Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШИДАГИ АСОСИЙ ИНФРАТУЗИЛМАСИ БЎЛГАН БАНК ТИЗИМЛАРИНИНГ РОЛИ (АНДИЖОН ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)'

ЎЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШИДАГИ АСОСИЙ ИНФРАТУЗИЛМАСИ БЎЛГАН БАНК ТИЗИМЛАРИНИНГ РОЛИ (АНДИЖОН ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
219
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Кизик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиши / банк тизимлари / кредитлар

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Акмалжон Адҳамович Эрматов, Сардор Дилмуродович Қосимов

Хозирги кунда жахон давлатларнинг иқтисодиётини асосий бўғини кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликдир. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланиши ва иқтисодиётдаги улуши жахон иқтисодиётида асосий макроиқтисодий кўрсаткич хисобланади. Бу кўрсаткич асосида рейтинглар белгиланади ва солиштирилади. Кўрсаткичга ижобий катта таъсир кўрсатувчи инфратузилма бу банк тизимлари хисобланади. Мазкур мақолада банк тизимлари ва кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиши ўртасидаги ўзаро боғлиқликлар ёритилади. Бунда Андижон вилоятидаги маълумотлар асосида тахлил қилинади. Хулоса ўрнида тахлил натижалари ва таклифлар берилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Акмалжон Адҳамович Эрматов, Сардор Дилмуродович Қосимов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШИДАГИ АСОСИЙ ИНФРАТУЗИЛМАСИ БЎЛГАН БАНК ТИЗИМЛАРИНИНГ РОЛИ (АНДИЖОН ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)»

УЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШИДАГИ АСОСИЙ ИНФРАТУЗИЛМАСИ БУЛГАН БАНК ТИЗИМЛАРИНИНГ РОЛИ (АНДИЖОН ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)

Акмалжон Адхдмович Эрматов Сардор Дилмуродович ^осимов

иктисодиёт фанлари номзоди, доцент Андижон машинасозлик институти

стажер-тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Хозирги кунда жахон давлатларнинг иктисодиётини асосий бугини кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликдир. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланиши ва иктисодиётдаги улуши жахон иктисодиётида асосий макроиктисодий курсаткич хисобланади. Бу курсаткич асосида рейтинглар белгиланади ва солиштирилади. Курсаткичга ижобий катта таъсир курсатувчи инфратузилма бу банк тизимлари хисобланади. Мазкур маколада банк тизимлари ва кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиши уртасидаги узаро богликликлар ёритилади. Бунда Андижон вилоятидаги маълумотлар асосида тахлил килинади. Хулоса урнида тахлил натижалари ва таклифлар берилади.

Калит сузлар. Кизик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиши, банк тизимлари, кредитлар

Кириш

Жахон иктисодиётида маълумки хар кандай давлатнинг иктисодиётида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик асосий уринларидан бири хисобланади. Бошка бизнеслардан фарки кичик бизнес тез узгарувчан бозор талаблари асосида тез мослаша олиш кобилиятига эга хамда иктисобиётга таъсир курсатувчи прогрессив таъсир курсатади. Шунинг учун жуда куп мамлакатлар иктисодиёти айникса иктисодиёти ривожланган давлатлар кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ривожлантиришга катта ургу беришади, мухит яратишади ва ривожланишни таъминловчи инфратузилмаларни таъминлаб беришади. Давлат учун бу катта ютук, асосий ютуклардан бири бу солик тушуми хамда ахолининг иш билан таъминлангани хисобланади.

Давлат бу пировард максадни турли инфратузилмалар таъсирида амалга оширади ва таъсир курсатади. Буларга имтиёзли солик сиёсати, тадбиркорларга ер мулк ажратиш, грантлар ажратиш, тадбиркорларни укитиш яъни молиявий билимларини, хукук ва эркинликларини укитишдан иборат. Бундан ташкари давлат асосий таъсир кучларидан бири булган банк системалари оркали кичик бизнес ва хусусий тадбиркорларни куллаб кувватлайди. Бунда паст фоиз

ставкаларда кредит ажратади, тижорат банкларига имтиёз бериш оркали тадбиркорликни ривожлантириш учун фоиз ставкаларига пастлатиш имтиёзларини шакллантиради.

Узбекистонда хам бу максад асосида куплаб ижобий тенденцияларни кузатиш мумкин. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик мамлакатимизнинг устувор йуналиши деб белгиланган. Сунгги беш йилда бу сохдни ривожлантиришга каратилган 2 мингга якин конун, фармон ва карорлар кабул килинди. Яна мисол килиб 2021 йил август ойида призидентимиз Ш.М.Мирзиёев илк бор узбек тадбиркорлари билан очик мулокот утказди.[1]

Бу мулокотга асосан 114 та лицензия ва рухсатнома бекор килинди, 33 та фаолият тури хабардор килиш тартибига утказилди. Рухсатномаларни расмийлаштириш тартиблари соддалаштирилиб, муддатлари уртача 2 бараварга кискартирилди. Ортикча текширишлар, накд пул, валюта ва хомашё буйича куплаб чекловларга бардам берилди. Бундай кулайлик ва имкониятлар натижасида янги субъектлар кескин купайиб, аввалдан ишлаётганлари фаолиятини кенгайтирмокда. Охирги беш йилда тадбиркорлар сони карийб 3 баравар ошди. Куп ишбилармонлар уз бизнесини бутун мамлакат микёсида кенгайтириб, минглаб иш уринлари яратиб, нуфузли йирик компанияларга айланди. Ички ва ташки бозорда уз нуфузи ва брендига эга тадбиркорлар синфи шакллана бошлади. Маълумки, мазкур очик мулокот олдидан тадбиркорларни кийнаётган муаммолар суралган эди. Турли масалаларга оид 15 мингдан ортик мурожаатлар булди. Мурожаатларнинг 40 фоизи бизнесни молиялаштириш ва молия-кредит масалалари билан боглик булган. Жумладан, кредит ставкаларининг юкорилиги ва куплаб кредитлар киска муддатга яъни 12 ойдан 36 ойгача берилиши, тадбиркор учун нокулай шартларда берилаётгани кайд этилган. Шунингдек, хорижий валютадаги кредитлар валюта курсининг мунтазам усиши хдсобига тадбиркор учун кушимча харажатларни юзага келтирмокда. Шу боис банкларнинг капиталини ошириш чоралари белгиланди. Хусусан, келгуси йилда банкларга Тикланиш ва тараккиёт жамгармасидан бозор тамойиллари асосида кушимча 600 миллион доллар ажратилади. Халкаро молия бозорларида 5 триллион сумлик миллий валютада евробондлар чикарилади. Хорижий банклар кириб келишига кенг имкониятлар яратилади. Яна бир мухдм янгилик - банклар ресурсни кандай валютада жалб килишидан катъий назар, тадбиркорларга кредитни сумда ва макбул фоизларда бериш тизими йулга куйилади. Шу максадда Молия вазирлиги хузурида Валюта хатарларини бошкариш компанияси ва худудларда унинг филиаллари ташкил этилади[1].

Мавзуга оид адабиётлар тахлили.

Соха олимлари кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни куллаб кувватловчи ва туртки берувчи банк инфратузилмаси буйича турлича

тариф беришган. Хусусан Россия иктисод фанлари номзоди Е.Г.Азманова худудий банкларни инновационлиги асосини тадбиркорлар ва банк уртасидаги узаро ишонс асосида баркарор ва доимий муносабатлар ташкил килиши керак деб хисоблайди. Сунъий кредитлаш объектларининг куплиги (100 тагача дастурлар) факат сунъий парчаланишни яратади ва карз олувчиларнинг тулов айланмасини ва мослашувчанлигини пасайтиради [2].

Россиялик олимлар Н.Н.Костина, Н.И.Даниленко, А.В.Ивлев фикрича банк кредитлари - кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ривожланишини молиялаштиришда мухим урин эгаллайди.[3]

Иктисодиёти ривожланган хориж мамлакатларида "кичик бизнес" тушунчаси буйича ягона тушунча йук уларда хам турлича карашлар бор. Иктисодиёти ривожланган давлатларда хам банклар корпоратив мижозларга нисбатан кичик бизнесга берилаётган кредитларни кайтишини хавфлирок деб бахолашади ва кичик бизнесга кредит ажратишга эхтиёт булишади. Буни давлатлардаги кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликка ихтисослашган банкларни камлигидан тасаввур килиш кийин эмас[4].

Тадкикот методологияси

Мазкур маколада муаллифлар томонидан иктисодий статистика асосида тизими тахлил, таккослаш ва мухокама методларидан фойдаланилган.

Тахлил ва натижалар

Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг асосий курсаткичлари динамикасига назар ташласак давлатимиз иктисодиётидаги улушнинг ривожланиш палласи 2017 йилни куриш мумкин лекин бу дегани кичик бизнес усмаяпти дегани эмас(1-расм). Бунга мисол килиб узбекистонда кичик корхоналар ва микрофирмаларни сонидан куриш мумкун, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъетлари сони 2019 йили 14%га, 2020 йили 28%га хамда 2021 йил эса 23% га, 2018 йилга таккослаганда 2021 йил 80% усган.

1.расм Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланишининг асосий курсаткичлари динамикаси (2017-2020 йиллар)[8]

120

100

80

60

40

20

ЯИМ(хаммаси)

Саноатда

Кишлок хуж.

Инвестициялар

Курилишда

Савдода

Жами хизматлар Юк ташиш Йуловчи ташиш Бандлик Экспорт Импорт

2017 йил

2018 йил

2019 йил

2020 йил

2-расм. Идтисодий фаолият турлари буйича руйхатдан утган кичик корхоналар ва микрофирмалар сони(фермер ва дехдон хужаликларисиз, йил бошида, бирлик)[8]

Кичик корхона ва микрофирмалар сони

450000 400000 350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0

2018 йил

2019 йил

2020 йил

2021 йил

Янги ташкил килинган кичик корхона ва микрофирмалар хам шунга мос равишда 2019 йили 28%, 2020 йили 89% хамда 2021 йилда хам шу тенденция сакланиб долган.

3-расм Янги ташкил этилган кичик корхона ва микрофирмалар сони [8]

0

100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0

Янги ташкил этилган кичик корхона ва микрофирмалар сони

2018 йил

2019 йил

2020 йил

2021йил

Андижон вилоятида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини кредитлар асосида молиялаштириш изчил равишда амалга ошириб бориляпти деярли хамма банкларни сайтларига ва тугридан тугри мурожаат килиш мумкин. Берилган кредитлар сонини тахлил килганда 2020 йилда 219% га ошган, лекин пандемия таъсирида 2021 йилда -56% га пастлаган 2020 йилда купрок субъектга берилганини куриш мумкин, лекин берилган кредитлар суммаси йилдан усиб борган: 2020 ва 2021 йиллари мос равишда 34% га ошганини куриш мумкин.

4-расм: Андижон вилоятида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига

берилган кредитлар сони [15]

Берилган кредитлар сони

2019 2020 2021

Банк системаларининг фаолиятига назар солсак муаммолар хам йук эмас. Бунга мисол келтирадиган булсек, замон давр жуда ривожланаяптики тадбиркорларни молиялаштириш тезкор равишда амалга ошириш талаб этилади, хужжатларни тайёр булиши, куриб чикилиши ва кредитни утказгунгача булган ва;т хозирги давр талабига жавоб бермайди. Айникса кишло; хужалиги билан шугулланувчи кичик бизнес ва тадбиркорларни мисол учун олишимиз мумкин.

Буни назарда тутиладиган тезкор молиялаштириш имкониятларини хисобга олиш зарур. Бундан ташкари хамма банкларимизда кредитлар бериш тартиби бир хил, хеч кандай вилоятлар учун жозибадор кредитлар ажратилмаган. 5-расм: Андижон вилоятида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига

берилган кредитлар суммаси[15]

Хулоса ва таклифлар

Хулоса килиб айтадиган булсак банк тизимлари тадбиркорларимизни дуллаб дувватлаб келмокда лекин фоиз ставкаларининг баландлиги банклар мижоз исташ билан эмас, балки ликвидлигига эга катта корхоналарга купрок эътибор даратяпти. Юкоридагилардан келиб чидиб дуйидаги таклифларларни амалга ошириш лозим:

Биринчидан давлат банк тизимларига имтиёз бериш ордали банк фоиз ставкаларини пасайтириб тадбиркорларимизни дуллаб дувватлаш мумкин.

Иккинчидан тадбиркорларни кредит олишидаги хужжатлар мажмуини соддалаштириш керак.

Учинчидан банкларимиз инновацион digital online хизматларини купайтириши керак Анорбанк, TBS банк яддол бунга мисол була олади.

Туртинчидан давлат ва банклар томонидан краудлендинг P2B платформа инфратузилмаларни шакллантиришга ёрдам бериш ва платформаларни худудий асосларини яратиш зарур.

Бешинчидан хар бир вилоятлар учун тадбиркорлар учун махсус жозибадор кредитлар ишлаб чикиш керак.

REFERENCES

1. Президентимиз Шавкат Мирзиёев раислигида тадбиркорлар билан утказилган очик мулокот 20 август 2021 йил.

https: //president.uz/uz/lists/view/4550

2. Е.Г.Азманова "Роль банков в развитии российского малого бизнеса " журнал Банковское дело 45(429)-2010

3. Н.Н.Костина, Н.И.Даниленко, А.В.Ивлев "Кредитование малого бизнеса государственными и коммерческими банками: Анализ и перспективы развития " журнал Financial Analytics: Science and Experience 38 (2016) 20-33

4. Стивен Фрост "Настолная книга банковского аналитика" Днепропетровск: Баланс Бизнес Букс. 2006

5. Самадов А.Н., Останакулова Г.Н. Кичик бизнес ва тадбиркорлик. - Т.: Молия-иктисод, 2008.

6. М.Р. Болтабоев, М.СДосимова Кичик бизнес ва тадбиркорлик - Т.: NOSHIR, 2011.

7. Андижон вилояти статистика бошкармаси 2019-2020 пресс релизлари https: //andstat. uz/uz/

8. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси Узбекистонда кичик тадбиркорлик 2017-2020 статистик туплам.Тошкент 2021 йил.

9. Зимин В. А. Малое предпринимательство в регионе: состояние и перспективы. Самара, 2020. 180 с.

10. Тимофеев А. В. Основные функции, цели и задачи инфраструктурного обеспечения предпринимательской деятельности // Вестник Омского университета. 2012. № 1. С. 376-378.

11. Norma ахборот -хукукий портали

https://www.norma.uz/qonunchilikda yangi/uzini uzi band qilganlar yatt va oilaviy korhonalarga - kuproq imtiezlar ishlash soddalashtiriladi.

12. Norma ахборот -хукукий портали

https://www.norma.uz/bizning sharhlar/tumanlarda tadbirkorlikni rivoilantirish agentl igining_bulinmalari_ochiladi

13. Халк сузи онлайн газетаси

https://xs.uz/uzkr/post/pandemiyadan-kuchli-bolib-chiqishning-birdan-bir-ioli-kichik-biznes-va-tadbirkorlikka-qulaj-muhit-yaratish-shavkat-mirziyoev

14. Адлия вазирлиги томонидан республика худудларида тадбиркорликнинг ривожланганлик даражаси курсаткичларини хисоблаш ва бахолаш автоматлаштирилган онлайн ахборот тизими https://b-indicator.uz/rating?region=1703

15. Узбекистон Марказий банки https://cbu.uz/oz/statistics/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.