Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН БУҒДОЙ САРИҚ ЗАНГ КАСАЛЛИГИ МАҲАЛЛИЙ ИРҚЛАРИГА ЎСИМЛИК САРИҚ ЗАНГ ГЕНЛАРИНИНГ ҲИМОЯ РЕАКЦИЯСИ'

ЎЗБЕКИСТОН БУҒДОЙ САРИҚ ЗАНГ КАСАЛЛИГИ МАҲАЛЛИЙ ИРҚЛАРИГА ЎСИМЛИК САРИҚ ЗАНГ ГЕНЛАРИНИНГ ҲИМОЯ РЕАКЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
214
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Буғдой намуналари / MR / MS / S / сариқ занг / YRTN кўчатзорида / Wheat samples / MR / MS / S / yellow rust / YRTN nursery

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Тўрақулов, Х.С., Шокирова, Д.Ш., Бозоров, Т.А.

Мақолада буғдойнинг сариқ занг касаллигига Ўзбекистон дала иқлим шароитида ва ирқларига ўсимлик чидамлилик генларининг касалликга қарши курашда ўсимликни қай даражада химоя қила олиши баҳоланган. Тадқиқот натижасида маҳаллий ирқларга Yr5, Yr10, Yr15, YrSp генлари мутлоқ чидамлиликни таъминласа, Yr2, YR27, Yr32, YrSP генлари харорат ошган сари чидамлиликни кучайтириб, хароратга боғлиқ чидамлиликни таъминлаши аниқланди. Yr2, YR27, Yr32, YrSP генлари касаллик пайдо бўлган бахорнинг эртароқ даврларда MS реакциясини бериб, кун исий бошлагача, охирги баҳолашларда MR, яъни хлоротик ва некроз доғлар кўпроқ бўладиган ўртача чидамлилик даражасини бериши маълум бўлди. Ушбу генлардан селекцион мақсадларда фойдаланиш, гарчи ўсимлик касаллансада, касалланишни секинлатиш ёки умуман тўхтатиш орқали зарарни кескин камайтириши мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROTECTIVE RESPONSE OF PLANT YELLOW RUST GENES TO WHEAT YELLOW RUST LOCAL RACES FROM UZBEKISTAN

In the article assesses, in what degree resistance genes can protect plant from wheat yellow rust disease in the field climate condition and races of Uzbekistan. As a result of the study, it was found that the Yr5, Yr10, Yr15, YrSp genes provide absolute resistance to local races, and the Yr2, YR27, Yr32, YrSP genes increase resistance with increasing temperature and provide temperature-dependent resistance. It was found that the Yr2, YR27, Yr32, YrSP genes give MS reactions earlier at the beginning of the disease, and as the passing time or temperature increases, reactions changes to MR from MS, i.e. showing chlorotic and necrotic spots. However, selective use of these genes can greatly reduce damage by slowing or stopping the disease if the plant becomes infected.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН БУҒДОЙ САРИҚ ЗАНГ КАСАЛЛИГИ МАҲАЛЛИЙ ИРҚЛАРИГА ЎСИМЛИК САРИҚ ЗАНГ ГЕНЛАРИНИНГ ҲИМОЯ РЕАКЦИЯСИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

УЗБЕКИСТОН БУГДОЙ САРЩ ЗАНГ КАСАЛЛИГИ МАХДЛЛИЙ ИРЦЛАРИГА УСИМЛИК САРЩ ЗАНГ ГЕНЛАРИНИНГ ХИМОЯ

РЕАКЦИЯСИ

Х.С.Туракулов, Д.Ш.Шокирова, Т.А. Бозоров

УзР ФА Генетика ва усимликлар экспериментал биологияси институти

АННОТАЦИЯ

Мацолада бугдойнинг сариц занг касаллигига Узбекистон дала ицлим шароитида ва ирцларига усимлик чидамлилик генларининг касалликга царши курашда усимликни цай даражада химоя цила олиши бауоланган. Тадцицот натижасида мауаллий ирцларга Yr5, Yr10, Yr15, YrSp генлари мутлоц чидамлиликни таъминласа, Yr2, YR27, Yr32, YrSP генлари харорат ошган сари чидамлиликни кучайтириб, хароратга бозлиц чидамлиликни таъминлаши аницланди. Yr2, YR27, Yr32, YrSP генлари касаллик пайдо булган бахорнинг эртароц даврларда MS реакциясини бериб, кун исий бошлагача, охирги бауолашларда MR, яъни хлоротик ва некроз доглар купроц буладиган уртача чидамлилик даражасини бериши маълум булди. Ушбу генлардан селекцион мацсадларда фойдаланиш, гарчи усимлик касаллансада, касалланишни секинлатиш ёки умуман тухтатиш орцали зарарни кескин камайтириши мумкин.

Калит сузлар; Буздой намуналари, MR, MS, S, сариц занг, YRTN кучатзорида

ABSTRACT

In the article assesses, in what degree resistance genes can protect plant from wheat yellow rust disease in the field climate condition and races of Uzbekistan. As a result of the study, it was found that the Yr5, Yr10, Yr15, YrSp genes provide absolute resistance to local races, and the Yr2, YR27, Yr32, YrSP genes increase resistance with increasing temperature and provide temperature-dependent resistance. It was found that the Yr2, YR27, Yr32, YrSP genes give MS reactions earlier at the beginning of the disease, and as the passing time or temperature increases, reactions changes to MR from MS, i.e. showing chlorotic and necrotic spots. However, selective use of these genes can greatly reduce damage by slowing or stopping the disease if the plant becomes infected.

Keywords; Wheat samples, MR, MS, S, yellow rust, YRTN nursery

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

КИРИШ

Бугдойнинг занг касаллиги Марказий Осиё минтакасида энг кенг таркалган ва бугдойнинг энг асосий касаллиги булиб, бугдой хосилига катта зарар келтиради. Ушбу минтака ахолиси эса бугдойнинг махсулоти булмиш ун ва нон махсулотларини дунёда энг куп истеъмол киладиган халклар каторига киради [2]. Бошка тарафдан минтака ахолиси ер юзида ахолиси энг тез усаётган худуд сифатида кайд этилади [1]. Демак минтака ахолисининг озик овкат махсулотларига булган талаби хам бошка минтакаларга караганда купрок ошади. Шундай экан, минтака ахолисининг асосий озик овкат экини булмиш бугдойни хосилдорлигини ошириш хамма вакт хам долзарб масала булиб колади.

Ахоли эхтиёжини етарли бугдой дони хосили билан таъминлашда ушбу экиннинг хосилдорлигига катта зарар келтираётган касаллик ва зараркунандаларнинг салбий таъсирини камайтириш мухим омиллардан бири булиб хизмат килади. Юкорида таъкидланганидек, кузгатувчиси Puccinia striiformis f.s. tritici булган сарик занг касаллиги бугдойнинг Марказий Осиё минтакасида энг асосий биотик стресс омили булиб, ушбу касалликга карши бутун минтакада айникса кузги бугдой далаларида асосан фунгицидлар кулланилади [1].

^ишлок хужалиги дехкончилигида фунгицидлар куллаш маълумки аввало киммат ва табиатга нодустона усул сифатида кабул килинади. Бу масаланинг самарали, арзон ва атроф мухит учун зарарсиз энг ижобий ечими албатта чидамли нав етиштиришдир. Амалиётни чидамли нав билан таъминлашда ва яратишда хужайин усимлик бугдойнинг чидамлилик генларини тадкик килиш мазкур масала селекциясининг мухим йуналишидир. Чунки чидамлилик генлари яратилажак навларга чидамлиликнинг асосий калити булиши билан бирга бугдойнинг сарик занг касаллиги патогенининг ута узгарувчанлик хусусияти сабабли куплаб ирклари булиши ва доимо узгариб туриши хам махаллий иркларнинг усимлик генларига вирулентлик холатлари доимий кузатувда булишини талаб этади. Шу максадда тадкикотимизда махаллий ирклар вирулентлигининг сарик занг касалигига жавоб берадиган усимлик турли генлари холатини ургандик.

Тадкикот усули. Тадкикотда ИКАРДА халкаро ташкилотида барпо килинган YRTN (Yellow rust trap nursety-Сарик занг копкон кучатзори) кучатзорининг сарик занг касаллигига жавоб берадиган генлари аник булган дифференциатор ва изоген линияларидан фойдаланилди. Сарик занг касаллигига дала шароитида 1 м2 дан экилган намуналарнинг хар 10 тасидан

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

кейин ва тажриба майдончасининг икки четига экилган чидамсиз Марокко навига кеч куз ва эрта бахорда бугдой даларидан йигилган сарик занг касаллиги урединиоспораларини 1 литрига 1 томчи ТВИН моддаси кушилган сувга аралаштириб, куннинг кечки пайтида, кеч куз ва эрта бахорда сепиб инокуляция килинди. Касаллик ривожланиши учун оптимал шароитни, нам ва салкин хароратни таъминлаш максадида махсус сув парлатгич курилмаларидан фойдаланилди. Касаллик белгилари етарли микдорда пайдо булгач, бугдой намуналарини Mcintosh, R.A. ва бошкаларнинг (1995) "Халкаро сари; занг кучатзорида нав ва намуналарни бахолаш" ва McNeal F.H ва бошкалар (1971) усулида амалга оширилди [11], [12]. Бунда чидамлилик реакциялари куйидаги холатда тегишли харфлар билан белгиланди: -О (zero) -иммунли/чидамли - касаллик белгилари умуман йук; -MR (moderate resistant) - уртача чидамли - унча куп булмаган кичик ва урта некротик ва хлоритик доглар, касаллик ривожланишдан тухтаган; -MS (moderate susceptible) - уртача чидамсиз - уртача катталикдаги уредопустилалар хлоритик доглар билан, касаллик ривожланишда давом этган; -S (susceptible) - чидамсиз - йирик хажмдаги уредопустулалар, касаллик бутун усимликни эгаллаб олган [11].

Натижа ва уларнинг мухокамаси. Аввало таъкидлаш лозим, YRTN кучатзори ёрдамида бугунги кунда бутун дунёда сарик занг касаллигига бугдойнинг генлари чидамлиликни таъминлашдаги холати кузатиб боришда фойдаланилмокда, ушбу кучатзор ушбу касалликни тадкик килишда мухим кулланмадан бирига айланган. Бизни тадкикотларимизда ушбу кучатзорни хам бир мавсумнинг узида ва хам йиллар буйича касалликни ривожланишини бахолаб бордик. Аввало битта мавсумда ривожланиб боришини тахлил киламиз (1-жадвал).

1-жадвал.

YRTN кучатзорида 2023 йилда сарик занг касаллигининг ривожланиш динамикаси

№ БуFдой намуналари Yr - genlar Турли муддатларда бахолаш

натижалари

24.03.23 06.04.23 14.04.23 26.04.23

1 Triticale 10MS 30 MS 50MS 80MS

2 Morocco 5S 60S 100S 100S

3 Yr 1/ 6* Avocet S Yr1 5S 30S 60S 100S

4 Yr 1/6* AvS NIL 1 10S 40S 60S 100S

5 Chinese 166 (W;Yr1) (W;Yr1) 30S 50S 60MS 80MS

6 Chinese 166 Yr1 5S 50S 70S 100S

7 Kalyansona (S) Yr2 20MS 40S 80S 100S

8 Heines VII (W;Yr2+?) (W;Yr2+?) 5MS 20MS 30MS 50MR

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

9 Vilmorin 23 (W;Yr3a,4a+other) (W;Yr3a,4a+) 5MR 15MR 30MR 40MR

10 Morocco 30S 50S 100S 100S

11 Hybrid 46 (W;Yr4) (W;Yr4) 15MR 20MR 20MR 20MR

12 Yr 5/ 6* Avocet S Yr5 0 0 0 0

13 Triticum spelta (Inter, Yr6+1) Yr5 0 0 0 0

14 Yr 6/ 6* Avocet S Yr6 5S 20S 80S 100S

15 Heine's Kolben (S; Yr6+1) (S; Yr6+1) 20MS 40MS 80MS 100MS

16 Heine's Peko (S; Yr6+?) (S; Yr6+?) 10MS 20MS 40MS 60MS

17 Fielder Yr6,Yr20 20S 40S 80S 100S

18 Yr 7/ 6* Avocet S Yr7 15S 30S 80MS 100MS

19 Lee (S;Yr7) (S;Yr7) 5S 20S 40S 60S

20 Morocco 30S 50S 100S 100S

21 Reichersberg 42 (W;Yr7+?) (W;Yr7+?) 20MR 30MR 40MR 40MR

22 Thatcher Yr7 10MS 20MS 40MS 50MS

23 Yr 8/ 6* Avocet S Yr8 5MS 15MS 70S 100S

24 Compair (S;Yr8) (S;Yr8) 5MS 10S 50S 90S

25 Yr 9/ 6* Avocet S Yr9 10MS 30MS 100MS 100 MS

26 Fed.4/Kavkaz (Yr9) Yr9 10S 40S 80S 100 S

27 Clement (W;Yr9+Yr2+?) (W;Yr9+Yr2+?) 10MS 20MS 40MS 50 MS

28 Federation 20S 40S 80S 100 S

29 Yr 10/ 6* Avocet S Yr10 0 0 0 0

30 Morocco 30S 50S 100S 100 S

31 Moro (W; Yr10) (W; Yr10) 10R 20R 0 0

32 Yr 15/ 6* Avocet S Yr15 0 0 0 0

33 YR17/6*Avocet S Yr17 10S 20S 60S 100 S

34 Strubes Dickopf (W;2-more?) (W;2-more?) 5MS 15MS 40MS 60 MS

35 Suwon 92xOmar (W) (W) 5MS 15S 60S 100 S

36 Nord Desprez (W;YrND) (W;YrND) 10MS 20MS 50MS 70 MS

37 Yr32/6*Avocet S Yr32 10MS 20MS 50MR 60 MR

38 Carstens V (W,Yr32) (W,Yr32) 20S 30S 60S 100 S

39 Yr SP / 6* Avocet S YrSP 0 0 0 0

40 Morocco 10S 50S 100S 100 S

41 Spaldings Prolific (W;YrSP) (W;YrSP) 10MS 50MS 60MR 60 MR

42 Avocet 'R' YrA 10S 30S 90S 100 S

43 Inia 66 YrA 15S 30S 60S 90 S

44 Avocet 'S' - 5S 20S 70S 100 S

45 Tres/6* AVS - 5MS 10MS 30MR 30 MR

46 Yr 18/ 3* Avocet S Yr18 5MS 20MS 60S 100 S

47 Jupateco 'R' (S) Yr18+ 10S 20S 50S 80 S

48 Jupateco 'S' - 5MS 20S 80S 100 S

49 Anza YrA,Yr18 10MS 30MS 60S 80 S

50 Morocco 20S 50S 100S 100 S

51 Cook (S) APR 10MS 30MS 50MS 70 MS

52 Lemhi Yr21 20S 40S 80S 100 S

53 TP 981 - 5S 30MS 60MS 80 MS

54 TP1295 Yr25 10MS 20MS 50MS 70 MS

55 YR27/6*Avocet S Yr27 5MS 10MS 10MR 30 MR

56 Ciano 79 Yr27 10S 30S 70S 100 S

57 ATTILA CM85836-50Y Yr27+? 15S 30S 70S 100 S

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(7), July, 2023

58 OPATA 85 Yr27+Yr18 10S 30S 80S 100 S

59 Avocet-YRA*3/3/ALTAR 84/AE. SQ//OPATA Yr28 10S 30S 80S 100 S

60 Morocco 30MS 50MS 100S 100 S

61 Lal Bahadur/Pavon 1B L Yr29 5MS 20MS 70MS 100 MS

62 AVOCET-YRA*3/PASTOR Yr31 20S 40S 90S 100 S

63 PASTOR Yr31+APR 15S 30S 50MS 60 MS

64 Pollmer 2.1.1(Triticale) 10MR 20MR 50MR 50 MR

^araanga KypuHHÖ TypraHugeK capuK 3aHr Kacarnurura ^aBOÖ öepaguraH Typnu reHnapHHHr ^aBOÖ pea^uanapuHH öaxOnamgaH TamKapu ynapHHHr gHHaMHKacHHH xaM Ky3arum MaKcaguga öaxonam umnapu xap 10-12 KyHga KafiTa yTKa3Hnn6 ÖOpungu. ^agBangaru öaxpnam Harn^acugaH aBBaro ôyrgofiHHHr capuK 3aHr Maxarnufi nOnyn^uacHHHHr Kaficu reHnapra BupyneHT ëKH aBupyneHT экaнпнrннн yMyMHfi xynOca Kunum MyMKHH öynca, HKKHHnugaH agaôuëTnapga TatKugnaHraH w^opn xapopaTra ôofïïhk nugaMnunuKHH Kaficu reHnap TatMHHnamu MyMKHHnnrH xaKuga xynOca Kunum MyMKHH ôynagu.

Ymöy öaxonam Harn^acuga TapKHÖuga Yr5, Yr10, Yr15, YrSp reHnapu MaB^yg öynraH öyFgofi reHOTunnapu MyraOKa nugaMnunuKHH, Yr3, Yr4, Yr32, Yr27 reHHH reHOTunnap ypTana nugaMnunuKHH, Yr2, Yr7, Yr25, YrND reHnu

reHOTunnap ypTana HugaMcronuKHH HaMOëH KunraHHHH Kypum MyMKHH. ^o^raH

öapna reHHH reHOTunnapu эca nugaMcronHKHH HaMOëH Kunumgu. Ym6y ^agBan Hara^anapHHH uxnaMnamTHpuS Kyfiugaruna KypuHumga Kemupum MyMKHH (2-^agBan).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2-^agBan

Y3ÖeKHCTOHfla öyFflOHga capiiK 3aHr Kaca..Hrara KaBOÖ öepagiiraH reH.apHHHr

HHgaM^H^HKHH TativiiiH.iaw aapaKa.ia )H

HugaM^H reH^ap YpTana HHgaM^H YpTana HHgaMCH3 HHgaMCH3 reH^ap

reH^ap reH^ap

Yr5, Yr10, Yr15, Yr3, Yr4, Yr32, Yr2, Yr7, Yr25, YrA, Yr1, Yr6, Yr8, Yr9,

YrSp Yr27 YrND Yr18, Yr21, Yr24, Yr28,

Yr29, YrCV, Yr31

reHnapHHHr MyraOK nugaM^HKHH TatMHHnamu opTHKna H3Ox mapT эмac, nyHKH ymöy reHnapga ycHM^HK puBO^naHum gaBpuHHHr öupop $a3acuga ëKH KaHgafigup mapouraap ocTuga ôynumugaH Kartufi Ha3ap naroreH yMyMaH puBO^naHa onMafigu Ba KacarnHK öenrunapu yMyMaH KypuHMafigu Ba ymöy reHnapgaH cene^HOH MaKcagnapga ^OfiganaHum MaKcagra MyBO^HK. BH3 энgн ypTana HHgaMnunHKHH TatMHH^OBHH reHnap xaKuga KHCKana TyxTanaMH3.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

MatnyMKu agaôuëTnapga öyrgofiHuHr capuK 3aHr Kacarnurura nugaMnunuKHu öup KaHna TypnapHHH Kypcaraö yTumraH. ^yMnagaH, öyrgofi ycHMnnrnga capuK 3aHrra HHgaMnHHHKHHHr uKKuTa reHeraK: öapna ycyB $a3anapuga (ycuMTanuK $a3acuga HHgaMHHnHK geö xaM ropmunagu)™ nugaMnunuK-atHu yHuö nuKum $a3acuga Ky3aranagu neKHH ycHMHHKHHHr öapna ycyB $a3anapuga HaMOëH öynagu Ba KaTTa ëmgaru ycHMHHK nugaMnunuru öynuö, ycHMHHKHHHr oxupru ycyB $a3anapuga HaMOëH öynagu [3], [4], [8], [9], [15], [16]. Hkkhhhh Typ, atHu KaTTa ëmgaru ycHMHHK nugaMnunuru WKopu xapopaT ycHM^HK nugaMnunuru xaM gefiunagu, atHu ycHM^HK ëmnuruga KacarnaHuö, KarranamraH capu Ba aÖHHKca xapopaT opTraH capu HugaMnunbK Kynaagu, onHMnap ymöy Typgaru HugaMnunuKHu ôhphhhh Typ, atHu öapna ycyB $a3anapuga HugaMnunuK Typura KaparaHga aHru Hp^nap TOMOHugaH eHrunumu khhhh SynumuHH Ba nugaMnunuK y3OKpoK gaBOM этнmннн TatKugnamraH [9], [10], [13], [14], [129]. Ymöy nugaMnunuK TypuHHHr энг axaMH^THH tomohh myHgaKu, xocungopnuKHu TatMHHnoBHu WKopuru öafipoK öapr nacTKH öapraapra KaparaHga nugaMnupoK öynagu Ba KaM KacarnaHagu [14], [15].

Eu3 ymöy nugaMnunuK TypnapuHu xaM Ky3arum MaKcaguga öaxpnamHu öup Hena MyggaTga KafiTa yTKa3uö, x,ap 10-12 KyHga HaMyHanapHu öaxonaguK. ^eMaK Ta^puöanapuMroga nugaMnunuKHu guHaMuKacu ypraHunraHga, öaxonam öomuga afipuM HaMyHanapHuHr S gapa^acuga KacarnaHuö, oxupru öaxonamnapga MS pea^uacura yTraHu afiHaH WKopu xapopaT öunaH öoraam MyMKuH. ^tHu afipuM HaMyHanapga xapopaT KyTapunraHu capu KacarnaHum pea^ua Tunnapu y3rapuö, KacannaHum puBo^naHumgaH эpтa TyxTagu. Eu3 Kyfiuga ymöy Tunga KacarnaHum gapa^acu y3rapraH HaMyHanapHu anoxuga Kypuö nuKaMro.

3-KagBa..

Kaca..HK piiBOK.iaHiim aiiHaMiiKaciiaa Kaca^^aHHWHH apTa TyxTaraH ëKH roKopii xapopaTra 6of.ihk.hfh Ky3aTH.raH reH.ap Ba y.apHHHr reHOTHn.apn

№ ByFgoö HaMyH&^apn Yr - genlar Typ.H MyggaT.apga ßaxo.am iiaiiiKa. lapii

24.03.23 06.04.23 14.04.23 26.04.23

8 Heines VII (W;Yr2+?) (W;Yr2+?) 5MS 20MS 30MS 50MR

9 Vilmorin 23 (W;Yr3a,4a+other) (W;Yr3a,4a+) 5MR 15MR 30MR 40MR

11 Hybrid 46 (W;Yr4) (W;Yr4) 15MR 20MR 20MR 20MR

16 Heine's Peko (S; Yr6+?) (S; Yr6+?) 10MS 20MS 40MS 60MS

19 Lee (S;Yr7) (S;Yr7) 5S 20S 40S 60S

21 Reichersberg 42 (W;Yr7+?) (W;Yr7+?) 20MR 30MR 40MR 40MR

22 Thatcher Yr7 10MS 20MS 40MS 50MS

27 Clement (W;Yr9+Yr2+?) (W;Yr9+Yr2+?) 10MS 20MS 40MS 50 MS

34 Strubes Dickopf (W;2-more?) (W;2-more?) 5MS 15MS 40MS 60 MS

36 Nord Desprez (W;YrND) (W;YrND) 10MS 20MS 50MS 70 MS

37 Yr32/6*Avocet S Yr32 10MS 20MS 50MR 60 MR

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

41 Spaldings Prolific (W;YrSP) (W;YrSP) 10MS 50MS 60MR 60 MR

45 Tres/6* AVS - 5MS 10MS 30MR 30 MR

55 YR27/6*Avocet S Yr27 5MS 10MS 10MR 30 MR

63 PASTOR Yr31+APR 15S 30S 50MS 60 MS

64 Pollmer 2.1.1(Triticale) 10MR 20MR 50MR 50 MR

3-жадвалда келтирилган намуналар 1-жадвалда келтирилган ва 100 фоизгача касалланган бошка намуналарга Караганда кам даражада касалланган, касалланиш секин ривожланган ёки касалланиш бошида кайд килинган чидамсизлик реакцияси типлари кейинги бахолашларда некрозлар ёки хлорозлар пайдо булиши билан S реакция типидан MS ёки MR реакция типига узгарган, натижада касалланиш ёки касалликнинг ривожланиш бошка намуналарда давом этган холда ушбу намуналарда тухтаган. Таъкидлаш лозим ушбу жадвалда келтирилган намуналардаги генлар 1 жадвалда асосан уртача даражада чидамлиликни таъминлаган генлардир.

Бу жадвалда Heines VII (W;Yr2+7), Yr32/6*Avocet S, Spaldings Prolific (W;YrSP), YR27/6*Avocet S намуналар тегишли генлар билан бахолашнинг бошида, яъни 24 март кунида баргларда чидамсизлик реакциясини курсатган булса, охирги бахолаш, яъни 26 апрелга келиб уртача чидамлилик реакциясини бера бошлаган, ва касаллик усимликнинг умумий массасини 50-60 фоизини эгаллаш билан тухтаган бошка намуналарда 100 фоизгача кисмни тулик эгаллаган холда. Демак Yr2, YR27, Yr32, YrSP генлари бизни минтакамизда юкори хароратга боглик чидамлиликни таъминлай олади. Бу генлар айникса бизда хали байрок баргга касаллик таркалишига улгурмайдиган апрел ойи охири май ойининг бошида хароратнинг кутарилиши холатида хосилни минимал даражада камайишини таъминлайдиган селекцион ютукни бериши мумкин.

Vilmorin 23 (W;Yr3a,4a+other), Hybrid 46 (W;Yr4) ва Reichersberg 42 (W;Yr7+?) генотиплари таркибидаги Yr3, Yr4 генлари мононазоратда ва Yr7+? гени кушимча номаълум ген назоратида усимликга уртача чидамлиликни касаллик тушгандан бошлаб намоён килиб, патоген спораси барг юзасида пайдо булгандан, хосил булган хлороз чегаралар спораларнинг таркалишини чеклаши оркали чидамлиилкни таъминлайди.

Clement (W;Yr9+Yr2+?), Strubes Dickopf (W;2-more?), Nord Desprez (W;YrND), Heine's Peko (S; Yr6+?), Thatcher (Yr7) генотиплари кавс ичидаги генлар назоратида касалланиш бошланишида уртача чидамсизлик, MS реакциясини, яъни касаллик споралари эркин ривожланмай, хлоротик доглар билан чегараланган секинликда ривожланганлиги кузатдик. Касалликнинг секин ривожланиши натижасида S реакцияси, яъни чидамсизлик реакциясини

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

намоён килган намунуларда 100 фоиз усимликлар кисми зарарланган холда ушбу MS реакцияси типида кучли касаллик фонида касалликнинг ривожланиши 60 фоиздан ошмади.

Ушбу тажриба натижасида шундай хулосага келиш мумкинки, аввало тулик чидамли навларни ушбу маколада курсатилган чидамлиликни тулик таъминлаган генларни янги навларга утказиш оркали эришиш мумкин. Амалиётда чидамли навлар йук булган холатда эса, районлаштирилган ва истикболли навларда сарик занг касаллигига жавоб берадиган генлар молекуляр маркерлар ёрдамида аникланиши ва чидамсиз булсада таркибидаги аник булган генларга кура уртача чидамлиликни таъминлайдиган, харорат ошган сари ривожланишдан эрта тухтайдиган, яъни нав касаллансада хосилга кам зарар келтирадиган генли навларни танлаб экишса, сарик занг касаллигидан келадиган зарар олди олинади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Туракулов Х.С., Бабоев С.К., Гулмуродов Р.А. Бугдойнинг занг касалликлари. Монография. Навруз нашриёти, Тошкент-2015. 116 бет.

2. Хасанов Б.А. Ржавчинные болезни пшеницы в Узбекистане и борьба с ними. -Ташкент: 2007

3. Chen X. M. HTAP resistance, the key for sustainable control of stripe rust // Fourth Regional Yellow Rust Conference For Central & West Asia, and North Africa: Antalya, 2009. P-18.

4. Chen, X.M., and Line, R.F. Identification of stripe rust resistance genes in wheat cultivars used to differentiate North American races of Puccinia striiformis // Phytopathology, 1992a. 82: 1428-1434.

5. Chen, X.M., and Line, R.F. Inheritance of stripe rust resistance in wheat cultivars used to differentiate races of Puccinia striiformis in North America // Phytopathology, 1992b. 82: 633-637.

6. Chen, X.M., and Line, R.F. Inheritance of stripe rust resistance in wheat cultivars postulated to have resistance genes at Yr3 and Yr4 loci // Phytopathology, 1993. 83: 382-388.

7. Chen, X.M., Line, R.F., and Leung, H. Virulence and polymorphic DNA relationships of Puccinia striiformis f. sp. Hordei to other rusts // Phytopathology, 1995a. 85: 1335-1342.

8. Chen, X.M., Line, R.F., and Jones, S.S. Chromosomal location of genes for stripe rust in spring wheat cultivars Compair, Fielder, Lee, and Lemhi and

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

interactions of aneuploid wheats with races of Puccinia striiformis // Phytopathology, 1995b. 85:375-381.

9. Chen, X.M., Line, R.F., Shi, Z.X., and Leung, H. Genetics of wheat resistance to stripe rust. In Proceedings of the 9th International Wheat Genetics Symposium. 2-7 August 1998, University of Saskatchewan, Saskatoon, Sask. Edited by A.E.Slinkard. University Extension Press, University of Saskatchewan, Saskatoon, Sask. 1998a. Vol. 3. pp. 237-239.

10. Line, R.F., and Chen, X.M. Successes in breeding for and managing durable resistance to wheat rusts. Plant Dis. 1995. 79: 1254-1255.

11. Mcintosh, R.A., Wellings, C.R., Park, R.F. Wheat rusts: an atlas of resistance genes. Australia: -CSIRO. 1995. 205 p.

12. McNeal F.H., Konzak C.F., Smith E.P., Tate W.S., Russel T.S. A uniform system for recording and processing cereal research data. USDA, ARS, 1971: pp. 34-

13. Milus, E.A., and Line, R.F. Number of genes controlling high-temperature adult-plant resistance to stripe rust in wheat // Phytopathology, 1986a. 76: 93-96.

14. Milus, E.A., and Line, R.F. Gene action for inheritance of durable, high-temperature, adult-plant resistance to stripe rust in wheat // Phytopathology, 1986b. 76: 435-441.

15. Pretorius, Z.A., Rijkenberg, F.H.J., and Wilcoxson, R.D. Effects of growth stage, leaf position, and temperature on adultplant resistance of wheat infected by Puccinia recondita f.sp. tritici // Plant Pathol. 1988. 37, 36-44.

16. Qayoum, A., and Line, R.F. High-temperature, adult-plant resistance to stripe rust of wheat // Phytopathology, 1985. 75: 1121-1125. 44.

121

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.