Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ИННОВАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОРҚАЛИ КОРХОНАЛАР РАҚОБАТДОШЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ИННОВАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОРҚАЛИ КОРХОНАЛАР РАҚОБАТДОШЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
113
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
рақобат / инновация / модернизация / бошқариш

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Нодира Хамракуловна Олимова, Одина Насридиновна Тешабаева, Дилафруз Валишер Қизи Мамажонова, Нигинахоним Хурсанд Қизи Жўраева

Мазкур ишда Ўзбекистон Республикасида саноат-инновацион ривожланиш стратегиясида белгиланганидек иқтисодиётни диверсификациялаш ва модернизация қилиш, маҳсулотларнинг рақобатли турларини ишлаб чиқариш ва товарлар экспортини амалга ошириш учун шароитлар яратиш асосида мамлакатнинг ривожланиши йўналишларини белгилаш мақсад қилиб қўйилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ИННОВАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОРҚАЛИ КОРХОНАЛАР РАҚОБАТДОШЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ»

УЗБЕКИСТОНДА ИННОВАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОРЦАЛИ КОРХОНАЛАР РАЦОБАТДОШЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Нодира Одина Дилафруз Нигинахоним Хамракуловна Насридиновна Валишер кизи Хурсанд кизи

Олимова Тешабаева Мамажонова Жураева

Фаргона давлат университети

АННОТАЦИЯ

Мазкур ишда Узбекистан Республикасида саноат-инновацион ривожланиш стратегиясида белгиланганидек иктисодиётни диверсификациялаш ва модернизация килиш, махсулотларнинг ракобатли турларини ишлаб чикариш ва товарлар экспортини амалга ошириш учун шароитлар яратиш асосида мамлакатнинг ривожланиши йуналишларини белгилаш максад килиб куйилган.

Калит сузлар: ракобат, инновация, модернизация, бошкариш

Жахон молиявий-иктисодий инкирози шароитида корхоналар ракобатбардошлигини оширишнинг асосий механизми булиб, инновациялашган сиёсатни олиб бориш хисобланади.

Замонавий менежерлар фикрича (иктисодиёт ва бошкарув сохасидаги) факатгина актив инновацион сиёсат товарларга, махсулотларга янги технологияларни инвестициялар оркали жалб килиш кризис холатдан чикиш муаммосини ижобий хал килишга имкон беради.

Товар инновацияси - бу махсулотни такомиллаштиришнинг оригинал, сифати яхшиланган ва модификацияланган махсулот ишлаб чикариш билан боглик булган узлуксиз жараёнидир. Инновация товарнинг хаётийлик даври узунлигини ва корхонанинг рентабеллигини таъминловчи чора-тадбирлар ичида алохида уринга эга хисобланади. Товар инновацияси уз ичига махсулотни дифференциялаш ва диверсификациялашни киритади. Бу эса бозорга янги махсулотни ёки махсулотлар гурухини олиб кириш демакдир.

Иктисод фанида янгилик ёки инновацияларнинг бир бутун таърифи мавжуд эмас. Куйидаги таъриф гоятда тез-тез учраб туради: янгилик-янги ресурсларни барпо этиш ёки аллакачон мавжуд булганларидан янгича, анъанавий булмаган усул воситасида фойдаланишдир. Янгиликлар илмий-техникавий, бошкарувга доир, ижтимоий ва иктисодий булади.

Инновация жараёнининг тузилиши оддий, янгиликни мавжудлиги хакида дастлабки ахборотни олиш, ундан фойдаланишнинг максадга мувофиклигига бахо бериш, эксперимент, тижоратда фойда келтиришини текшириш ва жорий этиш

(янги махсулотни, янги ташкилий тузилма ва янги ижтимоий муносабатларни оммавий кулланишга жорий этиш).

Янгилик хакидаги ахборотни ташки иктисодий мухитдан-ракобатчиларнинг янгиликни жорий этишдаги муваффакиятли уринишлари хакидаги маълумотлардан хам олиш мумкин. Кутилмаганда муваффакият козониш ёки бу ишдаги муваффакиятсизлик компания рахбарияти хеч кандай янгиликларни кузда тутмаганлигини, уларга тайёр булмаганлигини курсатади. Бундай монанд эмаслик - фирманинг хужалик юритиши иктисодий тайинликка мувофик келмаслигининг белгисидир, синмаслик учун фирма шошилинч равишда уз сиёсатини тубдан узгартириш билан шугулланиши керак булади.

Тез узгариб борувчи бозор талаби ортидан «кувиш» учун ишлаб чикаришда доимий узгаришлар зарур. Лекин бу нарса унчалик осон эмас. Янгиликлар муаммоси Америка, Европа, Жануби-Шаркий Осиёнинг етакчи компанияларини жуда хам бевосита килаётгани бежиз эмас. Ривожланган бозор механизми доимий янгиланиш, модернизациялаш ва кайта куришнинг етарлича кафолати эмас. Яхши гоялар уз холича хеч нарсани узгартирмайди. Агар ташаббускор жонкуярлар -уларни амалда руёбга чикариш учун масъулият ва таваккалчиликни уз зиммасига оладиган кишилар булмаса, гоялар фирма буйлаб йиллар давомида «сайр килиши» ва руёбга чикарилмаслиги лозим. Шу сабабли фирмалар янги гояларни куллаб-кувватлашнинг турли дастурларини: максадли гурухлар, муъжаз корхоналарни барпо этмокдалар. Шуни айтиш уринлики, цивилизациянинг хозир машхур булган антибиотиклар, инсулин, шарикли ручка, кондиционер, электролампа, целлофан, микрокомпьютер ва хатто вертолёт сингари ютуклари айни шундай корхоналар томонидан ишлаб чикарилган ва илк бор узлаштирилган. Бу нарса уларнинг тижоратдаги таваккалчилик юкори булишига карамай мохият жихатдан янги материаллар, махсулотларни излашга йуналганлиги; уларнинг йирик ишлаб чикаришдан ташкилий жихатдан алохидалиги, уларда куп сонли бюрократик расм-русумлар ва чеклашларнинг йуклиги; ижод килиш мухитининг барпо этилиши ва майда бизнес рахбарларининг тезрок бойишлари мумкинлиги билан изохланади.

Янгиликларни самарали бошкаришнинг асосий коидаларини ажратишга уриниб курамиз. Биринчидан, бу - янгиликнинг чекланган дастлабки микёси ва бир ерга жамланганлиги. Янгиликларни самарали жорий этиш аввалги арзимас маблаг ва озгина кишиларни талаб килади ва кичик бозорга йуналган булади. Иккинчидан, бу - доимий эксперимент. Инновацион жараён зиддиятли ва уни олдиндан башорат килиб булмайди, шу сабабли илдам бошлаб юборилган ташаббусларгина яхши натижа келтириши мумкин. Учинчидан, янгиликнинг муваффакиятли - эхтимоллик масаласидир. Шу сабабли купрок уриниб куриш зарур. Исталган уринишнинг муваффакият козониши учун умидворлик канча оз

булмасин, бирор-бир гоядан фойда чикиши эхтимоли, агар бир вактнинг узида куп йуналишларда харакат килинадиган булса, юкори даражада булади. Зеро, «нишонга тегизиш» купрок булишини таъминлашнинг ишончли усули - ук узишлар сонини купайтиришдир. Туртинчидан, бу - ташаббускор жонкуярларни куллаб-кувватлаш, уларга нисбатан юкори рахбарият томонидан сабр-токатли булишдир. Хатоларни лозимича кабул килиш ва ундан сабоклар чикариб олиш, зарур, токи кейинги кадамни янада пухта уйлаб босиши мумкин булсин. Бешинчидан, бу - ташкилот ичида хам, ракобатчилар билан хам самарадор муносабатни рагбатлантириш, норасмий муносабатлар ва ишбилармонлар ички «мухит»ни ривожлантириш, инновацион маданиятни шакллантириш, ташаббускорлик, хатти-харакатлар эркинлиги, новаторликдаги ишончнинг пайдо булишига имкон яратувчи кадриятларни карор топтиришдир.

Бирок ана шу тушунарли коидаларга амалиётда эргашиш хар доим хам осон булавермайди. Шундай булса-да, америкалик таникли тадкикотчи П.Друкернинг маслахатини эътиборга олиш зарар килмайди: "Янгилик сиз кабул килишингиз керак булган даъватдир, чукни бозордаги етакчилик ва ракобатдаги устунликнинг негизи шундадир. Айни шу сабабли новатор ташкилот булиш учун куч-харакатларни аямаслик керак".

Инновация мухитини яратиш технологиялари икки боскични уз ичига олади.

Биринчи боскич-объектив узгаришларни уз ичига олади, яъни иктисодий узгаришларни.

Иккинчи боскич - одамларни фикрлаш доирасини узгартириш, бошкаришнинг инновацион максадларини белгилаш каби субъектив узгаришларни уз ичига олади.

Бу икки боскич узаро узвий боглик ва шу билан бирга нисбатан мустакилдир. Инновацион технологиялар жуда тез суръатларда ишлаб чикилиши мумкин, лекин бу икки боскичнинг амалга ошиш муддатлари уртасидаги фаркнинг ортиб кетиши янги гояларнинг талаб килинмай колиб кетишига сабаб булади. Бу муаммони бахолаш шуни курсатадики, янги гояларнинг талаб килинмасдан колиб кетиш даражаси жуда юкори. Бу холат айникса, Собик Иттифок давлатлари ва Россияда жуда аянчли ахволда. Фан ва интеллектуал кобилиятнинг химояланмаганлиги сиёсий бошкарувчиларга нотугри карорларини уз вактида тугирлаш имконини бермайди. Бу эса карорларни кабул килишда масъулиятсизликни вужудга келтиради ва мансабдор шахсларнинг малакасиз ва локайд булишига сабаб булади. Бундай холат билимли бошкарувдан махрум булган жамиятга жуда кимматга тушиши мумкин, чунки бундай жамият уз максадига турли инкирозлар ва конли тукнашувлар оркали эришиши мумкин. Барча ривожланган мамлакатлар таълим, согликни-саклаш ва ижтимоий

химоянинг узок муддатли дастурларига эга. Бу дастурлар иктисодиётнинг барча сохаларини камраб олган: масалан, АКШнинг бир йиллик ижтимоий соха харажатлари триллион доллар атрофида. АКШда мингдан ортик узок муддатли дастурлар ишлаб чикарилган. Бу дастурларнинг бажарилиши ижтимоий сохада катта узгаришларга сабаб булди. 1979 йил Японияда «жамият равнакининг япон модели»ни куриш учун етти йиллик иктисодий ва ижтимоий ривожланиш дастури ишлаб чикилган.

Индустриал давлатларда режалаштириш иктисодий ва ижтимоий хаётнинг барча йулланмалари буйча микро ва макро даражада амалга оширилади. Масалан, факатгина Европа Иттифоки давлатларида энергияни тежашга каратилган 600 дан ортик дастур амал килмокда. Бу ва бошка иктисодий ривожланган давлатларда ресурсларни тежаш сиёсати амалга оширилмокда. Мавжуд вазиятдан келиб чиккан холда, хукумат ресурс тежашнинг хукукий ёки маъмурий усулларидан фойдланади.

Мамлакатда ресурслардан окилона фойдаланмасликнинг сабаби, давлат дастури эмас, балки уни амалга ошириш механизмларининг бюрократлашганлиги ва марказлашганлигидир, баъзи холларда хужалик механизмининг урнига маъмурий тартибга солиш усуллари кулланилган. Марказий бошкарув органларининг нотугри режалаштириши натижасида юзлаб миллиард сум микдоридаги моддий-техник, валюта ва табиий ресурслар нотугри сарфланган.

Бугунги кунда бу масала икки нуктаи назардан бахоланмокда:

1. Шу сохадаги омилларнинг бахоси;

2. Юкори мансабдор шахсларнинг бахоси. Бу икки бахо бир бирига зид фикрларни илгари сурмокда, мана шу холат бошкарувдаги инкирознинг асосий сабабидир. Жамият учун бу муаммони ечиш йулларидан бири хорижда кенг кулланилаётган «ижтимоий катнашиш» принципига риоя килишдир. Бу принципнинг асосий мазмуни давлат уз вазифаларининг бир кисмини махаллий бошкарув органларига бериш оркали турли мулкчилик шаклларини яратиши. Бундай сиёсат Россияда 1919 йилда «комунал хужалик» яратиш даврида амалга оширилган. Уша йилларда махаллий хужалик сохаларида одамлар мустакил фаолият юритган. Айнан шу даврда янгиликларни амалиётда куллаш суръатлари тезлашган. Бундай уринишлар кейинчалик хам амалга оширилган. Бу уринишларнинг асосий максади -ижтимоий иктисодий жараёнларни тезлаштириш ва махаллий хужаликларнинг уз-узини ривожлантириш асосларини яратишдир.

Бирок эски маъмурий-буйрукбозлик тизими бархам топгани йук, балки янги куринишда давом этмокда. Фундаментал фанлар асосан йирик технополисларда ривожлантирилган, бу эса ривожланишнинг энг колок усулларидан биридир.

Факатгина бошкарувнинг марказдан жойларга бериш оркалигина турли худудларнинг иктисодий ва ижтимоий ривожланишига эришиш мумкин.

Узгаришлар худудларни ва мехнат жамоаларни иктисодиётнинг актив субъектларига айлантиради. Уз навбатида, бу субъектлар худудлардаги интеллектуал ресурслардан фойдаланиш даражасини оширади.

Замонавий шароитларда фаолиятга булган мотивация таркиби ва тузилишнинг узгариши. Мулкчилик шаклларидаги революция ва фаолиятга булган мотивация. Корпоратив ва интеллектуал мулкчилик ахамиятининг ошиши - мехнатга булган мотивацияни узгартиришнинг асосий сабаби. Ахолининг хокимият органларига булган ишончини ошириш мотивацияси. Янги мотивацион имкониятлар ва уларни амалга ошириш учун ижтимоий технологиялардан илмий фойдаланиш.

Махсулотнинг харидорбоплиги булиши учун унинг сифати билан бирга, нархининг кандайлиги истеъмолчини кизиктиради ва бундай шароитда «Ros standart invest" МЧЖда турли ассортиментдаги мебель махсулотлари ишлаб чикариш самарали ташкил этилган.

1 - диаграмма

«Ros standart invest" МЧЖда 2017 - 2019 йилларда сотилган махсулот

таннархи[3]

«Ros standart invest" МЧЖ 3 йил давомида махсулот сотиш таннархи тугрисидаги маълумот акс эттирилган. 2017 йил таннарх 1125304 минг сум, 2018 йил 3295254 минг сум, 2019 йил 4795484 минг сумни ташкил этган.2018 йил утган йилга нисбатан сотиш таннархи 193%га усган булса, 2019 йил утганй йилга нисбатан 45% га усган. Бу 2017 йилга нисбатан яхширок хисобланиб, корхона янада махсулот таннархини туширишга харакат килиши лозим. Шунда «Ros standart invest" МЧЖ оладиган фойдаси шунчалик куп булади. Бунинг учун корхонада ортикча харажатларга йул куймаслик керак. Мебел махсулотлари тайёрлашда ламинант ярим тайёр махсулотининг чикиндисини минимал даражада камайтириш, электро энергияни тежаб ишлатиш, иш штатларидаги ортикча ишчиларни кискартириш харажатларни камайтиришга олиб келади (2 -диаграмма).

«Ros standart invest" МЧЖ 2019 йилдан бошлаб ишчиларни кискартириб, 150тадан 98 тагача ишчиларни кискартиришга эришди. «Ros standart invest" МЧЖ 2017 йилдан бошлаб, соддалаштирилган ягона солик тизимига утди (2 -диаграмма). Бунинг натижасида корхона бир нечта соликларда озод этилади ва харажатларнинг камайишига олиб келади.

«Ros standart invest" МЧЖда 2017 2018 2019 йилларда ишчи ходимлар сони[3]

Инкирозга кaрши чoрaлaр дaстурининг хэл этилиши лозим булган aсoсий вaзифaлaри ва уларнинг «Ros standart invest" МЧЖда кулланиши:

Корхонэлэрни мoдeрнизaция килиш, техник Ba технологик кэйтэ жихозлэшни янэдэ жэдэллэштириш, зэмонэвий, мослэшувчэн тexнoлoгиялaрни кенг жорий этиш. Бу вэзиФэ эввэлэм6ор иктисодиётнинг эсосий тэрмоклэри, эксшртга йунэлтирилгэн Ba мaхaллийлaштирилaдигaн ишлэ6 чи^риш куввэтлэригэ тегишлидир.

REFERENCES

1. Фатхутдинов Р.А. Статегический менеджмент. Учебник. - М.: 2006 г.

2. Калка Регина, Мёссен Андреа. Маркетинг. Карманное пособие: Пер. с нем.-М.: Финансы и статистика, 2003.-160 с.

3. «Ros standart invest» МЧЖ йиллик хисоботлари асосида тайёрланди

4. Олимова, Н. Х. (2019). Инновационные методы исчисления показателей эффективности и использование инновационных технологий в обеспечении конкурентоспособности продукции предприятия. In Тенденции развития мировой торговли в XXI веке (pp. 69-73).

5. Эргашев, А. Х., & Уринбаева, Д. Х. (2019). Анализ использования маркетинговых стратегий в организации и конкурентоспособности маркетинговой деятельности дизайн-центра ООО «Sharq liboslari». Тенденции развития мировой торговли в XXI веке, 123-131.

6. Тешабаева, О. Н., & Нишонбоев, Д. Э. У. (2021). Корхоналарнинг maркетинг салохиятини бахолаш омиллари. Scientific progress, 2(7), 657-661.

2 - диаграмма

2017 2018 2019

7. Олимова, Н. Х. (2019). Инновационные методы исчисления показателей эффективности и использование инновационных технологий в обеспечении конкурентоспособности продукции предприятия. In Тенденции развития мировой торговли в XXI веке (pp. 69-73).

8. Олимова, Н. Х., Эргашев, А. Х., & Тешабаева, О. Н. (2020). Некоторые аспекты развития маркетинга коммуникационных связей на предприятиях Узбекистана. In наука и инновации-современные концепции (pp. 40-47).

9. Salimjonova, Z. (2022). Peculiarities of improving corporate governance in joint stock companies. International journal of social science & interdisciplinary research ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429, 11, 71-75.

10. Abdubannob o'g'li, M. A. (2021, June). Innovative marketing strategies in the development of tourism services in Uzbekistan. In " Online-Conferences" platform (pp. 52-56).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.