Научная статья на тему 'Ўзбек тили таълими жараёнига педагогик мақсадлар таксономиясини татбиқ этиш'

Ўзбек тили таълими жараёнига педагогик мақсадлар таксономиясини татбиқ этиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
4733
210
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Бенжамин Блум таксономияси / когнитив (билишга оид) соҳа / таълим технологиялари / педагогик мақсадлар таксономияси / билиш / тушуниш / қўллаш / анализ / синтез / баҳолаш / фаол ўқитиш методлари / замонавий таълим / таксономия Бенжамена Блума / когнитивная (относящаяся к познаванию) сфера / технология образования / таксономия педагогических целей / знание / пони- мание / использование / анализ / синтез / оценивание / методы обучения / современное обучение

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Саидов Ўлмас Рахматович

Жаҳон педагогикасида кенг қўлланиб келинаётган таксономиядан фойдаланиш имкониятларини очиб берадиган воситаларни ишлаб чиқиш замонавий таълимнинг бош мақсадларидан биридир. Мақолада ўзбек тили таълимида ўқитишнинг айрим усулларидан фойдаланиш методикасини тадқиқ қилиш, таълим босқичларида бу усулларнинг ўзига хос хусусиятларини таҳлиллар асосида қиёсий ўрганиб чиқиш каби масалаларга эътибор қаратилган. Шунингдек, ўзбек тилидаги феълнинг грамматик категориялари ва функционал шаклларига доир мавзуларни ўқитишда илғор таълим методларидан фойдаланишнинг самарали йўллари ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВНЕДРЕНИЕ ТАКСОНОМИИ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ЦЕЛЕЙ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ УЗБЕКСКОМУ ЯЗЫКУ

Одной из образовательных целей современного обучения на сегодняшний день является применение образовательных приемов, построенных на основе таксономии. Статья посвящена вопросам внедрения педагогических целей в процессе обучения узбекскому языку. В статье уделено внимание их сопоставительному анализу и особенностям в применении в учебном процессе. Также статья освещает круг вопросов о грамматических категориях глаголов узбекского языка и их функциональных формах.

Текст научной работы на тему «Ўзбек тили таълими жараёнига педагогик мақсадлар таксономиясини татбиқ этиш»

Саидов Улмас Рахматович,

Тошкент вилояти халк, таълими ходимларини к,айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Тил ва адабиёт таълими» кафедраси катта укитувчиси

УЗБЕК ТИЛИ ТАЪЛИМИ ЖАРАЁНИГА ПЕДАГОГИК МАКСАДЛАР ТАКСОНОМИЯСИНИ ТАТБИК ЭТИШ

САИДОВ У.Р. УЗБЕК ТИЛИ ТАЪЛИМИ ЖАРАЁНИГА ПЕДАГОГИК МАК.САДЛАР ТАКСОНОМИЯСИНИ ТАТБИК ЭТИШ

Жах,он педагогикасида кенг кулланиб келинаётган таксономиядан фойдаланиш имкониятла-рини очиб берадиган воситаларни ишлаб чикиш замонавий таълимнинг бош максадларидан биридир. Маколада узбек тили таълимида укитишнинг айрим усулларидан фойдаланиш мето-дикасини тадкик килиш, таълим боскичларида бу усулларнинг узига хос хусусиятларини тах,лиллар асосида киёсий урганиб чикиш каби масалаларга эътибор каратилган. Шунингдек, узбек тилидаги феълнинг грамматик категориялари ва функционал шаклларига доир мав-зуларни укитишда илFор таълим методларидан фойдаланишнинг самарали йуллари ишлаб чикилган.

Таянч суз ва тушунчалар: Бенжамин Блум таксономияси, когнитив (билишга оид) сох,а, таълим технологиялари, педагогик максадлар таксономияси, билиш, тушуниш, куллаш, анализ, синтез, бах,олаш, фаол укитиш методлари, замонавий таълим.

САИДОВ У.Р. ВНЕДРЕНИЕ ТАКСОНОМИИ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ЦЕЛЕЙ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ УЗБЕКСКОМУ ЯЗЫКУ

Одной из образовательных целей современного обучения на сегодняшний день является применение образовательных приемов, построенных на основе таксономии. Статья посвящена вопросам внедрения педагогических целей в процессе обучения узбекскому языку. В статье уделено внимание их сопоставительному анализу и особенностям в применении в учебном процессе. Также статья освещает круг вопросов о грамматических категориях глаголов узбекского языка и их функциональных формах.

Ключевые слова и понятия: таксономия Бенжамена Блума, когнитивная (относящаяся к познаванию) сфера, технология образования, таксономия педагогических целей, знание, понимание, использование, анализ, синтез, оценивание, методы обучения, современное обучение.

SAIDOV U. IMPLEMENTING TAXONOMY ON THE PEDAGOGYCAL BASIS IN TEACHING THE UZBEK LANGUAGE

Modern teaching is applying educational methods, formed up on the basis of Benjamin Bloom's Taxonomy. The article highlights the implementing the method in language teaching. Comparison analyses and peculiarities in applying these are focused on the article. The article also illuminates issues regarding grammatical classes of Uzbek language verbs and their functions.

Keywords: taxonomy of Benjamin Blum, cognitive sphere, comprehension, the use, analysis, synthesis, assessment, educational technologies, the taxonomy of pedagogical aims, active teaching methods, modern education, knowing.

Узбекистон Республикасининг «Таълим тутрисида»ги цонуни ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастури цабул цилиниши таълимнинг барча бу*инларида узбек тили уцитишни ташкилий ва мазмуний жицатдан мукаммаллаш-тиришни тацозо этди.

Эндиликда бу сохани янада ривожланти-риш учун янгича фикрлайдиган, укитишнинг замонавий метод, шаклларидан самарали фойдалана оладиган юкори малакали педа-гогик кадрлар зарур. Мамлакатимиз Прези-денти Ш.М.Мирзиёев хам мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлан-тиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг усту-вор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузасида таълим ва илм-фан, давлатнинг ёшларга доир сиёсатини амалга ошириш, таълимнинг янги, замонавий усуллари, жумладан, ахборот-коммуникация технологияларини жо-рий этиш сохасидаги ишлар ахволи хусусида тухталиб утди1. Булар каторида узлуксиз таълим тизими олдида турган турли муаммолар-нинг ечимини топишни хам талаб этади.

Маълумки, укув максадларининг машFулот-нинг дидактик максадларига мувофик белги-ланиши таълим самарадорлигини аниклаш ва камчиликларга бардам берилишига за-мин тайёрлайди. Хар бир фан укитувчиси урганиладиган мавзунинг мазмунидан келиб чиккан холда укув максадларини аниклаши ва шу асосда машFулотларни ташкил этиши ло-зим.

Педагогик максадларни бундай тартиб буйича тузишга биринчи марта АК.Ш олимлари эътибор берганлар. Иккинчи жахон урушидан сунг коллежларга кириш имтихонларини кабул килиш кумитасининг бир гурух педагог ва пси-хологлари машхур психолог Бенжамин Блум рахбарлигида педагогик максадларни катъий ифодалаш ва тартиблаштириш буйича изла-нишлар олиб борадилар. Изланишлар натижа-си сифатида 1956 йилда педагогик максадлар таксономияси (Бенжамин Блум таксономия-си)нинг биринчи кисми нашрдан чикди.

1 Мирзиёев Ш.М. Танкидий тах,лил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. - Т.: «Узбекистон», 2017. -44-б.

Таксономия тушунчаси (грекча - тартиб би-лан жойлаштириш) биология фанидан олинган булиб, объектларни уларнинг табиий узаро боFликлигига асосланиб тоифалари мураккаб-лашиб борадиган кетма-кетликда (яъни иерар-хик) жойлаштириб туркумлаш ва тизимлашти-риш демакдир.

Бенжамин Блум таксономиясида укув максадларининг когнитив (билиш) сохада ифода-ланиши баён этилган эди. Укув максадларининг бу тизими халкаро микёсда машхур булиб кет-ди. Уни укитишни режалаштириш ва натижа-сини бахолашда куллай бошладилар. Бу тизим фан (курс)ларни тажрибавий бахолашда асосий курол булиб хисоблана бошлади.

Шу уринда Б.Блум таксономиясининг маз-муни ва унинг укитувчи учун кандай амалий ёрдам бериши хакида тухталамиз. Аввало, укув максадларига мувофик булган шахс фаолияти сохаларини тавсифлаб утайлик.

Когнитив (билишга оид) со^а. Бу соха укилган материални эслаб колиш ва уни такро-ран айтиб беришдан бошлаб, то узлаштирилган билимларни тула англаб, уларни олдин урганилган Fоя, услуб ва харакат усуллари би-лан уЙFунлаштириб тасаввур этиш хамда билимларни эгаллашгача булган муаммоларнинг хал этилишини уз ичига олади.

Экспертлар бахоси хамда Б.Блум ва унинг хо-димларининг таъкидлашларича, укитувчилар уртасида утказилган суров натижасида ада-биётлар тахлили, дастурлар, дарсликлар, дарс бериш амалиётидаги укув максадларининг аксарияти когнитив сохага тегишли булиши аникланган.

Б.Блум рахбарлигида америкалик педагог-олимлар ишлаб чиккан укув максадлари таксономияси бутун жахон педагогикасида кенг таркалган. Б.Блум яратган укув максадлари таксономияси билишга оид сохага тегишли-дир. Унда билим олиш жараёни билиш, ту-шуниш, куллаш, тахлил, синтез (умумлашти-риш) ва бахолаш каби олтита тоифага ажра-тиб курсатилади. Бу тоифаларнинг хар бири

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

24 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

1-жадвал. Феълларнинг намунавий мазмуни.

Феълларнинг руйхати Намунавий мазмуни

1. Билиш - далиллар, атамаларни билиш; - далилларни танлаш усулини билиш; - белгиларни билиш; - ривожланиш тенденциясини билиш; - туркумлашни билиш; - бахолаш мезонларини билиш; - муайян бир ёки бир неча муаммони хал килишда кулланиладиган услубларни билиш; - умумий тушунча, назарияларни билиш; - ходисаларни тушунтириш ва уларни олдиндан кура олиш тамойилларини билиш.

2. Тушуниш - мазмунни бир тил (тизим)дан бошк,асига айлантириш; - изохлаш; - олинган натижаларни ёйиш ёки татбик, этиш.

3. Куллаш - услублар, коидалар ва умумий тушунчаларни вазият ва топширикларни хал килишда куллаш.

4. Тахлил килиш - бир бутун нарса (ходиса)ни кисмларга ажратиш, бу кисмларнинг ёйилмаси ва улар уртасидаги боFланишларни тузиш; - кисмларни тахлил к,илиш; - кисмлар уртасидаги муносабатни тахлил к,илиш; - яхлитликни ташкил к,илиш тамойилларини билиш.

5. Синтез, яъни янги таркиб хосил килиш мак,садида берилган кисмларни умумлаштириш - асар ёзиш; - иш фаолияти режасини тузиш; - берилганларга асосланиб яхлит киёфани яратиш; - иншо ёзиш.

6. Бахолаш, яъни максадга мувофик, холда кулланилган материал ёки услубларни бахолаш (муносабат билдириш) - ички мезонлар асосида бахолаш; - ташки мезонлар асосида бахолаш.

учун алохида билиш жараёнлари мазмуни ишлаб чикилган. Билим олиш жараёни да-ражаларининг сараланиш ва жойлаштириш кетма-кетлигини кузатар эканмиз, таксономия яратувчилари интеллектуал фаолиятнинг бар-ча тоифаларини туларок, ва аник,рок, камраб олишга интилганликларини англаш мумкин. Бу эса таксономия укув максадларининг факат ахборот беришга асосланган одатдаги усулга нисбатан такомиллашган, илFор усул эканли-гидан далолат беради.

Бир неча йиллар давомида педагогик мак,-садлар таксономиясини такомиллаштириш буйича изланишлар олиб борилганлиги на-тижасида когнитив, аффектив, психомотор ва операцион-фаолиятли максадлар таксо-номиясининг турли хил вариантлари яратил-ган. Лекин бугунги кунда Б.Блумнинг когни-тив сохадаги таксономияси пухта ишланган булиб, у нисбатан оммавий тарзда ёйил-ган. Унинг амалда кулланиши хам мукаммал урганилган ва у жах,он педагогикасида кенг кулланилмокда. Шунинг учун хам 1996 йилда

ЮНЕСКО Блум таксономиясининг 40 йиллиги-ни халкаро микёсда нишонлади.

Б.Блум таксономияси ёрдамида укитувчи нафакат укув мак,садларини аниклаштириш, балки уларни узаро боFлик1 булган катъий кетма-кетликда жойлаштиришга муваффак, булади. Укув максадларининг бундай ифода-ланиши укитувчи учун таълим олувчиларга уларнинг билиш фаолияти холатини тушунти-риш, бу фаолиятни якуний натижа томон аник йуналиш олишига ундаши учун имконият яра-тади. Демак, узлаштириш мониторинги вужуд-га келади. Бу таксономия тест топшириклари тузувчилари учун укув материали элемент-ларини укув максадларининг кайси тоифаси-га мувофиклигини аниклашда хам кулайлик яратади. Бу таксономияни куллаш натижасида идентификацияланувчи укув максадларини аниклаш мумкин булмаган даражаларда, уларни нисбатан умумлашган шаклда ифодалаб, тест топшириклари тузиш имконияти яратила-ди. Ёки аввал укув максадлари таксономия тои-фалари буйича умумийрок шаклда аникланиб, сунгра уларга мос келувчи ва якуний натижани

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

як,к,олрок, ифодаловчи феъл танланиб, сунгра тест топширикларини тузиш мумкин.

Когнитив соха буйича Б.Блум таксономияси тоифаларини ифодаловчи феълларнинг кискача руйхатини намуна сифатида келтира-миз (1-жадвал) 1

Хозирда мамлакатимиз замонавий таълим жараёнида хам тажрибали укитувчи-педа-гоглар таълим олувчилар билимини аниклашда юкорида баён этилган укув максадлари так-сономиясидан самарали фойдаланиб кел-мокдалар. Айникса, табиий ва аник фанлар: биология, математика, физика, кимё, география каби фанларни укитишда педагогик максадлар таксономиясининг татбиFини кузатиш мумкин. Бирок тил таълимида, хусусан, узбек тили дарсларида Блум таксономиясини куллаш, укувчилар билимини аниклашда билиш, тушу-ниш, куллаш, анализ, синтез, бахолаш тоифала-ри кетма-кетлиги асосида топшириклар ишлаб чикиш масаласи етарлича тадкик килинмаган. Бизнинг тадкикотларимиз натижасида узбек тили дарсларида айрим мавзуларни урганишда педагогик максадлар таксономиясидан фойда-ланишга доир тахлил ва тавсияларни беришга харакат килдик.

Таълим олувчилар томонидан «билиш», «тушуниш», «билимларни амалда куллаш», «тахлил килиш», «синтезлаш» ва «хулоса ясаш»га оид укув максадига эришилганлик да-ражасини стандарт укув ва тест топшириклари воситасида назорат килиш ва бахолаш имко-нияти мавжуд эмас. Шу сабабли куйида бери-лаётган куп жавобли, юкори самара беради-ган ностандарт тестлардан фойдаланиш тавсия этилади.

Куйида узбек тили машFулотларида феъл суз туркумининг грамматик категорияла-ри ва функционал шаклларига доир мавзуларни укитишда фойдаланиш буйича Блум таксономиясига биноан укув максадларини аниклаш мумкин булган ностандарт тест топширикларидан2 намуналар тавсия этамиз.

1. Таълим олувчиларни Блум таксономияси буйича «билиш»га оид укув максадига эришилганлик даражасини назорат килиш ва

1 Bloom B.S. Handbook on Formative and Summative Evaluation of Student Learning. N-Y., McGraw-Hill, 1971. -Р. 232.

2 Келтирилган тестлар мак,ола муаллифи томонидан ишлаб чикилган.

бахолашда фойдаланиладиган ностандарт тест топшириклари.

Таълим олувчиларни Блум таксономияси буйича билиш укув максадига эришган-лигини назорат килишда улар томонидан муайян мавзу буйича маълумот ва ахборот-ларни узлаштирганлик даражасини аниклаш максадга мувофикдир. Бунинг учун укувчи мавзу буйича объектларни аниклаши, уларга таъриф бериши, маълумотларни кайта ишла-ши, уз фикрини баён этиши, муайян жараён, объект ёки вокеанинг мохиятини тушунти-риши, мазкур жараён, объект ёки вокеанинг узига хос хусусиятларини ажратиб курсатиши керак булади.

Мазкур тест топшириклари тахсил олувчи-ларнинг нафакат узлаштирган билимлари, балки объект ва унинг кисмларини таниш, узига хос хусусиятларини аниклаш куникмаларини назорат килиш ва бахолаш жараёнини хакконий ва одилона амалга ошириш имконини беради.

Тест. Берилган изо^лардаги нуцталар урнига тегишли булган тушунчаларни жад-валнинг унг томонига ёзинг.

№ Изохлар Жавоб

1 Нарса-ходиса, вок,еаларнинг иш-харакати ва холатини билдирадиган сузлар ... дейилади.

2 Бирор предметга утмайдиган харакатни билдирадиган феъллар ...

3 ... феълнинг тушум келишигидаги суз билан боFланиш ёки боFланмаслиги билан белгиланади.

4 ... тушум келишигидаги суз билан боFланиб, харакатни шу суз англатган предметга утганлигини билдиради.

5 Иш-харакатнинг бажарилиши хакидаги хабарни билдирган феъллар ...

6 Бажарилмайдиган иш-харакатни ифодаловчи феъллар ...

Куп жавобли ностандарт тестнинг туFри жа-воблари:

1) феъл суз туркуми; 2) утимсиз феъллар; 3) утимлилик-утимсизлик; 4) утимли феъллар; 5) булишли феъллар; 6) булишсиз феъл-лар.

2. Таълим олувчиларнинг Блум таксономияси буйича «тушуниш»га оид укув максадига эришилганлик даражасини назорат килиш ва

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

бацолашда фойдаланиладиган ностандарт тест топшириклари.

Укув максадларининг ичида тушуниш му-хим урин тутади. Таълим олувчилар мазкур укув максадига эришиши учун мавзу буйича урганилаётган муаммоларнинг ечимини то-пиш, ахамиятини англаш, асосий Fояни ажра-тиб курсатишлари лозим булади.

Таълим олувчиларнинг ушбу укув максадига эришганлик даражасини аниклаш, назорат килиш ва бахолашда улар томонидан укув ма-териалидаги фикрларни умумлаштириш, асосий Fояни кайта ишлаш, мисоллар келтириш, уз фикрини баён этиш ва уни химоя килиш та-лаб этилади.

Тест. Феълларнинг тузилиш жи^атидан турларини ажратинг ва мос рацамларни жадвалнинг жавоб рацамлари цисмига ёзинг.

Тузилиш тури Жавоб ракамлари

Содда туб феъл

Содда ясама феъл

Кушма феъл

Жуфт феъл

Такрорий феъл

Жавоблар вариантлари: 1) келмок; 2) юрмок; 3) ишламок; 4) уйкусирамок; 5) гапирмок; 6) хафа булмок; 7) жавоб бермок; 8) кириб чикмок; 9) айтди-куйди; 10) олди-берди; 11) борди-келди; 12 ) укиди-укиди; 13) кура-кура; 14) йиглай-йиглай.

Ностандарт тестнинг туFри жавоблари:

Тузилиш тури Жавоб варианти рак,амлари

Содда туб феъл 1, 2

Содда ясама феъл 3, 4, 5

Кушма феъл 6, 7, 8

Жуфт феъл 9, 10, 11

Такрорий феъл 12, 13, 14

3. Таълим олувчиларнинг Блум таксономия-си буйича «билимларни амалда куллаш» укув максадига эришилганлик даражасини назорат килиш ва бахолашда фойдаланиладиган ностандарт тест топшириклари.

Таълим-тарбия жараёнини ташкил этиш тамойиллари ичида назария ва амалиёт бир-лиги мухим урин тутади, шуни хисобга олган

холда укув максадларидан таълим олувчиларнинг узлаштирган назарий билимларини ама-лиётга куллаш имкониятини яратиш зарур. Бунинг учун укитувчи укув топширикларини тузишда тахсил олувчиларнинг узлаштирган назарий билимларини янги кутилмаган ва-зиятда куллашини назарда тутиши лозим. Бу топширикларни бажариш жараёнида тахсил олувчилардан укув материалини кайта ишла-ши, мослаштириши, лойихалаши, моделлаш-тириши, кайта айтиб бериши талаб этилади.

Тест. ^аракат феъллари ва ^олат феъл-ларини ажратинг ^амда мос рацамларни жадвалнинг унг томонига ёзинг.

Феълларнинг нимани атаб келишига кура гурухлари Жавоб ракамлари

Харакат феъллари

Холат феъллари

Жавоблар вариантлари: 1) юрмок; 2) чикмок; 3) судрамок; 4) сакрамок; 6) учмок; 7) кимирламок; 8) югурмок; 9) ранжимок; 10) ухламок; 11) тиржаймок; 12) хурсанд булмок; 13) шошмок; 14) хандон урмок; 15) шошмок (кетма-кетлик нотугри).

Ностандарт тестнинг туFри жавоблари:

Феълларнинг нимани атаб келишига кура гурухлари Жавоб ракамлари

Харакат феъллари 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8

Холат феъллари 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15

4. Таълим олувчиларнинг Блум таксономия-си буйича «тацлил»ига оид укув максадига эришилганлик даражасини назорат килиш ва бахолашда фойдаланиладиган ностандарт тест топшириклари.

Билимларни узлаштиришда тахлил мухим урин тутади, тахлил укув максадига эри-шиш учун укувчилар ахборот ёки объектни кисмларга ажратиши, таккослаши, узига хос хусусиятларини ажратиб курсатиши, киёслаши зарур булади.

Тест. Куйида берилган фикрларнинг цайсилари тугри?

А. Келаси замон шакллари харакат ёки холатнинг нутк сузланаётган вактдан сунг юз

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

бериши ёки бермаслигини билдиради. Бу за-мон шакллари феъл асосларига -мокчи, -а, -й, -(а)р, -ади, -ажак ва шахс-сон кушимчаларини кушиш билан хосил килинади1.

Б. Иш-харакатнинг нутк сузланиб турган пайтга булган муносабатларини ифодалайди-ган категориялар феъл нисбатлари дейилади.

C. Утган замон феъллари нутк пайтидан олдин бажарилган ёки бажарилмаган иш-харакатни ифодалайди. Бу замон шакллари феъл асосларига -ди, -(и)б, -ган (-кан, -кан) кушимчалари ва улардан сунг шахс-сон кушимчаларини кушиш билан хосил килинади»2.

D. Хозирги замон шакллари харакат ва холатнинг нутк сузланаётган вактда юз бери-шини ифодалайди. Хозирги замон шакллари феъл асосларига -яп (-япти), -мокда, -(а)ётир, -(а)ётиб кушимчаларини кушиш билан хосил булади3.

E. Сифатдош феълнинг сифатга хослан-ган шакли булиб, нарса-буюмнинг белгисини узгариш, харакат натижаси сифатида ифода-лайдиган феъл шаклидир. Сифатдош феъл син-гари иш-харакатни англатиб, замон, нисбат, булишли-булишсизликни билдиради4.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

F. Равишдош иш-харакатнинг белгиси, унинг максади, пайти, сабабини билдириб, равишга хосланган феъл шаклидир. Равишдош феълга боFланиб, купинча хол булиб келади5.

G. Харакатнинг бошка бир харакатнинг белгиси эканлигини англатиб, гапда эргаш гапнинг кесими ёки хол вазифасида келадиган феъл шакли сифатдош дейилади.

Жавоб:__________________

Ностандарт тестнинг туFри жавоблари: А, С, ^ Е, F.

5. Таълим олувчиларнинг Блум таксоно-мияси буйича билимларни «синтезлаш» укув максадига эришилганлик даражасини назо-рат килиш ва бацолашда фойдаланиладиган ностандарт тест топшириклари.

1 Расулова Н., Супиева Б. Она тилидан маърузалар. II китоб. - Т.: «Навруз», 2016. -156-б.

2 Уша жойда, 154-б.

3 Уша жойда, 155-б.

4 Хамраев М. Она тили. Абитурентлар учун кулланма. -Т.: «Шарк,», 2012. -86-б.

5 Уша жойда, 87-б.

Укув максадлари ичида билимларни синтезлаш мухим урин тутади. Синтезлаш укув максадининг асосий мохияти таълим олув-чилар томонидан мавзу мазмунидаги асосий Fояларни мужассамлаштириш, жараён ва объектларнинг узига хос хусусиятларига кура гурухларга ажратиш ёки умумлаштириш, реконструкция килиш саналади.

Тест. Куйида берилган феълларнинг ту-зилиш жи^атидан турларини аницланг ва жадвалга жойлаштиринг.

Содда феъл Кушма феъл Жуфт феъл Такрорий феъл

Жавоблар вариантлари: 1) келмок; 2) жавоб берди; 3) гапирди куйди; 4) гапирмок; 5) йук килмок; 6) айтди-куйди; 7) карши олди; 8) кир-мади куйди; 9) юрмок; 10) йиглай-йиглай.

Ностандарт тестнинг туFри жавоблари:

Содда феъл Кушма феъл Жуфт феъл Такрорий феъл

1, 4, 9 2, 7, 5 3, 6, 8 10

6. Таълим олувчиларни «хулоса ясаш»га оид укув максадига эришилганлик даражасини на-зорат килиш ва бацолашда фойдаланилади-ган ностандарт тест топшириклари.

Укув максадлари ичида хулоса ясаш якун-ловчи ва тизим хосил килиш вазифасини ба-жаради. Хулоса ясаш укув максадининг асосий мохияти укувчилар томонидан урганилган курс ёки мавзу юзасидан хулоса ясаш саналади. Бу жараёнда тахсил олувчилар томонидан таълим мазмунидаги маълумотларга бахо бе-риш, танкидий фикр юритиш куникмаларини куллаб, фикрга карши фикр билдириш, куллаб-кувватлаш ёки инкор этиш талаб этилади.

Тест. Куйидаги маънодош сузларнинг маъноларидаги фарцланишни тушунти-ринг.

1 Борганим йук

2 Борган эмасман

3 Бормаганман

Жавоби куйидагича булади:

1 Борганим йук, Феълдан англашилган х,аракатнинг оддий инкори («бориш керак эди, лекин бормади») маъносини билдирмокда

Умуман

2 Борган эмасман борилмаганликни

ифодаламокда

3 Бормаганман Катъий инкорни ифодалайди

Куриниб турибдики, таълим-тарбия жа-раёнида Блум таксономиясига биноан укув максадларининг аникланиши, укувчиларнинг укув максадларига эришиш даражасини на-зорат килиш ва бах,олашда ностандарт тест топширикларидан фойдаланиш назоратнинг х,акконийлиги, кенг камровлилигини таъмин-лайди.

Хулоса килиб айтганда, таълим бериш жа-раёнида замонавий таълим технологиялари воситасида ташкил этиладиган янги укитиш моделидан фойдаланиш такозо этилади. Бу-нинг учун нафакат таълим берувчи ва таълим олувчилар х,амкорлигидан иборат фаол усуллар, балки таълим олувчилар уртасидаги х,амкорликни х,ам таъминловчи интерфаол усуллардан фойдаланиш керак. Шу маънода узбек тили дарсларида х,ам таълим олувчи-ларга маълумот беришда таълимнинг илFор тажрибалари, замонавий педагогик техноло-гиялар ва турли интерфаол методлар асосида таълим бериш оркали кутилган натижага эришиш мумкин.

Адабиётлар руйхати:

1. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тах,лил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - х,ар бир рах,бар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. - Т.: «Узбекистон», 2017.

2. Усмонбоева М. Педагогик технология: назария ва амалиёт. -Т.: «Фан», 2005.

3. Фарберман Б.Л. ИлFор педагогик технологиялар. - Т.: «Фан», 2000.

4. Расулова Н., Супиева Б. Она тилидан маърузалар. II китоб. - Т.: «Навруз», 2016.

5. Хамраев М. Она тили. Абитурентлар учун кулланма. - Т.: «Шарк», 2012. -86-б.

6. Bloom B.S. Handbook on Formative and Summative Evaluation of Student Learning. N-Y., McGraw-Hill, 1971. -Р. 232.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.