Научная статья на тему 'ҒЎЗАПОЯЛИ ДАЛАЛАРНИ ШУДГОРЛАШГА МЎЛЖАЛЛАНГАН ТАКОМИЛЛАШГАН ПЛУГ'

ҒЎЗАПОЯЛИ ДАЛАЛАРНИ ШУДГОРЛАШГА МЎЛЖАЛЛАНГАН ТАКОМИЛЛАШГАН ПЛУГ Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
23
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
почва / стебли хлопчатника / плуг / стеблеотгибатель / сферический диск / корпус / сферический диск.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье приведены устройство и принцип работы усовершенственного плуга для вспашки почв хлопковых полей со стеблями хлопчатника. Сделан вывод, о том, что при вспашке хлопковых полей со стеблями хлопчатника целесообразно использовать дисковый рабочий орган и отгибатель стеблей. Применение дисковых рабочих органов в качестве предплужника способствует предотвращению забивания плуга стеблями и остатками растений. При этом рациональным считается конструктивная схема плуга с отгибателем, установленным перед нечётными корпусами, последовательно установленные сферический диск и корпуса плуга.

Текст научной работы на тему «ҒЎЗАПОЯЛИ ДАЛАЛАРНИ ШУДГОРЛАШГА МЎЛЖАЛЛАНГАН ТАКОМИЛЛАШГАН ПЛУГ»

УДК 631.319.06

Темиров И.Г., Очилов С.У., Эшмонов О.У.

ГУЗАПОЯЛИ ДАЛАЛАРНИ ШУДГОРЛАШГА МУЛЖАЛЛАНГАН

ТАКОМИЛЛАШГАН ПЛУГ

Темиров И.Г. - т.ф.н., профессор, Очилов С.У. - таянч докторант (КарМИИ), Эшмонов О.У. - ассистент (ТИКХММИ Карши филиали)

В статье приведены устройство и принцип работы усовершенственного плуга для вспашки почв хлопковых полей со стеблями хлопчатника. Сделан вывод, о том, что при вспашке хлопковых полей со стеблями хлопчатника целесообразно использовать дисковый рабочий орган и отгибатель стеблей. Применение дисковых рабочих органов в качестве предплужника способствует предотвращению забивания плуга стеблями и остатками растений. При этом рациональным считается конструктивная схема плуга с отгибателем, установленным перед нечётными корпусами, последовательно установленные сферический диск и корпуса плуга.

Ключевые слова: почва, стебли хлопчатника, плуг, стеблеотгибатель, сферический диск, корпус, сферический диск.

The article describes the device and the principle of operation of an improved plow for plowing the soils of cotton fields with cotton stems. It is concluded that, when plowing cotton fields with cotton stems, it is advisable to use a disk working organ and a stem deflector. The use of disk working bodies as a pre-plow helps to prevent clogging of the plow with stems and plant residues. At the same time, the constructive scheme of the plow with a flexor installed in front of odd housings, a spherical disk and plow housings installed sequentially, is considered rational.

Key words: Soil, cotton stems, plow, stem bending machine, spherical disk, housing, spherical

disk.

Кириш. Бугунги кунда жах,онда х,ар йили карийб 900 млн. гектар майдонда пахта ва бошка кишлок хужалик экинларини етиштиришда юкори х,осил олиш учун тупрокнинг унумдорлигини саклаган х,олда ерларга ишлов беришнинг илгор технологиялари ва замонавий техника воситаларини куллаш етакчи уринни эгаллайди. Республикада йилига уртача пахта экиладиган ерлар 1 млн. гектарга якин майдонни ташкил этишини х,исобга олсак, иш сифати ва унуми юкори хдмда энергия-ресурстежамкор пахта далаларини шудгорлайдиган плугларни ишлаб чикишга алох,ида эътибор каратилмокда [1, 2].

Бу йуналишда пахта далаларини шудгорлайдиган плугларни конструктив схемасини ишлаб чикиш ва технологик иш жараёнини асослаш, ишчи кисмларнинг тупрок билан узаро таъсирлашиш жараёнларида ресурстежамкорликни таъминлаш буйича максадли илмий изланишларни амалга ошириш мух,им ахдмият касб этмокда.

Республикамиз кишлок хужалиги ишлаб чикаришида мех,нат ва энергия сарфини камайтириш, ресурсларни тежаш, кишлок хужалик экинларини илгор технологиялар асосида етиштириш ва юкори унумли кишлок хужалик машиналарини ишлаб чикиш юзасидан кенг камровли чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Бу борада, жумладан гузапояли далаларни шудгорлашда кам энергия сарфлаб, барча технологик жараёнларни сифатли бажарилишини таъминлайдиган техника воситаларини ишлаб чикишга алох,ида эътибор каратилмокда. 20172021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясида, жумладан «... 2030 йилга кадар ялпи ички мах,сулот хджмини икки баробардан зиёд купайтириш, ... 2017-2020 йилларга мулжалланган экин майдонларини оптималлаштириш, ер ва сув ресурсларидан окилона фойдаланиш, замонавий интенсив агротехнологияларни жорий этиш» [3] вазифалари белгилаб берилган. Ушбу вазифаларни бажаришда, жумладан гузапояли далаларни шудгорлайдиган плугларни техник ва технологик жихдтдан модернизациялаш х,исобига пахтадан юкори х,осил олиш ва уларнинг таннархини пасайтириш мух,им масалалардан бири х,исобланади.

Масаланинг куйилиши ва тадкикот усули. Тадкикот объекти сифатида гузапояли

далаларни шудгорлашга мулжалланган такомиллашган плугнинг тузилиши хамда иш жараёни олинган. Такомиллашлашган плугнинг технологик иш жараёнини урганиш адабиётлар ва дала шароитларида текшириш натижалари буйича амалга оширилди.

Тадкикот жараёнида математикавий хисоблаш коидалари, назарий механика конуниятлари, статистик тахлил усуллари хамда мавжуд меъёрий хужжатларда белгиланган усуллардан фойдаланилган.

Таклиф килинган такомиллашган плугнинг асосий вазифаси металл сигимини камайтириш ва гузапояли далаларга сифатли ишлов бериш хисобланади. Гузапоядан фойдаланиш ва тупрокни экишга тайёрлаш жараёнларининг механикасини тахлил килиш асосида гузапояли далаларни шудгорлашда дисксимон ишчи орган ва гузапояэгилтиргичдан фойдаланиш максадга мувофикдир. Чимкиркарларни сферик диск куринишида килиш плугни гузапоя ва усимлик колдиклари билан тикилишини бартараф этади, чунки диск айланма ва илгариланма харакат килади.

Плугнинг ишчи кисмларининг тури ва узаро жойлашишини иш тартиби асосида аникландики: плугнинг энг макбул конструктив схемаси ток корпуслар олдидан урнатилган эгилтиргич, сферик диск ва корпуслар кетма-кет урнатилган схема хисобланади.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мух,окамаси. Юкоридагилардан келиб чикиб гузапояли далаларга сифатли ишлов беришга мулжалланган такомиллашган плугнинг конструктив схемаси ишлаб чикилди [5]. Гузапояли пахта далаларини шудгорлашга мулжалланган такомиллашган плугнинг схемаси 1 - расмда келтирилган.

Таклиф этилаётган такомиллашган плуг жуфт сонли корпуслар 1, 2, 3, 4 ва ток корпуслар 1 ва 3 олдида урнатилган гузапояэгилтиргичлар 7, 8 ва ясси дисклар 5 ва 6 дан иборат. Корпусларнинг камраш кенглиги катор оралигининг ярмига тенг, яъни 45 см. Бунда диснинг пастги кесиш кирраси И ток корпуслар 1 ва 3 нинг камраш кенглиги уртаси буйича жойлашган, яъни дискларнинг айланиш уки О кундаланг йуналишда ток корпусларнинг дала кирраси 10 га нисбатан е=Вк/2 катталикда силжиган, бунда Вк - корпус камраш кенглиги. Таклиф этилаётган икки ярусли плуг катор оралиги Вм=90 см булган пахта далаларини шудгорлаш учун мулжалланган.

Плугнинг иш жараёни куйидагича кечади. Иш жараёнида плугни катор оралигига шундай жойлаштириш керакки бунда гузапояларни катори дисксимон ишчи органларнинг пастги кесиш нуктасига ва ток корпусларнинг лемехи уртасига тугри келсин. Плуг хдракат килганда эгилтиргич 7 гузапояларни агрегат харакат йуналиши буйича ён томонга эгатга эгади, сферик диск 5 эса эгилган гузапояли пуштанинг юкори кисми ЕИК ни гузапоя билан кесиб, ён томонга эгат тубига ташлайди, корпус 1 пуштанинг колган кисми АБСД ни гузапоялар устига агдаради. Натижада гузапоялар чукур кумилади. Сунгра корпус 2 катор оралиги палахсаси ВЛМСни кесиб олади ва уни агдаради.

Олиб борилган илмий изланишларга асосан [4] пахта далаларини шудгорлашда талаб килинган агротехник курсатгичларга эришиш учун плугнинг умумий камраш кенглиги ва унинг корпусларини камраш кенглиги катор оралигининг кенглигига мос келиши керак. Мазкур талаб бажарилиши учун корпусларнинг камраш кенглиги куйидагича булиши мумкин:

В

К = ьв =—, (1)

п

бу ерда п - корпуслар сони.

1 - расм. Гузапояли далаларни шудгорлашга мулжалланган такомиллашган плугнинг

схемаси.

Корпуслар сони п=2, 4, 6 булганда вн=вв=45 см. Лойихдланаётган плуг ерни чукур шудгорлаш учун мулжалланганлиги учун (а=35 см гача) корпуслар камраш кенглигини 45 см деб кабул киламиз.

Плугнинг камраш кенглиги ва корпусларнинг сони Магнум-8940 тракторининг тортиш кучига караб кабул килинади:

В = , (2)

ка

бу ерда 7] - тракторнинг тортиш кучидан фойдаланиш коэффициенти, т = 0,95;

Р - тракторнинг тортиш кучи, Н;

к - икки ярусли плугнинг солиштирма каршилиги, Па;

а - агротехник талабларга асосан белгиланган шудгорлаш чукурлиги, м. «Магнум» трактори 5-синфга таалукли ва унинг номинал тортиш кучи 60 кН, к = 75 кПа ва а = 35 см булганда

В = = 1,809м (3)

п 90 • 0,35 1 '

^атор оралиги 90 см булган пахта далаларига ишлов беришга мулжалланган икки ярусли плугни камров кенглигини Вп=1,8 м деб кабул киламиз.

В

п = = 4 (4)

Ь

Корпуслар сони 4 булганда агрегат VII-узатма Р=8,53 км/с тезликда ишлаши мумкин.

Дисксимон иш органни ток корпуснинг дала киррасига нисбатан кундаланг силжиши

е =Вк /2 =22,5 см. (5)

Хулоса. Еузапояли далаларни шудгорлашда дисксимон ишчи орган ва гузапояэгилтиргичдан фойдаланиш максадга мувофикдир. Чимкиркар сифатида сферик дискларни куллаш плугни гузапоя ва усимлик колдиклари билан тикилишини бартараф этади. Плугнинг энг макбул конструктив схемаси ток корпуслар олдидан урнатилган эгилтиргич, сферик диск ва корпуслар кетма-кет урнатилган схема х,исобланади. Олиб борилган х,исобларга кура таклиф этилаётган такомиллашган плуг ерни чукур шудгорлашга мулжалланганлиги учун корпуслар камраш кенглиги 45 см булганда максадга мувофикдир. Таклиф этилаётган такомиллашган плугни куллаш гузапояли пахта далаларини шудгорлаш сифатини яхшилайди, ёнилги-мойлаш материалларини, эксплуатацион харажатларни камайтиради хдмда мех,нат унумдорлигини оширади.

АДАБИЁТЛАР

1. 2012-2016 йилларда кишлок хужалиги ишлаб чикаришини янада модернизация килиш, техник ва технологик жихдтдан кайта жих,озлаш дастури тугрисида //Узбекистон Республикаси Президентининг П^-1758-сонли карори, 2012 йил 21 май.

2. Типовая технологическая карта по возделыванию основных сельскохозяйственных культур на 2006-2010 годы: Министерство сельского и водного хозяйства РУз и НИИ проблем рыночной экономики. - Тошкент, 2006.-Б10-15.

3. ^ишлок хужалиги экинларини парваришлаш ва мах,сулот етиштириш буйича намунавий технологик карталар / 2011-2015йиллар учун // I кисм. -Тошкент, 2011. -Б. 8-11.

4. Патент UZ FAP 01428. Плуг / Маматов Ф.М, Мирзаев Б.С., Бабажанов Л.К, Ибрагимов Д.А., Арипов А.О., Дамаев Ю.И., Равшанов Х,.А., Азизов Ш.Ш., ^узиев У.Т., Авазов И.Ж., Очилов С.У. // Расмий ахборотнома. - 2019. - №4.

5. Лобачевский Я.П., Маматов Ф.М., Эргашев И.Т. Фронтальный плуг для хлопководства // Хлопок, 1991. - стр.35-37.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.