Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА МЕВА-САБЗАВОТ КЛАСТЕРЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА МЕВА-САБЗАВОТ КЛАСТЕРЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
33
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АГРАР ИқТИСОДИЁТ / ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ / қАЙТА ИШЛАШ / КЛАСТЕР / ГЛОБАЛЛАШУВ / КЛАСТЕР СТРАТЕГИЯСИ / АГРОКЛАСТЕРЛАР

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Маннопова М.С., Абдуллаева Ш.Э.

Ушбу мақолада ҳозирда Ўзбекистонда аграр иқтисодиётни диверсификациялаш жараёнлари ва амалга оширилган ишлар, шунингдек, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш, қайта ишлаш жараёнини такомиллаштириш масалалари ва шунингдек мева-сабзавотчилик кластерларнинг ташкил этилиши ва ривожлантиришдаги асосий вазифалар тўғрисидаги фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF DEVELOPMENT OF FRUIT AND VEGETABLE CLUSTERS IN THE PROCESS OF DIVERSIFICATION OF AGRICULTURE IN UZBEKISTAN

This article discusses the current processes of diversification of the agricultural economy in Uzbekistan and the work done, as well as issues of improving the production and processing of agricultural products, as well as the main tasks in the establishment and development of fruit and vegetable clusters.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА МЕВА-САБЗАВОТ КЛАСТЕРЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Маннопова М. С. катта уцитувчи Абдуллаева Ш.Э. уцитувчи

Фаргона давлат университеты

УЗБЕКИСТОНДА КИШЛОК ХУЖАЛИГИНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА МЕВА-САБЗАВОТ КЛАСТЕРЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УЗИГА ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация: Ушбу мацолада уозирда Узбекистонда аграр ицтисодиётни диверсификациялаш жараёнлари ва амалга оширилган ишлар, шунингдек, цишлоц хужалиги маусулотларини ишлаб чицариш, цайта ишлаш жараёнини такомиллаштириш масалалари ва шунингдек мева-сабзавотчилик кластерларнинг ташкил этилиши ва ривожлантиришдаги асосий вазифалар тузрисидаги фикрлар баён этилган.

Калит сузлар: аграр ицтисодиёт, диверсификациялаш, цайта ишлаш, кластер, глобаллашув, кластер стратегияси, агрокластерлар.

Mannopova M.S.

senior teacher Abdullaeva Sh.E.

teacher

Fergana State University

CHARACTERISTICS OF DEVELOPMENT OF FRUIT AND VEGETABLE CLUSTERS IN THE PROCESS OF DIVERSIFICATION OF AGRICULTURE IN UZBEKISTAN

Annotation: This article discusses the current processes of diversification of the agricultural economy in Uzbekistan and the work done, as well as issues of improving the production and processing of agricultural products, as well as the main tasks in the establishment and development of fruit and vegetable clusters.

Keywords: agrarian economy, diversification, processing, cluster, globalization, cluster strategy, agroclusters.

Бугунги кунда республикамизда аграр иктисодиётини модернизациялаш ва диверсификациялаш жараёнлари жадал суръатларда амалга оширилмокда. ^ишлок хужалигини диверсификация килиш, ер-сув ресурсларидан янада окилона фойдаланиш, экспортбоп махсулотлар

етиштириш оркали дехконларнинг даромадини ошириш борасида олиб бораётган тизимли ишлар хам аста-секин уз самарасини бермокда. Кишлок хужалиги эса мамлакатдаги устувор тармоклардан бири булиб, ялпи ички махсулотда 28.2% улушга эга хамда мамлакатимиз мехнат ресурсларининг 27% бандлигини таъминлайди. Аграр иктисодиётни ислох килиш, ишлаб чикаришни диверсификациялаш, ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш, замонавий, юкори самарали технологияларни жорий этиш хамда хужаликларнинг моддий-техник базасини мустахкамлаш буйича амалга оширилган чора-тадбирлар натижасида, ушбу тизимида катор ютукларга эришилди. Утган йиллар мобайнида 96 минг гектар хосилдорлиги паст майдонларда пахта ва галла урнига 32 минг гектар ерда карам, турли сабзавот ва кукатлар экилди ва бу майдонлардан олинган минглаб тонна махсулотлар экспорт килинди. Шунингдек, 11 минг гектарда интенсив бог ва янги токзорлар, 1 минг 500 гектарда иссикхоналар барпо этилди. Кишлок хужалигига мулжалланган ерларни юридик ва жисмоний шахсларга иккиламчи ижарага беришга рухсат берилди, шунингдек, томорка хужалигида ишлаб чикарилган кишлок хужалиги махсулотларини эркин реализация килиш хукуки кафолатланди.

Амалга оширилган тизимли чора-тадбирлар натижасида 2019-2021 йилларда жами 363,4 минг гектар кишлок хужалиги ерлари кайта фойдаланишга киритилган булиб, 2018-2020 йилларда жами 2,4 миллион гектар майдонларда тупрок сифатини (балл бонитет) бахолаш буйича ишлар олиб борилди. Бугунги кунда 690,3 минг гектарда тупрок сифатини бахолаш ишлари амалга оширилди. 2016-2020 йилларда жами 330,5 минг гектар паст рентабелли пахта ва галла майдонлари кискартирилиб, ушбу майдонларда юкори даромадли ва экспортбоп махсулотлар етиштириш йулга куйилди. Бунинг натижасида 2016-2020 йилларда сабзавот ишлаб чикариш хосили 103%, картошка - 114%, полиз экинлари - 110%, дуккакли махсулотлар - 3,6 баробар, мойли экинлар - 240%, чорва озукаси - 191%, мева - 107,4% ва узум - 106%га усди. Шу билан бирга, 2017-2020 йилларда фермер хужаликлари ва кишлок хужалиги корхоналари томонидан жами 3,2 минг гектар майдонда замонавий типдаги иссикхона хужаликлари ташкил этилиб, иссикхоналар майдони 4,8 минг гектарга (ш.ж: 680 га гидропоника) етказилди. Шу билан бирга Республикада мева-сабзавот махсулотлари ишлаб чикариш хажмини ошириш максадида, худудларнинг тупрок-иклим шароитидан келиб чикиб, 2019 йилда 55 та туманлар мева-сабзавотлар етиштиришга тулик ихтисослаштирилди. 2022 йилгача жами 422,3 минг гектар шундан 133,9 минг гектар богдорчиликка, 113 минг гектар узумчиликка, 49,9 минг гектар сабзавотчиликка, 24,5 минг гектар полизчиликка, 15,8 минг гектар картошкачиликка, 56,1 минг гектар дуккакли ва доривор усимликларга, 6,1 минг гектар иссикхона хужаликларига ва 22,9 минг гектар майдонларни озука ва мойли экинлар етиштиришга ихтисослаштирилади.

Шу жумладан, мева-сабазвотларнинг экспорт географияси ва хажми ошиб, 92 та мамлакатга 2,4 млрд долларлик 119 хил турдаги 5,5 млн. тона махсулотлар экспорт килинди. 24 та янги тулов куввати юкори булган Норвегия, Швеция, Швейцария, Кипр, Буюк Британия, Люксембург, Австралия, Кувайт, Уммон каби давлатларга мева-сабзавотлар экспорти йулга куйилди. Хусусан, 2020 йилда пандемия шароитига карамасдан киймати 1 млрд доллардан (2016 йилга нисбатан 2 баробар куп) зиёд 1,5 млн.тонна (187%) кишлок хужалиги махсулотлари экспорт килинди. Кейинги даврларда мева-сабзавот махсулотлари ишлаб чикариш хажмини оширишнинг энг макбул ва самарали йуналиши кластер усули эканлиги таъкидланмокда. Шу сабабли мева-сабзавот кластерларини ташкил этиш ва ривожлантириш мева-сабзавот махсулотлари ишлаб чикариш хажмини оширишнинг, тармок самарадорлик даражасини юксалтиришнинг, сохани жадал ва баркарор ривожлантиришнинг мухим стратегик йуналиши сифатида каралмокда. Кластер - бирор турдаги махсулотни ишлаб чикаришнинг технологик занжирида маълум ихтисослашув ва мехнат таксимотига эга хамда ягона максад йулида уюшган корхоналар тизими тушунилади. Ривожланган давлатлар тажрибаси кишлок хужалигини баркарор ривожлантиришнинг йуналишларидан бири сохада ишлаб чикаришнинг замонавий шаклларини, жумладан, махсулот етиштиришнинг кластер усулида ташкил этиш мумкинлигини курсатмокда. Бугунги кунда Узбекистон Республикасида 60 дан ортик мева-сабзавот кластерлари ташкил этилди ва йил охирига бориб, уларнинг умумий сони 100 тадан ортиши белгилаб куйилган. Республика буйича 2020 йилда мавжуд 259 983 гектар мева-сабзавот майдонининг 78 841 гектари ёки 30,3 %и кластерларга бириктирилган. Кишлок хужалиги мева-сабзавот махсулотларини ишлаб чикариш ва кайта ишлаш кластерининг афзалликлари куйидагилардан иборат:

- мева-сабзавотчилик кластерлари махсулотларни ишлаб чикариш -саклаш - кайта ишлаш - сотиш технологик жараёнларини ягона интеграцион тизимга бирлаштириш оркали махсулотлар сифати ва ракобатбардошлигини оширишдан томонларнинг манфаатдорлигини таъминлайди;

- мева-сабзавотчилик кластерларида мехнат таксимоти, худудий ва хужаликлараро ихтисослашув хамда мехнат кооперацияси кучли ривожланган булиб, бу ишлаб чикариш самарадорлигини оширишга имкон яратади;

- илм-фан ва ишлаб чикариш интеграциясини чукурлаштириш, янги инновацион технологияларни амалиётга жадал жорий этиш жадаллашади;

- хомашё кайта ишлашнинг барча боскичидан утиб, экспортбоп тайёр махсулотга айланади.

Тадкикотларнинг курсатишича, бугунги кунда, мева-сабзавотчилик кластерларини самарали ташкил этиш ва уни самарали бошкариш

масалаларини такомиллаштириш борасида куйидаги йуналишларда илмий тадкикотлар олиб бориш ва аник таклифлар ишлаб чикиш энг мухим вазифалардан саналади: - мева-сабзавотчилик кластерлари иштирокчиларининг манфаатларини тулик инобатга олувчи, уларни хамкорликда ривожини таъминлашга каратилган рагбатлантирувчи ва кластер тизимида кушилган кийматни оширишга хизмат килувчи чора-тадбирлар дастури ишлаб чикиш; - мева-сабзавотчилик кластерларини бошкаришнинг ташкилий-иктисодий механизмларини такомиллаштириш; - мева-сабзавотчилик кластерларини бошкариш компанияси (бош корхонаси)нинг таркиби, унинг асосий вазифалари ва функциялари аник белгилаш; - мева-сабзавот кластерлари иштирокчилари уртасидаги шартномавий муносабатларни такомиллаштириш; - мева-сабзавотчилик кластерларининг давлат билан иктисодий алокаларини кенгайтириш, хусусан, солик, кредит, божхона, экспортни куллаб-кувватлаш механизмларини такомиллаштиришдан иборатдир.

Хулоса урнида айтиш мумкинки, юкорида таъкидланган фикрлар, таклиф хамда тавсиялар иктисодиётни диверсификациялаш шароитида мева-сабзавотчилик тизимини ривожлантиришда кластер тизимини янада такомиллашиши учун хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1.Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 мартдаги "Узбекистон Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлан-тиришга доир кушимча чора тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5388 сон Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги ПФ-5853-сон Фармони билан тасдикланган "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган Стратегияси". www.lex.uz.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 03 февралдаги "^ишлок хужалигида билим ва инновациялар тизими хдмда замонавий хизматлар курсатишни янада ривожлантириш тугрисида" ПФ-6159-сонли Фармони.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга ва Узбекистон халкига Мурожаатномаси. www.prezident.uz.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 03 февралдаги "Кишлок хужалигида билим ва инновациялар тизими хамда замонавий хизматлар курсатишни янада ривожлантириш тугрисида" ПФ-6159-сонли Фармони.

6. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари. https://stat.uz/ сайти маълумотлари.

7. Рахимов, Д. Ш. (2021). САНОАТ ЩТИСОДИЁТИДА МАХДЛЛИЙЛАШТИРИЛАЁТГАН МАДСУЛОТЛАРНИ

ДИВЕРСИКАЦИЯЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА. Scientific progress, 1(6), 505-511.

8. Butaboev M. T., Karimov U. U. «ЗЕЛЁНАЯ ЭКОНОМИКА». МИРОВОЙ ОПЫТ И ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ //Theoretical & Applied Science. - 2020. - №. 2. - С. 704-710.

9. Каримов, У. У. (2017). РОЛЬ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ В ПРОЦЕССЕ ГЛОБАЛИЗАЦИИ. In Перспективные информационные технологии (ПИТ 2017) (pp. 1189-1192).

10. Raximov, D. S. (2021). DIVERSIFIKATSIYA HUDUDLAR SANOATNI MUVOZANATLI STRATEGIK RIVOJLANTIRISh YO'NALIShLARI.

Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (3), 199-207.

11. Бутабоев М. Т., Каримов У. У. ПЕРЕХОД К «ЗЕЛЁНОЙ ЭКОНОМИКЕ» И ОСОБЕННОСТИ ЕЁ РАЗВИТИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ //Интернаука. - 2020. - Т. 23. - №. 152 часть 2. - С. 41.

12. Tokhirov, R., & Rahmonov, N. (2021). Technologies of using local networks efficiently. Asian Journal Of Multidimensional Research, 10(6), 250254.

13. Kuzibaevna, O. G. (2020). TECHNOLOGIES OF DEVELOPING THE ECOLOGICAL CULTURE OF STUDENTS IN THE PROCESS OF LEARNING A FOREIGN LANGUAGES IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS. Solid State Technology, 63(1s), 1816-1825.

14. Xasanov, I. M. (2019). Problems of employment in Uzbekistan. Образование и наука в России и за рубежом, (16), 156-158.

15. Каримов, У., & Каримова, Г. (2018). ГЕОПОЛИТИЧЕСКАЯ КОНКУРЕНЦИЯ В ИНФОРМАЦИОННОМ ПРОСТРАНСТВЕ. In Перспективные информационные технологии (ПИТ 2018) (pp. 13681372).

16. М.Маннопова, И.Хасанов. Развитие инвестиций - гарантия перспективной экономики. Сборник материалов международной научно-практической конференции "Финансово-правовые и инновационные аспекты инвестирования экономики региона". Москва, (27 мая 2020 года).

17. Karimov, U. U., & Karimova, G. Y. (2021). THE IMPORTANCE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN ACHIEVING EDUCATIONAL EFFECTIVENESS. Журнал естественных наук, 1(1).

18. Хасанов, И. М. (2020). РОЛЬ ДОМОХОЗЯЙСТВ В РАЗВИТИИ ЭКОНОМИКИ РЕГИОНА. In МИНТАКА ИКТИСОДИЁТИНИ ИНВЕСТИЦИЯЛАШНИНГ МОЛИЯВИЙ-ХУКУКИЙ ВА ИННОВАЦИОН ЖИХАТЛАРИ (pp. 198-202).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.