Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ХАЛҚ АРТИСТИ БЕРТА ДАВИДОВАНИ ХОТИРЛАБ'

ЎЗБЕКИСТОН ХАЛҚ АРТИСТИ БЕРТА ДАВИДОВАНИ ХОТИРЛАБ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
123
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
санъат / узтоз-шогирд / мумтоз / қўшиқ / миллий мерос / мақом / шашмақом.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Замира Суюнова

Мазкур мақолада ўзбек миллий мусиқа санъатида алоҳида ўринга эга бўлган санъаткор Берта Давидова ҳаёт йўли ва сермаҳсул ижоди ҳақида батафсил малумот берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ХАЛҚ АРТИСТИ БЕРТА ДАВИДОВАНИ ХОТИРЛАБ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 1 / March 2022 ISSN 2181-063X

УЗБЕКИСТОН ХАЛК АРТИСТИ БЕРТА ДАВИДОВАНИ ХОТИРЛАБ

Замира Суюнова

Юнус Ражабий номидаги Узбек миллий мусика санъати институти

Аннотация: Мазкур маколада узбек миллий мусика санъатида алохида уринга эга булган санъаткор Берта Давидова хаёт йули ва сермахсул ижоди хакида батафсил малумот берилган.

Калит сузлар: санъат, узтоз-шогирд, мумтоз, кушик, миллий мерос, маком, шашмаком.

IN MEMORY OF PEOPLE'S ARTIST OF UZBEKISTAN BERTA

DAVIDOVA

Zamira Suyunova

Uzbek National Institute of Musical Arts named after Yunus Rajabi

Abstract: This article provides detailed information about the life and work of Berta Davidova, an artist who has a special place in the Uzbek national music.

Keywords: art, teacher-student, classic, song, national heritage, maqom, shashmaqom.

Узбек миллий мусика санъатига назар солар эканмиз унинг йиллар асрлар, оша авлоддан-авлодга утиб келаётганлиги ва бундан кейин хам яна ривожланиб бориши хаётий конун эканлиги айни хакикатлигига яна бир бор ишонч хосил киласиз.

Кадим замонларда яшаб ижод этган мусикашунос олимларнинг мусика хакидаги рисолаларида, утмиш хофиз-у, созандалари хаёти ва ижодлари, уларнинг ижро махоратлари, услублари хакидаги маълумотлар бизга этиб келган. Манбалардан маълумки, утмиш устозларнинг ижодида халкимизнинг мумтоз анъанаси ва мусикий мероси шаклланган. Макомотнинг асрлар оша аста-секинлик билан ривожланиб, шаклланишида уз хиссаларини кушган мусикашунос олимлар ва устоз санъаткорларнинг хизматлари бекиёсдир. Колаверса, мумтоз кушикчилигимизда узларининг ижоди ва ижролари билан эл орасида машхур булган санъаткорларимизни ижодини урганиш бизнинг касбий заруратимиз ва бурчимиздир.

Уз даврида турли сохада фаолият олиб борган ва мусикашуносликка хам дахлдор булган инсонлар - Фаробий, Ибн Сино, Хусайний, Жомий, Навоий, Шерозий каби мутафаккир олимларнинг макомларимизнинг шаклланишида

хизматлари катта. Бундай номларни куплаб келтиришимиз мумкин. Утган асрда, яъни бизни давримизга якинрок булган йилларда яшаб ижод килган устозлардан А.Фитрат, В.Успенский, Ю.Ражабий, И.Акбаров, Мулла Туйчи Тошмухаммедов, И.Ражабов, Ж.Султонов, Т.Жалилов, Г.Тошматов, М.Узоков, Ф.Содиков, СДобулова, Б.Давидова, С.Аминов, К.Исмоилова, О.Алимахсумов ва яна бир катор устозларни хурмат билан эслаймиз. Зеро улар мумтоз мусикамизнинг авлодлардан-авлодларга утиб келишига хисса кушганлар. Халмизнинг маънавий дунёси ва уларни ривожида ибрат булганлар.

Дархакикат, анъанавий мумтоз кушикчиликда узларининг гузал овози, махоратли ижролари билан халкимизнинг мехру - мухаббатига сазовор булганлар жуда куп эмас. Лекин улар маънавиятимизнинг сарбонлари булганлар. Уларнинг орасида бир катор аёл хонандаларимиз хам тарих зарваракларига олтин харфлар билан номлари билтилган. Жумладан Саодат Кобулова, Зайнаб Полвонова, Берта Давидова, Хдбиба Охунова, Фарогат Рахматова каби устозларнинг ижро йуллари биз учун катта мактаб хисобланади.

Утган асрнинг 45-60 йилларида яшаб, ижод килган санъаткор аёлларимизни кахрамон аёллар деб атагим келади. Чунки у йилларда бу касбдаги аёл санъаткорларга халкимиз орасида салбий муносабатлар куп булган. Шунга карамасдан мусика санъатини хаётининг мазмуни деб хисоблаган аёлларимиздан бири Берта Давидовадир.

Такдир такозоси билан Берта Давидова замонасининг забардаст устоз санъаткори Юнус Ражабий билан учрашади ва умрини бахшида этган санъат даргохига кадам куяди. Бу аввало такдир булса, иккинчидан узбек санъати яна битта фидоий инсонга, бетакрор овоз сохибасига ва уз ижоди билан камол топган санъат намояндасига бойийди. Берта опанинг ижросини эшитган устоз Юнус Ражабий уни ансамблга олиб келган ва бу жамоа Берта опа учун мукаддас даргох, устозлар, яъни билим манбаи сифатида хизмат килган. Шу сабаб Берта Давидованинг калбидаги орзуси ушалиб, яхши курган машгулоти булган хонандалик билан астойдил шугуллана бошлаган. Устоз Юнус Ражабий Берта опанинг овозларини маком ашулалари учун яратилган деб хисоблар эдилар. Шундай килиб Берта опа профессионал хонанда булиб шаклланган ва устозлар, мухлислар Берта опани маком ижролари маликаси деб таъриф берганлар.

Утган асрнинг 60-йилларида Узбекистон радиоси кошидаги макомчилар ансамбли томонидан Шашмаком ашулаларини магнит тасмаларига туширилган. Ана шу машаккатли шароитда деярли барча асарлар ижросида опа уз ижролари билан иштирок этганлар. Маълумки хар бир ансамблнинг етакчи созандаси ёки етакчи хонандаси булади. Макомларни эшитганимизда Берта

^aBugoBaHHHr Kynnu, ®:o3HöagH, $asaT y3ura xoc öygraH u^po HyguHH gapxog ugFaö ogaMH3. ^yHKH, ona gouMo aHcaMög ^aMoacuga eTaKHH xoHaHga öygraH. EepTa ona u^po KunraH "MyHo^aT", "Ohfoh", "Capaxöopu Opomh^oh", "^anaHgo3H HaBo", "TagKUHH Ymmos", "TapoHau EaeT" Kaöu amygagap xoHaHgagap ynyH u^po HaMyHacu öyguö xu3MaT KugMoKga. MeH xaM öonagurHMgaH ygapHHHr KymusgapuHu ceBuö THHrgapguM. KeHHHHaguK "TagKUHH EaeT", "TaHoBap-2", "CaBTH ^oprox", "Ohfoh", "MyHo^aT" Kaöu ygapHHHr u^po HyggapugaH ypraHuö u^po этгaнмaн.

CaHtaTHHHr gaproxu KeHr, yHHHr MexHara MamaKKaTgu, geKHH mapa^nu экaнпнгн öapnara MatgyM. MeHHHr ymöy caHtaTKop öugaH hhk ynpamyBHMU3 1979-hhhh "^yTopnunap aHcaMÖnu" ^aonuaTH öomgaHraH fiunnapga эgн. Yma naÖTnap MasoMHunap aHcaMÖnu MamK KugaguraH xoHaga 6h3 xaM ygapgaH KeHUH umgap эgнк. roxuga MeH BaKTnupoK öopuö ygapHHHr u^ponapuHH эmнтap эgнм. Eup KyHH umgapuHH Tyrarnö KeTaeTraHga öopuö KypumraHMaH. ^ug öugaH KHHraH nuöocnapH y3napura apamraH ry3ag, gugöap aeg эgнпap. X,ap öup Mypo^aaT этгaн hhcoh öugaH guggaH rangamuö, cuHHHKgaö ypraHapgugap Ba anöarra epgaMnapuHH aaMac эgнпap. CaHtaTga ^yga Mamxyp xoHaHga öygcagap-ga, KaMTapuH hhcoh öynraHnap.

KeÖHHHanHK X,aöuöHH Fa3agu öugaH aHTugaguraH "Caöpu ryg3op этгagн xap gax3a ^bhoh Ky3Fagyp" cy3H öugaH aHTugaguraH KymusgapuHu Ba "TagKUHH EaeTHu" MeHra yprairaHnap. KaMTapuH HHcoHHUHr yönapuga MamK khhhö MaKoM cupgapuHH ypraHraHMaH. X,o3up, aHa myHgaö ycTo3 caHtaTKop öugaH y3oK cyxöaraamum öaxrara Myaccap öygraHHMgaH ^axpnaHaMaH.

EepTa onaHHHr obo3 TeMöpgapu eKUMgu, ^o3H6anu Ba Kynnu эgн. XoHumga Kyn ycTo3napHH caöoFHHH onraHnuKnapu ygapHHHr ypraramnapuga ce3Hnuö Typapgu. ^yHKH, amyga yprarnm ®:apaeHHga caxHa MaxopaTHHH xaM Kypcarnö öepap эgнпap. "KymuK MaB3ycu xonarnra Kupuö, öyTyH By^yguHrro öugaH KyfinaHr" gep эgнпap.

MaKoM acapgapu u^pocu co3aHga-ro xoHaHgagap ynyH энг MypaKKaö u^po KyHanumu xucoönaHagu. ^yHKH MaKoM acapgapuHHHr guana3oHH HucöaTaH Karra, ycynnapu эca MypaKKaö Ba öup öupuHH TyngupyBHH xycycuaTnapra эгaпнгн öunaH xaM a^panuö Typagu. ^eKHH, EepTa ona xap gouM aHru acapHH Te3 ypraHap эgнпap. MeHra aHTHmnapuna, umxoHa öunaH yfinapu Maco^acu aKUH öynraHH ynyH yfira aeB KaHTap экaнпap. ffly wpumnapuga KagaMnapu öunaH ycyn öepuö, atHH amynaHH xuprofiu kh^hö Kenap экaнпap Ba MypaKKaö acapnapHH xaM Te3poK y3namTHpuö onap экaнпap. Ey anöaTTa xygogog ycTO3napra xoc xycycuaT Ba EepTa onaHHHr u^ponapuga xaM öyHH ce3um MyMKHH. ^yHKH, xap öup acapHH y3 Meepuga, KaTTa MaxopaT öunaH, aHtaHaHH casgaraH xonga, ^o3uöanu obo3 öunaH u^po этap эgнпap.

Бизнинг давримизда маком санъатини урганаётган ёшлар узларига муносиб ва энг мухими мусикий меросимизни катта махорат билан жозибали ижро этган хонандаларнинг ижроларини танлайдилар. Бу борада хам Берта опанинг мукаммал ижроларда колдирган мерослари, ижро услублари, таркин йуллари ёшларимиз учун ибратдир. Колаверса, узбек миллий мусикаси йуналишида фаолият олиб бораётган барча санъаткорлар устозларимиз ижодларидан урганган мумтоз, классик асарларни ёшларга ургатадилар. Уларда хам Берта опанинг ижро услублари алорхида ахамиятга сазовордир. келмокдамиз.

Уз навбатида бу ашулалар авлоддан авлодга утиб, узбек халкининг номоддий мусика санъати меъроси сифатида кадрланияпти, эътироф этилияпти. Бунда албатта Узбекистон халк артисти, бетакрор овоз сохибаси Берта Давидованинг хам хизматлари бекиёс.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Talaboev, A., Akbarov, T., & Haydarov, A. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

2. Yunusov, G., Juraev, I., & Ahmedov, R. (2020). A LOOK AT THE REGIONAL SEASONAL FOLKLORE AND THEIR ORIGIN. THE ROLE AND IMPORTANCE OF FOLKLORE IN THE DEVELOPMENT OF DANCE ART. European Journal of Arts, (1), 121-124.

3. Yunusov, G. Y., Parpiev, A., & Ernazarov, Z. (2021). A look at samples of uzbek folklore. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 9-14.

4. Yunusov, G., Ahmedov, R., Jurayev, I., & Yuldasheva, S. (2021). A Look At The Folklore of Fergana Valley or History of A Song in The Series of Tanovar. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 25(6), 2225-2232.

5. Talaboyev, A., Yunusov, G., & Ahmedov, R. (2020). Local methods of traditional singing. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12(2), 2916-2920.

6. Yunusov, G., Ahmedov, R., Jurayev, I., & Yuldasheva, S. (2021). A Look At The Folklore of Fergana Valley or History of A Song in The Series of Tanovar. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 25(6), 2225-2232.

7. Talaboyev, A. (2021). Skill Improving Ways in Traditional Song Performing. European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 11, 12-17.

8. Талабоев, А. Н. (2019). Узбек миллий анъанавий ижрочилик санъатида махаллий услублар. Перекрёсток культуры, 1(4).

9. Talaboyev, A., Yunusov, G., & Ahmedov, R. (2020). Local methods of traditional singing. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12(2), 2916-2920.

10. Талабоев, А. (2019). Маком санъатида сузнинг урни. Oriental Art and Culture, (IV (1)), 25-28.

11. Talaboev, A., Akbarov, T., & Haydarov, A. (2020). SONG PERFORMING IN TRADITIONAL PERFORMING ARTS: PAST AND PRESENT TIM. European Journal of Arts, (1), 85-88.

12. Talaboyev, A., Yunusov, G., & Ahmedov, R. (2020). Local methods of traditional singing. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12(2), 2916-2920.

13. Ахмедов, Р. (2020). Миллий мусикий ижрочилик санъатига бир назар. Oriental Art and Culture, (I (2)), 5-9.

14. Shermatova, X. (2021). A LOOK AT THE MUSIC EDUCATION IN SCHOOLS: FORMS AND METHODS OF MUSIC EDUCATION. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS, 2(10), 253-258.

15. Shermatova, X. (2020). MUSIQA NAZARIYASINING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. Oriental Art and Culture, (V).

16. Шерматова, Х. К. (2020). ФОРМИРОВАНИЕ МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ МОЛОДЁЖИ. Проблемы современной науки и образования, (12-1 (157)), 117-119.

17. ШЕРМАТОВА, Х. К. (2015). Народная музыка как средство музыкально-эстетического воспитания школьников. In Юность и Знания-Гарантия Успеха-2015 (pp. 318-316).

18. Мад, Д. (2021). УЗБЕКИСТОН ХАЛК АРТИСТИ ТАМАРА ХОНИМНИНГ СОБИК ИТТИФОК ДАВРИДА САНЪАТДАГИ ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИ. Oriental Art and Culture, (7), 160-170.

19. Мадолимов, Д. (2021). УЗБЕКИСТОН САНЪАТКОРЛАРИНИНГ УЛУЕ ВАТАН УРУШИДА ФРОНТ ВА ФРОНТ ОРТИДА ЕАЛАБАГА КУШГАН ХИССАСИ (19411945 ЙИЛЛАР). Oriental Art and Culture, (7), 144151.

20. Kurbonova, M. (2021). The importance of folklore in the upbringing of a harmoniously developed generation. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 11(1), 1750-1758.

21. Курбонова, М. (2021). Аёллар санъати: кеча ва бугун. Oriental art and culture, 2(3), 62-75.

22. Qurbonova, M. (2020). СНЕТ EL MUSIQASI TARIXIGA BIR NAZAR. Oriental Art and Culture, (V).

23. Tursunov, B. (2021). Doira as a National Musical Instrument. European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 11, 50-54.

24. Турсунов, Б. (2020). ЧОЛЕУ ИЖРОЧИЛИГИ ТАРИХИГА БИР НАЗАР. Oriental Art and Culture, (V).

25. Исмаилова, М. М. (2020). ОДИН ИЗ ВАЖНЫХ ИНСТРУМЕНТОВ В УЗБЕКСКОМ МУЗЫКЕ: ДУТОР. Проблемы современной науки и образования, (12-1 (157)), 113-115.

26. Ismoilova, M. (2020). CHOLG'U IJROCHILIGIDA NOTAGA QARAB IJRO QILISH. Oriental Art and Culture, (V).

27. Mamatov, J. (2020). BARKAMOL AVLODNI TARBIYALASHDA ERTAKLARNING AHAMIVATI. Oriental Art and Culture, (V).

28. Mamatov, J. (2021). Directing in the Training of Art Professionals. International Journal of Culture and Modernity, 11, 90-96.

29. Madaminov, S., Mamatov, J., & Siddikov, S. (2020). A look at the history of uzbek maqom art. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 10(12), 1144-1151.

30. Jurayev, I. (2021). A LOOK AT THE LIFE PATH OF FATTOKHON MAMADALIEV. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS, 2(11), 54-59.

31. Yunusov, G. Y., Parpiev, A., & Ernazarov, Z. An International Multidisciplinary Research Journal. An International Multidisciplinary Research Journal.

32. Yunusov, G. X., Juraev, I., & Ahmedov, R. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

33. Ahmedov, R. (2021). SAN'ATGA BAXSHIDA UMR. Oriental Art and Culture, 2(4), 50-56.

34. Ahmedov, R. (2021). Murodjon Ahmedov-Fergana Valleys Singer. International Journal of Culture and Modernity, 11, 412-418.

35. Talaboyev, A. N. (2021). MAQOM SAN'ATI. MAQOM SAN'ATINI O'RGANISHDA VA UNI YOSH IJROCHILARGA O'RGATISHDA ETIBOR QARATILISHI LOZIM BO'LGAN JIHATLAR. Oriental Art and Culture, 2(4), 149155.

36. Talaboyev, A. N. (2021). Methods of Effective use of Teacher-Discipleship Traditions in Learning the Art of Makom. International Journal of Culture and Modernity, 11, 389-393.

37. Ismailova, M. (2021). SHOGIRDLARI QALBIDAN CHUQUR JOY OLGAN USTOZ YULDASHEV AHMADJON MIRZAEVICH. Oriental Art and Culture, 2(4), 27-33.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.