Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА КЎППАРТИЯВИЙЛИК ТИЗИМИ ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК'

ЎЗБЕКИСТОНДА КЎППАРТИЯВИЙЛИК ТИЗИМИ ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
743
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
кўппартиявийлик / ижтимоий / тадбиркорлик / сиёсий ҳаёт / сиёсий партиялар

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Бурхонжон Жакбарович Шамсиддинов, Асадбек Ахроржон Ўғли Алиев

Ўзбекистонда кўппартиявийлик тизими яратилган бўлса-да, мустақилликнинг илк йилларида сиёсий партиялар фаолиятида сезиларли ўзгаришлар кузатилмади. Сиёсий партиялар реал муаммоларни ўрганиб, уларни ҳал этишда ташаббус кўрсатиш, фаол кишиларни ўз атрофида бирлаштириб, ижтимоий-сиёсий ҳаётни жонлантиришга бўлган ҳаракатлар сўнгги йилларда анча фаоллашди. Ушбу мақолада партиялар ва хусусий тадбиркорларнинг жамиятдаги мавжуд муаммоларни ҳал этишдаги биргаликдаги ҳамкорлиги таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА КЎППАРТИЯВИЙЛИК ТИЗИМИ ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X

УЗБЕКИСТОНДА КУППАРТИЯВИЙЛИК ТИЗИМИ ВА ХУСУСИЙ

ТАДБИРКОРЛИК

Бурхонжон Жакбарович Шамсиддинов УзДСМИ Фаргона минтакавий филиали Асадбек Ахроржон угли Алиев

КДПИ

Аннотация: Узбекистонда куппартиявийлик тизими яратилган булса-да, мустакилликнинг илк йилларида сиёсий партиялар фаолиятида сезиларли узгаришлар кузатилмади. Сиёсий партиялар реал муаммоларни урганиб, уларни хал этишда ташаббус курсатиш, фаол кишиларни уз атрофида бирлаштириб, ижтимоий-сиёсий хаётни жонлантиришга булган харакатлар сунгги йилларда анча фаоллашди. Ушбу маколада партиялар ва хусусий тадбиркорларнинг жамиятдаги мавжуд муаммоларни хал этишдаги биргаликдаги хамкорлиги тахлил килинган.

Калит сузлар: куппартиявийлик, ижтимоий, тадбиркорлик, сиёсий хаёт, сиёсий партиялар.

MULTIPARTY SYSTEM AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP IN

UZBEKISTAN

Burhonjon Jakbarovich Shamsiddinov Fergana regional branch of UzSIAC Asadbek Akhrorjon oglu Aliev

KSPI

Abstract: Although a multi-party system has been established in Uzbekistan, no significant changes have been observed in the activities of political parties in the first years of independence. In recent years, political parties have become much more active in studying real problems, taking initiatives to solve them, uniting active people around themselves and reviving socio-political life. This article analyzes the joint cooperation of parties and private entrepreneurs in solving existing problems in society.

Keywords: multiparty, social, entrepreneurial, political life, political parties.

Узбекистонда куппартиявийлик тизими яратилган булса-да, сиёсий партиялар фаолиятида хотиржамликка берилиш, реал муаммоларни урганиб, улар хал этишда ташаббус курсатиш, фаол кишиларни уз атрофида

бирлаштириб, ижтимоий-сиёсий хаётни жонлантиришга интилиш сезилмасди. Кичик бизнес ва тадбиркорлик харакати бутун ижтимоий-иктисодий хаётни камраб олаётган бир пайтда ушбу харакатга янада салмокди максад, йуналиш бериш, урта мулкдорлар синфининг мавкеини янада ошириш талаб этарди. Юртимизда кичик ва урта бизнес, фермерлар хдракати эл-юрт тараккиётини, мамлакатимизнинг хал килувчи сохалари ва йуналишларида олиб борилаётган ислохотлар кескин суръатлар билан ривожланиш, олдимизда тусик булиб турган барча гов ва нуксонларни бартараф килишни уз зиммасига оладиган кучга эхтиёж сезар эди. Бу эхтиёж кичик бизнес ва тадбиркорлик харакатини, либерал-демократик гояларни таргиб этувчи харакатни, партияни тузишга олиб келди. Тадбиркорлар ва ишбилармонлар харакати - Либерал-демократик партия шундай ташкил этилган.

Президентимиз Ш.М.Мирзиёев тадбиркорлар ва ишбилармонларни сиёсий майдонга таклиф килар экан улар олдида турган вазифаларни хам белгилаб, курсатиб берди [1].

Биринчиси шундаки, кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари сиёсий кучга айланиб, урта мулкдорлар синфига йул очиб бериши, уларнинг бор имкониятларидан, ташаббусларидан фойдаланиб, Ватан тараккиёти ва халк фаровонлигига эришиши зарур. Мазкур фикрдан кичик бизнес ва тадбиркорлик ижтимоий-сиёсий максад, мохият касб этиб, уларнинг фаолияти мамлакатимизда кечаётган ижтимоий-сиёсий жараёнлар билан уйгунлашиб кетиши зарур, деган хулосага келамиз. Энди кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик факат иктисодий фаолият тури булиб кололмайди, улар уз максади, вазифаларига эга ижтимоий-сиёсий куч сифатида майдонга чикадилар. Тадбиркорлик харакатининг сиёсий мохият касб этиши ёки уларнинг уйгунлашуви фукаролик жамиятини шакллантиришнинг талаби, имманент хусусияти эди.

Узбекистон либерал-демократик партияси умуммиллий сиёсий ташкилот сифатида мулкдорлар синфининг, кичик бизнес вакилларининг, дехкон-фермер хужаликлари, ишбилармонларнинг манфаатлари ифода этади. Унинг дастурида кайд этилишича, шахсий ташаббус курсатиб иш олиб бормокчи, бизнес гоялари ва лойихаларини амалга оширмокчи, шу тарика оилавий, шахсий фаровонликка эришмокчи хар бир фукаро партияга аъзо булиши, ундан ёрдам, куллаб-кувватлаш, жамият ва давлат ишларини бошкаришда иштирок этиши учун имкониятлар яратиб беришини кутиши мумкин [2, 200].

Партия "Кучли давлатдан - кучли фукаролик жамияти сари" тамойилига амал килиб жамиятда фукаролик институтларини ривожлантириши, давлат хокимиятининг барча бугинларида тадбиркорлар ва ишбилармонлар манфаатларини химоя килишга, фукароларнинг узини узи бошкариш

органларини куллаб-кувватлаш оркали сиёсий демократияни ёйилишига, нодавлат ташкилотлари, айникса махалланинг ролини оширишга хизмат килишини кузлайди.

Ижтимоий-иктисодий сохада хусусий мулк устуворлик киладиган купукладли иктисодиётни шакллантириш, урта мулкдорлар синфининг ривожланиши учун жамиятда баркарорлик ва фаровонликни таъминлаш учун фаолият курсатади, кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектларининг фаолиятига давлат идоралари томонидан ноконуний аралашишга чек куйиш, тадбиркорларга халакит берувчи тусикларни, бюрократия ва сансалорликни бартараф этиш учун курашади.

Партия фукаролик жамиятини барпо этиш билан хакикий мулк эгаларининг урта синф сифатида шакллантиришни бир-биридан ажралмас жараён деб билади, мазкур синф жамиятни ислох килиш гояларини куллаб-кувватлаши зарур, деб хисоблайди. Ижтимоий-иктисодий сохада соглом ракобатни юзага келтириш, бу борада конунларга амал килиш, тадбиркорларни ахоли манфаати ва эхтиёжларига мос неъматлар яратиш ёки хизматлар курсатишга йуналтиришни партия узининг асосий вазифаси деб билади [2, 245248].

Хуллас, Узбекистон либерал-демократик партияси тадбиркор ва ишбилармонларни ижтимоий-иктисодий хаётни либераллаштириш ва мамлакатимизда амалга оширилаётган бозор ислохотларини янада чукурлаштиришга хизмат килади.

Иккинчиси, сиёсий партиялар уз фаолиятини фукаролик жамияти институтларининг ривожланишига, кишиларимиз, айникса ёшлар онгига демократик кадриятларни сингдиришга каратиши зарур. Мазкур вазифа деярли барча - Узбекистон "Адолат" социал-демократик партияси, Узбекистон "Миллий тикланиш" демократик партияси, Узбекистон халк демократик партияси, Экологик партиянинг дастурларига киритилган.

Масалан, Узбекистон "Адолат" социал-демократик партияси демократик жараёнларни тезлаштириш, демократик хукукий давлат барпо этиш учун Ватанга садокатли фукароларни тарбиялаш, инсон хукук ва эркинликларини таъминлашга интилиш, давлат институтларида виждонли, софдил кишиларнинг ишлашига эришиш каби вазифаларни уз олдига куйган.

Шу билан бирга "Адолат" социал-демократик партияси, унинг ташкилотлари, конунда белгиланган тартибда, тадбиркорлик билан шугулланиши мумкинлигини эълон килади [3, 9-10]. Тугри, партия электорати бундай фаолият билан бевосита шугуллангани хакида маълумот учрамайди, аммо партия тадбиркорларни уз сафига тортган, узининг мулки (бинолари, асбоб-ускуналари, техника воситалари ва б.)га эга.

Партиянинг харакатлар дастурида эса куйидаги ижтимоий-иктисодий вазифаларни бажариш илгари сурилган:

• иктисодий ислохотларни чукурлаштиришга оид янги таклифлар ишлаб чикиш;

• кичик ва хусусий бизнес, тадбиркорликни ривожлантиришнинг хукукий асосларини такомиллаштириш;

• махаллий ишлаб чикарувчилар ва ички бозорни химоя килиш ва уларга турли имтиёзлар беришга эришиш;

• ер ислохотларни нихоясига етказиш ва ерни хакикий эгасига бериш;

• молия-бюджет сохасида тартибни кучайтириш;

• хукумат карорларининг бажарилиши устидан ижтимоий назорат урнатиш;

• солик тизимини такомиллаштиришга эришиш кабилардир [3, 31].

"Миллий тикланиш" демократик партияси хам миллий анъаналар ва

кадриятларни кайта тиклаш асосида Узбекистонда демократик хукукий давлат ва фукаролик жамияти барпо этишни узининг асосий максади деб эълон килади. Унинг Уставида партия хусусий мулкига эга булиши ва хужалик фаолияти билан шугулланиши мумкинлиги курсатилган [3, 52]. Аммо реал хаётда партиянинг тадбиркорлик билан шугуллангани кузатилмайди. Тугри, партия аъзолари ичида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик билан шугулланадиганлар бор, бирок уларнинг мазкур фаолияти бевосита партия дастури ва максадлари билан боглик эмас. Купинча партия бундай аъзоларининг амалий ёрдамларига, хомийлик курсатишига таянади. Бундай хамкорликни "Фидокорлар" халк-демократик партияси, Узбекистон халк демократик партияси фаолиятида хам кузатамиз. Умуман олганда бугун Узбекистондаги сиёсий партияларининг кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик билан алокалари:

1) тадбиркорлик харакати билан сиёсий максаднинг уйгунлашуви, яъни кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг мустакил сиёсий куч сифатида сиёсий майдонга чикиши;

2) тадбиркорлар билан сиёсий партияларнинг узаро хамкорлиги каби икки йуналишда руй бермокда.

Биринчи йуналишда фаолият олиб бораётган партия бу - Тадбиркорлар ва ишбилармонлар харакати - Узбекистон либерал демократик партиясидир; иккинчи йуналишга колган учта партия тааллуклидир.

УзЛиДеП ва бошка сиёсий партиялар кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари билан узларининг Уставида белгиланган вазифалари доирасида хамкорлик киладилар. Уларнинг максади бевосита кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни химоя килиш, ривожлантириш эмас, албатта. Тугри,

ПМ^^^в 678 http://oac.dsmi-qf.uz

партиялар инсон хукуклари ва эркинликларини химоя килиш, демократик хукукий давлат ва фукаролик жамияти барпо этиш, халк фаровонлигини ошириш, мулкий плюрализмни химоя килиш тарафдорлари эканини кайд киладилар. Бирок ушбу вазифаларни улар турлича йуллар ва воситалар билан амалга оширадилар. Масалан, ХДП халкни демократик янгиланишга кенг жалб этиш, "Миллий тикланиш партияси" халк анъаналари ва кадриятларини, "Адолат" партияси ижтимоий адолатни карор топтириш каби гояларни фаолиятига асос килиб олган. Шундай булса-да, хар бир сиёсий партия ижтимоий-иктисодий демократиянинг реал вокеликка айланишига уз хиссасини кушиб келади.

Тадбиркорликнинг сиёсий партиялар билан хамкорлиги жамиятда кечаётган ижтимоий-иктисодий ва сиёсий янгиланишларга асосланади. Узбекистоннинг стратегик максади булган фукаролик жамияти барпо этиш эса ушбу янгиланишларнинг, демак, тадбиркорлик билан сиёсий партиялар хамкорлигининг пировард натижасидир. Шунинг учун тадбиркорлик харакатининг ижтимоий-сиёсий куч сифатида сиёсий майдонга чикиши (УзЛиДЕП мисолида) хам тадбиркорлар билан сиёсий партиялар уртасидаги хамкорлик хам ушбу стратегик максадга монанддир.

Фукаролик жамиятининг энг мухим институтларидан бири сиёсий партиялар экан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик уларга таянмай, уларнинг ижтимоий-иктисодий ва сиёсий ислохотларини куллаб-кувватламай яшаши мумкин эмас эди, албатта. Агар бошка фукаролик институтлари олий хукумат - Парламентга, унинг конунчилик фаолиятига бевосита таъсир этиш имкониятига эга булмаса, сиёсий партиялар, энг аввало уз вакиллари, фракцияси оркали ижтимоий-иктисодий ва сиёсий хаётга оид конунлар кабул килишда бевосита катнашади. Жахон тажрибаси курсатадики, мазкур жараён, имконият мамлакат тараккиётини у ёки бу томонга буриб юбориши, у ёки бу муаммоларнинг хал этилишига жиддий таъсир килиши мумкин. Давлат ва жамият бошкарувига бундай цивилизациявий таъсир этиш ижтимоий хаётни эволюцион узгартиришлар кафолатидир. Бундай ёндошишдан энг аввало тадбиркорлик субъектлари манфаатдордир, чунки эволюцион узгаришларнинг акси, зиди булган революциялар уларни огир ва узок изланишлар, мехнат жараёнида яратган бойликлардан, аввало, мулкдан, тинч-осуда ва фаровон яшаш имконидан махрум килади. Шунинг учун нафакат ишлаб чикаришда, хужалик юритиш ва ахолига хизмат курсатишда, худди шунингдек, иктисодий демократияни, мулкий плюрализмни баркарор вокеликка айлантиришга кодир тадбиркорларнинг сиёсий майдонга чикиши, айникса Парламентда купчиликни эгаллаши ижобий ва табиий холдир. Демак, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг нафакат кундалик ижтимоий-иктисодий

вазифаларни хал этишдаги иштироки, бунинг мухимлигини хеч ким инкор килмайди, шунингдек, стратегик ахамиятга эга, мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ва сиёсий ахамиятга эга конунларини, дастурларини ишлаб чикш хамда кабул килишдаги иштироки ута зарурдир.

Илмий адабиётларда хам, амалиётда хам нодавлат ташкилотлари тугрисида аник бир ёндашув хали шаклланганича йук. Гохо эса нодавлат ташкилотлари жамоат ташкилотлари, жамоат ташкилотлари эса нодавлат ташкилотлари, фукаролик жамияти институтлари деб аталади, улар айнанлаштирилади.

Мамлакатимиздаги энг нуфузли ва аъзолари сонининг куплиги нуктаи назаридан етакчи уринда Касаба уюшмалари Федерацияси туради. Хрзирги кунда унинг 56 мингдан ошик бошлангич ташкилоти булиб, уларнинг 10,2 миллиондан ошик аъзоси бор ва 26 та тармок касаба уюшмалари бор. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорларнинг 62 фоизи, хужалик субъектларининг 71 фоизи, аграр сектордаги ишбилармонлар, дехкон-фермер хужаликларининг 73 фоизи касаба уюшмаларига аъзодир [4].

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари мудом мехнат, фукаролик хукукига оид муаммоларга дуч келадилар. Улар мазкур муаммоларни касаба уюшмаси, юридик хизмат ходимлари ёрдамисиз тез ва самарали хал этишлари кийин. Бундан ташкари, мехнат жамоаларида тузиладиган хужалик ёки мехнат шартномалари хам мулк эгалари зиммасига касаба уюшмалари ва узини узи бошкариш органлари тузишни шарт килиб куядики, бу хол мулк эгаларини жамоат ташкилотлари билан хамкорликда ишлашни келтириб чикаради. Демак, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари, хусусий мулк эгалари, иш берувчиларнинг касаба уюшмалари ва мехнат жамоасининг узини узи бошкариш органлари билан хамкорлик килиши фукаролик жамиятининг имманент хусусиятлари, ижтимоий-иктисодий муносабатларнинг демократик характеридан келиб чикади.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари уз фаолиятини фойда, наф олишга курадилар. Лекин бу уларнинг нодавлат нотижорат ташкилотлари, ижодий, илмий уюшмалар билан хамкорлик килишича халакит бермайди. Гохо бундай хамкорлик беминнат, узаро бегараз ёрдам асосида амалга оширилиши мумкин. Кукон шахридаги тадбиркор аёллар ханузгача нодавлат ташкилотига турли маърифий тадбирлар, семинарлар, тренинглар утказишга ёрдам бериб келади, булимга янги-янги укувчи-кизларни жалб этишда кумаклашади [5].

Давлатимиз рахбари Ш.М.Мирзиёев узининг "Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фукаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармонида нодавлат ташкилотлари фаолиятини танкидий тахлил килиб, уларни харакатлар стратегиясидаги

устувор вазифаларга йуналтиришнинг замонавий, инновацион чора-тадбирларини таклиф этади. Унда кайд этилишича, фукаролик жамияти институтлари билан давлат уртасида самарали ва конструктив мулокот урнатилмаган, улар норма ижодкорлигига жалб килинмайди, ёшлар билан хамкорликнинг самарали механизмлари яратилмаган, уларни руйхатдан утказишда бюрократик тусиклар мавжуд ва хаказо. Президент фукаролик жамияти институтлари дуч келаётган муаммоларни илмий тадкик этиш, уларнинг миллий моделини яратиш, стратегик йуналишларини аниклаш, Президент хузурида Маслахат Кенгаши ташкил килишни вазифа килиб куйди [6]. Мазкур карорда асосан гап нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисида кечади. Маълумки, улар бизнес ва тадбиркорлик билан бевосита шугулланмайдилар, аммо улар кошида ижтимоий-маданий хизматлар курсатувчи булимлар ташкил этилиши мумкин. Айнан ушбу жихат биз учун мухимдир.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. Том 1. - Тошкент: Узбекистон, 2017. 41-94 б.

2. Узбекистон: модернизация и развитие политической системы. -Т.: Академия, 2009. - С. 200.

3. Политические партии Узбекистана. -Т.: Фонд региональной политики, 2007. - С.9-10.

4. www.xs.uz 18 ноябрь, 2018

5. Манбалар "Тадбиркор аёл" (Кукон шахри) нодавлат ташкилоти архивидаги хисоботлардан олинди.

6. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони "Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фукаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тугрисида" // Халк сузи, 2018, 5 май.

7. Shaxrinsa, M., & Husanovna, A. M. (2022). O 'ZBEK MILLIY ETNO-LIBOSLARI TARIXIGA BIR NAZAR. Oriental Art and Culture, 3(1), 571-577.

8. To'Ychieva, S. N. M. (2021). ERTAKLAR-BOLALAR TAFAKKURINI RIVOJLANTIRUVCHI VOSITA. Oriental Art and Culture, 2(4), 94-98.

9. No'Monovna, T. Y. S. (2022). AXBOROT-KURUBXONA MARKAZI XODIMLARI FAOLIYATIDA NUTQ MADANIYATI VA NOTIQLIK SAN'ATINING AHAMIYATI. Oriental Art and Culture, 3(1), 589-597.

10. Numonovna, T. S. (2021). The Role of Books in Raising the Morale of Young People. International Journal of Culture and Modernity, 11, 25-31.

11. Boshmonov, M. (2021). MONOPREDIKATIV GAPLARNING LISONIY PARADIGMATIKASI. Oriental Art and Culture, 2(4), 393-400.

12. TyHHHeBa, R. (2022). AMHP TEMYPHHHT KHTOEXOHHHK OROEH XYCYCHRA. Oriental Art and Culture, 3(1), 176-185.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.