Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ДАСТЛАБКИ ФОРСАЙТ ТАДҚИҚОТЛАР'

ЎЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ДАСТЛАБКИ ФОРСАЙТ ТАДҚИҚОТЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
300
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / қамров / форсайт / метод / масофавий таълим / башоратлаш. / высшее образование / охват / форсайт / метод / дистанционное образование / прогнозирование

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рахимов Октябр Дусткабилович, Манзаров Юсуф Хуррамович, Ашурова Лайло

Мақолада Форсайт методлари ёрдамида Ўзбекистон олий таълим тизимида масофавий таълимни ташкил этишни башоратлашга оид илк тадқиқотлар натижалари келтирилган. Форсайтнинг мазмуни, тарихи ёритилган ва унинг методлари таҳлил қилинган. Ақлий ҳужум, сценарий ҳамда экспертлар панели методлари ёрдамида ўтказилган тадқиқот натижалари бўйича хулосалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НАЧАЛЬНЫЕ ФОРСАЙТ ИССЛЕДОВАНИЯ В СИСТЕМЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ УЗБЕКИСТАНА

В статьи приведены результаты первичных форсайт-исследований по прогнозированию организации дистанционного образования в системе высшего образования Узбекистана. Освещено содержание и история форсайта, проанализированы его методы. Представлено заключение по результатам исследований, проведенных методами мозгового штурма, сценариев развития и экспертных панелей

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ДАСТЛАБКИ ФОРСАЙТ ТАДҚИҚОТЛАР»

Рахимов Октябр Дусткабилович,

Карши мух,андислик-иктисодиёт институти "Экология ва мех,нат мух,офазаси" кафедраси профессори, Узбекистан Республикаси Турон Фанлар Академияси академиги, Россия Табиий Фанлар Академияси профессори Манзаров Юсуф Хуррамович, Карши мух,андислик-иктисодиёт институти "Ижтимоий фанлар" кафедраси доценти Ашурова Лайло,

Карши мух,андислик-иктисодиёт институти "Экология ва мех,нат мух,офазаси" кафедраси стажёр укитувчиси

УЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ДАСТЛАБКИ ФОРСАЙТ ТАДЩОТЛАР

УДК: 37.014

РАХИМОВ О.Д., МАНЗАРОВ Ю.Х., АШУРОВА Л. УЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ДАСТЛАБКИ ФОРСАЙТ ТАД^И^ОТЛАР

Маколада Форсайт методлари ёрдамида Узбекистон олий таълим тизимида масофавий таълимни ташкил этишни башоратлашга оид илк тадкикотлар натижалари келтирилган. Форсайтнинг мазмуни, тарихи ёритилган ва унинг методлари тахлил килинган. Аклий хужум, сценарий хамда экспертлар панели методлари ёрдамида утказилган тадкикот натижалари буйича хулосалар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: олий таълим, камров, форсайт, метод, масофавий таълим, башоратлаш.

РАХИМОВ О.Д., МАНЗАРОВ Ю.Х., АШУРОВА Л. НАЧАЛЬНЫЕ ФОРСАЙТ ИССЛЕДОВАНИЯ В СИСТЕМЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ УЗБЕКИСТАНА

В статьи приведены результаты первичных форсайт-исследований по прогнозированию организации дистанционного образования в системе высшего образования Узбекистана. Освещено содержание и история форсайта, проанализированы его методы. Представлено заключение по результатам исследований, проведенных методами мозгового штурма, сценариев развития и экспертных панелей

Ключевые слова и понятия: высшее образование, охват, форсайт, метод, дистанционное образование, прогнозирование

RAKHIMOV O.D., MANZAROV YU.KH., ASHUROVA L. PRIMARY FORESIGHT RESEARCH IN THE SYSTEM OF HIGHER EDUCATION IN UZBEKISTAN

In the article is presented results of primary foresight research of distance education forecasting the organization in the higher education system of Uzbekistan. The content and history of foresight is highlighted, its methods are analyzed. On the results of research conducted by brainstorming methods, development scenarios and expert panels conclusion is presented.

Key words and concepts: higher education, coverage, foresight, method, distance education, forecasting.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

Кириш.

Узбекистан Республикаси Президенти Шав-кат Мирзиёевнинг 2020 йил 29 декабрдаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида1 ва Узбекистан олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш Концепциясида2 олий таълим сохасида амалга оширилиши лозим булган устувор масалалар-дан бири сифатида битирувчиларни олий таълим билан камров даражасини ривожланган давлат-лар даражасигача кутариш вазифаси белгиланган. Олий таълим камрови ва таълим сифатини ривожланган давлатлар даражасига олиб чикиш катта микдорда бюджет харажатларини талаб этади. Шу сабабли, олий таълимни инновацион ривожлантириш стратегиясини ишлаб чикиш, олий таълим камрови даражасини ошириш йулларини замона-вий инновацион технологиялар, яъни Форсайт тех-нологиялар асосида тадкик этиш мухим вазифадир.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги.

"Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси"да таълим жараёнларини ракамли технологиялар асосида индивидуаллаштириш, масофавий таълим хизматларини ривожлантириш ва онлайн технологияларини амалиётга кенг жорий этиш хамда олий таълим муассасаларида Форсайт марказлар ташкил этиш кузда тутилган.

Форсайт (foresight) - нисбатан янги атама хисобланади. Ушбу технология асосида Узбекистон иктисодий тармоклари, жумладан таълим сохасида узок муддатли стратегик режалар, концепциялар ва истикболли йул хариталари ишлаб чикиш ама-лиёти йулга куйилмаган. Форсайт технология билан шугулланувчи хар бир давлат, ташкилот ёки экс-пертлар гурухи узларининг таърифларини тавсия этишган ва уларда форсайтнинг у ёки бу томони ёритилган холос3. Форсайт асосида ривожланиш-нинг узок муддатли ривожланиш дастури ёки кон-цепцияси киска муддатли аник далиллларга асос-ланган маълумотлар асосида яратилади, яъни кела-

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 29.12.2021 й. // URL: https://president.uz/uz/lists/view/4057

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси туFрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони. // URL: https://lex. uz/docs/4545884

3 Соколов А.В. Форсайт: взгляд в будущее. // Форсайт. 2007. №1. С. 8-9.

жак стратегия аник, юкори даражадаги далиллар асосида режалаштирилади4.

Форсайт ма^сади юкори даражада фойда кел-тиришга йуналтирилган стратегик тадкикотлар ва инновацион технологияларни идентификациялаш, яъни юкори фойдали келажакни аниклаш хамда унга эришиш стратегиясини яратишдан иборат5. Айнан Узбекистон олий таълим тизимида ракамли технологияларни кенг татбик этиш, хозирги кун-даги олий таълимда мавжуд кундузги, кечки ва сиртки укиш шакллари билан тенг макомда фао-лият юритадиган масофавий таълимни келажакда ташкил этишни башоратлашни форсайт услублари асосида тадкик этиш долзарб муаммолардан бири хисобланади.

Муаммонинг цуйилиши.

Тадкикотда ечими кутилаётган асосий муаммо - Узбекистонда олий таълим камровини ривожланган давлатлар даражасига етказишда масофавий таълимнинг урнини асослаш ва олий таълимда масофавий таълимни качон туFри ташкил этили-шини Форсайт тадкикотлар асосида башоратлаш-дан иборат.

Муаллифлар томонидан утказилган дастлабки тахлилий тадкикотлар натижаларига кура олий таълим камровини ривожланган давлатлар даражасига олиб чикишни 3 хил йул билан таъминлаш мумкин6:

1. Хозирги кунда фаолият курсатаётган олий таълим муассасаларига кабул квоталарини ошириш ва ОТМга боскичма-боскич кабул квоталарини мустакил белгилаш хукукини бериш, академик ва молиявий мустакилликни таъминлаш.

2. Янги олий таълим муассасалари ва хори-жий ОТМларнинг филиалларини хамда республи-камиздаги етакчи ОТМларнинг вилоятларда филиалларини ташкил этиш.

3. Олий таълимга масофавий таълим (МТ)ни жорий этиш, "Очик университетлар" ташкил этиш.

4 Соколов А.В. Долгосрочное прогнозирование тенденций развития образования методами Форсайт. // Вопросы образования. 2004. №3. С. 66-79.

5 Georghiou L., Cassingena Harper J., Keenan M., Miles I., Popper R. (eds.) (2008) The Handbook of Technology Foresight Concepts and Practice, Cheltenham: Edward Elgar.

Hines A., Gary J., Daheim C., van der Laan L. (2017) Building Foresight Capacity: Toward a Foresight Competency Model. World Futures Review, vol. 9, no 3. P. 123-141.

6 Rakhimov O.D., Berdiyev Sh.J., Rakhmatov M.I., Nikboev A.T. Foresight In The Higher Education Sector of Uzbekistan: Problems and Ways of Development. // Psychology and Education Journal. 2021. 58 (3), 957-968. DOI: 10.17762/pae.v58i3.3029

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

Юк,орида келтирилган биринчи ва иккинчи йуллар буйича Узбекистон олий таълим тизимида салмокли ишлар амалга оширилмокда. Масалан, 1991-2017 йилларда Узбекистонда ОТМлар сони 2 баробарга купайди. Кейинги уч йилда 37 та ОТМ, шу жумладан 6 та янгидан институтлар, 17 та етакчи ОТМларнинг ва 14 та хорижий ОТМларнинг фили-аллари ташкил этилди. Лекин, ушбу йуллар асосида олий таълим камровини ошириш имкониятлари чекланган, чунки кабул квоталарини ОТМ имко-ниятини хисобга олмасдан ошириш таълим сифа-тини таъминлашда муаммоларга олиб келади, янги ОТМлар ва етакчи институтларнинг филиалларини ташкил этиш эса жуда катта молиявий харажат-ларни талаб этади. Хорижий ОТМларининг филиалларини ташкил этиш ва уларда ук,ишда эса ёшла-римизнинг, айникса к,ишлок, ёшларининг чет тил-ларини етарли билмасликлари тусик, булади.

Шу сабабли, олий таълимга камров даража-сини оширишнинг энг самарали ва истикболли йулларидан бири, бу Узбекистон олий таълим тизимида масофавий таълимни ташкил этиш хисобланади. Лекин, масофавий таълимни туFридан-туFри хозирги кунда ташкил этиш, таълим ва кадрлар тайёрлаш сифатига1 катта салбий таъсир этиши мумкин. Чунки, масофавий таълим тулаконли фаолият юритиши ва унда таълим ва кадрлар тайёрлаш сифатининг таъмин-ланиши купгина омилларга, жумладан ОТМларнинг моддий-техник базаси, Интернет тезлиги, ахолининг х,ук,ук,ий тайёргарлиги, фук,ароларнинг таълим олишдаги мак,садлари ва компьютер тех-никалари билан таъминланганлиги, х,ук,ук,ий ва компьютер саводхонлиги каби бир к,анча омилларга боFликlДир. Асосий омиллардан яна бири ОТМларда масофавий таълимнинг дидактик таъ-миноти холати, яъни электрон ресусрлар базаси-нинг яратилганлигидир2,. Шу сабабли Узбекистон олий таълим тизимида масофавий таълимни ташкил этиш инновацион халк,аро стандартларга мос келувчи технологиялар асосида маштулотлар утиш

1 Raximov O.D. Quality of education-quality of life. Karshi branch of Tashkent University of Information Technologies, 2015. 46 p.

2 Рахимов О.Д. Электрон таълим ресурсларини яратиш талаблари ва технологияси. //Современное образование (Узбекистан). 2016. №2 С. 45-50.

Рахимов О.Д., Шодиева М. Ук,итувчилар малака ошириш тизимида таълим сифатини таъминлашда укув-услубий мажмуаларнинг урни. // "Замонавий таълим" ("Современное образование") илмий-амалий оммабоп журнали (Узбекистан). 2017 йил, № 1. С. 24-28.

технологиясининг ишлаб чикилганлиги3, онлайн маърузаларда инновацион педагогик технологи-ялардан фойдаланиш тажрибаларининг шакллан-ганлигига хам боFликдир4. Булар барчаси алохида илмий тадкикотлар утказилиб, натижаларини амалга оширилишини такозо этади. Ана шундай технологиялардан бири Форсайт хисобланади.

Тадк,ик,от мацсади.

Узбекистонда масофавий таълимни к,ачон ташкил этилишини ижтимоий ва ик,тисодий омиллар, ахборот хавфсизлиги, олий таълим муассасалари хамда ахолининг масофавий таълимга канчалик тайёрлик даражасини Форсайт тадкикотлар асосида урганиб башоратлаш. Ушбу тадк,ик,от мак,ола муаллифлари томонидан бажарилаётган Жахон банкининг Академик Инновациялар Фонди "Узбекистонда замонавий ахборот-коммуникация технологиялари асосида олий таълим тизимида масофавий таълимни ташкил этиш модели ва тех-нологиясини ишлаб чикиш" мавзусидаги грант лойиха доирасида амалга оширилмокда.

Тадцицот методлари.

Форсайт лойихалар бу туFридан-туFри истикболни башоратлаш эмас. Форсайт лойихаларни амалга оширишда бир канча услу-блардан фойдаланилади. Масалан, Японияда асо-сан Дельфи услубидан, Германия ва Буюк Брита-нияда бир к,анча услубларнинг комбинациясидан фойдаланилса, АК.Ш хамда Францияда критик тех-нологияларни аниклаш буйича тажрибалар мав-жуд. Хозирги кунда Форсайт тадкикотларнинг 30 дан ортик, методлари мавжуд ва уларни куйидаги 3 та гурухга ажратиш мумкин5: сифатни бахолаш методлари; соний бахолаш методлари; аралаш услублар. Мазкур дастлабки тадкикотда аклий хужум, сценарий яратиш ва эксперт панели метод-ларидан фойдаланилди.

Форсайт тадцицотлар та^лили._

1990 йиллардан бошлаб узок муддатли истикболни белгилашда форсайт технологиялардан АК.Ш, Европа, Осиё, Лотин Америкасидаги иктисодий ривожланган бир канча давлатлар

3 Rakhimov O.D. Necessity of live modern lectures in higher education and its types. //«Проблемы науки". 2020. №10(58). С.60-64.

4 DOI: 10.24411/2413-2101-2020-11002

5 O.D Rakhimov, YUK Manzarov, AE Karshiyev. Klassi-fikatsiya pedagogicheskikh tekhnologiy i tekhnologiya problemnogo obucheniya. //Problemy sovremen-noy nauki i obrazovaniya, 2020.№2(147). С.59-62. DOI с 10.24411/2304-2338-2020-10201.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

1-жадвал. Узбекистан олий таълим тизимида масофавий таълимни ташкил этишга таъсир этувчи омиллар таснифи1

(-N

Омиллар номи

Ижобий таъсир

Мавжуд муаммолар ва салбий таъсири

Ижтимоий

Таълим жараёни вак,т ва жой, манзилга бснлик, булмайди. Олий таълим билан к,амраш даражаси ортади. Ук,ув материалларини таълим олувчига етказиш самарадорлиги ва сифати ошади.

Ижтимоий тенг х,ук,ук,лилик-таълим олувчининг яшаш жойи, сомиги ва моддий таъминоти даражасидан к,атъий назар хамма к,атори тенг хук,ук,ли таълим олиш имконияти яратилади.

Ногиронлар ва Узбекистан халк,ининг менталитетига мое равишда оилали х,амда ёш болали аёллар учун кенг имконият яратилади. Таълим сох,асида эришилган халк,аро стандартларга жавоб берувчи ютук,ларни, инновацион технологиялари импорт ва экспорт к,илиш имконияти яратилади.

Ривожланган давлатлар профессорларини ук,ув жараёнига жалб этиш имкониятлари кенгаяди.

Таълим олувчи узининг имкониятига к,араб бир вак,тда бир нечта олий таълим муассасасида тах,сил олиш имконияти мавжуд булади. Олий маълумотли кадрлар сонининг ошиши натижасида Узбекистоннинг интеллектуал салохияти кутарилади.

Тарбиявий ишларга ахамият камаяди.

Ахолининг компьютер саводхонлик даражаси ва олий таълим олиш-даги мак,садлари талаб даражасида эмас.

Бошк,а шахслар томонидан онлайн топширик,ларни моддий манфаат эвазига бажариш имконияти юзага келади.

Хозирги кунда Узбекистонда масофавий таълимнинг кундузги, кечки, сиртк,и ук,ув шакллари билан тенг асосда дипломларини тан олини-шини таъминловчи аник, х,ук,ук,ий-меъёрий хужжат ишлаб чик,илмаган.

2.

Ик,тисодий

Ик,тисодий тежамкорликга эришилади, таълим харажатлари 8-10 фоизга арзонлашади.

Ах,оли учун шартнома тулови 4-5 баробар арзонлашади. ОТМларида компьютер парклари етарли.

ОТМда ук,ийдиган талабалар сони ик,тисодий курсаткичлар га бомик, булмайди.

Молиявий харажатлар тез к,опланади.

Ахолининг компьютер билан таъминланганлиги етарли эмас. Интернет тезлиги паст.

3.

Ахборот хавфеизлиги ва дидактик таъминот

о

ГТ1

О

Ук,ув материалларини тайёрлаш ва узатиш сифати ортади. Хорижий олимларни онлайн шаклда ук,ув жараёнига жалб этиш имконияти яратилади. Электрон ресурслар етарли. Модулли ук,итишни татбик, этиш мумкин. "Зиёнет" портали ташкил этилган.

Ахборот хавфеизлини таъминлаш имкониятлари кам. Хакерлик хужумлари булиш эхтимоли мавжуд. Ук,ув материалларининг Интернетда жуда куплиги талабаларни ук,ув дастуридан четга чик,ишга олиб келиши мумкин.

1 Мак,ола муаллифлари томонидан тузилган.

-е-

ь

7ч I си ^

=& С"

3 1

си Г) О

З^

£= Ф 3 -О. гп

О) I

с+тз_ О ¡и =3 =1

^ 1-1-ш' с

I ^

00 Ф

тз о

ф н

ю'

О)

Зь -А

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

о

О)

тз

СП

тз

О)

г—

<т>

2 * СТ\ .

^ я

¡и О.

I ф

О £

г"

* О)

ь

ш »— ¡и

ТЗ 3 -о

Си < ^ —1 ПЗ —1

? <3.

—I

ь

^ ст\

п

со' о О

ст\ >

Ф

ТЗ ^

А О)

Е £

-§ I

О) аз

Е ?

-1 Си

си -I

О) го I О)

о

О ач-е-

^ си о

И ^ п

ф си си

X О ^с

^ -е-ь о

Ф

го си

О зъ ь си О

тз о

ф ^

■а ^

I

< ф

I X

^ I

го ^

ф 7^

"Я ^С

-1 ^ 5 X

си I ^ си

» е * I

1 о ЕЁ

с" тз ^ ь

У ОТ си

Ст\ 2 -о

^ ^ ^ 5 * ^

о ^ си

* "о

-1 ° Т1

си си ГО

-7^ Ф ч/

ч<С —1 7^

ь ^ ь

Ь 2 О)

си О I

^ I

ь ^ 1

=? _х

^ си

си ^

^ ии

си СГ) -ь

0 2

си ь ^

Ь ф

си Го

1 тз

5 р

II

ь

Й О ^ £

ТЗ си ^ "О I

^ го I си

ст\ 5

Зь

*

ф

н

X си тз си

-5 3

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

!с 5

А

> 5 Ь 8|

С" ^ си ^ ^

с тз 45

л ь Ь -1 >

П Ь О) I О)

-§ "О 75 ш

о си I о

си о ^ х си

^с О 13^ ^

—I I —1 си (V)

аз

*! си I

си

го

(-П ь

го си си I

к *

I

ц >

^ си

-е- з

0 ^ ^ тз ^ ь

1 си ^ "О

И

^ си I ст\

* I

го ^ си ■ч-

I 7\

си Ф

Н I

^ -1

*

^ о

си ^с

^ §

си ^

8 £

си Е ь

7\ О»

Ф Е

I X

¡1 Щ. си

^ си

си ■©■

О О

Е

н ° 3 си

ст\ 5е

^ Ь

о

X ^с О) ^

си

си ь ТЗ си

о -а

о -*

ю

^ о 00

> О)

СП -I

5 ^ ь

— Ш О;

о £ -а

о °

со 5 _,

-О ^ -н

т За О

2 ш ^

5 Ч о

Е < I

° X 5

"1 5 Цъ

О ^ ш

ЕЛ 3 I

> ?

О §

о

ТЗ

II о

а!

ОЧ [V)

00

1 ®

3 о

ф "О

С

а> ^ о_

3 73

о а.

си ^ I

^ ф ^

си Н I

Ь О -1

о] си

0 - 5 Е 1 *

"О О) у

1 1 ^

^С -

> о

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ш 3=

ь ф

си !

I си

I-1

го

го

си ш

А ф

о о ^

^ ТЗ

Л О

Зъ го

си ^

си 0)

-7ч эг ^ 5

0 ^ н О

1 Н

1 г

"" н

I * □ 0)

3 ь

си Ш

а\ "о

00

а\ о>

° г

о 2

^ >

-С О ^

си 2

е ^

О 3

си

ТЗ си ^ *

5 си

го

си

ё 3

2 А с^ П>

го ?

го ^ си ТЗ

2 зъ

си О

11 си ^

^ си

-Й ° си О) О

ь

ю ^

ь

зь

ь ^

Е

н СГУ

си

Зь

.А н си

тз

О н ^

о

зъ -А ь

си си

го ь си тз I

н ^

I

го -1

си

-е-

н си

си зъ о

СГУ ^ аз

тз н

А ^

о

тз н

ь си

си сг1

тз 1

ТЗ I ^

го -е-

О < й)

Ь 2

^ ^ си

^ О ^ ь = - 2 I

"2 Й ТЗ I

О) ^

7\ си

11

си

ст\

-О 1

си

Е стч

0 ^ -О "О си Г1 ^ Ь си ^

Е 5

1 Ь

£ 1

I ?

^ ф

^С X

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Й О

I о

о ^

си ¡и

м

СУ\ си

I 2

з^ а\ ^ си

2-8 си н

^с ь ^ си

ё Е

си н

ТЗ А

о о

О ТЗ

^ о

¡1

0 ё

1

н %

си 2 и1

ь о

^ ТЗ

^ ь

7\ ТЗ

го ^

° ^ ?

ё Й «

| 2 н

с ° ?

Е си Е

х О) §

^ ТЗ Ь

си ш

^ ^ н

^ о, ^

ш 2 ^

о Ь 5

О си х

Узбекистон олий таълим сохасидаги ислохотларнинг хозирги боскичида МТ ташкил этилади

Ёш болали аёллар, ногиронлар, хориждаги ватандошларнинг олий таълим олиш имкониятлари чекланади

Фанлар буйича масофавий укитиш курелари хисобига мустакил таълим сифати ортади, ишлаб чикаришдан ажралмаган холда 2-олий таълим олиш имконияти кенгаяди, укитувчиланинг малака оширишлари даврида

юзага келадиган укув юкламаларини бажаришдаги узилишлар булмайди.

Бошка шахслар томонидан мустакил ишлар ва онлайн топширикларни бажариши юзага келади, натижада кадрлар тайёрлаш ва таълим сифати пасаяди,

г

V.

2-жадвал. Мах,аллий эксперт суровлари натижалари1

№ Омиллар номи Ижобий жавоблар (экспертлар умумий сонига нисбатан), %

1 Узбекистонда олий таълим тизимининг хозирги боскич ислохоти шароитида масофавий таълимни ташкил этиш мумкинми? 70

2 Масофавий таълим ташкил этилса олий таълим билан камров даражаси канча ошиши мумкин? 85

3 Узбекистан ахолисида масофавий таълимга эхтиёж борми ва кандай ёндашишади? 75

4 Ахолининг компьютер билан таъминланганлик даражаси масофавий таълим учун етарлими? 40

5 Ахолининг хукукий ва компьютер саводхонлик даражаси масофавий таълим учун етарлими? 40

6 Узбекистонда Интернет тезлиги масофавий таълим учун талабга жавоб берадими? 50

7 ОТМларда электрон ресурслар етарлими? 85

8 Олий таълим муассасаларининг моддий-техник базаси талабга жавоб берадими? 80

9 ОТМларида масофавий таълим платформаси яратилганми? 75

10 ОТМда ахборот-коммуникация сохаси буйича кадрлар етарлими? 70

11 Масофавий таълим кадрлар тайёрлаш сифатига кандай таъсир курсатади? 50

12 Сиз Узбекистан ОТМда масофавий таълим асосида укишни хохлайсизми ёки фар-зандларингизни укитишни? 75

13 Сиз масофавий таълим моделлари ва технологиялари билан танишмисиз? 70

14 Узбекистонда масофавий таълим учун алохида конун хужжати керакми? 80

Биринчи боскичда талабалар, профессор-укитувчилар х,амда ишлаб чикариш мутахассисла-ридан иборат гурух, уртасида Узбекистан олий таъ-лим тизимида масофавий таълимни ташкил этишга боFлик булган омиллар таснифи "аклий хужум" методи ёрдамида шакллантирилди. Бу услубда асо-сий эътибор сифатга эмас, сонга каратилди, яъни канча куп омил тупланиши максад килиб куйилди. Фикр ва тоя билдиришдаги эркинлик хамда нати-жаларнинг бахоланмаслиги гурух иштирокчила-рида турли фикр-тояларнинг шаклланишига олиб келди. Натижада 30 дан ортик омиллар таснифи яратилди. Ушбу омиллар тахлил этилиб, ижтимоий, иктисодий ва ахборот хавфсизлиги ва масофавий таълимнинг дидактик таъминоти каби гурухларга ажратилди (1-жадвал).

Иккинчи боскичда сценарий методидан фой-даланилди.

Сценарий методида куйилган муаммо: Узбекистонда олий таълим сохасидаги ислохотларнинг хозирги боскичида масофавий таълим ташкил этиш мумкинми?

1. Масофавий таълим ташкил этилмайди, масофавий укитиш ривожланиши мумкин.

2. Масофавий таълим кисман ташкил этилади.

3. Масофавий таълим барча ОТМ да ташкил этилади.

Тадкикотда келажакда булиши мумкин булган холатларнинг куйидаги 3 хил альтернатив куриниши ишлаб чикилди (1-расм). Бу фантазия

(хаёл) махсули булмасдан, келажакнинг мантикий модели хисобланади.

Учинчи боскичда экспертлар панели методи асосида ахборот-коммуникация сохасидаги мута-хассислар, жамоатчилик вакиллари, профессор-укитувчилар ва талабалардан иборат 50 кишидан иборат экспертлар гурухи шакллантирилди. Анкета саволнома тузилиб, экспертларга таркатилди, жавоблар аноним тарзда олинди (2-жадвал).

Эксперт суровлари натижалари тахлили курсатишича Узбекистонда олий таълим тизимида масофавий таълимни ташкил этишга таянч ОТМларининг тайёргарлик даражаси 80 фоизни ташкил этади, яъни компьютер базалари, электрон ресурслар таъминоти, ахборот-коммуникация сохаси буйича мутахассислар штатлари етарли эканлигини курсатди. Лекин, Covid-19 пандеми-яси даврида барча ОТМларида ташкил этилган масофавий укитиш амалиёти купгина талабалар-нинг компьютерларга нисбатан уз мобиль теле-фонларидан (смартфонлардан) фойдаланганли-кларини курсатди. Бу МOODLE электрон платфор-масидан тулик фойдаланиш имкониятини бер-майди. Лекин, ахолининг масофавий таълимга тайёргарлик даражасини талаблар даражасида деб булмайди. Ахолининг айрим катламларини олий таълим олишдан максади укиб яхши мутахассис булишми ёки олий маълумот тутрисида дипломга эга булишми? - деган саволга муносабатлари сал-бий холатда эканлигини курсатди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

Хулосалар.

1. Узбекистонда олий таълим ислохотларининг хозирги боскичида масофавий таълимни ташкил этиш максадга мувофик эмас деб хисоблаш мумкин.

2. Келажакда олий таълим тизимига ракамли технологияларни1, жумладан масофавий таълимни

жорий этишни башоратлаш буйича кенг камровли Форсайт тадкикотлар олиб бориш максадга мувофик хисобланади. Бундай тадкикотда ракамли технологияларнинг нафакат ижобий томонлари, балки унинг салбий томонларини, жумладан ёшларнинг рухий холатига хамда соFлигига таъ-сирини хам атрофлича урганиш лозим.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 29.12.2021 й. // URL: https://president.uz/uz/lists/view/4057

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси туFрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони. // URL: https://lex.uz/docs/4545884

3. Соколов А.В. Форсайт: взгляд в будущее. // Форсайт. 2007. №1. С. 8-9.

4. Соколов А.В. Долгосрочное прогнозирование тенденций развития образования методами Форсайт. //Вопросы образования. 2004. №3. С. 66-79.

5. Georghiou L., Cassingena Harper J., Keenan M., Miles I., Popper R. (eds.) (2008) The Handbook of Technology Foresight Concepts and Practice, Cheltenham: Edward Elgar.

6. Hines A., Gary J., Daheim C., van der Laan L. (2017) Building Foresight Capacity: Toward a Foresight Competency Model. World Futures Review, vol. 9, no 3. P. 123-141.

7. Rakhimov O.D., Berdiyev Sh.J., Rakhmatov M.I., Nikboev A.T. Foresight In The Higher Education Sector of Uzbekistan: Problems and Ways of Development. //Psychology and Education Journal. 2021. 58 (3), 957-968. DOI: 10.17762/pae.v58i3.3029

8. Raximov O.D. Quality of education-quality of life. Karshi branch of Tashkent University of Information Technologies, 2015. 46 p.

9. Рахимов О.Д. Электрон таълим ресурсларини яратиш талаблари ва технологияси. //Современное образование (Узбекистан). 2016. №2 С. 45-50.

10. Рахимов О.Д., Шодиева М. Укитувчилар малака ошириш тизимида таълим сифа-тини таъминлашда укув-услубий мажмуаларнинг урни. //"Замонавий таълим" ("Современное образование") илмий-амалий оммабоп журнали (Узбекистан). 2017 йил, № 1. С. 24-28.

11. Rakhimov O.D. Necessity of live modern lectures in higher education and its types. //«Проблемы науки". 2020. №10(58). С.60-64.

12. DOI: 10.24411/2413-2101-2020-11002

13. O.D Rakhimov, YUK Manzarov, AE Karshiyev. Klassifikatsiya pedagogicheskikh tekhnologiy i tekhnologiya problemnogo obucheniya. //Problemy sovremennoy nauki i obrazovaniya, 2020.№2(147). С.59-62. DOI с.10.24411/2304-2338-2020-10201.

14. Методы Форсайта. URL: https://studme.org/1114111726286/menedzhment/ metody_forsayta

15. Исаченко С.Н. Баюкова С.Н. (2014) Форсайт: зарубежный и российский опыт. // Модели, системы, сети в экономики, техники, природы и обществе. №1(9). С. 30-34.

16. Цифровизация образования или как жить в век дистанционного обучения. // URL:https://orenburg.synergyregions.ru/news/tsifrovizatsiya-obrazovaniya-ili-kak-zhit-v-vek-distantsionnogo-obucheniya/

1 Исаченко С.Н. Баюкова С.Н. (2014) Форсайт: зарубежный и российский опыт. // Модели, системы, сети в экономики, техники, природы и обществе. №1(9). С. 30-34.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.