Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ЯРИМҚАТТИҚҚАНОТЛИ (HEMIPTERA: HETEROPTERA) ҲАШАРОТЛАРИНИНГ ТОҒ ВА ТОҒ ОЛДИ ЛАНДШАФТЛАРИ БЎЙИЧА ТАРҚАЛИШИ'

ЎЗБЕКИСТОН ЯРИМҚАТТИҚҚАНОТЛИ (HEMIPTERA: HETEROPTERA) ҲАШАРОТЛАРИНИНГ ТОҒ ВА ТОҒ ОЛДИ ЛАНДШАФТЛАРИ БЎЙИЧА ТАРҚАЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
30
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
HETEROPTERA / қандала / ландшафт / авлод / тур / доминант / тоғ / фитофаг / зоофаг.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Мирзаева Г.С, Мусаев Д.М, Холматовб.Р, Нормуминова Ю.Б.

Ушбу мақола Ўзбекистонда яримқаттиққанотсимон ҳашаротларнинг тоғ ва тоғ олди ландшафтлар бўйича тарқалиши тадқиқотлар натижасида ўрганилган маълумотлар асосида яратилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ЯРИМҚАТТИҚҚАНОТЛИ (HEMIPTERA: HETEROPTERA) ҲАШАРОТЛАРИНИНГ ТОҒ ВА ТОҒ ОЛДИ ЛАНДШАФТЛАРИ БЎЙИЧА ТАРҚАЛИШИ»

УЗБЕКИСТОН ЯРИМКАТТИККАНОТЛИ (HEMIPTERA: HETEROPTERA) ХДШАРОТЛАРИНИНГ ТОГ ВА ТОГ ОЛДИ

ЛАНДШАФТЛАРИ БУЙИЧА ТАРКАЛИШИ РАСПРОСТРАНЕНИЕ ПОЛУЗИМОСТОЙКИХ (HEMIPTERA:

HETEROPTERA) НАСЕКОМЫХ УЗБЕКИСТАНА В ГОРНЫХ И ПРЕДГОРНЫХ ЛАНДШАФТАХ DISTRIBUTION OF SEMI-HARDY (HEMIPTERA: HETEROPTERA)

INSECTS OF UZBEKISTAN IN MOUNTAIN AND SUB-MOUNTAIN

LANDSCAPES

Мирзаева Г.С1., Мусаев Д.М1., ХолматовБ.Р1., Нормуминова Ю.Б.

1УзР ФА Зоология институти 2Термиз Давлат Университети https://doi.org/10.5281/zenodo.7327125

Аннотация: Ушбу макола Узбекистонда яримкаттикканотсимон хашаротларнинг тог ва тог олди ландшафтлар буйича таркалиши тадкикотлар натижасида урганилган маълумотлар асосида яратилди.

Калит сузлар: HETEROPTERA, кандала, ландшафт, авлод, тур, доминант, тог, фитофаг, зоофаг.

Ключевие слова: HETEROPTERA, кандала, ландшафт, поколение, вид, доминант, гора, растителъноядный, зоофаг.

Keywords: HETEROPTERA, kandala, landscape, generation , species, dominant, mountain, phtophagous, zoophagous.

КИРИШ

Яримкаттикканотсимонлар хашаротлар синфининг катта кисмини ташкил этиб, ер шарининг барча худудларида кенг таркалган. Бугунги кунда дунё микёсида кандалаларнинг 75 оилага мансуб 50 мингдан ортик тури таркалган булса [1, 4, 8]., Марказий Осиё мамлакатлари, жумладан Козогистонда кандалаларнинг 32 оилага мансуб 1250 дан ортик тури руйхатга олинган [11]. Кандалалар фаунаси Урта Осиёда, жумладан, Узбекистонда хам уларнинг хилма-хиллиги бой булиб, эндемик ва кизил китобга киритилган турлари билан ажралиб туради [5, 7, 9]. Ушбу вазият экологик мухитнинг ранг-баранглиги билан чамбарчас богликлигини курсатиши мумкин. Коракум, Кизилкум чуллари ва бошка текислик ландшафтлари, яшил вохалар ва тог системалари, Помир-олой, Х,иссор, Тянь-Шан билан узвий богликлиги, кандалалар учун кулай шароитларни ташкил топишига олиб келганлигидан далолат беради.

ТАДКИКОТНИНГ УСУЛЛАРИ.

Тадкикотлар А.Н.Кириченко (1951), И.М.Кержнер ва Н.Н.Муминов (1964), Р.Б.Асанова ва Б.В. Искаков (1977) хамда В.Б. Голуб ва бошк. (2012) усуллари асосида утказилди. Кдндалаларни йигишда диаметри 34-40 см булган

л

энтомологик туткич (сачок) ва диаметри 1м булган ок мато (Beat sheet) хдмда ёруглик туткичларидан фойдаланилди. Йигилган материаллар 96 % ли спитрда пластмасса идишларда сакланди. Шунингдек МБС-109 бинокуляр, Мотик В 1-220А -1, SZM -161-TL, P122 DISSECING MICROSCOPE" микроскоплари ва Power Shot A 2500 Canon фотоапаратларидан фойдаланилди.

Мазкур тадкикот ишимизда кандала турларининг тог ва тог олди ландшафтлар буйича таркалишини урганиш устида иш олиб бордик.

ОЛИНГАН НАТИЖАЛАР ВА УЛАРНИНГ МУ^ОКАМАСИ

Мазкур тадкикот ишимизда белгиланган вазифаларни бажариш максадида Узбекистоннинг тогли Нурота (Жиззах вилояти), Хисор, Китоб (Кашкддарё вилояти), Сурхон (Сурхондарё вилояти) давлат курикхоналари, Угам-Чоткол давлат миллий табиат богининг Охангарон кисми, Китоб геологик миллий табиат богидан биоматериаллар йигилди (1-расм).

V' 7 »г. шй wt » * ' * '^Ш . ШШ С

- г '

В!» I I II I WI» «É W ■» I — W. Л 'Г^КЯ^^КЖЕММН^НГУ^

А Б

1-pacM: TagKHKOTiap o^hö ßopu^raH xygygiap. khtoö reo^orHK mh^^hh öofh (A), CypxoH gaB^aT KypuKxoHacu (B).

OHHÖ öopunraH TagKHKpraap Harn^acuga y3ÖeKHCTOHHHHr TOF Ba TOFOHAH xygygnapuga apuMKarraKKaHOTnu xamaporaapHUHr 11 ouna, 48 aBnog ra MaHcyö ^aMH 74 Typu ynpamu aHHKgaHgu. Eynap Anthocoridae ounacu (2 Typ) -Anthocoris angularis, Orius ribauti.

Nabidae ounacu (2 Typ) - Himacerus mirmicoides, Nabis brevis.

Miridae ounacu (35 Typ) - Dicyphus orientalis, Deraeocoris punctulatus, Deraeocoris serenus, Deraeocoris rutilus, Deraeocoris ruber, Adelphocoris seticornis, Agnocoris rubicundus, Brachycoleus decolor, Capsus ater, Capsus cinctus, Lygus pratensis, Lygus rugulipennis, Lygus gemellatus, Lygus punctatus, Orthops basalis, Orthops campestris, Polymerus brevicornis, Polymerus unifasciotus,

Polyments vulneratus, Stenotus binotatus, Notostira elongata, Stenodema calcarata, Stenodema virens, Trigonotylus ruficornis, Halticus pusillus, Halticus apterus, Myrmecophyes alboornatus, Orthotylus flavosparsus, Orthotylus turcmenorum, Orthotylus oshanini, Anonychiella brevicornis, Plagiognathus chrysantemi, Camptotylus bipunctatus, Campylomma annulicorne, Tuponia elegans.

Reduviidae оиласи (4 тур) - Rhynocoris abramovii, Rhynocoris monticola, Vachiria deserta, Reduvius testaceus.

Coreidae оиласи (4 тур) - Centrocoris volxemi, Coreus marginatus, Enoplops heintzii, Bothrostethus annulipes.

Rhopalidae оиласи (3 тур) - Liorhyssus hyalinus, Maccevethus corsicus, Stictopleurus angustus.

Geocoridae оиласи (1 тур) - Geocoris arenarius.

Lygaeidae оиласи (3 тур) - Lygaeus equestris, Spilostethus rubriceps, Spilostethus pandurus.

Rhyparochromidae оиласи (1 тур) - Beosus quadripunctatus.

Pentatomidae оиласи (16 тур) - Aelia acuminata, Aelia furcula, Aelia melanota, Brachynema germari, Carpocoris fuscispinus, Carpocoris pudicus, Dolycoris baccarum, Dolycoris penicillatus, Brachynema germarii, Nezara viridula, Menaccarus deserticola, Eurydema ornata, Eurydem maracandica, Eurydema ventralis, Graphosoma consimile, Graphosoma lineatum.

Scutelleridae оиласи (3 тур) - Eurygaster integriceps, Odontotarsus angustatus, Odontotarsus impictus.

Аникланган кандала турларининг оилалар кесимида таксимланишига кура энг купи Miridae оиласига 35 тур (47,3%) ва Pentatomidae оиласига 16 тур (21,6) мансуб булса, энг кам турлар Geocoridae 1 тур (1,3%), Rhyparochromidae 1 тур (1,3%), Anthocoridae 2 тур (1,5%), Nabidae 2 тур (1,5%) оилалаларига мансуб эканлиги маълум булди (2- расм).

50 45 40 35 30 25 20 15 10

47,3

35

21,6

16

-1,5 „ 1,5 2 2 5,4 5,4 4 4 1,3 4 ^^ 3 ^ 1 1,3 3 ^ 11,3 ■

3 4

,0°

/ /" </ у / ,/ /" у #

5 ** # С ^ J1 # jf

.0*

ф СГ

Тур сони ■ % да

2-расм. Узбекистоннинг tof ва т0F0лди худудларида таркалган кандала турларининг оилалар кесимида таксимланиши.

Хулоса: Олиб борилган тадкикотлар натижасида Узбекистоннинг тог ва тоголди худудларида яримкаттикканотли хдшаротларнинг 11 оила, 48 авлод га мансуб жами 74 тури учраши аникланди. Булар Anthocoridae оиласи (2 тур) -Anthocoris angularis, Orius ribauti.

Адабиётлар:

1. Асанова Р.Б., Искаков Б.В. Вредные и полезные полужесткокрылые Казахстана. - Алма - Аты, 1977. - 202 с.

2. Голуб В.Б. Цуриков М.Н, Прокин А.А. Коллекции насекомых: сбор, оброботка и хранение материала. - Москва, 2012. - 339 с.

3. Есенбекова П.А. Полужесткокрылых (Heteroptera) Казакистана. -Алматы, 2013. - 349 с.

4. Кириченко А.Н. Настоящие полужесткокрылые Европейской части СССР. М. Л., Изд - во АН СССР, М., 1951. - 423 с.

5. Кириченко А.Н. Методы сбора полужесткокрылых и изучения местных фаун. - Москва, 1957. - 123 с.

6. Кириченко А.Н. Полужесткокрылых (Hemiptera: Heteroptera) Таджикистана. - Душанбе, 1964. - 259 с.

7. Асанова Р.Б. Полужесткокрылые (Heteroptera) Восточного Казахстана // Труды Инс - та зоологии АН Каз ССР, 1974. т.ХХХУ. Алма - Ата, 1974, - С. 63-70.

8. Асанова Р.Б. Полужесткокрылые (Heteroptera) Западного Казахстана. -Алма-Ата, 1975, - 55 с.

9. Кержнер И.М., Муминов Н.Н. О некоторых малоизвестных клопах-слепняках (Heteroptera, Miridae) из Средней Азии // Изв. Отд. биол. наук АН Тад ССР, 1964. № 2, - С. 18.

10. Кириченко А.Н. Методы сбора настоящих полужесткокрылых и изучение местной фауны, М. Л., Изд-во АН СССР, 1957. - С. 121.

11. Кириченко А.Н. Настояшие полужесткокрылые насекомые. - Баку,

12. 1938.-С. 215-236.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.