Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЕР МАЙДОНЛАРИ МОНИТОРИНГИНИ ЎТКАЗИШДА УЧУВЧИСИЗ УЧИШ АППАРАТЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЕР МАЙДОНЛАРИ МОНИТОРИНГИНИ ЎТКАЗИШДА УЧУВЧИСИЗ УЧИШ АППАРАТЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
479
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Мониторинг / ер кадастри / технологиялар / фотоплан / учувчисиз учиш аппаратлари / кадастр / топографик / геодезия / картография / парвоз / самолёт. / monitoring / land cadastre / technology / photoplan / unmanned aerial vehicles / cadastre / topographic / Geodesy / cartography / flight / aircraft.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Бахром Мажитов

Қишлоқ хўжалиги ерларидан фойдаланиш ҳолати мониторингини ўтказиш жуда кўп вақт ва маблағ сарфланадиган жараён бўлиб, ҳозирда унинг замонавий технологияларидан бири бўлган учувчисиз учиш аппаратлари афзалликларидан фойдаланиш қишлоқ хўжалиги экинлари билан банд бўлган ерларни назорат қилиш ва кузатишда муҳим ахамиятга эга бўлмоқда.Шу нуқтаи назардан, мақолада ерларнинг қишлоқ хўжалиги экинлари билан тўлиқ қамралганлигини, экинларнинг ҳолатини мунтазам равишда мониторинг қилиш ишларини учувчисиз учиш аппаратлари ёрдамида амалга ошириш афзалликларидан фойдаланиш юзасидан тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

APPLICATION OF UNMANNED AERIAL VEHICLES IN THE MONITORING OF AGRICULTURAL LAND AREAS IN UZBEKISTAN

Monitoring the use of agricultural land is a time consuming and it it is a process which needs amount of money. For that reason, now one of its modern technologies is the use of unmanned aerial vihicles to control and monitor the planted agricultural lands. For that point of view, in this context the article has developed recommendations on the benefits of using unmanned aerial vihicles in order to monitor complete crop rotation and to regularly monitor crop conditions.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЕР МАЙДОНЛАРИ МОНИТОРИНГИНИ ЎТКАЗИШДА УЧУВЧИСИЗ УЧИШ АППАРАТЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ»

УЗБЕКИСТОНДА ЦИШЛОК; ХУЖАЛИГИ ЕР МАЙДОНЛАРИ МОНИТОРИНГИНИ УТКАЗИШДА УЧУВЧИСИЗ УЧИШ АППАРАТЛАРИНИ ЦУЛЛАШ

Бахром Мажитов

"Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари института" Миллий тадкикот университети ассистенти b. maj itov@tiiame. uz

АННОТАЦИЯ

Кишлок хужалиги ерларидан фойдаланиш холати мониторингини утказиш жуда куп вакт ва маблаг сарфланадиган жараён булиб, хозирда унинг замонавий технологияларидан бири булган учувчисиз учиш аппаратлари афзалликларидан фойдаланиш кишлок хужалиги экинлари билан банд булган ерларни назорат килиш ва кузатишда мухим ахамиятга эга булмокда.Шу нуктаи назардан, маколада ерларнинг кишлок хужалиги экинлари билан тулик камралганлигини, экинларнинг холатини мунтазам равишда мониторинг килиш ишларини учувчисиз учиш аппаратлари ёрдамида амалга ошириш афзалликларидан фойдаланиш юзасидан тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: Мониторинг, ер кадастри, технологиялар, фотоплан, учувчисиз учиш аппаратлари, кадастр, топографик, геодезия, картография, парвоз, самолёт.

APPLICATION OF UNMANNED AERIAL VEHICLES IN THE MONITORING OF AGRICULTURAL LAND AREAS IN UZBEKISTAN

ABSTRACT

Monitoring the use of agricultural land is a time consuming and it it is a process which needs amount of money. For that reason, now one of its modern technologies is the use of unmanned aerial vihicles to control and monitor the planted agricultural lands. For that point of view, in this context the article has developed recommendations on the benefits of using unmanned aerial vihicles in order to monitor complete crop rotation and to regularly monitor crop conditions.

Keywords: monitoring, land cadastre, technology, photoplan, unmanned aerial vehicles, cadastre, topographic, Geodesy, cartography, flight, aircraft.

Кириш. Узбекистон Республикаси Президентининг ерлардан окилона фойдаланиш ва мухофаза килиш максадида кабул килинган, 2017 йил 31 майдаги "Ердан окилона фойдаланиш ва мухофаза килиш назоратини кучайтириш,

геодезия ва картография фаолиятини такомиллаштириш, давлат кадастрларини юритишни тартибга солиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5065-сон Фармонига ва Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 14 мартдаги "Кишлок хужалиги экинларини мониторинг килиш, худудни картографиялашда техник ва технологик ишлаб чикишни ривожлантириш ва янгилашни амалга ошириш тугрисида"ги 258-Ф-сон Фармойишига асосланган холда Узбекистон худудида ривожланган мамлакатларда ишлаб чикарилган замонавий учувчисиз учиш аппаратларидан (УУА) фойдаланиш амалга оширилмокда [1-3].

Бизга маълумки, учувчисиз учиш аппаратлари (УУА) - умумий холда двигател билан жихозланган, тизимли тарзда учириш, автоматик тарзда кайтиб келиш имкониятига эга, хамда каноти (УУА самолёт ёки вертолёт тури) билан куч яратиш ва парвоз давомийлигига эга аэродинамик тамойил ёрдамида махсус вазифаларни бажариш учун ишлаб чикилган [4-6]. Инсон иштирокисиз бошкарилувчи технологиялар дастлаб харбий амалиётларда кулланилган мураккаб ва кимматбахо комплекслар эди [7]. Бирок, охирги ун йилликда бу сохада амалий натижалар кузга ташланмокда, шунингдек компьютер тизимларининг ривожланиши, сунъиййулдош навигация (GPS/GLONASS) тизимларини ишлаб чикилиши ва энг мухими, бу технологиялар иктисодиётнинг барча сохаларида жуда кулай имкониятни яратишидир [8]. Хусусан, хозирда замонавий учувчисиз учиш аппаратлари кишлок хужалигини ривожлантиришда хам кенг кулланилмокда [9]. Мисол учун, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев2017 йил 22 июлда Тошкент вилоятидаги кишлок хужалиги ер майдонларидан фойдаланиш холатини мониторингдан утказиш ишларининг такдимотида учувчисиз учиш аппаратлари ёрдамида ер майдонларини улчаш, маьлумотларни электрон базага киритиш, ер майдонларини аэрофотосъёмка килишга эьтибор каратилди [10]. Ер майдонларини Ан-2 самолёти ва учувчисиз учар аппаратлари ёрдамида улчаш натижалари таккосланди [11]. Маьлум булишича, 100 гектар майдонни самолёт ёрдамида 20 соатда урганилса, учувчисиз учар аппаратлар кулланилганда худди шу хажмдаги ишларга4 соат вакт сарфланган.( 1 -жадвал)

1-жадвал

^ишлок хужалиги ерлари майдонини мониторинг килиш технологияларининг киёсий тахлили

Ан-2 Phantom 4 Pro

№ Чора тадбирлар номи

вакт, маблаF, вакт, маблаF,

соат сум соат сум

1 Ер майдонини улчаш 20 334000 4 71000

2 Харита билан улчов натижаларини таккослаш 1 26500 30 дакика 2500

3 Маълумотларни электрон базага киритиш 2 38500 31 дакика 11000

4 Улчов натижаларини хисоблаш 1 6000 32 дакика 1500

5 Ер майдонини аэрофотосъёмка килиш 2 1500000 2 35500

6 Экин майдонини турлари буйича ажратиш ва мониторингини амалга ошириш 1 6000 32 дакика 4000

Жами: 26 1911000 8 125500

Тадкикот методологияси. Хрзирда Узбекистон худудида ривожланган мамлакатлар тажрибаларига асосан ишлаб чикарилган замонавий учувчисиз учиш аппаратлари фойдаланишни кенгайтириш максадида Узбекистон Республикаси Давлат Солик кумитаси тизимида "Геоинформкадастр" давлат унитар корхонаси томонидан замонавий технологияларни жорий этиш, улардан самарали фойдаланиш буйича мухим услубий-амалий ишлар амалга оширилмокда [12]. Жумладан, кишлок хужалиги экинлари холати ва майдонини мониторинг килиш ишлари замонавий технологиялар, яьни PHANTOM-4 PRO ва PTERO J1 учувчисиз учиш аппаратлари ёрдамида олиб борилмокда [13].

Та^лил ва натижалар. Ушбу аппаратлар ёрдамида 2018 йил хосили учун бошокли дон экинларининг холатини жойларда мониторинг килиш максадида "Давергеодезкадастр" кумитаси тамонидан масофадан туриб суратга олиш ишлари амалга оширилган [14]. Суратга олиш натижалари буйича хар бир фермер хужалиги ва контурлари кесимида жами галла экилган майдонлар, шундан униб чикмаган ёки сийрак униб чиккан, галла ривожланишдан ортда колган, бегона ут босган, гузапоядан тозаланмаган ва куллатиб сугорилган майдонлар бирма-бир аниклаб чикилган [15]. Бунинг учун, биринчидан, 2017 йил октябрь ва декабрь ойларида бошокли дон экинларини экилиши юзасидан утказилган мониторинг маълумотлари асосида яратилган кишлок хужалик электрон хариталаридан фойдаланилган [16]. Ушбу электрон хариталар давлат геодезия координаталарига богланган холда хар бир фермер хужалиги ва контурлари кесимида галла экилган майдонларини хисоблаб чикариш имконини берган [17]. Иккинчидан, учувчисиз учиш аппарати ёрдамида халкаро геодезия тизимига, яъни, WGS84 тизимига богланган холда 300 метр баландликдан суратга олиш ишлари утказилган. Учувчисиз учиш аппаратлари ёрдамида олинган тасвирлар электрон кишлок

хужалиги хариталари билан солиштирилганда эса, бошокли дон экинларининг хакикий холатини контурма-контур тахлил этиш, аник гектарларни хисоблаш имконини берган [18-20].

Учувчисиз учиш аппаратлари ёрдамида кишлок хужалигида:

- ерларни жойида куриб чикиш ва хатловдан утказиш;

- мелиоратив курилиш холатини кузатиш;

- ерлар тизимига аниклик киритишдаги вегетатив холати индексини яратиш;

- ердан фойдаланишда агротехника тадбирларини технологиялар талаблари даражасида олиб боришни кузатиш каби энг мухим вазифаларни амалга ошириш холатини хам мониторинг килиш лозим деб хисоблаймиз [21-22].

Бундан ташкари, учувчисиз учиш аппаратлари усимликларни кимёвий химоялашда хам бир канча афзалликларга эга:

- экин касалликларининг сунъий таркалишининг олди олинади;

- баланд танали, мевали дарахтларга ишлов бериш учун кулайлик яратилади;

- самолёт ва ОВХ пуркагичлар бораолмайдиган жойларга ишлов бериш учун кулай [23-24].

Лекин хозирги вактда юкоридаги вазифа ва имкониятларни амалга ошириш учун учувчисиз учиш аппаратлардан самарали ва тугри фойдалана оладиган мутахассисларни етишмаслиги сезилмокда [25-27].

Хулоса. Учувчисиз учиш аппаратлари кишлок хужалигида кулланиши натижасида куйидаги имкониятларни яратади:

-даланинг электрон харитасини автоматик тарзда аэросуратга олиш оркали яратиш хамда маълумотларга автоматик тарзда кайта ишлов бериш, хатловдан утказиш;

- бажарилган ишлар хажмини бахолаш ва уларнинг бажарилишини назорат килиш, экинларни холатини оператив мониторинг килиш, хосилдорлигини назорат килиш, экологик мониторингни олиб бориш, кишлок хужалик экинларининг униб чикишини назорат килиш;

- ернинг сифатини текшириш, шунингдек ушбу жараёнларни экранда куриб турган холда тахлил килиш ва маълумотлар базасига юклаш [28-30].

Муаллифнинг фикрича кишлок хужалигида учувчисиз учиш аппаратларидан кенг куламда фойдаланиш максадга мувофик.

REFERENCES

[1] A.P, В., & S.B., R. (2021). The Current State Of The Use Of Lalmi Crop Land And The Main Directions Of Their Improvement. The American Journal of Agriculture and

Biomedical Engineering, 3(03), 39-

45. https://doi.org/10.37547/tajabe/Volume03Issue03-07

[2] Muratovich, MukumovAbdugani and Alikulovich, Usmanov Yusuf and Sobir, Ruziboyev. (2020). The ways to increase the efficiency of dekhan and household plots.

International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(03).

[3] KZ KHOLMURATOVNA. The Environmental Protection, the Role of Land Support in Creation of Economic and Legal Mechanisms of Effective Use of Land Resources. JournalNX - a Multidisciplinary Peer Reviewed Journal 2 (2), 84-86

[4] АР Бабажанов, СР Шарипов, БМ Успанкулов. ЗЕМЛИ ЛЕСНОГО ФОНДА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН И АНАЛИЗ ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ. Вестник Казахского гуманитарно-юридического инновационного университета. 2017. № 1 (33). С. 198-201.

[5] AR Babajanov, MD Mahsudov. Diversification of land fund in the district. Monograph. LAP Lambert Academic Publishing, 77-78

[6] АР Бабажанов, СБ Рузибоев, БМ Успанкулов. Классификация зданий и сооружений Узбекистана для их оценки. Вестник Казахского гуманитарно-юридического инновационного университета. 2020. № 4 (48). С. 97-102.

[7] Avezbayev S. et al. Determination of rational areas of irrigated plots in saline and subjected lands to irrigation erosion //IOP Conference Series: Materials Science and Engineering. - IOP Publishing, 2020. - Т. 883. - №. 1. - С. 012059.

[8] Samosa R. C. et al. Methodology for Determining the Costs of Environmental Protection Measures in Land Management //European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630). - 2021. - Т. 10. - С. 39-45.

[9] Bangayan-Manera A. et al. Problems of Cadastral Evaluation of Land Intended for Non-Agricultural Purposes //European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630). - 2021. - Т. 10. - С. 34-38.

[10] Хафизова З., Мукумов А. ЕР УЧАСТКАСИ (ДАЛА) ПАСПОРТИ (ТАРИХ ВА КЕЛАЖАК) //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 2. - С. 300-307

[11] Хафизова З. МЕТОДИКА ОПРЕДЕЛЕНИЯ ЗАТРАТ НА ПРИРОДООХРАННЫЕ МЕРОПРИЯТИЯ ПРИ ЗЕМЛЕУСТРОЙСТВЕ //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 2. - С. 1106-1115.

[12] Мажитов Б. КДШЛОК ХУЖАЛИГИДА ЕР МОНИТОРИНГИНИ ЮРИТИШДА ЗАМОНАВИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ КУЛЛАШ //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 2. - С. 761-768.

[13] Хафизова З. Х., Мукумов А. М. ЕР ТУЗИШ АСОСИДА ЭЛЕКТР УЗАТИШ ТАРМОКЛАРИНИ ЖОЙЛАШТИРИШ //Эффективность применения инновационных технологий и техники в сельском и водном хозяйстве. - 2020. - С. 309-312.

[14] Мукумов А. ЕР УЧАСТКАСИГА МУЛК ДУКУКИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ ДАЛ ЭТИШ ЙУЛЛАРИ //Scientific progress. -2021. - Т. 2. - №. 2. - С. 1424-1430.

[15] Авезбаев С., Шарипов С. БУЗИЛГАН ЕРЛАРНИ РЕКУЛЬТИВАЦИЯ КИЛИШ БУЙИЧА ИШЧИ ЛОЙИДАЛАР--ЕРЛАРНИ МУДОФАЗА КИЛИШ УСУЛИ СИФАТИДА //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 2. - С. 1529-1536.

[16] Sayfuddin S., Muhammadbek M. Working Projects of Disturbed Land Recovery-As a Method of Land Protection //Academic Journal of Digital Economics and Stability. - 2021. - Т. 9. - С. 80-84.

[17] Икрамов Р., Бобокулов Ш. ЕРЛАРНИ МУДОФАЗА КДЯИШГА ОИД ДУКУКИЙ АСОСЛАРНИНГ ТАКОМИЛЛАШУВИ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 5. - С. 1233-1239.

[18] Мухторов А. Х. и др. Влияние изменения климата на сельскохозяйственное производство и некоторые подходы для адаптации к изменению климата в Узбекистане //Экономика и предпринимательство. - 2018. - №. 5. - С. 533-536.

[19] Абдулхаева Г. М. ТОГ ВА ТОГ ОЛДИ ДУДУДЛАРИ КИШЛОК ХУЖАЛИГИНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХОРИЖ ТАЖРИБАСИ //Иктисодиётда инновация. - 2020. - Т. 3. - №. 3.

[20] Abdurashid A., Muhammadbek M. Regulation of the Diversification of the Use of the District Land Fund through the General Scheme //Design Engineering. - 2021. - С. 2565-2581.

[21] Бобокулов Ш., Абдулхаева Г. КИШЛОК ХУЖАЛИГИГА МУЛЖАЛЛАНМАГАН ЕР УЧАСТКАЛАРИНИ ХУСУСИЙЛАШТИРИШ СОДАСИДАГИ ДУКУКИЙ МУНОСАБАТЛАРНИ ТАРТИБГА СОЛИШ //Scientific progress. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 579-586.

[22] Абдулхаева Г., Бобокулов Ш. ТОГ ВA ТОГОЛДИ ДУДУДЛAРИ КИШЛОК Х^УЖАЛИГИНИ РИВOЖЛAНТИРИШДA ДAВЛAТ ТOМOНИДAН КУЛЛAБ-КУВВAТЛAШНИНГ УСТУВОР ЙУНAЛИШЛAРИ //Scientific progress. - 2022. -Т. 3. - №. 1. - С. 570-578.

[23] Altiev, A., & Mahsudov, M. (2020). Improvement of the regulation mechanisms of the land use diversification. International Journal of Pharmaceutical Research. ISSN, 9752366.

[24] Sultanovich, A. A., & Ugli, M. M. D. (2019). Methods of forecasting and management of land fund diversification in local areas. International Journal of Recent Technology and Engineering, 8(3), 403-411.

[25] Altiev, A. S., & Mahsudov, M. D. (2019). REPRODUCTION CYCLE OF LAND. Central Asian Problems of Modern Science and Education, 3(4), 96-102.

[26] Алтиев, А. С. (2019). ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ЗЕМЛЕПОЛЬЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ УГЛУБЛЕНИЯ РЫНОЧНЫХ РЕФОРМ. In ПРОФЕССИОНАЛ ГОДА 2019 (pp. 92-96).

[27] Авезбаев, Садулла. (1992). Экономические и социальные основе организации рационального использования земельных и водных ресурсов в районах экологического бедствия (на примере низовья Амударьи).

[28] Alikulovich, U. Y. (2020). Mechanisms Of Establishing The Use Of Irrigated Land In The Degradation State In The Conditions Of Land Use Diversification. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 2(09), 7784. https://doi.org/10.37547/tajabe/Volume02Issue09-13

[29] Дубенок Н. Н. и др. Землеустроительное и почвенное картографирование для мелиорации земель. - 1999.

[30] U Sangirova, Z Khafizova, I Yunusov, B Rakhmankulova, U Kholiyorov. The benefits of development cage fish farming. E3S Web of Conferences 217, 09006

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.