Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ БИЗНЕЗ-ОМБУДСМАН ВАЗИФАЛАРИ ТАҲЛИЛИ, ҲАЛҚАРО ҲАМЖАМИЯТДА ОМБУДСМАН ИНСТИТУТИ ТУЗИЛМАСИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ БИЗНЕЗ-ОМБУДСМАН ВАЗИФАЛАРИ ТАҲЛИЛИ, ҲАЛҚАРО ҲАМЖАМИЯТДА ОМБУДСМАН ИНСТИТУТИ ТУЗИЛМАСИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

113
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон ҳуқуқлари / миллий механизм / омбудсман институти / иқтисодий ҳуқуқлар / тадбиркорлар ҳуқуқлари / бизнес омбудсман / Ўзбекистон бизнес омбудсмани / Россия бизнес-омбдусмани / Қозоғистон бизнес-омбудсмани / Еропада омбудсман институти / Осиѐ Омбудсманлар Ассотсиатсияси.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Жасурбек Жахонгир Ўғли Мухаммаджонов

Ушбу мақолада фуқароларнинг ҳамда тадбиркорлик субъектларининг иқтисодий ҳуқуқларини ҳимоя қилиш механизми ва унда Президент ҳузуридаги тадбиркорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича вакил (бизнес-омбудсман)нинг вазифалари, ваколат доирасига кирувчи ҳуқуқлари ва фаолият тизими ҳақида фикр юритилади. Ҳозирги кунда ҳар қандай давлатда иқтисодий соҳада олиб борилаѐтган ўзгаришлар, ислоҳотлар шу соҳада фаолият юритувчи фуқаролар, юридик ва жисмоний шахслар ҳуқуқларининг тизимли ҳимояси билан таъминланиши лозимлигини тақозо этмоқда. Шу жиҳатдан инсон ва фуқароларнинг иқтисодий соҳадаги ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш тизими янада мукаммалашиши, тизимдаги муаммоларга ҳаққоний, адолатли ва қонуний ечим берилишини талаб қилади. Айнан шу масалаларнинг таҳлили ва соҳадаги муаммоларга ечим бериш, тартибга солиш, мувофиқлаштириш, назорат қилиш ҳамда ҳимоя қилиш функциялари давлатнинг миллий ҳуқуқий институтлари тизимида бизнес-омбудсман миллий институти томонидан амалга оширилиши белгиланган. Ушбу институтнинг устувор вазифалари ва унга берилган ҳуқуқлар билан танишиб чиқиш бу институтнинг фаолиятини яхшироқ тушунишга ѐрдам беради. Шунингдек, мақолада омбудсман институтининг Европа давлатларидаги фаолият доираси, тузилмаси, Қозоғистон бизнес омбудсмани, Россия Федератсияси Бизнес омбудсманининг вазифалари ҳақида тўхталиб ўтилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ БИЗНЕЗ-ОМБУДСМАН ВАЗИФАЛАРИ ТАҲЛИЛИ, ҲАЛҚАРО ҲАМЖАМИЯТДА ОМБУДСМАН ИНСТИТУТИ ТУЗИЛМАСИ»

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ БИЗНЕЗ-ОМБУДСМАН ВАЗИФАЛАРИ ТАХДИЛИ, ХДЛЦАРО ХДМЖАМИЯТДА ОМБУДСМАН

ИНСТИТУТИ ТУЗИЛМАСИ

Жасурбек Жахонгир ртли Мухаммаджонов

"Кукон университета" НОТМ Иктисодиёт ва таълим факултети декан муовини

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада фукароларнинг хамда тадбиркорлик субъектларининг иктисодий хукукларини химоя килиш механизми ва унда Президент хузуридаги тадбиркорлар хукукларини химоя килиш буйича вакил (бизнес-омбудсман)нинг вазифалари, ваколат доирасига кирувчи хукуклари ва фаолият тизими хакида фикр юритилади. Хрзирги кунда хар кандай давлатда иктисодий сохада олиб борилаётган узгаришлар, ислохотлар шу сохада фаолият юритувчи фукаролар, юридик ва жисмоний шахслар хукукдарининг тизимли химояси билан таъминланиши лозимлигини такозо этмокда. Шу жихатдан инсон ва фукароларнинг иктисодий сохадаги хукуклари ва эркинликларини химоя килиш тизими янада мукаммалашиши, тизимдаги муаммоларга хакконий, адолатли ва конуний ечим берилишини талаб килади. Айнан шу масалаларнинг тахлили ва сохадаги муаммоларга ечим бериш, тартибга солиш, мувофиклаштириш, назорат килиш хамда химоя килиш функциялари давлатнинг миллий хукукий институтлари тизимида бизнес-омбудсман миллий институти томонидан амалга оширилиши белгиланган. Ушбу институтнинг устувор вазифалари ва унга берилган хукуклар билан танишиб чикиш бу институтнинг фаолиятини яхширок тушунишга ёрдам беради. Шунингдек, маколада омбудсман институтининг Европа давлатларидаги фаолият доираси, тузилмаси, ^озогистон бизнес омбудсмани, Россия Федератсияси Бизнес омбудсманининг вазифалари хакида тухталиб утилади.

Калит сузлар: инсон хукуклари, миллий механизм, омбудсман институти, иктисодий хукуклар, тадбиркорлар хукуклари, бизнес омбудсман, Узбекистон бизнес омбудсмани, Россия бизнес-омбдусмани, ^озогистон бизнес-омбудсмани, Еропада омбудсман институти, Осиё Омбудсманлар Ассотсиатсияси.

КИРИШ

Жадал ривожланаётган жахондаги халкаро иктисодий жараёнлар ва узгаришлар хар бир давлатнинг миллий

November, 2022

336

хукукий тизимларида инсон ва фукароларнинг тадбиркорлик фаолияти, ишбилармонлар ва мулк эгаларининг хукукларини химоя килиш, уларнинг кафолатлари ва бу хукукларни таъминлаш масалаларини кун тартибига олиб чикмокда. Инсон ва фукароларнинг иктисодий-ижтимоий хукукларини химоя килиш Иктисодиётда бозор муносабатларига асосланган очик хукукий сиёсат жараёнида инсоннинг иктисодий сохадаги юридик имкониятларини белгиловчи конститутсиявий хукуклар, конуности хужжатларида белгиланган эркинликлар, яратилаётган шарт-шароитлар ва бу сохадаги карор ва фармойишлар ижросини таъминлаш, назорат килиш учун давлат органлари Инсон хукукларини химоя килишнинг миллий механизми тизимида бир катор миллий-хукукий институтлар фаолият юритади. 1996-йил 31-октабрда ташкил этилган Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий маркази, 1997-йил 24-апрелда ташкеил этилган Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон хукуклари буйича вакили (омбудсман), 2017-йил 29-августда ташкил этилган Президент хузуридаги тадбиркорлар хукукларини химоя килиш буйича вакил (бизнес-омбудсмен), сингари миллий хукукий институтлар шулар жумласидандир. Бундан ташкари инсон хукукларини химоя килишнинг миллий механизми таркибида Узбекистон Республикасининг Суд органлари, Узбекистон Республикасининг прокуратура органлари, Узбекистон Республикасининг Ички ишлар органлари, Узбекистон Республикасининг адлия тизими, адвокатура институти, Узбекистон Республикаси Президентининг Халк кабулхоналари ва Виртуал кабулхоналари алохида урин тутади.

Шу уринда, Алохида таъкидлаш жоизки, охирги 5 йилликда давлатимиз томонидан тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга алохида эътибор берилди ва бу борада бир катор мухим чора-тадбирлар амалга оширилди. Айникса, 2017-йил 29-августда кабул килинган конунга асосан ташкил этилган Президент хузуридаги тадбиркорлар хукукларини химоя килиш буйича вакил (бизнес-омбудсмен)нинг фаолиятига алохида тухталиб утиш даркор.

АДАБИЕТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси ^онунида алохида белгиланишича, Фукароларнинг ва тадбиркорлик субъектларининг иктисодий хукуклари бузлишини олдини олиш, бузилган хукукларнинг тикланишини таъминлаш ва уларнинг кафолатлари масалаларида ушбу миллий-хукукий институтнинг устувор вазифалари этиб куйида келтирилган вазифалар санаб утилади:

November, 2022

337

1) тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш, тадбиркорлик субектларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш сохасида давлат сиёсатини шакллантириш хамда амалга оширишда иштирок этиш;

Ушбу вазифанинг шархига тухталсак, бизнес-омбудсман ваколати жихатидан хукумат таркибида фаолият юритувчи иктисодий сиёсат сохасига тааллукли давлат органлари билан бир каторга куйилмокда яъниким, тадбиркорлик субектларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш сохасида давлат сиёсатини шакллантириш хамда амалга оширишда иштирок этиш дейилганда бевосита ^онунчилик палатасининг кумиталарига тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш буйича конунчилик сохасида куриб чикилиши ва жорий этилиши юзасидан амалий таклифлар ва лойихалар киритиши хукуки берилмокда.

Кейинг устувор вазифа эса:

2) давлат органлари томонидан тадбиркорлик субектларининг хукуклари хамда конуний манфаатларига риоя этилиши юзасидан назоратни амалга ошириш;

Бугунги кунда инсон ва фукаролар, тадбиркорлар ва ишбилармонларнинг хукуклари ва конуний манфаатларига давлат органлари томонидан турли хил тускинликлар ёхуд сансоларликларга йул куйилиши холатлари учраб турибди. Ушбу холатларда тадбиркорнинг конуний манфаатларига риоя этилиши, уларга нерилгамн имкониятлардан тулик фойдаланилаятганини текшириш асносида бизнес омбудсманга тадбиркорлик суб'эктларининг фаолияти текширувларини о'тказишнинг конунийлиги мониторингини амалга ошириш, тадбиркорлик суб'эктларининг фаолиятига конунга хилоф равишда аралашиш фактларининг олдини олиш юзасидан комплекс чора-тадбирлар ко'риш бо'йича таклифлар киритиш хукуки берилмокда.

Шу уринда таъкидлаш жоизки, Тадбиркорлар хукукларини химоя килиш бо'йича вакил тадбиркорлик субъектларининг о'з хукуклари ва конуний манфаатларини бузаётган давлат органларининг ва бошка ташкилотларнинг карорлари, улар мансабдор шахсларининг харакатлари (харакатсизлиги) устидан берган шикоятларини ко'риб чикади. Ушбу шикоятлар ва аризалар билна ишлашда бизнес омбудсман узига берилган ваколат доирасида куйидагича харакатларни хам амалга ошириши мумкин. Жумладан,

- курилаётган муаммони унинг хусусиятидан келиб чикиб ечим бериш,

- шикоят килувчига унинг хукуклари бузлиши жихатидан фойдаланиши мумкин булган усуллар ва воситалар хакида курсатмаларни етказиш,

November, 2022

338

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

- куриб чикилаётган шикоятни конуний тартибда хал килиш ва ижросни таъминлаш юзасидан ваколатли турувчи органларга юбориш ва ижроси юзасидан мониторинг олиб боориш ва хисоботлар олиш,

- келтирилган шикоятни асослантирган холда рад жавобларини бериш каби харакатларни амалга ошириши мумкин.

Юкоридагилардан келиб чиккан холатда бизнес омбудсман Тадбиркорлик субъектларининг хукуклари ва конуний манфаатларига риоя этилишига доир конун хужжатларининг бузилишига ё'л ко'йилмаслиги то'г'рисидаги давлат органлари хамда бошка ташкилотларнинг мансабдор шахсларига ёзма равишда Огохлантириш эълон килиши, Огохлантириш то'г'рисида юкори турувчи органга ёки мансабдор шахсга хабар килиниши мумкинлиги тугрисида Конуннинг 9-моддасида белгиланади.

Конуннинг 10-моддасида белгиланишича, Тадбиркорлик субъектларининг хукуклари ва конуний манфаатларига риоя этилишига доир конун хужжатларининг аникланган бузилишларини, уларга имкон берувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш то'г'рисидаги давлат органларининг ва бошка ташкилотларнинг конун хужжатлари бузилишларини бартараф этиш юзасидан ваколат берилган рахбарларига Такдимнома киритиши; Такдимнома киритилгандан сунг такдимнома киритилган давлат орган уни кечиктирмай ко'риб чикиши лозим. Ко'рилган чора-тадбирлар то'г'рисида бизнес омбудсманга, агар бошка муддат белгиланмаган бо'лса, 15 кундан кечиктирмай ёзма равишда хабар килиниши лозим.

Карорлари ёки харакатлари (харакатсизлиги) билан тадбиркорлик субъектларининг хукуклари ва конуний манфаатларини бузган давлат органи ёки бошка ташкилотга, унинг мансабдор шахсига хулоса юборилиши;

Бизнес омбудсман томонидан берилган Хулосада куйидаги тавсиялар назарда тутилиши мумкин:

- ишнинг давлат органи ёки бошка ташкилот ёхуд мансабдор шахс томонидан нихоясига етказилиши зарурлиги;

- давлат органининг ёки бошка ташкилотнинг ёхуд мансабдор шахснинг карори о'згартирилиши ёхуд бекор килиниши кераклиги;

- давлат органининг ёки бошка ташкилотнинг ёхуд мансабдор шахснинг карорини асослантириш зарурлиги;

- давлат органининг ёки бошка ташкилотнинг ёхуд мансабдор шахснинг ко'шимча карор кабул килиши кераклиги.

Кейинг уриндаги вазифа

November, 2022

3) тaдбиркорлик сyб,эктлaри фaолиятининг текширyвлaрини мyвофикдaштиришни xaмдa нaзорaт килувчи оргaнлaр томонидaн тaдбиркорлик сyб,эктлaри фaолияти текширyвлaри yткaзилишининг конунийлиги yстидaн нaзорaтни aмaдгa ошириш;

Ушбу вaзифaдaрнинг ижроси юзaсидaн бизнес омбyдсмaнгa берилaдигaн вaколaтлaр доирaсидa тадбиркорлик сyб,эктлaрининг мaнфaaтлaрини кyзлaб aризaдaр, дa,волaр Ba шикоятлaр билaн сyдлaргa дaвлaт божи тyлaмaсдaн мyрожaaт этиш xyкyки берилмокдa. Бyндa xyкyкдaри xимоя килинaëтгaн юридик ëки жисмоний шaxс сyдлaргa мyрожaaт килишдa Бизнес-омбудсмж орк&ли мyрожaaт килгaндa дaвлот божи олинмaслиги белгилaнмокдa. Бошкa XOлaтлaрдa фyкaролaр Ba тaдбиркорлaр сyдгa мyрожaaт килишдa кyрилaëтгaн ишнинг кyлaми жиxaтидaн судга дaвлaт божи тyлaшлaригa тугри келади.

Бyндaн тaшкaри Kонyндa белгилaнишичa, кyйидaги xyкyкдaр xaм бевоситa Бизнес-омбyдсмaн вaколaти доирaсидaги xyкyкдaр сирaсигa кириши ^тъий белгилaб кУйилaди.

- Дaвлaт оргaнлaри Ba тaшкилотлaрдaн уз вaколaтигa кирувчи мaсaдaдaр юзaсидaн стaтистик, тaxлилий мaтериaллaрни, xyлосaдaрни Ba бошкa axборотни сyрaш xaмдa олиш;

- дaвлaт оргaнлaрининг тaдбиркорлик сyб,эктлaрининг xyкyкдaри Ba конуний мaнфaaтлaрини xимоя килиш мaсaдaдaрини куриб чикиш билaн боглик мaжлислaридa иштирок этиш;

- зaрyр бyлгaн xоллaрдa, уз зиммaсигa юклaтилгaн вaзифaдaрни aмaлгa ошириш учун дaвлaт оргaнлaрининг, илмий мyaссaсaлaрнинг Ba бошкa тaшкилотлaрнинг рaxбaрлaри xaмдa мyтaxaссислaрини ж&лб этиш, ишчи гyрyxлaр тузиш;

- тaдбиркорлик фaолияти соxaсидaги жиноятлaр тyFрисидaги ишлaр бyйичa гумон килинaëтгaн, aйблaнaëтгaн Ba xy^ килингaн тадбиркорлик сyб,эктлaри вaкиллaри билaн yчрaшиш учун кaмокдa сaкдaш жойлaригa, жвзони ижро этиш мyaссaсaдaригa монеликсиз кириш;

- мa,мyрий жaвобгaрликни келтириб чикaрaдигaн конун xyжжaтлaри бузилиши xолaтлaри юзaсидaн мa,мyрий xyкyкбyзaрликдaр тyFрисидa бaëнномaлaр тузиш.

Инсон xyкyкдaрини xимоя килиш Ba yлaрнинг тaъминлaш бyйичa якин кyшнилaримизгa мyрожaaт килсaк, инсон Ba фyкaролaрнинг иктисодий xyкyкдaри xимояси бyйичa МДХ, дaвлaтлaри ичидa бизнес-омбудсмж институти Россия Федерaтсиясидa 2013 йил V мaйдa тaсдикдaнгaн "Россия Федерaтсиясидa бизнес-

November, 2022

340

омбудсман тугрисида" Федерал конуни асосида федерал ва минтакавий даражадаги омбудсман фаолиятининг хукукий асосларини белгилайди.

Ушбу конунга кура Россия Бизнес-омбудсманига куйидагича вазифалар юклатилади:

- Россия Федератсияси худудидаги хорижий тадбиркорлик субъэктлари ва хорижий давлатлар худудидаги Россия тадбиркорлик субъэктларининг мурожаатлари билан ишлаш

- тадбиркорлик субектларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килишга йуналтирилган давлат институтларини ривожлантириш.

- мувофиклигини назорат килиш

- федерал ижро этувчи хокимият органлари, Россия Федератсиясининг таъсис субъэктларининг ижро этувчи хокимиятлари, махаллий хокимият органлари томонидан тадбиркорларнинг хукукларига риоя этилишини назорат килиш.

- тадбиркорликни ривожлантириш, ишбилармонлик мухитини яхшилаш сохасида давлат сиёсатини шакллантириш ва амалга оширишда иштирок этиш.

- ишбилармон доиралар билан узаро хамкорлик.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шу уринда 2021 йил 13 декабр куни Россия Федератсияси Бизнес-омбудсмани Борис Титов ва Узбекистон Республикаси Бизнес-омбудсмани Дилмурод Косимов иштирокида учрашув ташкил этилганлигини алохида таъкидлаш уринлидир.

Аввалрок, Бошкирдистон Республикасида 2019 йил 25 сентабр куни утказилган В-тантанали "Шанхай хамкорлик ташкилоти ва БРИКСга а'зо давлатлар кичик ва урта бизнес форуми" доирасида Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Бизнес-омбудсман Дилмурод Касимов хамда Россия Федератсияси Президенти хузуридаги Бизнес-омбудсман Борис Титов уртасида тадбиркорлик суб'эктларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш буйича хамкорлик тугрисида битим имзоланган ва бу сохада Россия Федератсияси билан хамкорлик масалаларида келишиб олинган эди.

Козогистон Республикасида Президентнинг 2014-йил 27-февралдаги "Козогистон Республикасида ишбилармонлик мухитини яхшилаш буйича кескин чора-тадбирлар тугрисида"ги фармонига мувофик хукуматга Бизнес-омбудсман институтини ташкил этиш оркали Миллий тадбиркорлар палатасининг ролини кучайтиришни назарда тутувчи конун лойихасини ишлаб чикиш топширилди.

November, 2022

341

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

2014 йил 29 декабрда "Козогистон Миллий тадбиркорлар палатаси тугрисида"ги Конунга бизнес-омбудсманнинг хукукий макоми, функсиялари, тайинлаш тартиби ва вазифалари, шунингдек, унинг фаолиятини ташкил этиш буйича нормалар билан узгартишлар киритилди.

Козогистон Республикасида Тадбиркорлик кодекси 2016-йил 1-январдан кучга кирди, унинг 28-бобида Бизнес-омбудсманнинг хукукий макоми батафсил очиб берилган.

Ушбу кодекснинг 28-боб, 1-банд, 309-моддасида белгиланишича Бизнес омбдусманга куйидагича вазифалар юклатилади:

1) Козогистон Республикасининг давлат органлари ва бошка ташкилотларида, шунингдек халкаро ташкилотларда ва хорижий давлатларда тадбиркорлик субъэктларининг хукуклари ва конуний манфаатларини ифодалайди, таъминлайди, химоя килади;

2) тадбиркорлик субектларининг аризаларини куриб чикади;

3) давлат органларига тадбиркорлик субектларининг хукукларини химоя килиш буйича тавсиялар, шунингдек, конунга боглик булган норматив-хукукий хужжатларнинг амал килишини тухтатиб туриш буйича тавсиялар киритади;

3-1) тадбиркорлик фаолияти буйича ваколатли органга ушбу Кодекс 82-моддасининг 3-бандига мувофик амалдаги норматив хужжатларни ва (ёки) талабларни бекор килиш ёки тадбиркорлик субектларининг шикоятлари буйича уларни кайта куриб чикиш тугрисида таклифлар киритади;

4) уз харакатлари (харакатсизлиги) билан тадбиркорлик субектларининг хукуклари ва конуний манфаатларини бузган давлат органларига (мансабдор шахсларига) бузилган хукукларни тиклаш чораларини куриш, шу жумладан хукук ва конуний манфаатларини бузганликда айбдор шахсларни жавобгарликка тортиш буйича тавсиялар юборади;

5) давлат органларининг фикри билан норози булган такдирда, тадбиркорларнинг бузилган хукукларини тиклаш максадида прокуратура органларига илтимоснома юборади;

6) тадбиркорларнинг хукуклари мунтазам равишда бузилган такдирда ва уларни давлат органлари даражасида хал килишнинг иложи булмаса, Козогистон Республикаси Президентининг куриб чикишига ариза билан мурожаат килади;

7) давлат органларидан (мансабдор шахслардан) тадбиркорлик субъэктларининг хукук ва мажбуриятларига дахлдор булган

маълумотлар, хужжатлар ва материалларни сураш, (давлат,

November, 2022

тижорaт, бaнк Ba конун билaн кУрикдaнaдигaн бошкa сирлaрни тaшкил этyвчи мaълyмотлaр бyндaн мyстaсно);

8) KозоFистон Респyбликaси конун xyжжaтлaридa белгилaнгaн тaртибдa сyдгa дaъво (шикоят) билж мyрожaaт килиш;

9) тaдбиркорлик субекттарининг бyзилгaн xyкyкдaри Ba конуний мaнфaaтлaрини тикдaшгa кaрaтилгaн бошкa xyкyкий чорaлaрни кУллaйди.

Инсон Ba фyкaролaрнинг иктисодий xyкyкдaрини xимоя килиш соxaсидa жaxон тaжрибaси, бугунги кyндaги иктисодий i^xa^^ ривожлaнгaн мaмлaкaтлaр миллий xyкyкий тизимига мyрожaaт килaдигaн бyлсaк, биринчи нaвбaтдa Европa дaвлaтлaридa бyндaй миллий инститyтлaрнинг тизимлaшгaн стрyктyрaвий инфрaтyзилмaсигa гyвоx булишимиз мумкин. Жyмлaдaн, Европa иттифокигa aъзо дaвлaтлaрдa Омбyдсмaн институти кyйидaгичa вaзифaлaрдa Ba кyлaмлaрдa иш жaрaëнини олиб борaди.

Белгия кироллигидa "дaвлaт сектори омбyдсмaнлaри" федерад Ba минтaкaвий дaрaжaдa фaолият юритaди.

Болгaрия Респyбликaсидa "Болгария Миллий Омбyдсмaни" фyкaролaрнинг xyкyкдaри Ba эркинликтари дaвлaт Ba мунитсипад xокимият оргaнлaри Ba yлaрнинг мaъмyриятлaри, шунингдек дaвлaт xизмaтлaрини кyрсaтиш учун тaйинлaнгaн шaxслaрнинг xaрaкaтлaри ëки xaрaкaтсизлиги тyфaйли бyзилгaн тaкдирдa инсон Ba фyкaролaрнин xyкyкдaрини xимоя килишдa кaттa axaмиятгa эгa.

Чеxия Респyбликaсидa "Хукуктарнинг жaмоaт xимоячиси" дaвлaт дaрaжaсидa мaъмyрий оргaнлaргa Ba мaълyм xолaтлaрдa мaxaдлий дaрaжaдaги мaъмyрий оргaнлaргa нисбaтaн шикоятлaрни текширaди.

Гермaния Федерaтив Респyбликaсидa "дaвлaт сектори омбyдсмaнлaри" ун олтитa минтaкaнинг тyрттaсидa мaвжyд. Федерад дaрaжaдaги aризaдaр бyйичa кyмитa, шунингдек, ун олтитa минтак^и^ xaр биридa минтaкaвий aризaдaр бyйичa кУмитaдaр мaвжyд.

Фрaнсиядa "Фрaнтсия xyкyк xимоячиси" мyстaкил мaъмyрий оргaндир. Мyaссaсa Фрaнсия Омбyдсмaни, Болaдaр Омбyдсмaни Ba Тенглик Ba дискримитатсияга кaрши орган, шунингдек, Хaвфсизлик этикaси бyйичa миллий комиссия вaколaтлaрини бирлaштирaди. Хукукгар xимоячисининг тaшкил этилиши xyкyкдaрни xимоя килиш учун ягота оргaн мaсъyл этанлигини aнглaтaди.

Юкоридaги бaрчa омбyдсмaнлaр фaолияти Ягота Европa омбyдсмaнлaр тaрмоFи томонидж

мyвофикдaштирилaди. Омбyдсмaнлaрнинг Европa тaрмоFи

November, 2022

343

Европанинг 36 мамлакатидан 95 дан ортик идоралардан иборат булиб, улар орасида миллий ва минтакавий омбудсманлар ва шунга ухшаш органлар, шунингдек, Европа Омбудсмани ва Европа Парламентининг аризалар буйича кумитаси киради.

Америка Кушма Штатларида омбудсман институтининг хар хил турлари ташкил этилди. Хусусан, ижро этувчи, махсус, шахар, минтакавий омбудсманлар 1969-йилда Гавайи оролларида, 1971-йилда Небраскада, 1972-йилда Аёва штатида, 1975-йилда Аляскада фаолият юрита бошлади.

Шундай килиб бутун дунёда омбудсман институти инсон хукукларини химоя килиш сохасида алохида институт сифатида шаклланди. Дунё буйича омбудсман институтининг ривожланиши инсон хукукини химоя килувчи миллий институтлар фаолиятини куллаб-кувватлаш, уларга хукукий ва техник ёрдам курсатиш халкаро ва минтакавий омбудсманлар тузиш заруриятини келтириб чикарди. Шунинг учун 1978-йилда Халкаро омбудсман институти ташкил этилди.

Осиё Омбудсманлар Ассотсиатсияси халкаро минтакавий ташкилот булиб, у 1996-йилда ташкил этилган. Унинг кароргохи Исломобод шахрида жойлашган булиб, унга Осиё, Океания ва Австралия минтакаларининг 15 та мамлакатидан 23 та омбудсман аъзо хисобланади. Узбекистон ушбу ташкилотга 2009-йилда аъзо булиб кирган. Унинг асосий вазифаси Осиёда омбудсман институтини ривожлантиришга каратилган.

ХУЛОСА

Хулоса урнида айтадиган булсак инсон ва фукароларнинг иктисодий хукуклари ва эркинликлари, уларнинг таъминланиши ва кафолатчиси сифатида омбудсман институти халкаро хамда миллий даражаларда утган асрнинг биринчи чорагидан то хозирги кунгача булган муддат давомида тизимлашган холатда ривожланиб келмокда. Кейинги йилларда бола хукуклари, аёллар хукуклари сохасида хам алохида омбудсманларни шакллантириш ва ривожлантириш бу тизимни янада мустахкам холатга келтиради. Бундан кейинг даврларда Омбудсман институти халкаро ва миллий даражада инсоннинг иктисодий, ижтимоий, маданий ва бошка хукуклари ва эркинликларининг хакикий химоячиси хамда таъминотчиси сифатида майдонга чикади.

REFERENCES

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Инсон хукуки / Масъул мухаррир М.Х. Рустамбаев. - Т.: Юридик адабиётлар публиш, 2022, 95-96-бетлар.

November, 2022

344

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

2. https://lex.uz/docs/-3321352, O'RQ-440-son 29.08.2017. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Tadbirkorlik subektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha vakil to'g'risidagi Qonuni

3.https://www.unodc.org/documents/treaties/UNCAC/COSP/session6/Specialevents/ 2015_11_03_Dina_Krylova_Ombudsman_Office.pdf

4. https://review.uz/uz/post/v-centre-ekonomicheskix-issledovaniy-i-reform-sostoyalas-vstrecha-s-biznes-ombudsmanom-rossiyskoy-federacii-borisom-titovm

5. https: //biznesvakil. uz/uz/menu/Memorandum/

6. https: //ombudsmanbiz.kz/eng/biznes_ombudsmen/istoriya_instituta/

7. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000375#z2543

8. https: //ombudsmanbiz.kz/eng/biznes_ombudsmen/istoriya_instituta/

9. https: //www.ombudsman.europa.eu/en/european-network-of-ombudsmen/members/all-members//

November, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.