шакллантириш ва суд хокимияти хисобдорлигини татбик

АННОТАЦИЯ

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

KHHHffl Syfiuna TagKHKoraap yTKa3Hmra anoxuga ax^MuaT SepurnMoKga. Y36eKHcTOHga x£M cyg xpKHMuaTH MycraKH-MHrHra oug xanKapo cTaHgapraapHH нмппeмeнтaцнa KH^Hm, ogun cygnoB caMapagopnuruHH omupum, xan^apo pefiTHHraapga MaMnaKaTHMH3 ypHHHH axmunam Macanacura ycTyBop Ba3H$a cu^arnga KapanMOKga. EyHra Y30eKHCTOH PecnyônHKacu XyKyMara ToMoHHgaH 2019 fiunga EMT Hhcoh xyKyKgapn Syfiuna KeHramHHHHr Cygtanap Ba agBoKaraap MycTaKH-MHruHH TatMHHnam Syfiuna Maxcyc Matpy3aHHcuHHHr Y36eKHcTOHra TaKnu^ этнпнmн x,aMga y TOMOHHgaH EMT Eom AccaMÖneacu Hhcoh xyKyKgapu Syfiuna KeHramHHHHr 44-ceccuacuga Y36eKHcTOHga cyg xpkhmhath MycTaKU-MHrH Öopacuga эpнmнпгaн WTyKgap Ba MaB^yg MyaMMonap Syfiuna y3 Matpy3acHHH TaKgHM KU-^HHumH, Y3ÔeKHcToH PecnyônHKacu npe3HgeHTHHHHr "Y36eKHcTOH PecnyônHKacuHHHr Xan^apo peÖTHHrnap Ba HHgeKcnapgaru ypHHHH axmunam nopa-TagSupnapu TyrpHcHga"rH n^-4210-coH Kapopu mhcoh Synagu. Y36eKHcTOHga cyg xpKHMuaTH MycTaKH^^Hrura oug xan^apo CTaHgapraapHH MHrnufi KpHyHHHnuKKa нмппeмeнтaцнa KH^umHHHr TamKHHHH-xyKyKHH Macananapu ôunaH ôofhhk cyg umnapura apanamumnap Ba TamKH öochmhh 6apTapa$ KHnum ôunaH öofhhk Macananap, cyg paucnapuHHHr BaKonaraHH BaKHMHK Ba MatMypufi ^yH^uanap 6unaH neKnamHHHr TamKHHHH-xyKyKHH Macananapu, cygtanapHH TaHnam Ba TafiHHnam x,aMga KafiTa TafiHHnamHHHr Me3oHnapHHH xan^apo CTaHgapraapra MocnamTupum 3apypaTH, cygtanapHH TafiHHnam ôunaH öofhhk ôynraH Kapopnap $aK;ar Cygtanap onufi KeHramu ToMoHHgaH, H^po xpKHMHaTHHH ®;an6 этмaгaн xpnga Kaôyn KHHHHHmu KepaKnuru, Cygtanap onufi KeHramu at3onapuHH TaHnam Ba TafiHHnam TapTHÖHHH xan^apo CTaHgapraapra Mocnamrapum 3apypaTH, cyg xpKHMHaTHHH ^a^aT pecnyônHKa ôwg^eTHHHHr MaônaFnapu xucoôugaH MonuanamTupum 3apypaTH, cygtanapra HHcöaraH umrooMufi umnapHH Ky3Faram ôyfiHHa xp3Hpga MaB^yg ôynraH acocnapHHHr yMyMHfi Ba KeHrauru KaÖH MyaMMonap öyryHru KyHga gon3ap6 axaMHaTra эгa. Y36eKHcTOHga aManra omupunaëTraH KeHr KynaMHH Ba h3hhh cyg-xyKyK HcnoxoTnapHHHr Työ 3aMHpuga Кoнcтнтyцнaмнзga onufi KagpuaT cu^arnga ôenrunaô KyfiunraH hhcoh xyKyKgapuHH TatMHHnam Foacu Typagu. 3epo, ^a^aT KpHyHnapra HToaT KU^raH xpnga agonarau Kapopnap Kaôyn KH^um cyg opraHnapu Ba cygtanap MycTaKU^^HrHHHHr энг 3apypufi Me3oHH XucoônaHagH. Oa^ar myHgaruHa, Y3ÖeKHcToH PecnyônHKacu npe3ugeHTH ffl.M.Mup3HëeB TatÖHpu 6unaH afiTraHga, "cyg ocTOHacura KagaM KyfiraH xap Öup hhcoh, Y36eKHcTOHga agonaT xyKM cypaëTraHHra Tyna umoHH xocun KH^umu" MyMKHH ôynagu.

Cyg xoKHMHaTH MycTaKH^^Hrura oug xan^apo Ba MHHTa^aBHfi cTaHgapTnapHH TaKoMunnamTupum Ba MHnnufi KoHyHHHnuKKa нмппeмeнтaцнa KH^um Macananapu

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

буйича илмий тадкикотлар етакчи илмий марказлар ва олий таълим муассасаларида, жумладан, British institute of international and comparative law (Буюк Британия), Federal Judicial Center (АКЩ), German Judicial Academy (Германия), The Sorbonne Research Institute for International and European Studies (Франция), The Legal Training and Research Institute of Japan (Япония)да олиб борилмокда.

Бугун дунёда суд хокимияти мустакиллигига оид халкаро стандартларни имплементация килишга оид куйидаги устувор йуналишлар буйича тадкикотлар олиб борилмокда: глобаллашаётган ва ракамлашаётган дунёда суд хокимиятини ислох килиш; утиш даврида суд хокимиятининг урни ва роли; суд хокимияти мустакиллигини таъминлашнинг замонавий муаммолари; суд хокимияти ва хисобдорлик; одил судловнинг ахлокий-этик жихатлари ва судьялар интизомий жавобгарлигини такомиллаштириш; суд хокимиятини молиялаштириш тизимини такомиллаштириш; суд хокимияти мустакиллигига оид халкаро стандартларни имплементация килиш шакллари ва усулларни такомиллаштириш.

Халкаро хукук назариясида мазкур муаммонинг илмий урганилганлик даражаси шуни курсатадики, илмий тадкикотларда инсон хукукларига оид халкаро стандартларни миллий конунчиликка имплементация килиш, халкаро хукук нормаларини судларда куллаш, Узбекистон Республикасида суд хокимиятининг шаклланиши ва ривожланиши, суд хокимиятининг урни, судьялар корпусини шакллантириш каби масалалар урганилган.

Бугунги глобаллашув жараёнларида суд хокимияти мустакиллигига оид халкаро-хукукий стандартлар универсал, минтакавий ва халкаро нохукумат ташкилотлари доирасида кабул килинган булиб, уларнинг айримлари мажбурий тусга эга булган халкаро стандартлар хисобланса, аксарияти тавсиявий ахамият касб этиши курсатиб берилди. Жумладан, Узбекистон кушилган "Фукаролик ва сиёсий хукуклар тугрисида"ги халкаро пакт ва унинг назорат механизми мажбурий тусга эга булган халкаро стандарт ва механизмга мисол була олади.

Халкаро ва минтакавий хужжатларда ишнинг мустакил ва холис суд томонидан адолатли куриб чикилиши хукукига оид нормалар тадкик килинган. Хусусан, "Фукаролик ва сиёсий хукуклар тугрисида"ги халкаро пактнинг 14-моддаси 1-бандида "Барча шахслар судлар ва трибуналлар олдида тенгдир. Х,ар бир киши унга куйилаётган хар кандай жиноий айблов куриб чикилаётганда ёки бирор-бир фукаролик жараёнида унинг хукук ва бурчлари аникланаётганида конунга мувофик тузилган нуфузли, мустакил ва холис суд томонидан мазкур иш адолатли хамда очик холда куриб чикилиши хукукига эга" деб кайд килинган.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

Одил судловга булган хукук инсон хукуклари билан бевосита боглик булган умумэътироф этилган халкаро-хукукий норма хисобланиши (Л.Зайцева), бу хукукнинг илдизи хам табиий, хам ижобий хукукка бориб такалиши, табиий хукук "табиий одил судлов" концепцияси доирасида адолатли тартиботни ишлаб чиккани борасидаги хукукшунос олимларнинг (Peter W. Hogg, Bradley A.W., Ewing K.D.) илмий карашлари урганилиб, демократик хукукий давлатнинг энг мухим белгиларидан бири хам айнан суд хокимияти мустакиллиги хисобланиши, бунинг учун судьялар хар кандай ташки аралашишлардан холи булиши лозим деб таъкидланган.

Илмий адабиётларда айрим тадкикотчилар (Е.В.Бурдина, Д.А.Бурдин, Bacre Waly Ndiaye, Param Cumaraswamy) суд хокимиятининг мустакиллиги принципи хокимиятлар таксимланиши принципидан келиб чикиши, ушбу принципга мувофик, ижро, конунчилик ва суд хокимиятлари бошкарувнинг учта алохида ва мустакил тармогини ташкил этиши, бундай булиниш туфайли хокимият тармокларининг биронтасига бошка тармок ваколатларига аралашувига рухсат берилмаслиги борасидаги илмий карашларига кушилган холда, хокимиятлар таксимланиши принципи мустакил ва холис суд хокимиятининг тамал тоши хисобланиши, суд хокимиятининг мустакиллиги унинг ишига ва карорлари ижросига аралашмаслик оркали куллаб-кувватланиши кераклиги, суд хокимиятининг институционал мустакилликка эга булиши, судьялар эса суд тизимининг ичида ва унинг бошка институтларига нисбатан шахсий мустакилликдан фойдаланиши кераклиги хакида хулосага келинган.

БМТнинг "Суд органлари мустакиллигининг асосий принциплари" тахлил килиниб, суд хокимиятининг мустакиллиги деганда карорлар кабул килиш учун зарур булган хам индивидуал, хам институционал мустакиллик тушунилиши, шунинг учун, суд хокимияти мустакиллиги бу хам менталитет, хам институционал, хамда функционал механизмлар йигиндиси хисобланиши асослаб берилган. Биринчиси фактга нисбатан судьянинг мустакиллигини англатса, иккинчиси эса суд органлари ва бошка субъектлар хусусан, хокимиятнинг бошка тармоклари уртасидаги муносабатларни аниклашга нисбатан кулланилиши, бу суднинг хам хакикий мустакиллигини, хам уни жамият томонидан тушунилишини кафолатлайди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 24.01.2020 й. https://president.uz/uz/lists/view/3324 5 Диссертация мавзуси буйича халкаро илмий-тадкикотлар шархи

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 5 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

www.europeanlawinstitute.eu,www.law.ox.ac.uk,www.law.columbia.edu, www.fjc.gov,www.rgup.ru,www.law.msu.ru,www.deutsche-richterakademie.de, www.uni-muenchen.de,www.ejtn.eu,www.pantheonsorbonne.fr, www.law.nagoya-u.ac.jp, www.courts.go.jp ва бошка манбалар асосида амалга оширилди.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистан Республикасининг Халкаро рейтинглар ва индекслардаги урнини яхшилаш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4210-сон карори https: //www.lex.uz/docs/4215422#undefined

3. Сулайманов О.Р. Суд хокимияти мустакиллигига оид халкаро стандартлар. / Монография -Т.: «Tafakkur qanoti», 2020. -336 б.

4. Специальный докладчик по вопросу о независимости судей и адвокатов//https://www.ohchr.org/RU/Issues/Judiciary/Pages/SRJudgeslawyersIndex.a spx

5. Доклад Специального докладчика по вопросу независимости судей и адвокатов. Посещение Узбекистана. https://undocs.org/ru/A/HRC/44/47/Add.1

274

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.