Научная статья на тему 'ЎЗБЕК ТИЛИДАН ХИТОЙ ТИЛИГА БАДИИЙ АСАРЛАР ТАРЖИМАСИ – ДОЛЗАРБ МАСАЛА'

ЎЗБЕК ТИЛИДАН ХИТОЙ ТИЛИГА БАДИИЙ АСАРЛАР ТАРЖИМАСИ – ДОЛЗАРБ МАСАЛА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
116
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
адабий алоқалар / жаҳон адабиёти / бадиий таржима / билвосита таржима / миллийлик / бадиийлик / адекватлик / аслият услуби. / literary relations / world literature / artistic translation / indirect translation / nationality / artistry / adequacy / original style.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ҳамидов, Хайрулла Худоёрович

Ушбу мақолада ўтган асрнинг 60-йилларидан бугунга қадар хитой тилидан ўзбек тилига ва ўзбек тилидан хитой тилига таржима қилинган бадиий асарлар санаб ўтилиб, истиқболда ушбу таржималар устида илмий тадқиқотлар қандай йўналиш ва мавзуларда олиб борилиши кераклиги таъкидланиб, ёш изланувчиларга асар¬лар¬¬да¬ги бадиий санъатлар, пейзаж, портрет, интерьер, пер¬со¬наж¬лар нут¬қи, фразеологизмлар қай даражада талқин этил¬гани, ижод¬корлар эришган ютуқлар ва йўл қў¬йган камчиликларни таҳлил қилиш, шу асосда асар¬ларнинг хитойча таржималари аслиятга қанчалик мос экан¬лигини кўр¬сатиш каби аниқ таклифлар берилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRANSLATION OF ARTISTIC WORKS FROM UZBEK INTO CHINESE LANGUAGE – DOLZARB MASALA

This article lists the works of art translated from Chinese to Uzbek and from Uzbek to Chinese from the 60s of the last century to the present day. artistic arts, landscape, portrait, interior, the speech of the characters, the extent to which phraseology is interpreted, in-depth analysis of the achievements and shortcomings of the creators, works based on comparative analysis Specific suggestions are given, such as showing how well the Chinese translations correspond to the original.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕК ТИЛИДАН ХИТОЙ ТИЛИГА БАДИИЙ АСАРЛАР ТАРЖИМАСИ – ДОЛЗАРБ МАСАЛА»

УЗБЕК ТИЛИДАН ХИТОЙ ТИЛИГА БАДИИЙ АСАРЛАР ТАРЖИМАСИ - ДОЛЗАРБ

МАСАЛА

d https://doi.org/10.5281/zenodo.7336063

DSc. Х,амидов Хайрулла Худоёрович,

Тошкент давлат шаркшунослик университета «Таржимашунослик ва халкаро журналистики» кафедраси доценти

Аннотация: Ушбу мацолада утган асрнинг 60-йилларидан бугунга цадар хитой тилидан узбек тилига ва узбек тилидан хитой тилига таржима цилинган бадиий асарлар санаб утилиб, истицболда ушбу таржималар устида илмий тадцицотлар цандай йуналиш ва мавзуларда олиб борилиши кераклиги таъкидланиб, ёш изланувчиларга асарлардаги бадиий санъатлар, пейзаж, портрет, интерьер, персонажлар нутци, фразеологизмлар цай даражада талцин этилгани, ижодкорлар эришган ютуцлар ва йул цуйган камчиликларни та^лил цилиш, шу асосда асарларнинг хитойча таржималари аслиятга цанчалик мос экан-лигини курсатиш каби аниц таклифлар берилади.

Калит суз ва иборалар: адабий алоцалар, жауон адабиёти, бадиий таржима, билвосита таржима, миллийлик, бадиийлик, адекватлик, аслият услуби.

Annotation: This article lists the works of art translated from Chinese to Uzbek and from Uzbek to Chinese from the 60s of the last century to the present day. artistic arts, landscape, portrait, interior, the speech of the characters, the extent to which phraseology is interpreted, in-depth analysis of the achievements and shortcomings of the creators, works based on comparative analysis Specific suggestions are given, such as showing how well the Chinese translations correspond to the original.

Key words: literary relations, world literature, artistic translation, indirect translation, nationality, artistry, adequacy, original style.

XX аср охири ва XXI аср бошларида дунё халклари узбек адабиёти, маданиятини бадиий таржима воситасида янада яхширок таний бошлади. Адабиёт сохасидаги алокаларни кучайтириш, миллий адабиётимиз, кадриятларимизга хурмат билан караётган халкларга нималар такдим этишимиз мумкинлиги масаласи кун тартибидан урин олди. Бу даврда таржима асарлари миллий адабиётларнинг бебахо мулкига айланиб, юз йиллар давомида халкларнинг миллий маданияти, анъаналари, урф-одатлари, хаётни англаш фалсафаси, яшаш тарзи хакида тасаввур хосил килиш ва улар билан якиндан танишишда мухим ахамият касб эта бошлади [Khomidov 2021: 201].

Узбекистоннинг дунё хамжамияти билан интеграциялашуви фаол ривожланиб бораётган, ХХР билан муносабатларда сифат узгаришлари юз бераётган бугунги кунда ушбу давлатнинг ижтимоий-сиёсий хаётида кечаётган жараёнлар, хусусан адабий алокалар жараёнининг урганилиши долзарб масалалардан бирига айланди.

Маълумки, Хитой билан тулаконли муносабатлари урнатилган давр Узбекистон мустакиллигининг илк йилларига тугри келади. Бу даврда барча сохаларда булгани каби санъат, маданият ва адабиёт билан бир каторда таржима сохасида хам баъзи ишлар амалга оширилди.

Шу уринда таникли адабиётшунос олим, таржима сохасида куп йиллик тажрибага эга булган ижодкор, таржимон, Узбекистон ^ахрамони Иброхим Гафуровнинг куйидаги фикри-

ни келтириб утмок жоиз: "(Бугун) узбек адабиёти намуналари жахон тилларига асл узбекчадан угириляпти. Бу бенихоя хайрли иш булиб, миллий микёсда улуг маданий узанга тушиб олмай иложи йук. Хатто бир канча номлару бир катор асарларни кувонч билан санаб курсатиш мумкин. Аммо бу бепоён жахон адабиёти океани олдида хали зарралар. Энди шу зумрад зарралар бизни тугри уммон стихияларига етаклаб боради. Бунинг учун йиллар керак ва бу буюк аслиятдан таржима ишларини хеч сусаймас ва оркага кайтмас тарзда зиммасига оладиган масъулиятли мутахассислар керак. Бу ерда хаваснинг узи етарли эмас. Бу ерда бир тилни яхши, иккинчи тилни чала ё коникарли билиш хам етарли эмас" [Гафуров 2019:9]. Олим бу билан бадиий таржиманинг бугунги холатига муносиб бахо бергандай, назаримизда.

Маълумки, бадиий наср ёки назм матнларида тил нафакат маълумотни етказиб бериш воситаси, балки уни бадиий жихатдан кайта яратиш, асарнинг эстетик кимматини ташувчи восита хам хисобланади. Бундан ташкари, бадиий асар бегона маданият хакидаги маълумотлар манбаи хам саналади.

Тарихи ва маданияти бизга унчалик таниш булмаган хитойликлар билан дустлик ришталари бадиий таржима оркали мустахкамлана бошлади. Узбек адабиёти сунгги салкам 70 йил ичида хитой адабиётининг унлаб дурдона асарлари билан бойиган булса (1-руйхат), сунгги йилларда хитой адабиёти хам атокли узбек адиблари каламига мансуб машхур асарлар билан бойиди (2-руйхат). Жумладан, таникли узбек адиби АДодирийнинг "Уткан кунлар", О.Ёкубовнинг "Диёнат", У.Хошимовнинг "Нур борки, соя бор" романи ва "Дунё-нинг ишлари" киссаси [Hoshimov 2005] хитой тилига таржима килиниб, Узбекистонда ва Хитойда нашр этилди. Бу уз-узидан таржимашунослик фанига катта материал берди. Бугун-га кадар эътибордан четда колиб келаётган узбек тилидан хитой тилига угирилган бадиий асарларни таржима танкиди нуктаи назаридан куриб чикиш, уларнинг бадиий савияси, сифатини бахолаш ва таржимон махорати масалалари кун тартибига куйди.

1-руйхат

XX асрнинг 50-60 йилларида Узбекистонда хитой тилидан таржима килинган асарлар руйхати

1. Хэ Цзинчжи, Дин И. Сочи окарган киз (рус. Седая девушка), таржимон: Ахмад Бобожон. - Тошкент: 1954.

2. Лу Синь. ^адрдон кишлогим (рус. Родное село), Холида Ахророва. - Тошкент: 1956.

3. Хуа Шань. Хуроз патли хат (рус. Письмо с петушиными крылями), Н.Юсупова. -Тошкент: 1954.

4. Лу Синь., Чжао Шу Ли. Хитой хикоялари (рус. Китайские рассказы), Комил Пулатов. - Тошкент: 1954.

5. Мао Дунь. Хикоятлар, Хусан Рухиматов, Фатхиддин Насриддинов. - Тошкент: 1954.

6. Хитой ёзувчиларининг хикоялари, Комил Пулатов. - Тошкент: 1958.

7. Сан Шань Фей. Унта кичик дустим (Десять маленьких друзей), Амина Жалолова. -Тошкент: 1956.

8. Лу Синь. Танланган асарлар, Хусан Рухиматов, Фатхиддин Насриддинов. - Тошкент:

1959.

9. Чжан Тянь. Катта Линь билан Кичик Линь, Хусан Рухиматов. - Тошкент: 1954.

10. Ба Цзинь. Оила, Фахриддин Насриддинов. - Тошкент: 1950.

11. Лао Шэ. Уйдан хат. - Тошкент: 1963.

12. Ли Бай. Лирика. - Тошкент: 1958.

13. Го Можо. Танланган шеърлар. А.Абдураззок. - Тошкент: 1963.

14. Лин Юнь. Ипак йули. А.Абдураззок. - Тошкент: 1962.

15. Хитой халкларининг афсона ва эртаклари (Легенды и сказки народов Китая), Хусан Рухиматов, Фатхиддин Насриддинов. - Тошкент: 1961.

16. Хитой ва корейс халк эртаклари (Сказки народов Кореи и Китая) . - Тошкент: 1957.

17. Лао Шэ. Мушуклар салтанати, Бахтиёр Омон. - Тошкент: 1996.

18. Лао Шэ. Мушуклар шахри хотиралари, Э.Эрназаров. - Тошкент: 2016.

19. Пу Сунлинг. Лао Чжай ривоятлари, М.Х.Махмудхужаев, Ж.Т.Зиямухамедов. -Тошкент: 2003.

20. Лао Чжай. Пу Сунлинг новеллалари, Ж.Т.Зиямухамедов. - Тошкент: 2012.

21. Пу Сунлинг ва Урта аср хитой новеллалари, Ж.Т.Зиямухамедов. - Тошкент: 2016.

22. Болалар учун хикоялар. Ж.Зиямухамедов ва Дилшод Бадалбаев.

23. Моя Ян. Мусаллас мамлакати (Амир Файзулла). - Тошкент: 2019.

2-руйхат

XX асрнинг 2017-2022 йилларда узбек тилидан хитой тилига таржима килиниб, Узбекистон ва Хитойда нашр этилган асарлар руйхати

1. Abdulla Qodiriy. O'tkan kunlar. ft^ Wängxi. (Tarjimon: Di Xiáoxiá). - ЖЖ:

2019. - 381 Же

2. O'tkir Hoshimov. Dunyoning ishlari. Shenghuó suöshi. (Tarjimon: Valiyeva Noiba). - Toshkent: TDSHU, 2021. - 180 bet.

3. O'tkir Hoshimov. Nur borki, soya bor. Yöu guang bi yöu ying. (Tarjimonlar: Dildora Ismailova, Zháo Róng, W^I Guän Yuhóng). - Toshkent: "BAYOZ", 2022. - 280 bet.

4. Odil Yoqubov. Diyonat. Liángxin. (Tarjimonlar: ^МШ Su Zhouxióng,^^ Gao Chäng). - ЖЖЖЖЖШЬ 1982. - 393 Жо

Асарлардаги миллий хусусиятларнинг таржимонлар томонидан кай савияда кайта ярата олингани, асарлардаги бадиий санъатлар, пейзаж, портрет, интерьер, персонажлар нутки, макол ва фразеологизмлар кай даражада талкин этилгани, ижодкорлар эришган ютуклар ва ижодий мехнат жараёнида йул куйилган камчиликларни хар томонлама кенг хамда чукур тахлил килиш, киёсий тахлил асосида узбек хикоялари, киссалари ва бошка жанрда ёзилган асарларнинг хитойча таржималари асл нусха билан канчалик мос эканлигини курсатиб, айрим мунозарали масалаларнинг ечими буйича назарий ва амалий таклифлар бериш вакти келди.

Шунингдек, машхур узбек ёзувчилари каламига мансуб асарларни хитой тилига ёки аксинча узбек тилига таржима килишнинг узига хосликларини куйидаги аспектларда илмий урганиш таклиф этилади:

- миллийликнинг таржимада акс этишида реалияларнинг урни;

- хитойчага таржимада лисоний адекватлик масалалари;

- бадиийликни ифодалаш воситалари ва таржимада диалоглар, персонажлар порт-ретининг берилиши;

- суз - асар контексти ва таржимада бадиий талкин воситаси;

- таржимада «сохта эквивалентлар» муаммоси;

- таржимада суз танлаш масаласи;

- таржимада макол, матал ва фразеологизмларнинг берилиши муаммолари

- таржимон махорати - таржималарнинг бадиий савиясини белгиловчи омил.

Шунингдек, таржимашунослик тадкикотларида миллийлик ва бадиийликни таржимада

акс эттириш усул ва воситалари, эквивалентлик ва лисоний адекватлик, муаллифлар куллаган бадиий санъатларнинг таржимада берилиши баробарида бушунги кун таржимашунослигида куп дуч келинаётган таржиманинг лингвомаданий аспектлари,

мукобилсиз лексика, бадиий таржиманинг психолингвистик хусусиятлари ва когнитив асосларини урганишни хам таржимашунослик тадкикотлари доирасига киритиш хам бугунги куннинг долзарб масалаларидан хисобланади. Ана шу йуналишда олиб борилажак янги тадкикотлар амадий таржимада учраётган муаммоларнинг сабабларини ёритиш ва шу асосда янги назарий хулосалар чикаришга кумак беради.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

[Гафуров 2019] - Гафуров И., Бадиий таржима нусха кучириш эмас, макола, Ижод олами, Адабий-бадиий, илмий, ижтимоий-иктисодий журнали, 2019-йил, 2-сон (14), 8-11-б.

[Khomidov Kh.Kh 2021] - Khomidov Kh.Kh. Translation Of Common Words And Phrases In The Novel «Dats Gone By» Abdulla Kadiri // Current Research Journal of Philological Sciences. Volume-1, Issue-1, 2020. - Р. 12-18 (№23, SJIF: 5.823). Khomidov Kh.Kh. Regarding The Transferense Of Metaphors In Uzbek Novels In Turkish Translations // Asian Journal of Multidimensional Research. Volume-9, Issue-4, 2021. - Р. 200-205 (№23, SJIF: 7.699).

[Hoshimov 2005] - Hoshimov O'., Dunyoning ishlari, qissa. -T.: 2005.- 208 b.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.