Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН МАҲАЛЛАЛАРИДА БОЛАЛАР ФУТБОЛИНИНГ РИВОЖИ'

ЎЗБЕКИСТОН МАҲАЛЛАЛАРИДА БОЛАЛАР ФУТБОЛИНИНГ РИВОЖИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
89
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФУТБОЛ / УЛИЧНЫЙ ДЕТСКИЙ ФУТБОЛ / РАЗВИТИЕ / ПОДГОТОВЛЕННОСТЬ / СПОРТИВНОЕ МЕРОПРИЯТИЕ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Юсупов Н.М.

Ўзбекистонда маҳалла болалар футболи қисқа давр ичида ўқувчи ёшлар ўртасида ўз оммавийлигини янада кенгайтирди. 5х5 ва 6х6 жамоалари ўртасида ўтказиладиган мусобақа қоидалари тасдиқланган. Маҳалла футболи нафақат болалар балки ота-оналар, катталарнинг ҳам диққат эътиборини қозонмоқда. Оммавий мини-футбол давлат томонидан қўллаб қувватланмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН МАҲАЛЛАЛАРИДА БОЛАЛАР ФУТБОЛИНИНГ РИВОЖИ»

Массовая физическая культура и спорт

Юртимизда фаолият курсатаётган спорт турлари буйича гурух (секция)ларнинг жами сони 115 181 та (шундан олимпия спорт турлари буйича 81 917 та)ни ташкил этса, от спортида бу курсаткич 45 тани ташкил этади. Ёки тайёрлаш боскичлари буйича спорт-таълим муассасаларидаги гурух (секция)лар сони 23 855 та (шундан олимпия спорт турлари буйича 18 310 та)ни ташкил этса, от спортида бу курсаткич 36 тага тенг. Ушбу ракамлар оркали от спорти курсаткичларини билиб олиш кийин эмас. Айникса, тайёрлаш боскичла-ри буйича спорт-таълим муассасаларида от спорти буйича бошлангич тайёрлов гурухларининг умуман йуклиги ачинарли холат.

Худди шу тарзда бошка курсаткичларни хам киёсий тахлил этса, ёки ракамларни фоиз хисобида таккослаб курса катта фаркни ажратиш мураккаблик тугдирмайди.

Бугунги кунда от спортида кулга киритилган натижалар асосан тайёрлаш боскичлари буйича спорт-таълим муассасаларидаги юкори бугин яъни, укув-машк, спортда камолотга эришиш ва олий спорт махорати гурух (секция)лари хисобидан булган. Аммо, бошлангич тайёрлов гурухларининг йуклиги келгуси-да уз салбий таъсирини курсатади. Балки, хозирда от спортининг уч кураш ва от йурттириш турлари буйича яхши натижалар йуклигининг хам асосий сабаблари-дан бири аслида шудир.

Урганишлар натижасида шу нарса аён булдики, мустакиллик йилларида от спорти буйича илмий тадкикот ишлари олиб борилмаган. Хрзирги кунда асосан Россия федерацияси томонидан чоп этилган

методик адабиётлар ва уларда кулланилаётган усул-лардан фойдаланилмокда. Лекин, бу ёндашув спорт натижаларига ижобий таъсир килиши кийин. Чунки, бу жараёнларда асосан иклим, спортчининг антропо-метрик курсаткичлари, шаркона менталитет, миллий кадриятлар ва бошка омилларнинг ахамияти катта хисобланади.

Хулоса. От спорти тарихи, мавжуд адабиёт манбалари, юкори малакали тренерлар фаолияти-ни урганиш натижалари шуни курсатди, бугунги кунда от спортини ривожлантиришда бошлангич тайёргарлик (базавий тайёргарлик ва кейинчалик ихтисослашиш учун спортнинг муайян турини танлаш) боскичига асосий эътиборни каратиш зарурлиги аникланди.

u Юкоридагилардан келиб чикиб, от спорти буйича БУСМда спорт машгулотларини урганиш, педагогик киёсий тахлил килиш, ёшларни жисмоний ривожла-ниши ва жисмоний тайёргарлигини эътиборга олган холда илмий тадкикотлар утказиш ва уларнинг нати-жалари асосида намунавий дастурлар, укув-услубий кулланмалар яратишни такозо килади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 18 фев-ралдаги "Узбекистон Республикасида йилкичилик ва от спортини янада ривожлантириш чора-тадбирлари ^рисида"ги П^-4194-сон карори - Т.: 2019 й. (lex.uz)

2. От спорти ва Олимпия уйинлари (http://olympic.uz/53473)

3. От ардоFи (Н.И.Турсунов ТошДАУ) (http://maqolalar.uz/ chorvachilik/yilqichilik-va-tuyachilik/1049-ot-ardoi.html)

4. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг «Жисмоний тарбия ва спорт ривожланишининг асосий курсаткичла-ри» - Т.: 2019 й.

УУК (УДК, UDC) 796.332.4

УЗБЕКИСТОН

МАХДАЛАЛАРИДА

БОЛАЛАР

ФУТБОАИНИНГ

РИВОЖИ

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент, Н.М. ЮСУПОВ1 'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

ШтШ

Муаллиф билан богланиш учун: nodirbek-1978@mail.ru

Аннотация

Annotation

За короткое время своего развития уличный футбол обрёл в Узбекистане большую популярность у школьной и студенческой молодёжи. Утверждены правила соревнований команд 5х5, 6х6. Уличный мини футбол радует не только детей, но и их родителей, получает поддержку государства, органично связан с интересами взрослого населения к футболу как к волнующему зрелищу.

Ключевые слова Футбол, уличный детский футбол, развитие, подготовленноть, спортивное мероприятие.

Ишнинг долзарблиги. Республикамизда охирги йилларда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, ахоли уртасида соглом турмуш тарзини таргиб килиш, имкониятлари чекланган шахсларнинг жисмоний реа-

Узбекистонда махалла болалар футболи киска давр ичида укувчи ёшлар уртасида уз оммавийлигини янада кенгайтирди. 5х5 ва 6х6 жамоалари уртасида утказиладиган мусобака коидалари тасдикланган. Махалла футболи нафакат болалар балки ота-оналар, катталарнинг хам диккат эътиборини козонмокда. Оммавий мини-футбол давлат томонидан куллаб кувватланмокда.

Калит сузлар: Футбол, маната болалар футболи, ривожланиш, тайёргарлик, спорт тадбири.

***

For a short time of its development street mini-soccer found in Uzbekistan great popularity Am one School pupils and student youth. Rules of competitions of teams 5x5, 6x6 are approved. Street mini-soccer pleases not only children, but also their parents, adults, gets support of the state and organically connected to interests of adult population in soccer as to the concerning show.

Key words: Soccer, street children soccer, development, preparedness, sporting event.

билитацияси учун зарур шарт-шароитлар яратиш хамда мамлакатнинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини таьминлаш^борасида изчил чора-тад-бирлар амалга оширилмокда. Узбекистон Республикаси

№3-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz 51

о

(N О СЧ 00

го

F

о

Q.

СО

Президенты Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чо-ра-тадбирлари тугрисида" ПФ-5924- сонли фармонида хам соха учун дастурил амал булиб хизмат киладиган вазифалар белгиланган.

Шу билан бирга, жисмоний тарбия ва спорт сохаси-да ахоли соглигини мустахкамлашга кумаклашадиган аник дастурларни амалиётга жорий этиш, ёшларни спортга кенг жалб килиш ва улар орасидан иктидорли спортчиларни саралаб олиш, спорт турлари буйича юкори натижаларни таъминлайдиган махоратли спорт-чилар билан миллий терма жамоаларни шакллантириш ва мураббийлар учун кушимча шарт-шароихлар яратиш зарурати мавжуд.

Мамлакатда юксак маданиятга эга булган хар то-монлама етук хамда жисмонан соглом инсонни шакл-лантириш максадида, ахолининг жисмоний тарбия ва спорт сохасида малака ва билимларини орттиришга ка-ратилган устувор йуналишларни белгилаш, иктидорли спортчиларни танлаб олиш (селекция) жараёнига инно-вацион шакллар ва усулларни жорий этишга алохида эътибор каратилмокда [1].

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 4 декабрдаги "Узбекистонда футболни ривожлантириш-ни мутлако янги боскичга олиб чикиш чора-табирлари тугрисида'ги ПФ-5887-сонли фармонида халкимизнинг саломатлиги тугрисида гамхурлик килиш, маънавий ва жисмоний баркамол авлодни шакллантириш, милли-онлар уйини булган ва мамлакатимизда алохида урин тутадиган спортнинг футбол турига ахолини, айникса ёшларни кенг жалб этиш буйича бир катор чора-тад-бирларни ижросини таъминланишини назарда тутади. Узбекистонда болалар футболининг оммавийлигини кенгайтириш юзасидан амалга оширилаётган сиёсат алохида ахамиятга эга булиб, у хакли равишда соглом ва хар томонлама ривожланган авлодни шакллантириш асоси хисобланади. Шу билан бирга бугунги кунда мамлакатимизда юкори иктидорга эга булган ёш фут-болчиларни танлаш, саралаб олиш (селекция) тизими ва футбол инфратузилмасини янада ривожлантириш, уларни боскичма-боскич профессионал тайёргарликка утказиб бориш масалалари долзарб вазифалардан бири булиб келмокда. Болаларни ёшликдан спортга жалб этиш, уларда спортга булган кизикишни хамда мухаб-батни уйготиш, усиб келаётган ёш авлодни жисмонан ривожланган шахс сифатида тарбиялаш ушбу фар-моннинг асосий вазифаси этиб белгиланган. Шундай максад куйиш лозимки, угил ва киз болалар болаликдан мактаб ёшидан спортни узларининг доимий хамрохи деб хисобласинлар, спорт билан бир умрга хакикий дуст булиб колсин, бунинг учун эса барча шарт-шароитлар ва имкониятлар яратиб берилсин [2].

Узлуксиз ва доимийлик тамойиллари асосида бир неча йиллар давомида утказилган, жахон амалиётида ухшаши булмаган спорт уйинларини утказиш тизими, биринчи навбатда, хар бир ёш онгига соглом турмуш тарзи тамойилларини сингдириш, ёшларни йил даво-мида утказиладиган боскичли мусобакалар жараёнига мажбурий ва оммавий жалб килиши оркали турли-хил

Массовая физическая культура и спорт

спорт турларига кизиктириш, шунингдек, уларда хар кунлик спорт машгулотларига булган табиий эхтиёжни шакллантиришга каратилган. Фармоннинг асосий ва-зифаси болалар уртасида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш сохасидаги давлат сиёсатини амалга оширишга ёрдам бериш, усиб келаётган ёш авлодда спортга булган кизикишни уйготиш, ёшларни турли хил зарарли таъсирлардан химоя килиш, уларни ватанпар-варлик рухида тарбиялаш хисобланади [3, 4].

Республикамиз ахолиси 33,6 миллион кишидан зиёд, футбол билан шугулланувчилар сони 327 минг 291 нафар, шу жумладан аёллар сони 118 минг 84 нафарни ташкил этган. 2019 йил давомида ташкил килинган оммавий ва хаваскор футбол турнирларида 7 ёшдан 18 ёшгача 161 мингдан ортик ёшлар ва усмир-лар иштирок этди. 18 ёшдан катталар уртасида "Чарм туп", "Мустакиллик кубоги", "Хаваскорлар лигаси" "Фахрийлар чемпионата" мусобакаларида 200 мингдан ортик киши футбол бахсларида иштирок этди. Узбекистон Республикаси Президента Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги Парламентга мурожаатида жорий йил 269 та футбол, волейбол, баскетбол ва бадминтон майдонлари, бешта мухим ташаббус, "Обод кишлок" ва "Обод махалла" дастурлари доирасида амалга ошири-лаётган кенг куламли ислохотлар оркали ёшларимизни жисмоний чиниктириш ва спортга фаол жалб килиш, Узбекистонда футболни умумий спорт турига айланти-ришлозимлигини таъкидлаб утди.

Узбекистонда болалар спортини ривожлантириш узининг натижаларини бермокда. Хусусан, 2010 йилда 16 ёшгача мамлакатимизнинг футбол терма жамоаси Осиё чемпионатининг кумуш медали сохиби булди, бир йил утиб эса, Мексикада 17 ёшгача булган футболчилар уртасида булиб утган жахон чемпионатида мамлакати-миз ёшлари саккизта кучли жамоалар таркибига кирди. 2012 йилда 16 ёшгача булган ёшлар уртасидаги Осиё чемпионатида мамлакатимиз терма жамоаси футболчи-лари, 2018 йилда 23 ёшгача булган У-23 футбол терма жамоамиз Осиё чемпиони булишди.

Мамлакатимизда оммавий спортни ривожлантириш ва оммалаштириш борасида амалга оширилаётган ишлар самараси уларок бундай улкан ютукларга эри-шиш имконияти пайдо булди. Тошкент шахрининг хар бир туманида сунъий копламали кичик улчамдаги футбол майдончалари курилган. Бундай майдончалар-нинг афзаллиги шуки, улар шахар биноларининг куча худудида ва яшаш жойларига якин жойлашган. Шу ерда яшовчи болалар машгулот жойига етиб олиш учун узок йул юрмайдилар ва вактларини кетказмайдилар. Бундай майдонларнинг устун жихати яна шундаки, уларда йил буйи машгулотлар ва мусобакалар утказиш мумкин. Масалан, Тошкент шахрининг Мирзо Улугбек туманида 40 дан ортик шундай уйин майдончалари курилган булиб, уларда тасдикланган коидалар асосида мини-футбол буйича укув машгулотлар хамда 5х5, 6х6 мусобакалар утказиб келинмокда.

Махаллаларда болалар мини-футболи нафакат болаларни, балки ота-оналарни хам кувонтиради ва давлат томонидан куллаб кувватланади. Шунга ухшаш мусобакалар туфайли мутахассислар ёш футболчилар-

52 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №3-2020

Массовая физическая культура и спорт

ни ихтисослаштирилган болалар-усмирлар спорт мак-таблари (ИБУСМ), футбол академиялари ва махоратли жамоаларининг тайёргарлик гурухларига селекция ишларини яъни саралаб олишлари мумкин.

Тадкикотнинг максади. Мураббийлар ва ота-оналарининг болалар ва усмирлар куча мини-футболи билан шугулланишга булган муносабатларини урганиш хисобланади.

Бизнинг^асосий вазифалармиздан бири футбол буйича ИБУСМга саралаб олиш учун болаларнинг келажакдаги уйин истикболини аниклашдан иборат эди.

Тадкикотларда 8-12 ёшдаги 400 нафар ёш спортчи-лар, 20 якин ота-оналар шунингдек, 29 нафар 35,6+10,1 ёшдаги махалла жамоаларининг ташкилотчи мураббий-лари ва хакамлар иштирок этди.

Маълумотлар туплаш учун педагогик тадкикотлар методларидан фойдаланилди: ёш футболчилар ва уларнинг ота-оналари ва мураббийлар билан сухбат шаклида интервью шунингдек, 11 та савол буйича текширувчилар орасида стандартлаштирилган анкета сурови утказилди (1-жадвал).

Анкета саволлари текширувчиларидан биринчи шахс томонидан жавоб беришни талаб килган булиб, бу олинган маълумотларнинг субъективлиги хамда ишончлилигини оширди.

1-жадвал

Ёш футболчиларни анкета сурови натижалари

№ Саволлар М т

Мен футбол уйнашни ёктираман. 9,52 2,03

Менга жамоадаги узаро муносабатлар коникарли. 9,29 1,25

Мен футболдаги муваффакиятларимдан коникаман. 8,50 1,79

Мен мураббийим билан узаро муносабатларимдан коникаман 8,42 1,69

Мен футболдаги муваффакиятларимдан коникаман. 8,37 1,90

Мен мактабдаги футболда муваффакиятларим учун мукофотларни олишни хохлайман. 8,15 1,99

Мен футболдан чемпион булишни хохлайман. 7,72 2,40

Мен мактабдаги муваффакиятларимдан коникаман. 7,50 2,11

Мен машхур футболчи булишни хохлайман. 6,95 2,82

Уйин олдидан мен узимга ишонаман. 6,90 2,02

Мен футбол мураббий булишни хохлайман. 6,20 2,98

Суров техникасига биноан хар бир текширилувчи йул-йурик берилгандан сунг хар бир жавоб учун 0 дан (кизикарли эмас, ахамиятсиз) 10 баллгача (жуда кизикарли, юкори даражада ахамиятли) аник бир балл куйиш керак эди. Анкета сурови Ташкент шахри махал-лаларида куча мини-футболи жуда оммалашган булиб туманларда утказилди. Олинган маълумотлар компьютер дастуридан фойдаланилган холда тахлил килинди.

Аникланишича, махаллалардаги мини-футбол уйи-ни шахсий жихатдан усмирлар учун катта ахамиятга эга. Уйинда болалар узларини тасодифан намоён киладилар. Туп ортидан югураётган, ракиб дарвозасига гол уришга интилаётган, болалар уз жисмоний ва психологик си-фатларини ривожлантирадилар. Тупни бир бирларига ошириб, финтлар билан ракибни алдаб, улар коорди-национ кобилиятларни ва уйиндаги жамоавий узаро харакатларда бир бирини тушиниш каби хислатларни ривожлантирадилар. Шунинг учун футбол уйнаётган болалар кувонадилар (бу суровда кайд этилган). Уйин

улар учун юкори даражада кизикарли (9.5+2.03), усмир-ларда уйин ахамиятига кура иккинчи уринда жамоадаги шериклари билан узаро муносабатларидаги шахсий коникиш олиш хисси туради (9.25+1.25), учинчи уринда эса уйинчи уйинда уларнинг уйинининг узидан коникиш олишлари туради (8.50+1.75).

Текширилувчилар учун юкори ахамиятга эга булган саволлар бу болаларнинг мактабдаги муваффакиятла-ридан коникканлари (7.50+2.11), мураббий билан узаро муносабатлари (8.42+1.69), спортдаги (8.37+1.90) ва мактабда укишдаги (8.15+1.99) муваффакиятлар учун мукофотлар олиш хохиши, футболда чемпион булишга интилишлари (7.72+2.40), уйинлар олдидан узига аха-миятлилик даражасида бахоланган (6.90+2.02).

Ёш футболчилар учун уларнинг футбол мураббийи булиш хохиши (6.20+2.98), шунингдек, машхур фут-болчи булиш хохиши хам (6.95+2.82) уртача ахамият касб этди.

Шундай килиб, мини-футбол машгулотлари болалар ва усмирларнинг фаол уйин мулокотига булган табиий эхтиёжларини кондириш ва оммавий согломлаштириш воситаси булибгина колмай, улар ёш авлодни жисмоний ва маънавий тарбиялаш вазифаларини хам муваффаки-ятли хал этади.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, утказилган суровлар ва болаларнинг махаллалардаги мини-фут-боли уйинларининг кузатишлар шуни курсатдики, ёш спортчилар учун киритилган голларнинг галабали хисоб эмас, балки уйиннинг эмоционал рухияти ва уйиннинг жозибадорлиги асосий кадрият хисобланади. Бу уйиннинг харакатчанлиги, мотор зичлиги ва биринчи навбатда, диккат функцияси хамда интелектуал фаоли-ятга тушадиган юкори юклама жуда мухимдир.

Махаллалардаги мини-футбол шундай уйинки, бу ерда алохида техника ва тактика эмас, балки спортчи тайёргарлигининг турли чегаралари бир бутун булиб жамланади. Ундан ташкари, махалла мини-футболи бу болаларнинг фаол маданий хордик олишига ургатиш-нинг тараккий этган усули ва воситасидир.

Футбол коидалари асосида уйнай туриб болалар спортдаги узаро муносабатлар тушунчалари ва мала-каларини эгаллай бошлайдилар, бир бирларини хурмат килишга урганадилар. Хар бир спортчи учун, албатта уйиндаги галаба муваффакияти мухим, лекин жамият учун болаларни спорт оркали согломлаштириш, жисмо-ний ривожлантириш мухимрокдир.

Болалар, махалла мини-футболини уйнай туриб мусобака коидаларининг ягона тилида олимпия спорт турига кушиладилар. Улар машхур футболчиларга таклид килишини истайдилар, айримлари эса турли селекционерлар назарига тушиб спорт клубларида юлдузга айланадилар.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Респуб-ликасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари туфисида"™ 2020 йил 24 январдаги ПФ-5924 сонли Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистонда футбол-ни ривожлантиришни мутлакр янги боск,ичга олиб чик,иш чора-тадбирлари туфисида" 2019 йил 4 декабрдаги Фармони ПФ-5887 сон.

3. Ахматов М.С. Национальная система формирования физичесс-ких и интеллектуальных ресурсов учащейся молодёжи Узбекистана. // Фан-спортга, 2012, №4, С. 12-19.

О СЧ О

сч

00 О!

го £

о о.

СО

№3-2020 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz 53

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.