CC BY
7ZAMONAVIY TA'LIM JARAYONIDAGI INNOVATSIYALAR 1Raximova Gulora Ibragimovna, 2Yarmetova Muqaddas Ruzimovna
1Urganch davlat pedagogika instituti , Pedagogika,boshlang'ich va maktabgacha ta'lim kafedrasi
o'qituvchisi E-mail:raximovagulora1976@gmail.com tel: 914344789
2Urganch davlat universiteti , Boshlang'ich ta'lim metodikasi kafedrasi o'qituvchisi E-mail:yarmetovamuqaddas 1975@gmail.com tel: 974558389 https://doi.org/10.5281/zenodo.7927520
Annotatsiya. Zamonaviy ta'lim jarayonidagi innovatsiyalar fanlarni o'qitish usullarini zamonaviy jamiyat rivojlanish davriga integratsiyalashuvining etakchi omillaridan biridir. Innovatsiyalar nima? Innovatsiya -yangi o'quv natijalaridir. Yangi natija olish uchun: bilimni emas, balki shaxsni tarbiyalash lozim bo'ladi.
Kalitso'zlar: inoovatsiya, zamonaviy ta'lim, pedagogika, natija.
O'quv natijasi bilimlar to'plami emas, balki universal harakatlar majmuasi, shaxsiy xususiyatlar va tizimli faoliyat yondashuvidir. Bunda quyidagi ta'lim tizimlari foydalidir: muammoli ta'lim, loyiha faoliyati,tadqiqot sikli va boshqalar.
G.Galileyning fikricha:"Matematika - bu tabiat tilida yozilgan kitob". Ilgari, matematik rivojlanish matematika fani sohasidagi faktlar va ko'nikmalarni o'zlashtirish jarayoniga hamroh bo'lgan narsa ekanligiga ishonishgan. Biror kishi kitobdagi yuzlab ma'lum miqdordagi formulalar, teoremalar, matematik muammolarni hal qilsa - u kerakli matematik bilimlarga ega bo'ladi deb hisoblashgan.
Zamonaviy ta'lim ehtiyojlari nuqtai nazaridan, ushbu vositalar yordamida zamonaviy sharoitda, zamonaviy jamiyatda talab qilinadigan darajada matematik rivojlanishga erishib bo'lmaydi va ta'lim muammosi ta'minlanmaydi.
Akademik L. D. Kudryavsev shunday yozadi: "Matematikani o'qitishdan maqsad-talabalar tomonidan ma'lum bir bilim doirasini egallash, matematik intuitivlikni rivojlantirish, matematik madaniyatni tarbiyalashdir." Matematikani o'qitishda matematik sezgining rolini aniqlash juda muhim, deb hisoblaydi Yan Styuart: "Men o'zim sezgi yordamida nimani tushunganimni tushuntirib berolmayman. Haqiqiy matematik shunday sezgi egasi bo'lishi kerakki, sezgi unga o'z mavzusini "his qilish", teoremaning rasmiy isbotini hali bilmasdan to'g'ri ekanligini ko'rish va keyin bu dalilni ixtiro qilish imkonini beradi"
Deyarli har bir inson ma'lum darajada matematik sezgiga ega. Faqat bu sezgini rivojlantirish har bir insonning o'ziga bog'liq.
Matematikani o'qitishning asosiy maqsadlaridan biri bu o'quvchilarning matematik sezgilarini tadqiqot vositasiga aylanadigan darajada aniqlashdir.
Men uchun innovatsion yondashuv quyidagi formulada yotadi:
Ta'lim texnologiyalari (o'qituvchi tomonidan ishlab chiqilgan texnologiya) + Bolaning sezgisi!!! Sezgi matematikaga qiziqish mavjud bo'lgan jarayonda rivojlanadi!
Darslarda, birinchi navbatda, mavzuga kognitiv qiziqishni, o'quvchilarning faol aqliy faoliyatiga maksimal darajada tayanishni rivojlantirishga harakat qilish zarur. Kognitiv qiziqishni rivojlantirish uchun asosiy narsa-bu kognitiv muammolarni hal qilish holatlari, faol izlash, taxmin qilish, aks ettirish holatlari, ularni o'zingiz tushunishingiz kerak. Fikrlash
jarayonining boshlang'ich nuqtasi odatda muammoli vaziyatdir. Biror kishi biror narsani tushunishga muhtoj bo'lganida o'ylashni boshlaydi. Fikrlash odatda muammo yoki savoldan, hayrat yoki hayratdan, qarama-qarshilikdan boshlanadi. Buning uchun muammoli vaziyatlardan foydalanish va ularni hal qilishga yordam berish zarur.
5-sinfda geometriyani o'rganishning dastlabki bosqichiga mos keladigan bir nechta qiziqarli vazifalarni ko'ramiz.
Masalan, intuitiv va o'ynoqi daqiqalarni birlashtiramiz, quyidagi vazifa taklif qilinadi: "daftarda a va B ikkita nuqtani belgilang va ular orqali ikkita chiziq torting: egri va to'g'ri chiziq. Tasavvur qiling-a, bu ikki uyni bog'laydigan yo'llar. Agar siz bir uydan ikkinchisiga imkon qadar tezroq borishni istasangiz, qaysi biridan borasiz?" Javob tahlil qilib tushuntiriladi. Yana bir nechta vazifalarni ota-onalar bilan birgalikda bajarish uchun beriladi:
Qadamingiz uzunligini, maktab uchastkasining perimetrini, oygacha bo'lgan masofani qaysi birliklarda o'lchaysiz?
Qaysi biri kattaroq: kvadratning diagonalimi yoki uning tomoni?
Bolalar bunday vazifalar ustida qiziqish bilan ishlashadi,ota-onalarni ham hamkorlikka chorlashadi.
Bunday rejaga muvofiq muammoli vaziyat bilan dars tuzish natijasida quyidagilar aniqlanadi:
1.Bilimlarni yangilash va sinov mashg'ulotlaridagi qiyinchiliklar
2.Qiyinchilikning joyi va sababi
3.Qiyinchilikdan chiqish loyihasi ishlab chiqiladi
4.Qurilgan loyihani amalga oshiriladi
Masalan, 5-sinfda "Tub va murakkab sonlar" mavzusini o'rganayotganda amaliy ish tayyor model yordamida amalga oshiriladi. Talabalar uning yordamida tub sonlar uch guruhga bo'lingan xususiyatni, xususiyatni aniqlashlari kerak.O'quvchilar g'alvir yordamida 2ga,3ga,4ga,5ga va ... sonlarga bo'linuvchilarini o'chirib chiqsalar, natijada faqat tub sonlar qolganiga o'zlari amin bo'ladilar. Amaliy ish davomoda yuzaga kelgan qiyinchilikni sababini aniqlaymiz va qiyinchilikdan chiqish loyihasini tuzamiz.
Muammoli ta'lim texnologiyasidan foydalanish natijasida o'rta va katta yoshdagi o'quvchilarda matematikani o'rganishda motivatsiyaning oshishi, o'quvchilarni faol kognitiv faoliyatga to'liq jalb qilish, bilim sifatini oshirish, sinflarda matematikani o'rgana olmaydigan bolalar sonining keskin kamayishiga erishiladi.
Matematikani o'qitish maqsadlarining ikkinchi bloki shaxsiy blokdir.
Ushbu blok quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- Aqliy tarbiya, ijodiy xarakterni tashkil etuvchi tarbiya, estetik tarbiya bilan bog'liq bo'lgan shaxsiy xususiyatlar-o'quvchilarning mantiqiy rivojlanishi, tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, mustaqil ravishda bilim olish qobiliyati, xulosalarni qo'llash qobiliyati, go'zallik tuyg'usini tarbiyalash, tasavvurni rivojlantirish, fazoviy shakllar faraz qila olish hissi va boshqalar.
Ushbu fazilatlarni rivojlantirish uchun tadqiqot elementlaridan foydalanadi. Masalan, 5-sinfda, natural sonlar to'plami haqidagi bilimlarni tizimlashtirishda o'quvchilarga tarixiy faktlar asosida qurilgan biznes o'yini taklif etiladi. Uning yordami bilan o'quvchilar ushbu yo'nalishdagi fikrlarning turli bosqichlarini hissiy jihatdan baholab, natural sonlarning pozitsion yozuvini izlashning tarixiy taraqqiyotini o'rganadilar. Bu jarayon o'quvchilarni ilmiy tadqiqot usullari bilan tanishtiradi.Loyiha faoliyati texnologiyasi bu jarayonga juda mos keladi.Ushbu
texnologiyadan mavzu bo'yicha darsdan tashqari mashg'ulotlarni tashkil qilishda va dars paytida foydalanish mumkin. Loyihalarning quyidagi turlari mavjud:
1)tadqiqot, qidiruv, ijodiy, amaliyotga yo'naltirilgan;
2)mono loyihalar (bitta ta'lim sohasi doirasida);
3) fanlararo loyiha.
Loyiha faoliyati texnologiyasidan foydalanish o'quvchilarga turli darajadagi fan tanlovlari va konferentsiyalarda qatnashish imkonini beradi, bu esa matematikani o'rganish motivatsiyasini oshiradi. O'quvchilar o'zlarining ijodiy ishlar bankini (taqdimotlar, ilmiy-tadqiqot ishlari va boshqalar) yaratadilar, xususan:
a)"nima uchun yulduzlar porlaydi"mavzusidagi loyiha.
b) "asalarichilik geometriyasi" loyiha usuli texnologiyasida tadqiqot ishlari
v) "Rossiyada qadimiy uzunlik o'lchovlari", "matematika va mifologiya"loyihalari. Ushbu loyihalar mintaqaviy ilmiy-amaliy konferensiyasilarga taqdim etiladi. Bolalar o'z loyihalari bilan mintaqaviy konferentsiyalarda g'olib va sovrindor bo'lishlari mumkin.
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish uchun "kvadrat tenglamalar", "ijobiy va salbiy raqamlar"mavzusida klasterlar tuzish mumkin.
Matematikani o'qitish maqsadlarining uchinchi blokida faqat matematik ta'lim bilan bog'liq bo'lgan maxsus xarakterdagi muammolar, ya'ni boshqa biron bir fanni o'rganishdan oldin tushunib bo'lmaydigan muammolar mavjud. Ushbu maqsadlarni quyidagicha shakllantirish mumkin:o'quvchilarlarga og'zaki va yozma matematik nutqni, ayniqsa buyurtma, aniqlik, ravshanlik, qisqalik, asoslilik kabi fikrlarni ifoda etish fazilatlarini o'rgatish; matematik jihozlardan foydalanish, shu jumladan matematikani o'qitishda kompyuter texnologiyalaridan foydalanish ko'nikmalarini rivojlantirish.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun demo material(matnlar, vazifalar, qo'llab-quvvatlash sxemalari, jadvallar, tushunchalar)dan foydalaniladi. Grafik tasvir bilan slaydlarni yaratish (o'quvchilar materialni o'rganib, umumlashtiruvchi jadvallar, diagrammalar, harakatlar algoritmlarini yaratadilar va o'rganilganlarni birlashtirish bosqichida yoki o'tganlarni takrorlash bosqichida ushbu jadvallar, sxemalar o'quv va kognitiv muammolarni hal qilish uchun ishlatiladilar).
Galiley Galileynig shunday so'zlari bor: "Siz odamga hech narsa o'rgata olmaysiz. Siz unga buni o'z ichida aniqlashga yordam bera olasiz xolos." Bolalar o'zlarini o'rganadilar va biz ularga faqat o'rganishga yordam beramiz. o'quvchining o'zi xohlagan narsani qilishi kerak, shundagina u o'rgana oladi. Hissiyotlar o'rganishni rag'batlantiradi, agar ijobiy bo'lsa yaxshi natijalarga erishiladi.
Xulosa: Zamonaviy ta'lim jarayonidagi innovatsiyalardan foydalanganda o'quvchilarlarda og'zaki va yozma matematik nutq, ayniqsa faollik darajasi, aniqlik, ravshanlik, qisqalik, asoslilik kabi fikrlarni ifoda etish qobiliyatlari; matematik jihozlardan foydalanish, shu jumladan matematikani o'rganishda kompyuter texnologiyalaridan foydalanish ko'nikmalari rivojlanadi. O'quvchilarning mantiqiy, tanqidiy fikrlashi rivojlanadi, mustaqil ravishda bilim olish qobiliyati, xulosalarni qo'llash qobiliyati, go'zallik tuyg'usini tarbiyalash, tasavvurni rivojlantirish, fazoviy shakllarni faraz qila olish hissi shakllanadi. Bu esa ta'lim sifatining oshishiga bevosita yordam beradi.
REFERENCES
1. G.L.Il'in.Ta'limdagi innovatsioyalar. «Prometey» nashriyoti, 2015.
2. G.Adjemyan.Matematika darslarida qo'llaniladigan innovatsion texnologiyalar. "O'qituvchi" nashriyoti - 2007. №2. - С. 13-14.
3. K.Angelovski. O'qituvchilar va innovatsiya: - M.: "Prosvesheniye"nashriyoti, 1991. - 159с. - ISBN 5-09-003073-1
