Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ВА ХИТОЙ ЎРТАСИДАГИ ҲАР ТОМОНЛАМА МУНОСАБАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН ВА ХИТОЙ ЎРТАСИДАГИ ҲАР ТОМОНЛАМА МУНОСАБАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

66
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дипломатия / Хитой / сиѐсат / иқтисодиѐт / Марказий Осиѐ.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Сардор Бобоярович Нуриддинов, Бобомурод Курбонович Авазов, Каримберди Тавбаевич Қаршиев, Фозил Фарход Ўғли Хасанов

Ҳар томонлама ўзаро манфаатли муносабатлар. Ўзбекистон географик жойлашувига кўра Марказий Осиѐнинг юраги ҳисобланади. Мамлакат аҳолиси Марказий Осиѐ умумий аҳолисининг тахминан 50% ни ташкил қилади. Ўзбекистон шимоли-ғарбида Орол денгизига яқин бўлиб, Қозоғистон, Афғонистон ва Туркманистон билан чегарадош. Ўзбекистон ғарбга олиб борадиган чорраҳасида жойлашган. Ўзбекистон қадимда маданият ва савдо чорраҳаси, Европа ва Осиѐ ўртасидаги асосий йўлак вазифасини бажариб келмоқда. Археологларнинг фикрича, Буюк Ипак йўли аввалига дипломатик алоқаларни ўрнатиш йўли, кейин эса савдо-сотиқни ривожлантириш йўли сифатида юзага келган[1].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Гуманитарные науки , автор научной работы — Сардор Бобоярович Нуриддинов, Бобомурод Курбонович Авазов, Каримберди Тавбаевич Қаршиев, Фозил Фарход Ўғли Хасанов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ВА ХИТОЙ ЎРТАСИДАГИ ҲАР ТОМОНЛАМА МУНОСАБАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ»

УЗБЕКИСТОН ВА ХИТОЙ УРТАСИДАГИ ХДР ТОМОНЛАМА МУНОСАБАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ

Сардор Бобоярович Нуриддинов Бобомурод Курбонович Авазов Каримберди Тавбаевич Каршиев

Тошкент давлат транспорт университети ассистенти

Фозил Фарход ^ли Хасанов

Тошкент давлат транспорт университети к-а укитувчиси

mr.j ohn.1991@list.ru

АННОТАЦИЯ

Х,ар томонлама узаро манфаатли муносабатлар. Узбекистон географик жойлашувига кура Марказий Осиёнинг юраги хисобланади. Мамлакат ахолиси Марказий Осиё умумий ахолисининг тахминан 50% ни ташкил килади. Узбекистон шимоли-гарбида Орол денгизига якин булиб, Козогистон, Афгонистон ва Туркманистон билан чегарадош. Узбекистон гарбга олиб борадиган чоррахасида жойлашган. Узбекистон кадимда маданият ва савдо чоррахаси, Европа ва Осиё уртасидаги асосий йулак вазифасини бажариб келмокда. Археологларнинг фикрича, Буюк Ипак йули аввалига дипломатик алокаларни урнатиш йули, кейин эса савдо-сотикни ривожлантириш йули сифатида юзага келган[1].

Калит сузлар: дипломатия, Хитой, сиёсат, иктисодиёт, Марказий Осиё.

КИРИШ

Хитой кадимги давлат булиб, худуди буйича Канада ва Россиядан кейин учинчи уринда туради. Узбекистон учун Хитой Осиё-Тинч океани минтакасидаги мухим хамкор хисобланади. Хитой ахолиси бутун дунё ахолисининг 25% ни ташкил килади. БМТ маълумотларига кура, XXI-асрнинг урталарига келиб Хитой дунёнинг етакчи иктисодчиларидан бирига айланади[2]. 2018-йилда якинда 30 ёшга туладиган ислохот ва очиклик сиёсати Хитой иктисодиётини дунёда алохида уринни эгаллаб ва уни дунёда иккинчи уринга чикиб олди. 2021-йилда Узбекистон ва Хитой уртасидаги товар айирбошлаш хажми 8,4 миллиард А^Ш долларини ташкил этди, Хитой Узбекистон учун энг йирик инвестор ва 3 йил давомида каторасига иккинчи савдо хамкори булди.

October, 2022

506

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 10 | 2022 ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон-Хитой муносабатларининг ривожланиши Узбекистоннинг ички ислохотларига ижобий таъсир курсатиши мумкин, буни куйидаги реал объектив хулосалар билан аниклаш мумкин[4,5]:

Биринчидан, жойлашувига кура, Узбекистон денгизга чика олмайдиган давлатдир. Денгизга энг якин йул Хитой оркали утади.

Иккинчидан, Хитой нафакат ахоли сони, балки иктисодий ривожланиш тезлиги жихатидан хам Осиёдаги йирик давлатдир. Хитой Бош Ассамблея аъзоси ва БМТ Хавфсизлик Кенгаши аъзоси. Хитойнинг жахон микёсидаги мавкеи аста-секин юксалиб бормокда. Хитой билан муносабатларнинг мустахкамланиши нисбатан ёш мустакил давлат булган, сиёсий ва иктисодий сохада алохида урин тутадиган Узбекистоннинг халкаро макоми ва нуфузининг ижобий динамикасини оширишга ёрдам беради[3].

Учинчидан, иктисодий жихатлардан келиб чиккан холда, Узбекистон ва Хитой алохида геосиёсий устунликка эга. Хитой Узбекистон учун кушни давлат. Уларнинг чегаралари орасидаги масофа атиги 150 км. Иккала давлатнинг иктисодий ва геосиёсий устунлиги бир-бирини тулдирувчи муносабатлардан келиб чикади.

Туртинчидан, Хитой дунё хавфсизлиги ва тинчлигини саклашда фаол иштирок этаётган улкан давлатдир. Узбекистон мустакилликка эришгач, уз навбатида уз хавфсизлигини таъминлаши, минтакада сиёсат ва иктисодиётнинг баркарор ривожланишини таъминлаши, Хитой билан узаро манфаатли хамкорлик алокаларини урнатиши зарур. Бундан ташкари, хар икки давлат худудида узбек миллати, Узбекистон халклари билан келиб чикиши муштарак, маданияти ва дини бир хил булган Хитойнинг гарбий кисмида бошка миллат вакиллари истикомат килади. Бинобарин, дустона яхши кушничилик муносабатларини саклаб колиш нафакат Хитойнинг гарбий кисмининг ривожланишига, балки бутун Марказий Осиёнинг баркарор ривожланишига хам таъсир курсатади[6].

Бундан ташкари, Марказий Осиё Хитой учун энергия ресурсларини импорт килишнинг мукобил йулидир. Хитой Узбекистонни жадал ривожланаётган давлат деб билади ва тенг хукукли асосда узок муддатли хамкорликни ривожлантиришга тайёр. Айникса, сунгги пайтларда Хитойнинг Гарбий кисми хавфсизлигини таъминлаш максадида Марказий Осиё мамлакатлари билан муносабатларни ривожлантиришга эътибор каратилаётгани Хитойни

October, 2022

507

Узбекистон билан хар томонлама муносабатларни ривожлантиришга туртки булди.

Халкаро ташкилотлар доирасидаги икки томонлама муносабатларни ривожлантириш. Узбекистон-Хитой дипломатик муносабатлари давлатлараро муносабатлар ва расмий ташрифлар алмашинуви билан бир каторда ШХ,Т каби халкаро ташкилотлар доирасида хам изчил ривожланиб бормокда, бу эса узок муддатли алокаларни куллаб-кувватлаш ва хамкорликни якиндан ривожлантириш учун икки томонлама ва куп томонлама хамкорлик платформа яратади. Бу икки давлатга хавфсизликни таъминлаш имкониятини берувчи ташкилотдир. Узбекистон Хитойнинг хавфсизликни таъминлаш ва терроризмга карши курашдаги асосий хамкоридир[4].

Узбекистон ва Хитойнинг ШХ,Т доирасидаги хамкорлиги 1998 йил апрел ойида ШХ,Т ташкил этилди. Унинг асл номи Шанхай бешлиги эди. Аъзо давлатлар каторига Россия, ^озогистон, ^иргизистон, Тожикистон ва Хитой каби собик социалистик республикалар кирди. 2000-йил июл ойида Тожикистон пойтахти Душанбе шахрида булиб утган Шанхай бешлиги саммитида Узбекистон кузатувчи давлат сифатида иштирок этди. 2001 йилда Шанхайда йигилиш булиб утди. Кейин бешта иштирокчи давлат Узбекистонни ташкилотга кабул килди ва бу ташкилотнинг Шанхай хамкорлик ташкилоти ёки "Шанхай олтилиги" деб узгартирилишига олиб келди. Шанхай хамкорлик ташкилотини тузиш тугрисидаги декларация, терроризм, сепаратизм ва экстремизмга карши кураш буйича Шанхай конвенцияси, Узбекистонни "Шанхай бешлиги" механизмига улаш тугрисидаги кушма баёнот ШХ,Т томонидан кабул килинган дастлабки хужжатлар хисобланади[7].

ШХ,Тга аъзо булишнинг асосий сабаби 2000-йилда мамлакатда терроризм, экстремизм, сепаратизм тахдиди пайдо булганлиги эди. Узбекистоннинг Биринчи Президенти И.Каримов минтака хавфсизлигини таъминлаш, уч ёвуз кучга карши курашиш максадида биринчи навбатда хавфсизлик нуктаи назаридан ушбу ташкилотга кизикиш билдирган эди. ШХ,Т доирасида 2002 йилда Минтакавий аксилтеррор тузилмаси ташкил этилди ва унинг штаб-квартираси ШХ,Тга аъзо давлатлар карори билан Тошкент шахрида жойлашган эди. ШХ,Т хамкорлиги доирасида Узбекистон-Хитой муносабатлари алохида урин тутади. Марказий Осиё худудида Афгонистонга географик жихатдан якин булганлиги сабабли гиёхванд моддаларнинг ноконуний айланиши хавфи кучлилиги, шунингдек, кашшоклик ва ишсизлик билан боглик айрим муаммолар мавжуд булганлиги сабабли, бу "ёвузликнинг уч кучи"нинг

October, 2022

508

ривожланиши учун шароит яратади. Бу эса Марказий Осиё ривожига катта таъсир курсатиши мумкин. Бу масалалар юзасидан Узбекистон ва Хитой тез-тез фикр алмашади, муаммоларни хал этишнинг умумий йулларини излайдилар, шу боис ШХ,Т доирасида икки давлат "ёвузликнинг уч кучи"га карши курашда мухим урин тутади[8].

ХУЛОСА

Бундан ташкари, ШХ,Т доирасида Узбекистон ва Хитой иктисодий хамкорликка алохида эътибор каратмокда. Айни пайтда ташкилот доирасида иктисодий хамкорликнинг роли изчил ортиб бормокда. Шу тарика ШХ,Тнинг ривожланиш йули соглом рухда давом этмокда. Сунгги йилларда энергетика ва транспорт сохасидаги хамкорлик тобора кучайиб бормокда. Умуман олганда, ШХ,Т икки давлат уртасидаги муносабатларни ривожлантиришда ажралмас рол уйнади. Ташкилотнинг тугри ишлаши туфайли иктисодиёт сохасида ривожланиш рагбатлантирилди, хавфсизлик, икки давлат уртасида якинрок мулокот урнатишда узаро ишонч ортди ва хоказо. [5]. Узбекистон-Хитой муносабатларининг ривожланиши, жумладан, ШХ,Т ривожига боглик. Хитой Марказий Осиё давлатларининг ривожланишига хиссасини кушмокда. Бунда Хитой ШХ,Тга таянади. Уз хавфсизлигини таъминлаш хакида гапирганда, Узбекистон Хитой билан муносабатларни эътибордан четда колдирмаслиги керак, чунки Хитой Марказий Осиёда минтакавий хавфсизликни таъминлашда катта рол уйнайди. Хитой Узбекистон иктисодиётига йирик сармоядор, Хитой сиёсий ва дипломатик ресурсларга эга, бу Узбекистонни узига тортади.

REFERENCES

1. Линь Мяньцзинь, Лю Цзян. Причина формирования Шанхайской Организации Сотрудничества. Журнал «Международная политика и наука», № 17 от 2009 год, С. 52

2. Дуань Сюфан, Хуань Си. Роль экономического сотрудничества Китая в пространстве ШОС. Журнал «Форум общественных наук Синьцзяня» № 4,, 2013 год, С. 24

3. Сардор Бобоярович Нуриддинов (2022). ТРАНСПОРТ СОХДСИДА ХАЛКАРО ^АМКОРЛИК МАСАЛАЛАРИ УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ТРАНСПОРТ КОРИДОРЛАРИ САЛОХДЯТИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 710-716.

4. Бобоярович Сардор Нуриддинов, & Сардор Анвар Угли Жураев (2022). УЗБЕКИСТОН РЕСРУБЛИКАСИНИНГ "БИР

October, 2022

509

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 10 | 2022 ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

МАКОН - БИР ЙУЛ" ЛОЙИХДСИДАГИ МАНФААТЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 232-238.

5. Boboyarovich N. S. PRIORITIES OF UZBEK-CHINESE COOPERATION IN "THE ONE BELT-ONE WAY" INITIATIVE. - 2020.

6. Нуриддинов, С. Б. (2020). PRIORITIES OF UZBEK-CHINESE COOPERATION IN "THE ONE BELT-ONE WAY" INITIATIVE. МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ КОНСЕНСУС, 1(2).

7. НУРИДДИНОВ, С. THE "ONE BELT-ONE WAY" INITIATIVE IS A PRIME EXAMPLE OF COOPERATION BETWEEN STATES. UNIVERSITETI XABARLARI, 2020,[1/5] ISSN 2181-7324.

8. Нуриддинов, С. Б. (2020). ПРИОРИТЕТЫ УЗБЕКСКО-КИТАЙСКОГО СОТРУДНИЧЕСТВА В ИНИЦИАТИВЕ" ОДИН ПОЯС-ОДИН ПУТЬ". Транспорт шелкового пути, (2), 10-13.

October, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

510

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.