Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН КАСАБА УЮШМАЛАРИ НЕГИЗИДА КОРХОНА МЕҲНАТКАШЛАРИ МЕҲНАТ ҲУҚУҚЛАРИНИНГ ЮРИДИК АСОСЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН КАСАБА УЮШМАЛАРИ НЕГИЗИДА КОРХОНА МЕҲНАТКАШЛАРИ МЕҲНАТ ҲУҚУҚЛАРИНИНГ ЮРИДИК АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
88
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Область наук
Ключевые слова
Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси / касаба уюшмаси фаолияти / корхоналар / меҳнаткашлар / юридик асос / декларация. / Федерация профсоюзов Узбекистана / профсоюзная деятельность / предприятия / работники / правовая основа / декларация.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ибрагимова Ашурхон Уктамовна

мақолада касаба уюмалари фаолияти негизида корхона ишчиларининг меҳнат ҳуқуқларининг ҳимоя қилинишининг хуқуқий-меъерий асослари ёритилган. Касаба уюшмалари федерациясининг ташкилий тузилмалари ва ишлаш механизмларида ходимлар меҳнат ҳуқуқлари муҳофазасига оид масалалар кенг таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРАВОВАЯ ОСНОВА ТРУДОВЫХ ПРАВ РАБОТНИКОВ ПРЕДПРИЯТИЯ НА БАЗЕ ПРОФСОЮЗОВ УЗБЕКИСТАНА

в статье рассматриваются правовые основы защиты трудовых прав работников предприятия на основе деятельности профсоюзов. В организационных структурах и механизмах работы Федерации профсоюзов широко анализируются вопросы, связанные с защитой трудовых прав работников.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН КАСАБА УЮШМАЛАРИ НЕГИЗИДА КОРХОНА МЕҲНАТКАШЛАРИ МЕҲНАТ ҲУҚУҚЛАРИНИНГ ЮРИДИК АСОСЛАРИ»

УЗБЕКИСТОН КАСАБА УЮШМАЛАРИ НЕГИЗИДА КОРХОНА МЕ^НАТКАШЛАРИ МЕ^НАТ ^УЦУЦЛАРИНИНГ ЮРИДИК АСОСЛАРИ

Ибрагимова Ашурхон Уктамовна

Тошкент вилоят суди судьяси https://doi.org/10.5281/zenodo.7105602 Аннотация: мацолада касаба уюмалари фаолияти негизида корхона ишчиларининг меунат ууцуцларининг уимоя цилинишининг хуцуций-меъерий асослари ёритилган. Касаба уюшмалари федерациясининг ташкилий тузилмалари ва ишлаш механизмларида ходимлар меунат ууцуцлари мууофазасига оид масалалар кенг таулил цилинган.

Калит сузлар: Узбекистон касаба уюшмалари Федерацияси, касаба уюшмаси фаолияти, корхоналар, меунаткашлар, юридик асос, декларация.

ПРАВОВАЯ ОСНОВА ТРУДОВЫХ ПРАВ РАБОТНИКОВ ПРЕДПРИЯТИЯ

НА БАЗЕ ПРОФСОЮЗОВ УЗБЕКИСТАНА Аннотация: в статье рассматриваются правовые основы защиты трудовых прав работников предприятия на основе деятельности профсоюзов. В организационных структурах и механизмах работы Федерации профсоюзов широко анализируются вопросы, связанные с защитой трудовых прав работников.

Ключевые слова: Федерация профсоюзов Узбекистана, профсоюзная деятельность, предприятия, работники, правовая основа, декларация.

THE LEGAL BASIS OF THE LABOR RIGHTS OF EMPLOYEES OF THE ENTERPRISE ON THE BASIS OF TRADE UNIONS OF UZBEKISTAN Abstract: the article discusses the legal basis for the protection of the labor rights of employees of the enterprise based on the activities of trade unions. In the organizational structures and mechanisms of the Federation of Trade Unions, issues related to the protection of workers' labor rights are widely analyzed.

Keywords: Federation of Trade Unions of Uzbekistan, trade union activity, enterprises, employees, legal basis, declaration. КИРИШ

Дунёдаги хар бир давлатнинг миллий тараккиётида, аввало, инсон мехнати ва салохияти бекиёс ахамият касб этади дея таъкидлайди хурматли юртбошимиз Ш.М.Мирзиёев, узининг Узбекистон касаба уюшмалари федерациясининг саккизинчи курултойи иштирокчиларига юборган табригида[3]. Республикамизда мехнат муносабатларини тубдан ислох килиш, фукароларимизнинг мехнат сохасидаги конституциявий хукукларини руёбга чикариш, бандлик масаласини хал этиш, камбагалликни кискартиришга катта эътибор берилмокда.

Касаба уюшмалари, уларнинг бирлашмалари инсоннинг муносиб хаёт кечиришини ва эркин ривожланишини таъминловчи шарт-шароитлар яратишга каратилган, ижтимоий дастурларни шакллантиришда, ходимларни ижтимоий химоя килиш буйича чора-тадбирларни ишлаб чикишда, турмуш даражасининг асосий мезонларини ва тирикчилик учун зарур булган нарсаларнинг энг кам микдорини белгилашда иштирок этиш хукукига эга булган давлат ташкилоти саналади. [1]

МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон касаба уюшмаларининг тарихи 1905 йилдан бошланади. Айнан шу йил кузда Бутунроссия темирйул уюшмасининг Туркистон булими ташкил этилган ва 1906 йил бошига келиб 8 мингдан ортик аъзоларни бирлаштирган.

Бундай кичик уюшмалар кейинчалик йириклашиб борган касаба уюшмаларининг илк формалари эди.

1924 йилга келиб илгариги Бутуниттифок касаба уюшмалари Марказий кенгаши (ВЦСПС) таркибига кирган Туркистон АССР касаба уюшма ташкилотлари, бевосита Профинтернационал таркибига кирган Бухоро ва Хоразм халк республикалари касаба уюшмалари фаолият курсатар эди[4].

1925 йилда Бухоро ва Хоразм республикалари касаба уюшмалари хам Бутуниттифок касаба уюшмалари Марказий Кенгаши (ВЦСПС) таркибига киритилган.

1925 йил 21 мартда Узбекистон касаба уюшмаларининг 1-Таъсис курултойида 53 кишидан иборат Кенгаш ва 5 кишидан иборат тафтиш комиссияси сайланган.

Шундан сунг Узбекистон касаба уюшмалари Кенгаши 1991 йилгача, яъни Узбекистон мустакилликка эришгунча Бутуниттифок касаба уюшмалари Марказий Кенгаши таркибида булган.

Узбекистон Республикаси мустакилликка эришгандан сунг республикада 25 та тармок касаба уюшмалари тузилиб, улар уз Уставларини кабул килдилар ва Адлия вазирлигидан руйхатдан утказдилар.

1991 йилда мазкур 25 та тармок касаба уюшмалари томонидан Узбекистон касаба уюшмалари Федерацияси ташкил этилди.

Узок йиллар давомида касаба уюшмалари мехнат муносабатларини тартибга солишда мухим урин тутган. Касаба уюшмалари ходимларнинг вакиллари сифатида ва иш берувчи билан турли масалалар буйича доимий мулокотда булиб, ижтимоий шериклик доирасида ходимларнинг мехнат хукукларини самарали химоя килиш ва уларнинг манфаатларини химоя килиш буйича катта тажриба тупладилар.

Узбекистон шароитида касаба уюшмалари иктисодиётни давлат томонидан тартибга солиш шароитида шаклланган ва узок вакт давомида давлат аппаратига киритилган. Шуни таъкидлаш керакки, конун чикарувчи касаба уюшмаси кайси ташкилотда - давлат муассасасида ёки тижорат ташкилотида фаолият юритишидан катъи назар, касаба уюшмасининг хукукий макомини белгилайди. Шундай килиб, купинча тижорат ташкилотларида ходимлар мехнат хукуклари бузилиши мумкинлигига карамай, касаба уюшмаларини тузиш хукукидан фойдаланмаганлар. ТАДЦЩОТ

Давлат корхоналари ва муассасаларида касаба уюшмалари ижтимоий шериклик доирасида иш берувчи билан айникса якин хамкорлик килади. 1990 йилда республика касаба уюшмалари томонидан Узбекистон касаба уюшмалари Федерациясини ташкил этиш хакида Декларация кабул килиниб, уни ташкилий жихатдан расмийлаштириш ишлари 1991 йилда Федерация Уставини кабул килиш билан якунланди.

Х,озирги кунда Узбекистон касаба уюшмалари Федерацияси 14 та тармок касаба уюшмалари, ^оракалпогистон Республикаси, 12 та вилоят, Тошкент шахар касаба уюшмалари ташкилотлари бирлашмаларини, 6,1 млн.дан ортик касаба уюшмалари аъзоларини бирлаштиради.

Узбекистон касаба уюшмалари Федерациясининг олий органи ^урултой хисобланади ва хар 5 йилда бир марта чакирилади. ^урултойлар оралигида Федерация

фаолиятига Узбекистон касаба уюшмалари Федерацияси Кенгаши рахбарлик килади. Кенгаш аъзолари тармок касаба уюшмаларининг ^урултойлари, касаба уюшмалари ташкилотлари худудий бирлашмаларининг конференциялари, шунингдек Федерация ^урултойида сайланадилар.

Касаба уюшмалари фаолиятини тартибга солувчи Узбекистон касаба уюшмалари федерацияси конунчилиги касаба уюшмаси фаолиятини, касаба уюшмасига аъзоликни, касаба уюшмаси хукуклари кафолатлари, хар кайси бевосита иш берувчи давлат ва нодавлат ташкилотлари ва ходимлар манфаатларини фаолият мувозанатни ва касаба уюшмаси ходимлари хамда холатда иш берувчининг хам, касаба уюшмасининг хам хукукларини конуний равишда химоя килишга имкон беради.

Иш берувчи ташкилотнинг касаба уюшмаси томонидан ташкил этилиши тугрисида хабардор килиш, шунингдек иш берувчига компанияда касаба уюшмаси ташкил этилиши ва фаолиятининг конунийлигини тасдикловчи хужжатлар билан таъминлаш тартибининг аник механизмининг йуклиги ёки давлат корхоналаридан ташкари нодавлат муассасалар фаолиятнинг тугри ва асосли ташкил этилмаганлиги, мехнаткашлар ва ходимларнинг мехнат хукуки, фукаролик хукуки, солик конунчилиги нормаларини, шунингдек, бундай нормаларни хукукни мухофаза килиш юридик амалиётидан келиб чиккан холда амалга оширилмаётганидан дарак беради.

Касаба уюшмасининг иш берувчига унинг мехнат мухофазасини таъминлаш буйича мажбуриятини, шунингдек иш берувчига мехнат шартномалари низомлари нусхаларини такдим этишни таклиф килади. Иш берувчининг касаба уюшмасидан уз ходимлари тугрисида маълумот олиш кобилиятининг йуклиги, жамоавий битим тузиш учун касаба уюшмасининг ходимларнинг манфаатларини химоя килиш буйича норматив - хукукий асоснинг етарли даражада шаклланмагани ва бунда касаба уюшмасининг ваколатларини аниклаш мумкин булмаган вазиятни келтириб чикаради. ТА^ЛИЛ

Мустакилликнинг дастлабки кунлариданок, Республикадаги янги сиёсий, ижтимоий иктисодий шароитларда, нодавлат нотижорат ташкилотларини ривожлантиришга алохида эътибор каратила бошланди. Хусусан, мустакиллик йилларида кабул килинган илк конунлардан бири "Касаба уюшмалари, уларнинг хукуклари ва фаолиятининг кафолатлари тугрисида"ги конун булиб, мамлакатимиздаги энг оммавий жамоат ташкилотларидан бири булган касаба уюшмаларининг хукукий макомини белгилаб берди.

Федерация ^урултойида кабул килинган дастурий хужжатларга мувофик касаба уюшмалари фаолиятининг йуналишлари хам узгариб борди. Бугунги кунда Узбекистон касаба уюшмалари Федерацияси ижтимоий-мехнат сохасига, мехнаткашлар ва касаба уюшмаларининг хукукларига оид конунлар, норматив-хукукий хужжатлар лойихаларини ишлаб чикишда фаол иштирок этиб келмокда.

Фукаролик жамиятини шакллантириш ва демократик ислохотларни янада чукурлаштириш Концепциясини амалга ошириш доирасида касаба уюшмалари Узбекистон Републикасининг "Ижтимоий шериклик тугрисида"ги ^онуни ишлаб чикилиши хамда кабул килинишида бевосита иштирок этдилар, "Жамоатчилик назорати тугрисида"ги конун, "Мехнат мухофазаси тугрисида" янги тахрирдаги конун ва бошка конунлар лойихаларига тегишли таклифлар киритилди.

Касаба уюшмалари ташкилотларига мехнаткашлардан тушаётган мурожаатларнинг 60 фоиздан ортиги мехнат муносабатларига оид булиб, Федерация

тизимида ташкил этилган 30 та "Ишонч телефонлари" мазкур мурожаатларини тезкор кабул килиш ва куриб чикиш, улар юзасидан хукукий маслахатлар бериш ва аник чораларни куриш имкониятини яратди[2].

Ижтимоий шерикликни янада ривожлантириш, ижтимоий шериклик ва ижтимоий-иктисодий ва мехнат муносабатларини тартибга солиш буйича Республика учтомонлама комиссиясининг фаолиятида иштирок этиш Узбекистон касаба уюшмалари Федерациясининг асосий функцияларидан бирига айланди.

Бунда Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси, Узбекистон касаба уюшмалари Федерацияси Кенгаши ва Узбекистон Республикаси Савдо-саноат палатаси уртасида ижтимоий-иктисодий масаларга оид Бош келишувнинг имзоланиши мухим ахамият касб этди. Х,озирда 2014-2016 йилларга мулжалланган Бош келишув амал килмокда. Бош келишувга мувофик тармок ва худудий келишувлари кайта куриб чикилиб, уларга мехнаткашларнинг манфаатларини химоя килиш буйича кушимча имтиёзлар киритилди.

Бугунги кунда Республикада 91 та тармок, 14 та худудий келишувлар имзоланган. Бевосита корхона, ташкилот, муассасаларда тузилган 111 мингдан ортик жамоа шартномалари оркали ходимларга асосий узайтирилган ва кушимча таътиллар бериш, турли устама ва кушимча туловлар, товон пулларини тулаш, аёллар ва ёшлар бандлигини таъминлаш, уларга кулай ва бехатар мехнат шароитларини яратиш, кушимча имтиёзлар бериш, Халкаро Мехнат Ташкилотининг Узбекистон Республикаси томонидан ратификация килинган конвенцияларига риоя этиш масалалари тартибга солиниб келинмокда.

Х,ар йили туманлар, вилоятлар ва республика микёсида, манфаатдор вазирлик, идоралар ва фукаролик жамиятининг бошка институтлари вакиллари иштирокида "Мехнат сохасида мухим ахамиятга молик масалалар" мавзусида давра сухбатларини утказиш анъанага айланди. Мазкур давра сухбатларида жамоа шартномаларининг йил якунлари буйича бажарилишини мухокама килиш жараёнида механткашлар томонидан кутарилган муаммолар куриб чикилмокда ва тезкор равишда хал килинмокда.

Касаба уюшмалари томонидан корхона, ташкилот, муассасаларда ишлаётган, Олий ва урта-махсус таълим муассасаларида тахсил олаётган ёшларнинг, шунингдек аёлларнинг ижтимоий-иктисодий химоясини кучайтириш, улар билан ишлашни тизимли йулга куйиш максадида Федерация Кенгаши кошида Ёшлар ва Хотин-кизлар кенгашлари ташкил килинган.

Ахоли бандлигини таъминлашга кумаклашиш доирасида касаба уюшмалари яратилаётган янги иш уринларининг хакконийлигини урганишда иштирок этиб келмокдалар. Ахоли бандлигини таъминлаш ва коллеж битирувчиларини ишга жойлаштиришда касаба уюшмаларининг иштирокини таъминлаш юзасидан комплекс чора-тадбирлар ишлаб чикилиб, амалга оширилмокда.

Касаба уюшмалари норасмий секторда мехнат муносабатларини расмийлаштиришга кумаклашишга алохида эътибор каратмокдалар, шу максадларда норасмий бандликни камайтиришга кумаклашиш юзасидан таргибот-ташвикот ишларини ташкил килиш буйича касаба уюшмалари Федерациясининг тавсиялари ишлаб чикилиб, жойларга етказилди.

Мехнат мухофазаси сохасида асосий эътибор ишлаб чикаришдаги бахтсиз ходисалар ва касб касалликларининг олдини олишга каратилмокда. Мазкур йуналишдаги ишларни янада такомиллаштириш максадида, касаба уюшмалари Федерациясининг ташаббуси

билан, Мехнат ва ахолини ижтимоий мухфаза килиш вазирлиги, Савдо-саноат палатаси хамкорлигида «Мехнат шароитлари ва мухофазасини яхшилаш буйича 2015-2016 йилларга мулжалланган харакатлар дастури» тасдикланди.

Ишлаб чикаришдаги бахтсиз ходисаларнинг сабабларини аниклаш ва уз вактида бартараф этилишини таъминлаш максадида, касаба уюшмалари мехнатни мухофаза килиш мутахассислари учун ишлаб чикаришдаги бахтсиз ходисаларни текшириш комиссиялари ишида иштирок этиш буйича услубий кулланма, «Ишлаб чикаришдаги бахтсиз ходисалар хакида Узбекистон касаба уюшмалари Федерацияси тизимида хабардор этиш тартиби», «Ишлаб чикаришдаги бахтсиз ходисаларни махсус текшириш комиссияси ишида касаба уюшмалари вакиллигини белгилаш тартиби» ишлаб чикилди. ХУЛОСА

Ахолини касаба уюшмалари фаолиятидан хабардор этиш максадида Федерация Кенгашининг расмий портали, аъзо ташкилотларнинг веб-сайтлари доимий равишда такомиллаштириб борилмокда. Федерация Кенгашининг веб-порталида интерактив хизматлар йулга куйилган, фукаролар учун он-лайн режимида мурожаат килиш имконияти яратилган.

Узбекистон Миллий телерадиокомпанияси, республика босма оммавий ахборот воситалари тахририятлари билан амалий хамкорлик йулга куйилиб, уларда касаба уюшмаларининг мехнаткашларнинг ижтимоий-иктисодий манфааталарини химоя килиш сохасидаги фаолиятлари мунтазам равишда ёритиб борилмокда. Узбекистон касаба уюшмалари Федерацияси Халкаро Мехнат Ташкилоти, Халкаро касаба уюшмалари конфедерацияси, хорижий давлатларнинг касаба уюшмалари марказлари билан якиндан хамкорлик килиб келмокда.

Адабиётлар руйхати

1. https://lex.uz/docs/4631281

2. https://kasaba.uz/uzbekiston-kasaba-uyushmalari-federatsiyasining-tarihi/

3. Янги Узбекистон, № 218 (218), 2020 йил 12 ноябрь, пайшанба кунидаги, ижтимоий-сиёсий газетаси.

4. https://transport.kasaba.uz/kasaba-uyushmasi-tarihi/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.