Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ХАЛҚАРО МИҚЁСИДА ИНТЕГРАЦИЯЛАШУВИ'

ЎЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ХАЛҚАРО МИҚЁСИДА ИНТЕГРАЦИЯЛАШУВИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

109
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ХАЛҚАРО МИҚЁСИДА ИНТЕГРАЦИЯЛАШУВИ»

УЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ХАЛЦАРО МЩЁСИДА ИНТЕГРАЦИЯЛАШУВИ

Насиба Оапарбоевна Жуманиёзова

Тошкент давлат транспорт университети

Х,ар бир жамият тарихида шундай бурилиш даврлари буладики, унда тараккиёт йулидан бораётган халкдар такдири учун нихоятда мухим стратегик максадлар ва муайян ривожланиш боскичига хос устивор тамойилларни аниклаш хаётий эхтиёжга айланади. Бу жихатдан, бугунги кунда мамлакатимиз хаётининг барча сохаларида руй бераётган узгаришлар ва янгиланишлар тадрижи ушбу хаёт хакикатини ва хозирги давр талабларини яккол ифодалайди. Президент Шавкат Мирзиёев томонидан амалга оширилаётган ва жамиятимиз тараккиётинипг янги даврини бошлаб берган кенг куламли ислохотлар, айникса Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича 2017-2021 йилларга мулжалланган харакатлар стратегияси асосидаги бунёдкорлик ишлари хам ана шундан далолат беради[1].

Айни пайтда Узбекистон Президенти Ш.Мирзиёев асарларида халкимизнинг ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиётига асосланган очик демократик давлат ва фукаролик жамиятини ривожлантириш йулида ютук ва натижаларга эришаётгани, ахолининг онги ва тафаккури кандай узгариб бораётгани, жумладан, маънавият, фан ва таълим-тарбия сохаларидаги ислохотларнинг максад-муддаоларига, барча сохаларда эришилган улкан ютук ва натижаларни сархисоб килиб, глобаллашув ва ракобат тобора кучайиб бораётган хозирги замонда юртимизда эришилган ютукларга махлиё булиб колмаслик, хотиржамлик кайфиятига берилмаслик хамда дунёда юз бераётган узгаришлар жараёнида эгаллаб турган урнимизни холисона ва танкидий бахолаш, хаёт талабларига жавоб бериш, давр билан хамкадам булиш, истикболдаги устувор вазифаларни аник-тиник белгилаб олиш ва уларни амалга ошириш буйича изчил чораларни куриш масалаларига алохида эътибор каратилган.

Маълумки, истиклол йилларида Узбекистон давлати фаолиятининг энг устувор стратегик йуналишларидан бири баркамол авлодни тарбиялаш масаласи булиб келмокда. Мамлакатимизда соглом ва баркамол авлодни тарбиялаш, ёшларнинг уз ижодий ва интеллектуал салохиятини руёбга чикариши, мамлакатимиз йигит-кизларини XXI аср талабларига тулик жавоб берадиган хар томонлама

April 21-22

413

ривожланган баркамол шахслар этиб вояга етказиш учун зарур шарт-шароитлар ва имкониятларни яратиш буйича кенг куламли аник йуналтирилган чора-тадбирларни амалга ошириш бу борадаги фаолиятнинг стратегик максади хисобланади. Бу жихатдан, мамлакатимизни модернизация килиш, жамиятни демократлаштириш ва бошкарувни либераллаштириш билан бирга ислохотларни янада чукурлаштириш максадлари билан узвий богланган булиб, ёшлар тарбияси ва таълим ислохотлари ушбу жараённинг мухим таркибий кисми ва давлатимиз фаолиятининг долзарб вазифалари каторидан урин олгани бежиз эмас.

Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг маълумотига кура, 2017 йил 1 ноябрь холатига мамлакатда олий харбий билим юртларидан ташкари 72 та олий таълим муассасаси ва 19 та филиаллар мавжуд булиб, уларнинг таркибида 4 та академия, 7 та хорижий олий таълим муассасаларининг филиаллари, 27 та университетлар ва 4 та олий диний таълим муассасаси хамда филиаллари фаолият юритмокда. Кейинги икки йилда таълим тизимида яна катта узгаришлар ва урта махсус таълим вазирлиги маълумотларига кура, 2018-2019 укув йили давомида ОТМлар сони 102 тага усган. Шундан 85 таси махаллий ОТМ ва уларнинг филиаллари, 17 таси хорижий ОТМ лар ва уларнинг филиаллари хисобланади.[4] Ушбу олий таълим муассаларида 288471 нафар талабалар бакалавр боскичида, 9218 нафар талаба магистратура боскичида тахсил олмокда. Х,ар йилдагидан фаркли уларок, 2017 йилда кабул квотаси оширилиб, бакалавриат боскичига жами 80822 нафар талаба кабул килинганлиги барча сохаларни олий маълумотли кадрлар билан таъминлаб боришга каратилган ислохотларнинг бир куриниши десак муболага булмайди. Бугун Узбекистон олий таълим муассасаларида жами 25107 нафар малакали профессор-укитувчилари фаолият олиб бормокда. Шундан 1470 нафар фан докторлари, 6011 нафар фан номзодларини ташкил этмокда. Афсусланарли хол 20 йил ичида олий таълим тизимида илмий даражалилар микдори 52 фоиздан 35 фоизгача камайганидир. Бу курсаткичлар уйлаймизки, ачинарли хол.

Шу сабабли таълим тизимини ривожлантириш, мамлакатнинг илмий салохиятини янада кутариш максадида бир катор меъёрий хужжатларга узгартириш ва кушимчалар киритилди. Максад аник, мамлакатда олий малакали кадрлар билан таъминлаб бориш ва таълим хамда ишлаб чикариш сохаларини интеграциясини таъминлашдан иборат. 2017 йил 22 декабрь куни Узбекистон Республикаси Шавкат Мирзиёевнинг мамлакатимиз тарихида биринчи марта Олий

April 21-22

414

Мажлисига Мурожаатномасида 2017 йилда амалга оширилган асосий ишлар якуни ва Узбекистон Республикасини 2018 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг устувор йуналишлари уз ифодасини топди. Президентнинг Халк кабулхоналари ва Виртуал кабул-хонасига, давлат идораларига келган куплаб мурожаат ва хатлар, жойларда булиб утган учрашувларда билдирилган таклиф ва тавсияларнинг барчасини инобатга олиниб, 2018 йилга юртимизда "Фаол тадбиркорлик, инновацион гоялар ва технологияларни куллаб-кувватлаш йили" деб эълон килинди.

Мазкур Мурожаатномада мамлакатда таълим сифатини янада ошириш, таълим муассасаларини замонавий моддий-техник базасини янгилаш, коммуникация тармокларини такомиллаштириш, замонавий кутубхоналар фаолиятини ишлаб чикиш каби вазифалар белгиланди.

Юкорида таъкидлаганимиздек, мамлакатда олиб борилаётган кенг камровли ислохотларнинг туб негизида юрт тараккиёти, халк фаровонлиги ва инсон манфаатлари ётганлиги кувонарли албатта.

Кенг камровли таълим ислохотлари натижасида юртимизда мураккаб узгаришлар йули босиб утилди, таълим тизимини такомиллаштириш борасида улкан ишлар амалга оширилди, катта тажриба тупланди.

Бугунги кунда олий таълим муассасаси (ОТМ) рейтингини ошириш мухим вазифалар ва жуда катта ижтиомий эхтиёжлардан хисобланади. "Республика олий таълим муассасалари рейтингини бахолаш тизимини жорий этиш" тугрисидаги Вазирлар Махкамасининг 2012 йил 29 декабрдаги 371 -сонли карорининг ижроси хозирда давом этмокда. Эътиборли томони шундаки, бу карор иловасидаги келтирилган талаблар айнан хорижий тажрибалардан фойдаланилган холда ишлаб чикилган булиб, уни янада такомиллаштириш жараёни давом этмокда. Шу нуктаи назардан караганда рейтингни аниклашнинг халкаро тажрибаларини урганиш ва зарур холларда уларнинг бизга мос ёки мос булмаган томонларини мухокама килиб бориш максадга мувофик хисобланади. Рейтинг ички ва халкаро булиши мумкин. Х,ар икки холатда хам рейтингга куйилаётган талабларда умумийлик мавжуд. Талабларнинг энг мухимларидан бири бу ОТМдаги мавжуд халкаро алокаларнинг даражаси ва салохияти хисобланади. Хорижий мамлакатлар ОТМларида бунинг халкаролашуви, яьни «internationalization» деб аталиши кенг таркалган.[5] Халкаролашув хар бир ОТМнинг мухим стратегик максадлари ва миссияларидан бири хисобланади.

Глобаллашув илмий адабиётларда таълим сохасидаги

April 21-22

415

хамкорликда таълим дастурларини яратиш оркали амалга оширилиши, таълимнинг интеграциялашуви деб уктирилади. Унинг энг мухим куриниши хозирги даврда Болонья жараёни эканлиги тугрисида фикр юритилади.[6] Умуман олганда, глобализация олий таълим учун феномен хисобланиб, дунёдаги хеч бир ОТМ унинг таъсир кучларини четлаб ута олмайди. [7]

Фан ва технологиянинг ривожланиши хамда иктисодиётнинг усиб бориши билан дунё давлатлари орасида янада интеграциялашувга ва халкаро алокаларни кучайтиришга олиб келади. Таълим ва кадрлар тайёрлаш сохасида халкаро хамкорликка алохида урин берилган. Айникса, ахборот ва телекоммуникациянинг оммалашуви уз-узидан дунё халкларини бир-бирига янада якинлаштириб, янги имкониятларга йул очиб бермокда. Х,озир фанда тез-тез учраб турадиган глобализация, халкаролашув, минтакалашув, европалашув каби тушунчаларнинг пайдо булиши хам юкоридаги омиллар билан боглик[8, 9, 10, 11, 12, 13]. Дунёдаги глобал ва халкаро узгаришларда, албатта, олий таълим ва унинг фаолияти мухим урин тутади.

Хорижий талабаларнинг сонини ошириш буйича шуни таъкидлаш лозимки, иктисодий хамкорлик ва ривожланиш ташкилотининг маълумотларига кура, дунё буйлаб талабаларнинг бошка мамлакатларда тахсил олиши охирги уч ун йиллик ичида мисли курилмаган даражада ошиб кетган.[8] Куйида тасвирланганидек, 1975 йилда хорижда таълим оладиган талабалар сони 0.6 млн. булса, бу ракам 2005 йилга келиб 2.7 млн.га етган, 2015 йилгача эса 5 млн.дан ошиб кетиши кутилган. Агар биз ЮНЕСКО хисоботларидаги ракамларни тахлил килсак, унда келтирилишича 2007 йилда 2.9 млн.га якинлашганлиги, 2020 йилга келиб бу ракамнинг 7 млн.дан ошиб кетиши тахмин килинган. Бунда Шимолий Америка ва Гарбий Европа дунё талабаларининг хорижда таълим олишлари учун асосий манзил булиб келмокда.[9] 2000 йилда бу регионларда 1.3 млн.га якин хорижий талабалар булган булса, 2007 йилда 1.8 млн.дан ортиб кетган. Айни Замонда Шаркий Осиё ва Тинч океани регионлари эса хорижий талабаларни кабул килиш буйича курсаткичлари кескин усиб бормокда. Демак, талабалар сафарбарлигининг сони йилдан йилга ортиб бормокда ва бу эса олий таълимнинг халкаролашуви ва глобал жараёнларнинг ривожланиши учун мухим туртки булмокда.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, халкаролашув тушунчасининг Узбекистон ОТМларига кириб келиши бу, аввало, махаллий ОТМларни дунё микёсида танитишда

April 21-22

416

хамда халкаро илмий ва академик алокаларни янада кенгайтиришга туртки булади[14, 15, 16, 17]. Айникса, ОТМларнинг халкаро доирадаги таълим дастурлари ва лойихаларида иштирокининг кенгайиши профессор -укитувчи, талабаларнинг тажриба ва малакаларини оширишга кенг имкониятларни яратади. Бу эса, пировардида таълим сифатининг ошишини ва ОТМнинг рейтинг буйича узи мулжаллаган уринларга чикишининг таъминланишига кумаклашади ёки шунга сабабчи булиши мумкин булади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида" Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони.-Т.: Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон.

2. Узбекистонда фаолият юритаётган олий таълим муассасалари руйхати эълон килинди. https:www//kun.uz.

3. Лутфуллаев П. Олий таълим муассасаси халкаролашуви хусусиятлари: хорижий тажрибалар. http://uzscite.uz/articles/olij-talim-muassasasi-hal-arolashuvi-hususij atlari-horizhij -tazhribalar/.

4. Аржанова И.В, Райчук Д.Ю. Бенчмаркинг как инструмент формирования международных совместных образовательных программ в России / Бенчмаркинг в университетском управлении // Университетское управление. 2005-4-5. С.56.

5. De Wit, Hans. (2002). Internationalization of higher education in the United States of America and Europe. A historical, comparative and conceptual analysis. Westport, CT: Greenwood Press.-Р.П.

6. Adilovich N.R., Sharifovna Y.N., Upashevna A.L., Vladimirovna T.S., Juraevna N.N. THE PHENOMENON OF FRIENDSHIP IN THE SOCIAL VIEWS OF EASTERN THINKERS // Journal of Critical Reviews, 2020. Т. 7. № 13. С. 46954698.

7. Лутфуллаев П. Олий таълим муассасаси халкаролашуви хусусиятлари: хорижий тажрибалар. http://uzscite.uz/articles/olij-talim-muassasasi-hal-arolashuvi-hususij atlari-horizhij -tazhribalar/

8. Ramatov, J., Inoqov, K., Ismailova, S., & Khudoykulov, S. (2021). REQUIREMENTS OF EDUCATION OF YOUNG PEOPLE WITH ACTIVE CITIZENSHIP. Academicia Globe: Inderscience Research, 2(05), 1-3.

9. Раматов, Ж. С. (2021). БАРКАМОЛ ВА СОГЛОМ АВЛОД-УЗБЕКИСТОН КЕЛАЖАГИНИНГ ПОЙДЕВОРИ. Academic research in educational sciences, 2(2), 225-229.

April 21-22

417

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-30-35 Specialists in the Field of Transport

10. Раматов, Ж. С. (2021). ФИЛОСОФСКОЕ МИРОВОЗЗРЕНИЕ И ЕГО РОЛЬ В ВОСПИТАНИИ СОВРЕМЕННОЙ МОЛОДЕЖИ. Проблемы педагогики, (1 (52)), 16-17.

11. РАМАТОВ, Ж. С., & ЮЛДАШЕВ, Б. Э. ЖЕЛЕЗНЫЕ ДОРОГИ УЗБЕКИСТАНА: ИСТОРИЯ, СЕГОДНЯ, ПЕРСПЕКТИВЫ. ТРАНСПОРТ ШЁЛКОВОГО ПУТИ Учредители: ННО" Научно-исследовательский информатизационный центр", 10-14.

12. Жуманиязова, Н. С. (2019). СОВРЕМЕННАЯ СИСТЕМА ОБРАЗОВАНИЯ: ИНТЕГРАЦИЯ И ПРОПОРЦИОНАЛЬНОСТЬ НАЦИОНАЛЬНЫХ ПРОЦЕССОВ. Экономика и социум, (11), 261-263.

13. Назарова, Н. Ж., & Абдуганиева, Г. А. (2019). Повышения эффективности духовно-нравственного воспитания в системе образования. Экономика и социум, (11), 495-500.

14. Раматов, Ж. (1991). Гипотеза и прогноз в социальном познании (философско-методологический анализ). Ташкент: Узбекистон.

15. Zhumaniyazova Nasiba Saparboevna. (2021). MODERN EDUCATION SYSTEM: INTEGRATION AND PROPORTIONALITY OF NATIONAL PROCESSES. Archive of Conferences, 48-49. Retrieved from https://conferencepublication.com/index.php/aoc/article/view/1583

16. Nazarova Nilufar Juraevna. (2020). Universal Factors In Provision Of Youth Life Strategy. International Journal for Social Studies, 6(1), 157-163. Retrieved from https://journals.eduindex.org/index.php/ij ss/article/view/19580

17. Abdinazarovich, R. D., Anarbaevich, P. K., & Ikromovich, T. A. (2022). Scientific Development in New Uzbekistan: Results and Prospects. EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION, 2(1), 76-82.

April 21-22

418

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.