Научная статья на тему '“ўзбекистон табиий географияси” фанини ўқитишда электрон ўқув- методик таъминотдан фойдаланиш методикаси'

“ўзбекистон табиий географияси” фанини ўқитишда электрон ўқув- методик таъминотдан фойдаланиш методикаси Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
582
99
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўзбекистон табиий географиясини ўқитиш методикаси / электрон ўқувметодик таъминот / компьютер технологияси / мустақил таълим / Интернет / мультимедиа. / a technique of teaching of physical geography of Uzbekistan / electronic-learning methodical complex / computer technology / the Internet / independent training / the multimedia

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Никадамбаева Х. Б.

Ушбу мақолада “Ўзбекистон табиий географияси” фанини ўқитишда электрон ўқув-методик таъминотдан фойдаланишнинг педагогик жиҳатлари, фаннинг ўзига хос хусусиятлари ва таълим жараёнида қўлланадиган методик материалларнинг электрон кўринишлари ҳақида мулоҳазалар юритилган, тегишли тавсиялар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ELECTRONIC–TEACHING: METHODICAL COMPLEX IMPLEMENTATION IN DISCIPLINE «PHYSICAL GEOGRAPHY OF UZBEKISTAN»

In article pedagogical aspects of application of electronic tutorials in teaching of a subject of physical geography of Uzbekistan are considered. Features of a subject and methodical materials on electronic carriers are considered.

Текст научной работы на тему «“ўзбекистон табиий географияси” фанини ўқитишда электрон ўқув- методик таъминотдан фойдаланиш методикаси»

Никадамбаева Х.Б.,

Узбекистон Миллий университети доценти, педагогика фанлари номзоди, "Инновацион педагогик технологиялар" маркази директори

"УЗБЕКИСТОН ТАБИИЙ ГЕОГРАФИЯСИ" ФАНИНИ У^ИТИШДА ЭЛЕКТРОН У^УВ-МЕТОДИК ТАЪМИНОТДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДИКАСИ

НИКАДАМБАЕВА Х. Б. "УЗБЕКИСТОН ТАБИИЙ ГЕОГРАФИЯСИ" ФАНИНИ УКИТИШДА ЭЛЕКТРОН УКУВ-МЕТОДИК ТАЪМИНОТДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДИКАСИ

Ушбу мак,олада "Узбекистон табиий географияси" фанини ук,итишда электрон ук,ув-методик таъминотдан фойдаланишнинг педагогик жих,атлари, фаннинг узига хос хусусиятлари ва таъ-лим жараёнида кулланадиган методик материалларнинг электрон куринишлари х,ак,ида мулох,азалар юритилган, тегишли тавсиялар келтирилган.

Таянч тушунчалар: Узбекистон табиий географиясини ук,итиш методикаси, электрон укув-методик таъминот, компьютер технологияси, мустак,ил таълим, Интернет, мультимедиа.

НИКАДАМБАЕВА Х.Б. МЕТОДИКА ПРИМЕНЕНИЯ ЭЛЕКТРОННОГО УЧЕБНО-МЕТОДИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ В ПРЕПОДАВАНИИ ПРЕДМЕТА «ФИЗИЧЕСКАЯ ГЕОГРАФИЯ УЗБЕКИСТАНА».

В статье рассматриваются педагогические аспекты применения электронных средств обучения в преподавании предмета «Физическая география Узбекистана». При этом учитываются особенности предмета и методических материалов на электронных носителях.

Ключевые слова: методика преподавания физической географии Узбекистана, электронное учебно-методическое обеспечение, компьютерная технология, Интернет, самостоятельное обучение, мультимедиа.

NIKADAMBAEVA H.B. ELECTRONIC-TEACHING: METHODICAL COMPLEX IMPLEMENTATION IN DISCIPLINE «PHYSICAL GEOGRAPHY OF UZBEKISTAN»

In article pedagogical aspects of application of electronic tutorials in teaching of a subject of physical geography of Uzbekistan are considered. Features of a subject and methodical materials on electronic carriers are considered.

Keywords: a technique of teaching of physical geography of Uzbekistan, electronic-learning methodical complex, computer technology, the Internet, independent training, the multimedia.

Олий таълимда география таълими методикаси -география таълими жараёнини тадциц циладиган, унинг цонуниятларини урганадиган фан булиб, географияни уцитишнинг мацсади, вазифалари, мазмуни, таълимий-тарбиявий жицатларини аницлайди, билимларнинг онгли ва мустацкам узлаштирилишини таъминлайдиган метод, усул ва цонуниятларни асослаб беради ва уларни цал этиш йулларини курсатади.

Географик фанлар, хусусан, умумий ер би-лими, картография, геология, геоморфология, иклимшунослик, тупрок, усимлик ва хайвонот дунёси географияси Узбекистоннинг табиий ва иктисодий географияси, жахон географияси методологияси ва мазмуни билан бевоси-та боFлик. Купчилик фанлар каби географик фанлар хам назарий, хам амалий фанлар-дир. Улар бевосита аник кузатиш ва тадкикот маълумотларига, далиллар, ракамлар, хисоб-китобларга асосланади. Шунинг учун географик билимларни урганиш географик тафак-курни шакллантириш, реал табиий жараёнлар асосида амалга оширилади.

Узбекистон географларининг муайян ил-мий-тадкикот ишлари иктисодиётимизнинг тараккиёти жараёнида вужудга келадиган муаммоларни хал этиш, атроф-мухит ва йи-рик худудий ишлаб чикариш мажмуалари-ни сифат жихатидан ижобий узгартиришнинг илмий асосларини яратишга каратилгандир. Бу вазифани амалга оширишда эса, албатта, тадкикотчи Узбекистон худудининг табиий шароити хакида чукур билимга эга булиш за-рур. Шунинг учун географ мутахасиссларни тайёрлашда бериладиган географик билимлар тизимидаги энг мухим укув фанлардан бири -бу, Узбекистон табиий географиясидир.

Бу укув фани Ватанимиз - Узбекистоннинг табиий компонентлари, уларнинг холати, узаро чамбарчас боFликлиги, табиий шароити, табиий бойликлари, улардан окилона фойдаланиш, мухофаза килиш хакида билим бериш билан бирга республикамиз табиати-даги тафовутларни тушуниб олишга хизмат килади. Уз мазмуни ва мохиятига кура илмий-назарий, амалий ва таълимий ахамиятга эга булган «Узбекистон табиий географияси» фани Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университетининг география факуль-тетида географ мутахассисларни, ёш кадрлар-ни тайёрлашда мухим урин тутади.

Бундай кадрларни тайёрлаш республикамиз педагоглари олдида турган энг мухим ва масъулиятли вазифалардан биридир. Ёшлар-ни тарбиялашда таълим тизимининг канчалик ахамиятга эга эканлигининг тасдиFини Прези-дентимизнинг куйидаги фикрларида хам аник куриш мумкин: «Биз олдимизга кандай вазифа куймайлик, кандай муаммони ечиш зарурияти тугилмасин, гап охир-окибат, барибир кадр-

ларга ва яна кадрларга бориб такалаверади. МуболаFасиз айтиш мумкинки, бизнинг кела-жагимиз, мамлакатимизнинг келажаги урни-мизга ким келишига ёки бошкачарок айтган-да, кандай кадрлар тайёрлашимизга боFлик"1.

Хеч кимга сир эмас, бугунги бозор иктисодиётига утилаётган замонда жамияти-миз тараккиёти барча сохаларига янгидан-янги технологияларни, жумладан, интернет, замонавий ахборот-коммуникация техноло-гияларини жалб килишни такозо этмокда. Айникса, мультимедиа технологияларининг кенг жорий килиниши, компьютер ёрдамида график тасвирлар хосил килиш ёки тайёр график тасвирларни кайта ишлаш технологиясини жиддий урганиш ёшлардан компьютер техно-логияси борасида ута саводхон булишларини талаб килмокда.

Шу нуктаи назардан караганда, давлат патент идораси томонидан Узбекистон Рес-публикасининг 1994 йил 6 майида кабул килинган "Электрон хисоблаш машиналари учун яратилган дастурлар ва маълумотлар базаларининг хукукий химояси туFрисида" ги конунига асосан 2011 йил Х.Б.Никадамбаева, М.Арипов, П.Н.Fуломовлар (хукук эгаси Х.Б.Никадамбаева) томонидан "Узбекистон табиий географияси фанининг электрон укув-методик таъминоти" (ЭУМТ) компьютер дасту-ри яратилди.

"Узбекистон табиий географияси" фанидан яратилган ЭУМТ ва ундан фойдаланиш ме-тодикасининг асосий максади талабаларни маъруза матнлари билан ишлаш, амалий иш топширикларини бажаришда, хариталар билан ишлашда мустакил ва ижодий ёндашувга йуналтириш, уларнинг мустакил билим олиш-ларида компьютер технологияларидан сама-рали фойдаланишга ургатиш, фаннинг чукур узлаштирилишини таъминлашдан иборат.

Хар бир маъруза, амалий машFулот, укитувчининг узига хос хусусиятга эга булган, талабанинг эхтиёжидан келиб чиккан, маъ-лум бир максадга йуналтирилган, олдиндан лойихалаштирилган, ижобий натижа беришга кафолатланган ижодий асари булиши керак.

1 Каримов И.А. Биринчи чакирик Узбекистон Респуб-ликаси Олий Мажлисининг ун туртинчи сессиясидаги маъруза. 1999 йил 14 апрель. // Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. Танланган асарлар. 7-жилд. - Т.: "Узбекистон", 1999. -279-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

Куйида "Узбекистон табиий географияси" фа-нидан амалий машFулотларда ЭУМТдан фой-даланиш методикасини тавсия киламиз.

Мавзу: Узбекистоннинг давлат чегаралари.

Машгулотнинг бориши: 1-босцич. Тайёр-гарлик (5 дацица).

Ташкилий кисм: саломлашув, давоматни урганиш, талаба диккатини жамлаб олиши.

2-босцич: Компьютер билан ишлаш (5 дацица).

Талаба компьютер тизимига узининг ло-гини ва паролини туFри киритгач, тизимга киришга рухсат олади ва Windows иш столи экранга чикади. Windows операцион тизими-нинг бош менюсига Пуск ёки Ctrl + Еsc тугма-лари оркали мурожаат килади.

Тизим бош менюси оркали XAMPP Control ишга туширилади. Хосил булган ойнада, XAMPP control панелида 4 та Start тугмала-ридан биринчиси ва иккинчиси босилади ва ЭУМТ ишга туширилади (1-расм).

3-босцич: Амалий машгулот вазифасини аницлаш (10 дацица).

ЭУМТнинг бош сах,ифасидаги (2-расм) «Geografiya» булими сичконча билан босил-ганда, «O'zbekiston geografiyasi fani amaliy topshiriqlar» сах,ифаси очилади.

«O'zbekiston geografiyasi fani amaliy topshiriqlar» ойначасига сичкончани олиб бо-риб босилганда машFулот мавзуси руйхати чикади (3-расм). Мавзулар руйхатидан «Узбекистоннинг давлат чегаралари» мавзуси танланади. Талабалар амалий машFулот вази-фалари билан танишиб чикадилар.

4-босцич: Якка цолда ишлаш (20 дацица).

Талаба ЭУМТнинг ускуналар панелидаги

«Metodika» булимидан «Ko'rgazmali qurnllar» сах,ифасидан «Xaritalar» гипермурожаатини очади (4-расм). География дарсларини хари-тасиз тасаввур килиш кийин. "Харита - гео-графиянинг тили" дейилиши х,ам бежиз эмас. Бунинг учун талаба хариталар тури, шартли белгилари, масштаби, географик объектлар орасидаги масофалар билан ишлашни били-ши, туFри фойдаланиши, укий олиши зарур.

Хариталар ичидан талабалар мавзуга те-гишли булган Евроосиё материги харитасини танлайдилар, унда Узбекистоннинг географик урни х,амда давлатимизга чегарадош давлат-лар курсатилган (5-расм).

Талабалар хариталар билан танишиб чикадилар, узларига керак булган маълу-мотларни, яъни Узбекистоннинг давлат че-гараларини аниклайдилар, ёзувсиз харитага туширадилар, амалий иш дафтарига ёзиб ола-дилар хамда давлатимизнинг сиёсий географик урнига тавсиф берадилар.

5-босцич: Талабаларнинг мустацил иш-лаши (20 дацица).

ЭУМТнинг "КиШЬхопа" булимида ЮНЕСКО ташкилотининг Узбекистондаги ваколатхонаси ва УзМУ мутахассислари хамкорлигида тайёр-ланган "Экологический атлас Узбекистана" хамда турли атласлар мавжуд. Талабалар бу атласлардан илмий асосланган янги кушимча маълумотларга эга буладилар (6-расм).

6-босцич: Ёзувсиз харита билан ишлаш жараёни (20 дацица).

Талаба барча керакли маълумотлар мажмуа-сига эга булгандан сунг, ёзувсиз харита билан ишлашни бошлайди. 1-вазифа - Узбекистоннинг чекка, яъни шимолий, жанубий, Fарбий ва шаркий нукталарини аниклаш ва уларни ёзувсиз харитада белгилаб куйиш. 2-вазифа -Узбекистоннинг шимолий, жанубий, Fарбий ва шаркий нукталари координаталарни аниклаш ва ёзувсиз харитага ёзиб олиш. 3-вазифа -географик кординаталар, чекка нукталар орасидаги масофалар компьютер экранидаги харитадан масштаб ёрдамида улчанади, кило-метрларга айлантирилади ва хакикий масофа аникланади. 4-вазифа - давлат чегаралари утган географик объектлар номи аникланади ва ёзувсиз харитага ёзиб олинади.

7-босцич: Талабаларнинг амалий маш-гулот буйича узлаштирганлик даражаси аницланади (10 дацица).

Бу боскичда укитувчи амалий машFулот да-вомида талабалар бажарган вазифалар нати-жасини куриб чикади, раFбатлантиради хамда керакли тавсия, маслахатларни беради.

Хулоса киладиган булсак, "Узбекистон табиий географияси" фанидан яратилган электрон укув методик таъминот талабанинг аклий фаолияти, кузатувчанлик, фазовий тасаввур каби хислатларини ривожлантиради, эркин, мустакил, мантикий хамда танкидий фикрла-шига имкон яратади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

1-рaсм. Тизим бош менюси Ba XAMPP Control пaнeли

2-рaсм. ЭУMTнинг бош сa^ифaси

3-рaсм. Aмaлий топширик^р ойнaси

4-расм. Хариталар ойнаси

Т^^едо тЕ 6 ^ч

5-расм. Хариталар билан ишлаш жараёни

6-расм. ЭУМТнинг "Kutubxona" булимидаги атласлардан лавца

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Инсон, унинг х,ук,ук, ва эркинликлари - олий к,адрият. - Т.: "Узбекистан", 2006. -280-б.

2. Никадамбаева Х.Б. ва бошк,алар. "Узбекистон табиий географияси" фанининг электрон ук,ув-методик таъминоти компьютер дастури. Узбекистон Республикаси Дав-лат Патент идорасининг №DGU02171 рак,амли гувох,номаси. - Т., 2011.

3. Никадамбаева Х.Б. «Узбекистон табиий географияси» фанини ук,итишда компьютер технологияларидан фойдаланиш методикаси (олий таълим мисолида). Педагогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун диссертация. - Т., 2012. -222 б.

4. Никадамбаева Х.Б. ва бошк,алар. «Узбекистон табиий географияси» фанидан электрон дарслик. Узбекистон Республикаси интеллектуал мулк агентлиги № DGU 02532 ракамли гувох,номаси. -Т., 2012.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.